POEZI E HUAJ

PASQYRA E LËNDËS

(nga fundi në fillim)

25-POETË LATINOAMERIKANË – POEZI NGA NIKARAGUA (POEZI NGA RUBEN DARÍO)
24-POEZI NGA RUMANIA (POEZI NGA KORNELIU D. ZEANA)
23-POEZI NGA KILI DHE MEKSIKA (SI DHE “LETRA E LAMTUMIRËS E G. G. MARQUEZIT”) (POEZI NGA GONZALO ROJAS, JOSE EMILIO PACHECO DHE GABRIEL GARCIA MARQUEZ – LETËR LAMTUMIRE, NËSE PËR NJË ÇAST…)
22-POEZI NGA SERBIA DHE KROACIA (POEZI NGA BRANISLAV PRELEVIC, SINAN GUDZEVIC DHE DRAZAN GUNJACA)
21-POEZI NGA AFRIKA (POEZI NGA SIPHO SEPAMLA DHE MOHAMMED BENIS)
20-POEZI NGA IRLANDA E VERIUT (POEZI NGA SEAMUS HEANEY)
19-POEZI RUMUNE (POEZI NGA TUDOR ARGEZI DHE VIKTOR EFTIMIU)
18-POEZI BULLGARE (TRE POETË BASHKËKOHORË BULLGARË – POEZI NGA ELKA VASILEVA, STEFAN TZANEV, ANNAMARIA PETROVA-GHIUSELEV)
17-POEZI AMERIKANE DHE ANGLEZE (POEZI NGA YUSEF KOMUNYAKAA DHE PETER RUSSELL)
16-POEZI KINEZE (POEZI NGA YANG LIAN DHE BEI DAO)
15-POEZI GJERMANE (POEZI NGA GUNTER KUNERT, HEINZ CZECHOWSKI, ROBERT GERNHARDT)
14-POEZI TURKE (POEZI NGA NAZIM HIKMET)
13-POEZI AMERIKANE (POEZI NGA SILVIA PLATH)
12-POEZI FRANCEZE (POEZI NGA PAUL CELAN)
11-POEZI ITALIANE (POEZI NGA SALVATORE QUASIMODO)
10-POEZI ITALIANE (antologji)
9-HOMAZH PËR SHQIPËRUESIT E MËDHENJ (ALEKS ÇAÇI). POEZI GREKE (POEZI NGA TASOS LIVADHITIS)
8-POEZI UKRAINASE (POEZI NGA NIKOLAJ NEKRASOV)
7-POEZI SKOCEZE (POEZI NGA ROBERT BËRNS)
6-POEZI KANADEZE DHE IZRAELITE (POEZI NGA MARK STRAND DHE RONNY SOMECK)
5-HOMAZH PËR SHQIPËRUESIT E MËDHENJ (SKËNDER LUARASI) ANTOLOGJI ME POETË NGA BOTA
4-POEZI GREKE (POEZI NGA KONSTANDINOS P. KAVAFIS)
3-POEZI ITALIANE (POEZI NGA MARIA LUISA SPAZIANI)
2-HOMAZH PËR SHQIPËRUESIT E MËDHENJ (FAN S. NOLI). POEZI PERSE
(POEZI NGA OMAR AL-KHAYYAM, RUBAIRAT)
1-ANTOLOGJI ME POETË NGA BOTA

POETË LATINOAMERIKANË

BAJRAM KARABOLLI

Bajram Karabolli u lind në Mavrovë, (Vlorë), më 1943. Ka mbaruar fakultetin Gjuhë-Letërsi-Histori në Institutin e Lartë të Shkodrës (1964), po ashtu ka kryer studimet në UT në Fakultetin Histori-Filologji, dega Gjuhë-Letërsi (1975). Deri më 1992, ka punuar si mësues i gjuhës dhe i letërsisë shqipe në disa shkolla të ndryshme të rrethit të Vlorës. 1992-1997, ka qenë me detyra të tjera shtetërore në rrethin e Vlorës, në M. J. dhe në Ambasadën e Republikës së Shqipërisë në Varshavë. 1997-2008, ka emigruar në Argjentinë e Kili. 2000-2001, me një bursë të ACNUR-it ka kryer studime për gjuhën spanjolle (castellano) në Laboratorin e Gjuhëve të Huaja, në Universitetin e Buenos Airesit.

Krijime të tij:
1. “Rrëfime në dy kohë”, 2010 (Vëllim me tregime).
2. Në Poloni është botuar novela e tij: “Polakja”, e përkthyer në polonisht dhe në gjuhën esperanto (2012).
3. Ka dorëzuar për botim: “Në detin e dhunës”, vëllim me tregime dhe novela.
Ka botuar në shtypin letrar periodik të sotëm (Milosao, Mehr Licht, Ilyria (SHBA), Nacional, Jeta e Re (Prishtinë), Symbol (Prishtinë, Shkup, Tiranë), EXLIBRIS, etj. Krijime të tij dhe shumë përkthime (poezi, tregime, ese, etj.) nga autorë të shquar hispanikë.
Për punën e tij si përkthyes nga spanjishtja Bajram Karabolli u nominua prej Akademisë Kult për vitin 2011 një ndër tre përkthyesit më të mirë në Shqipëri, për përkthimin e romanit: “Festa e cjapit”, të nobelistit Mario Vargas Llosa. Po ashtu, për vitin 2012, Ministria e Kulturës së Shqipërisë, në konkursin kombëtar të organizuar prej saj për çmimin Pena e Argjendtë, e renditi në katër përkthyesit më të mirë të vitit, me përkthimin nga spanjishtja të vëllimit me tregime: “Muaji më mizor”, i shkrimtares spanjolle Pilar Adón. Po ashtu është fitues i konkursit të Ministrisë së Kulturës për përkthimet për vitet 2015, me përkthimin e romanit: “Dedektivët e ergër”, të Roberto Bolanjos dhe në vitin 2016, për përkthimin e vëllimit me tregime: “Tregime të natyrshme dhe të mbinatyrshme”, të Carlos Fuentes.

Përkthime të botuara:
1. “Festa e cjapit”, roman nga nobelisti Mario Vargas Llosa. (Shtëpia Botuese SKANDERBEG BOOKS, 2010).
2. “Vajza e prapë”, roman nga nobelisti Mario Vargas Llosa. (Shtëpia Botuese SKANDERBEG BOOKS, 2010).
3. “Si të dalësh nga rrugica e maces”, një ese mbi globalizmin nga ish-ambasadori i Spanjës në Shqipëri (Përkthyer bashkë me të birin, Altamir Karabolli). (Shtëpia Botuese AIIS, 2011).
4. “Përralla për fëmijë”, nga shkrimtari argjentinas Rodrigo Ures. (Shtëpia Botuese ILAR, 2011).
5. “Tregime latinoamerikane”, vëllim me tregime nga autorë të mëdhenj latinoamerikanë. (Shtëpia Botuese ILAR, 2012).
6. “Muaji më mizor”, vëllim me tregime nga shkrimtarja spanjolle Pilar Adon. (Shtëpia Botuese TOENA, 2012).
7. “Sfida e krijimit”, vëllim me ese, studime e biografi nga nobelistë dhe autorë të shquar hispanikë. (Shtëpia Botuese ILAR, 2013).
8. “Dashuria e Terezës”, vëllim me tregime nga shkrimtari domenikan José Acosta. (Shtëpia Botuese ILAR, 2013).
9. Juan Rulfo, Vepra e plotë: “Pedro Paramo” (roman) dhe “Rrafshina në flakë”. (vëllim me tregime). (Shtëpia Botuese PIKA PA SIPËRFAQE, 2015).
10. “Tregime të zgjedhura hispanoamerikane”. (Antologji. Përkthyer së bashku me të birin, Erion Karabolli). (Shtëpia Botuese ILAR, 2015).
11. “Lëvdatë për njerkën”, roman nga nobelisti peruan Mario Vargas Llosa. (Shtëpia Botuese SKANDERBEG BOOKS, 2015.
12. “Teori e shkurtër për udhëtimin dhe për shkretëtirën”, vëllim me tregime nga shkrimtari spanjoll Cristian Crusat. (Shtëpia Botuese ALBAS, 2016).
13. “Poetë të shquar hispanikë”. (Antologji poetike. Përkthyer së bashku me të birin, Erion Karabolli) (Shtëpia Botuese ILAR, 2016).
14. “Mbi heronjtë dhe varret”, roman nga shkrimtari argjentinas Ernesto Sabato. (Shtëpia Botuese PIKA PA SIPËRFAQE, 2016).
15. “Detektivët e egër”, roman nga shkrimtari kilian Roberto Bolaño. (Shtëpia Botuese TOENA, 2017).
16. “Tregime të natyrshme dhe të mbinatyrshme”, vëllim me tregime nga shkrimtari meksikan Carlos Fuentes. (Shtëpia Botuese PIKA PA SIPËRFAQE, 2017).
17. “Të qetë në kohë lufte”, vëllim me tregime i autorit spanjoll Cristian Crusat, përkthyer së bashku me Erion Karabollin. (Shtëpia Botuese ALBAS, 2017).
18. Pushime të mrekullimiushme (Rrëfime për fëmijë), Geronimo Stilton (Botime PEGI, 2018).
19. “Rrëfenja anonime”. (Shtëpia Botuese UEGEN, 2018).
20. “Antologji” (Rrëfenja, fabula, parabola, etj.), të shkrimtarit libanez Khalil Gibran. (Shtëpia Botuese UEGEN, 2019).
21. “Misteri i kriptit të magjepsur”, roman i shkrimtarit spanjoll Eduardo Mendoza. (Shtëpia Botuese ONUFRI, 2020).
22. “Rrëfenja anonime turke”. (Shtëpia Botuese BEGEN, 2020).

Përkthime të dhëna për botim:
1. “Zhdukja misterioze e Markezushes de Loria”, roman nga shkrimtari kilian José Donoso. (Shtëpia Botuese PIKA PA SIPËRFAQE).
2. “Këngë të verbërish” (Tregime), nga Karlos Fuentes (Shtëpia Botuese, ARMAGEDON, Prishtinë).
3. “Rrëfenja anonime arabe”. (Shtëpia Botuese BEGEN).
4. “Rrëfenja anonime kineze”, (Shtëpia Botuese BEGEN).

POEZI NGA NIKARAGUA

RUBEN DARÍO

(1867-1916)

Ruben Dario – poet nikaraguan, përfaqësuesi më i madh i letërsisë në gjuhën spanjolle, poeti që ka lënë gjurmët më të thella dhe që ka influencuar më shumë se kushdo tjetër në poezinë e shekullit XX në gjithë hapësirën hispanike. Është quajtur princi i letrave kastejane.
Ka udhëtuar dhe banuar përkohësisht pothuaj në gjithë vendet e Amerikës Latine, në Spanjë, në Francë e në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku është njohur me shkrimtarë, poetë e intelektualë të mëdhenj bashkëkohorë dhe ka shkëmbyer me ta eksperienca të mëdha.
Në formimin e tij si poet, poezia franceze ka qenë mjaft përcaktuese: në fillim romantikët, veçanërisht Viktor Hygoi, pastaj parnasianët si Teofil Gotie, Katul Mendes e Hose Mari de Heredia, po ashtu edhe simbolistët, midis tyre Pol Verleni. Ndërsa etapa më e plotë, ajo e modernizmit hispanoamerikane do të përfaqësohet kryesisht me vëllimin e tij poetik: “Proza profane dhe poema të tjera”.
Vepra e tij poetike, dhjetëra vëllime, është nga më të vlerësuarat dhe është përkthyer në disa dhjetëra gjuhë.

(Sjellë në shqip prej origjinalit
nga Bajram Karabolli)

NOCTURNO
Mariano de Cavia-s

Kush zemrën e natës me kujdes rri e dëgjon
kush me ngulm përgjon natën e rri pa gjumë
si mbyllet një portë, një makinë si jehon
së largu, një jeh i vagëlluar, e lehtë një zhurmë…
Në çaste të mistershme heshtjesh,
kur dalin nga burgu i tyre në harrim,
në orë të vdekurish, në orë prehjesh,
lexoni këto vargje ngopur hidhërim…
Dhimbjet e mia derdh në to, si në një gotë
plot kob e fatkeqësi, të largëtat kujtime
kujtime të trishta shpirti, mbytur në lot,
gëzime të hidhura, dhimbjen e zemrës sime.
Edhe pse ç’doja të isha s’munda të jem dot,
humbja e mbretërisë që ishte për mua,
sa herë them me vete se paskam lindur kot…
Ç’u bënë ëndrrat e bukura, nuk më thua?
E gjithë kjo vjen përmes heshtjes qetë-qetë
kur nata tokës iluzionet ia hedh si lak,
dhe ndiej si një jehonë që plagos e që vret
që thellë depërton e zemrën ma përgjak.

MBRËMJE TROPIKU

Ja mbrëmja gri dhe e trishtë këtu.
Shiko detin e lëmuar
Shiko dhe qiellin e thellë blu
Të lënduar.
Ngrihet që nga humnera
Rënkim i hidhur që kumbon.
Dallga, kur këndon era,
Vajton.
Violinat e avullta lart
Përshëndesin diellin e vdirë
Shkuma e bardhë që psalt:
Ki mëshirë!
Harmonia në qiell iku u tret,
Dhe flladi do ta marrë
Këngën e trishtuar në k’të det
Plot valë.
Boritë në horizont, i dëgjon?
Një simfoni e rrallë buçet,
Thua se vetë mali gjëmon
Sa pëlcet.
Sikur të qenkësh e fshehta vetë…
Sikur të qenkësh një rrapëllimë
Kur luani lëshon gjithë rrëmet
Një ulërimë.

MELANKOLIA
Domingo Bolivarit

Ti që ke dritën, ma thuaj mua, vëlla.
Jam si një i verbër. Endem qorrazi e pa drejtim.
Eci poshtë stuhive, eci gjithë mundim
Ëndrra dhe harmonia, verbuar më ka.
Kjo e keqe imja. Të ëndërroj. Poezia
Është këmishë e hekurt me një mijë maja mizore
Mbi shpirtin tim gjembat përgjakin prore,
Pikë, pikë bie mbi mua melankolia.
I verbër dhe i çmendur eci, në këtë botë të ngratë;
Nganjëherë më duket se rruga është shumë e gjatë,
E se është shumë e shkurtër, nganjëherë…
Dhe në këtë ngurrim zemre dhe agonie,
Mezi duroj, me hidhërim më mbush përherë.
A s’i dëgjon si bien prej meje pika melankolie?

KËNGA E NATËS NË DET

Ç’barkë po vjen po vjen atje përtej?
A është një fener apo një yll?
Ç’barkë po vjen po vjen atje përtej?
Është një dritë e bukur si yll
Dhe nuk dihet se ku shkon!
Është Venusi, është i bukuri Venus!
Është një shpirt apo yll i bukur bruz?
Ç’barkë po vjen po vjen atje përtej?
Është një dritë e bukur si yll…
Dhe nuk dihet se ku shkon!
Është Venus, Ajo është një Venus,
Është një yll që shkëlqen e ndriçon
Që rrugën na ndriçon në natën pus
Dhe Dashurinë sublime na tregon
Është plot mister e i bukur shumë
Sa as natën nuk lë fare gjurmë
Dhe nuk dihet se ku shkon!

IMJA

Imja: ashtu të quajnë.
Sa shumë harmoni!
Imja: dritë e ditës;
Imja: trëndafila dhe flakë.
M’i jep ato aroma,
dhe derdhmi në shpirt.
Vërtet, më do akoma?!
Je, Imja! Je, Imja!
Me seksin tim të fortë,
seksi yt u shkri,
siç shkrihen dy bronce.
Unë i trishtë, e trishtuar ti…
A nuk do të jesh, moj,
e imja deri në vdekje?

KËNGË ENDACAKE

Nëpër botë endet këngëtari
mendon e buzëqesh qyqari.
Këngëtari endet mbi botën vezë
Në paqe të bardhë a në luftë të zezë.
Hipur në kurriz të elefantit shkon
nëpër të pafundmen Indi që verbon.
Mbi fron-vig, mëndafsh i kulluar
Në zemër të Kinës, atje ka shkuar;
me veturë shkon në Lutecia1
me gondolë të zezë në Venecia;
në pampa dhe fusha pa anë
hipur mbi kuaj amerikanë;
me kanoe lumin përshkon
o në bash të barkës e shikon
në një anije mbi detin pa fund
apo një makinë-shtëpi e përkund.
Deveja si një barkë e gjallë
në det e çon te porti përballë.
Kaluar përmbi slitë të shpejtë
Nëpër stepë të bardhë rrëshqet.
Në heshtjen e madhe kristal
shkon e sodit agimin boreal.
Livadhet i shëtit më nge
shkel mbi bar e sheh kope.
Në Londër hyn me tren
me gomar në Jerusalem.
Me valixhe, me letra shkon,
është humanist këngëtari.
Mbi këngë, me krah fluturon:
Harmonia dhe Përjetësia

———
1 Qytet në Galinë pararomane dhe romane, paraardhës i Parisit.

(Përgatiti për botim në “ADMET”, gusht 2020, Andi Meçaj)

POEZI NGA RUMANIA

KORNELIU D. ZEANA

Korneliu D. Zeana, është Anëtar i Bashkimit të Shkrimtarëve të Rumanisë, i Bashkimit të Gazetarëve Profesionistë të Rumanisë dhe i Bashkimit të Epigramistëve. Debutoi gjatë shërbimit ushtarak të detyrueshëm, në moshën 21 vjeç, me poezinë “E përkryera”, botuar në revistën “Për Atdheun”. Libri i parë: „Tre shekuj pas Mileskut. Ditar paralel”, Shtëpia Botuese Univers Enciklopedik, 2002, paraqitur nga akademiku Euxhen Simion dhe C. D. Zeletin;

Vëllime të tjera të botuara:
“Mos tradhtoni”, ju lutem!”. (Shtëpia Botuese “Contemporanul Ideea Europeană”, 2010). Romani “Manuel”. (Botuar në shqip nga Shtëpia Botuese EMAL, Tiranë, 2015). “Përkëmbime”. (Shtëpia Botuese e Muzeut të Letërsisë Rumune, 2013). “Shkrumbim”. (Shtëpia Botuese Edo, 2012). “Shëndet dhe sjellje”. (Shtëpia Botuese Enciklopedike, 1998, vëllim mjekësie e popullarizuar me pikësynim edukativ). “Humoristike”. (Shtëpia Botuese Edo, 2011. Çmimi I në Festivalin Ndërkombëtar të Letërsisë Humoristike dhe të Karikaturës ALBUMOR, Alba Iulia, 8-9 qershor, 2012). “Rodeo me Pegas”. (Shtëpia Botuese PIM, Jash, 2014. Epigrame). “Publicistikë”. (Shtëpia Botuese Laurent). Është përfshirë në vëllimin e përbashkët serial me etyde “Pika kritike”, botimi i parë (2010), botimi i dytë, (2011) dhe i treti, 2012. (Shtëpia Botuese Rumuno-Angleze). Themelues i periodikut “Cugetarea Europeană”, ku, qysh në fillim (2001), mbajti rubrikat e përhershme “Editorial” dhe “Ese”. Është President Nderi i Fondacionit “Mihai Eminesku”. Bashkëpunëtor i përhershëm në revistën “Viaţa Medicală”. Bën pjesë në kolegjumin redaksisë së revistave “Cronica Timpului” , “Independenţa Română”, “Revista de Cultură Albanezo-Română”. Është zëvendëskryetar i Shoqërisë së Mjekëve Shkrimtarë dhe Publicistë, anëtar i Union Mondiale des Ecrivains Medecins (Bashkimi Botëror i Shkrimtarëve Mjekë). Ka botuar prozë të shkurtër në “Dacia Literară””, “Një rast i pashërueshëm”, (2009, Nr 87), ese dhe dialogë në “Contemporanul”, “Timpul” (Kishinjev). “România Literară”, “Literatorul”, “Magazin”, “Romania Liberă”, “Democraţia” (Kishinjev), “Viaţa Medicală Românească”, “Clipa Cea Repede”, në vëllimin e përbashkët botuar nga Shoqëria e Mjekëve Shkrimtarë dhe Publicistë Rumunë (SMSPR). Është i pranishëm në të katër publikimet: “Fântâna din Kos” (idem), “Tourism and Business”, “Satul Natal”, “Naţiunea” (mbi 30 proza të shkurtra), “Opinia Naţională”, “Cronica Română”, “Armânamea”, “Viaţa Vâlcii”, etj. Ka botuar poezi në “Literatorul”, “Luceafărul”, “Clipa cea repede”, “Fântâna din Kos”, në revistën “Epigrami”, në antologjitë e epigrameve dhe prozë; ka marrë një çmim kombëtar më 1997 dhe shumë herë të tjera në festivalet e epigrameve. Është anëtar i Komitetit Organizues të Kongresit Botëror të Mjekëve Shkrimtarë më 1998. Në Radio Rumania Internacional, ka marrë pjesë në mbi 500 emisione të natyrave të ndryshme (konferenca, debate, dialogë, emisione mjekësore etj), dhe është futur në Fonotekën e Artë të Radiodifuzionit Rumun. Është nderuar me Penën e Artë nga “Viața Medicală” dhe Shoqëria e Mjekëve Shkrimtarë e Publicistë Rumunë. Ka merituar Çmimin e Parë në publicistikë (Gala Medica, 2014).
Veprimtari shkencore: ka botuar dhjetë traktate mjekësore në shtëpitë botuese më të shquara të profilit (“Ed Medicală”, “Ed Ştiinţifică”). Dy kapituj libri i janë botuar në Londër, dhe dy të tjerë në Moskë. Është komentuar në traktate ndërkombëtare të mirënjohura. Është redaktor i revistës “Magnesium Research” (Londër), për Europën Qëndrore dhe Lindore. Zotëron dy patenta për shpikje OSIM (të vëna në zbatim). Ka mbi 400 punime shkencore të botuara në Rumani dhe jashtë saj. Profesor në universitet, doktor në mjekësi, kryemjek në kardiologji dhe në mjekësi të brendshme. Është kompetent në imunologjinë klinike.

(Shqipëroi nga origjinali rumanisht: Kopi Kyçyku)

PIRAMIDA

Një faraon me mendime marroke
Piramidën e madhe donte ta bënte stallë
Për bagëtitë, kështu i qe shkrepur asaj koke,
Se ato do t’i sillnin begati si në përrallë.

Për gamilen që duron e mbart pesha e mjera,
Për lopët që do të mileshin dje edhe sot,
E për një numër të madh kafshësh të tjera
Që prodhonin lesh, mish dhe lëkurë plot.

Provoi një gur, pastaj një tjetër e një tjetër,
Por ata s’pranuan daltë, topuz, as çekiç.
Të lidhur me çimento, nuk donin fqinj të vjetër,
S’pranonin të zhvendoseshin me të mirë e me të keq hiç.

Faraoni e shfreu mllefin tmerrësisht, me nge,
Mbi ata që shpikjen e dinamitit e kishin zor.
Mallkimi mbi alkimistët më pas ra pa fre
E mbi të gjithë filozofët që banonin në Oborr.
Këta ishin të kredhur në një sistem eklektik,
Që na kujton materializmin dialektik.

Por poetëve largpamës nuk ua vari teneqenë,
Që mund t’i thoshin diçka, sepse janë fare pak
Ata që e mbyllin gojën kur nën torturë i venë.
Vetëm një gur e mbante këtë të fshehtë pa cak!

Ishte pikërisht ai që në krye të këndit rrinte
Me majë lart drejt qiellit shihte,
Po të lëvizte ai, çdo gur tjetër binte.
Që atje nisen në lartësi
Rryma që mbartin fuqinë
Të shkuarën, të ardhmen, ringjalljen në tërësi
Të të flijuarve
Që tokën e kanë lumturuar
Me ide të mëdha
Bëma të famshme i kanë dhuruar.

TË PAFTUARIT
(DERRAT DHE HAMSHORI)

Mes kafshëve që duken të edukuar
U struk një parlament i hutuar
Që jo pak u mundua,
Modele nga bota të merrte hua,
Nga krijesat me nivel të lartë
Me gjendje të mirë, s’ke ç’i thua.
Të zgjidhesh është shkencë, art
Që mohon çdo gjë të dlirë.
Dhe gjithë të paftuarit u mblodhën
Të hartojnë ligje. Trumetët
Kundër arsyes së kombit hodhën
Baltë, siç i urdhëruan të shkretët.
Se rroga të majme u dhanë.
Tre derrkucë me yllin në prapanicë,
Ndër ata që sheshit tani janë,
Duke i bërë kryeministrit lavde kapicë,
Një qeverie që të ngjall neveri,
Iu mbush rradakja që në kuzhinë
Të gatuajnë një ligj të ri.
Duke qenë të lindur si misogjinë
Dashkan të na kumtojnë tani
Se qenka e ligjshme e me themel
Dy derrkucë të martohen
Edhe dy derrkucka bukur del,
Çfarë mban barku, nxjerr çdo bardhak:
Derrkucë do të birësojnë
Kur s’i ke lindur, si t’i kesh, tha një plak…
Epo kështu dhe në vende të tjera veprojnë
Një hamshor me yll në ballë u ndal
E ndau mendjen kundër t’u dalë:
Një referendum nuk është skandal.
Të pyesësh popullin, të thotë fjalë.
Por të tjerët, bash nga fisi i tij
Që s’dinin cilit politikan anën t’i mbanin,
Iu kundërvunë, si për habi.
Morali nuk ka shijen e bukës që shesin:
Ndodh që edhe kur duan qentë, kuajt vdesin*.

——-
*Është fjala për proverbin rumun: Nuk vdesin kuajt, kur duan qentë. (Sh. i përkth.).

CIKLE ME KATËR E ME SHTATË

Shkojmë kaluar vjeshtëve mespërmes,
Me të njëjtin qiell dhe yje përvëlues
Dhe si në ujë m’i afron, o Zot, për bes’,
Duke i lëvizur midis tyre gishtat tregues.
Copëza ndukur nga dita e përkryer
Thithim më pas nga qielli – kupën plot
Kur qetësohemi, me kokën pas të kthyer,
Zjarrmuese mbetet etja për t’u drituar.
Aroma, tinguj çliron era teksa fryn pa pushuar,
Trok në kontrapunkt me vrapin që huazojmë,
Ritmi i patkonjve tokën duke gërmuar
Na çon përmes ëndrrash, tek kalërojmë.
Dhe përtej agimeve që zbardhin vazhdimisht
Në gërshetimin e ngushtë të të shtatëve,
Zemra gufon e ngazëllyer pranverisht
Gjithçka do ta ndjejmë kur t’i zbresim kalit natën në pyll.
Pikërisht në çastin kur do të bjerë një yll.

ÇOMA, ERË, MALLIN

Shko mall, malli im në ujë
Shko mall në erë pa bujë
Shko dhe më shpëto nga vuajtjet këtë herë
E mos u kthe më asnjëherë!
Dhe iku malli duke qarë paprerë…
Malli, fëmija i brishtë,
Malli, fëmija i brishtë
Dhe asnjë degë qyshse ka shkuar
Në xham kurrë nuk më ka sythuar
Dhe asnjë zog këngëtar, syshkruar,
Lajm tjetër nuk më ka dërguar…
Eja prapë, o mall i bekuar,
Dhe do të rrimë bashkë
Dhe do të rrimë bashkë

E DASHUR, MOS M’U LARGO!

Ashtu si kaprolli i egër, që është riosh e i shkathët
Me kërcime vrapon me dëshirë nëpër barin e pllajës
Dhe nëqoftëse sheh ose merr me mend vise
Duke shkelur fije bari ose lule nën hapa
Të lehtë si zefiri i mbrëmjes
Dhe nuk futet në ajrin e plumbtë asnjë fllad
Kur dridhet gjethja e ashpër dhe e paditur…
Prej saj ka frikë si ndaj një mendimi…
Avitet vallë apo largohet?
Tani pranë meje, në rrotullime të gjera
Dhe sërish përhumbet, si tymi, në agim,
Kur sytë qajnë sikur duan ta konkurrojnë…
Joshëse është vdekja në prill!
Por hiq dorë tani, ose harroje paksa,
Mëkati është si drapri në grurin e papjekur
Stuhi ka jashtë, brenda ka kthjellje,
E kaltër është lulja „mos më harro”
Ndërsa lulëkuqja ngjan me zemrën tënde…
Kaloi dhe qershori dhe po më duket e tulatur,
Kofsha e pastër, gjiri joshës
Dhe valëzimi i grurit të pjekur…
“I bukur duket gruri kur është për kositje
Por unë, i dashur, jam më e bukur”.
Vonimi i luleve të blirit-gërshet ende flladon…
Mos vazhdo më, të lutem, ajo më pëshpërit,
Sepse poezia e ëmbël është tepër e dhimbshme
Dhe ma copton kraharorin. Mos e këput tërë misterin!
Ah, o Zot, madhështia e grurit të pjekur!
Përhidhen kokrrat, tejet të gjalla, në kallirin tashmë të vdekur.MURI
(Kushtuar ish-të burgosurve politikë)

MURI
(Kushtuar ish-të burgosurve politikë)

Hajde vruta* ime, se ftonjtë lulëzuan
Dhe ja, erdha në xham për të të trokitur,
Lulja lozonjare dridhet se e konsumuan
Si çdo degë, kjo ishte tashmë e pritur
Dhe mendjen në çastin e joshjes s’e vras,
Që muri nuk ka xham, e dashur, para e pas.

——-
*vruta=e dashur, në arumanisht, në gjuhën ku mungon fjala me zanafillë sllave draga

DOEMOS, DO TË NA KËRKOJNË LLOGARI

Ata që po e shohin dritën e diellit tani
Dhe fëmijët e bijve dhe bijave të tyre e tanët
Pa dyshim do të na kërkojnë llogari
Për gjakun e pështyrë nga mushkëritë e skuqura nga kanceri
Dhe të mbushur majë më majë me pluhur e me tym,
Për Hiroshimën e për Nagasakin,
Për të parën ndotje të madhe radioaktive,
Ndërsa për Çernobilin do të na kërkojnë llogari
Të sëmurët që po shuhen një nga një, të heshtur e të zbehtë,
Trupi i tyre cfilitet nga leucemia,
Dhe nga sëmundje të tjera të shkaktuara.
Do të na kërkojnë llogari
Edhe për gjymtimin e Maleve Perëndimorë
Thesar bukurie qiellore,
Që me siguri qëndron më lart
Se sa ari i ndukur
Nga kurmi i tyre i shenjtë,
Nga gropa e Roshie Montanës
Gojëhapur mbi varret
Dhe rrënjët e kombit tonë,
Duke turbulluar qetësinë e të vdekurve
Duke ua hallakatur eshtrat e bardha
E duke ua prerë rrënjët bredhave.
Zogjtë që me fluturim nuk guxojnë më të kalojnë
Mbi liqenin e helmuar me cianur
Bjenë të korrur nga plumbat.
Flatrimi merr fund,
Gremisen në ujin e vdekjes.
Nuk ka gjallesa në këta liqene
Që janë mbushur me kufoma.
Të lëvizura vetëm nga valë dhe rryma,
Nuk ua pranojnë as edhe kalbjen.
Ndërsa të vegjlit e tyre në folé
I presin më kot
Duke zgjatur fytin e duke bërtitur nga uria.
Asnjëherë ata nuk do ta njohin fluturimin,
Bilbili nuk do të arrijë të këndojë
Kur të bjerë nata e qetë.
Askush nuk e pasqyron dot më fytyrën në këtë ujë të vdekjes!
Njerëzit nuk do të duan më ta këqyrin në pasqyrë
Fytyrën e cënuar nga lëndë dëmtuese
Që ua bluajnë kockat ose mëlçinë,
Ndërkohë që gjaku bëhet përherë e më i zbehtë
Kurse ata qahen se dalëngadalë
Ndjehen të kapur nga një farë dërrmimi,
Teksa vlaga iu shteron, dalëngadalë…
Ata do ta kujtojnë farën e jetës
Që sythonte në brazdën pjellore,
Kur dheu fërfëllonte nga jeta
Nën syrin e Krijuesit, sigurisht,
Kur njeriu nuk acarohej me gjithçka…
Brezit tonë, neve
Do të na kërkohet llogari
Për miliarda tonë plehra e mbetje
Radioaktive, kimike, të patretshme, helmuese,
Të flakura pa kujdes anembanë.
Ja, buzët e përrenjve,
Nuk janë më veçse një varg i pafund
Lëndësh plastike, enësh prej kauçuku dhe zift,
Të gjitha pluskojnë pa pengesë drejt detit
Bashkë me ujërat që zbresin nga malet.
Në rrugë e sipër vrasin peshqit,
Kur ia behin në det, asgjësojnë delfinët,
Gëzofi i fokave tashmë është njollosur nga nafta
Qumështi i arushës së bardhë ka shije katrani,
Erë DDT, hidrokarburesh.
Kur vogëlushi i saj përpëlitet nën dhembje
Arusha ulërin deri në qiell nga dëshpërimi.
Ky është një sinjal i tmerrshëm alarmi,
Kur e ëma nuk do më t’i japë qumësht,
Apo kur vetëvriten delfinë, balena,
Dhe kaq e kaq kafshë të tjera
Detare, duke u përplasur në brigje!
Ja, erdhi pranvera e re,
Përvëluese, e parakohshme dhe e thatë,
E na solli fare pak dallëndyshe.
Së shpejti këto do të zhduken krejt
Dhe nuk do t’i shohim më në qiell duke fluturuar.
Vijnë lejlekët, me thonj të munguar,
Ndërsa vezët në çerdhet e përkryera
Nxjerrin zogj gjithnjë e më të mangët.
Lulet hapin sytë melankolikë
Të habitur që nuk shohin aspak bletë,
Ose tepër rrallë, por nuk ka më as flutura,
As brumbuj,
Gjallesat zhurmuese
Janë përherë e më të rralla sot, ndërsa toka
Duket gjithnjë e më e shkretë, edhe më e trishtë.
Fati i gjymtuar i krijesës së sharë
Do të hakmerret me ne e me bijtë tanë
Për mëkatet tona
Do t’u dhembin dhëmbët, qiellza,
Sytë e tyre do të jenë gjysmakë
Pa shikimin e dikurshëm,
Do t’i zvarritin trupat e gropëzuar
Drejt muzeumesh të shkencave të natyrës,
Sepse, me siguri do të duan të shohin
Ç’botë të mrekullueshme kemi pasur një herë e një kohë,
Si ishte ajo botë, si në përralla
Në të cilën paskemi jetuar,
Ne,
Që e dëmtuam pa pikë logjike,
Duke prerë pyjet
Duke grabitur drurët,
Duke helmuar ajrin,
Duke ndotur ujërat
Dhe duke infektuar tokën
Dikur pjellore.
Dhe për të gjitha këto gjëra të fëlliqura
Do të paguajmë më vonë por dhe në kohën tonë.
Ndërsa ata, pasardhësit tanë dhe jo vetëm
Do të na hetojnë e do të na kërkojnë llogari.
Ja, këto janë bëmat tuaja,
I keni kryer, do të thonë ata, tepër ashpër,
Kundër nesh dhe kundër natyrës.
Ju e keni fajin, do të thonë, sigurisht,
Që mbi ne bjenë shirat acide,
Na dyndin zjarri e squfuri
Si mbi Sodoma e Gomora
Nga kohërat që, ja, po kthehen,
Por tani në shkallë planetare.
Dhe për të gjitha këto bëma,
Me mllef e me dhembje
Duke klithur në shkretëtirën e një toke përvëluese,
Do të na kërkojnë me të drejtë llogari!

SKICË AUTOPORTRETI

Duket një e çarë dhe plagë të vjetra e të reja,
Por ende shpatën e mburojën nuk i lëshoj.
E zbehtë është e ardhmja dhe e zymtë beteja
Por më mizore qenka lufta me kohën që shkoi.

WELTANSCHAUUNG*

Një fëmijë sodis qiellin…
Jo yjet, as hënën dhe as retë…
Me kthjelltësinë e syve të tij të mëdhenj
Ai sheh edhe engjëjt…
Koha, sfungjer, fshin pareshtur një tabelë,
Ndërsa përfytyrimi shtron fantazma
Mbi fytyrën e kësaj bote
Gjithnjë e më e mbuluar nga valët…
Por në të rrallë
Brenda zemrës sate rreh ende
Zemra e tij.

——
*Botëkuptim (gjerm.)

KTHIMI
(“Do ta kërkosh atëherë drurin, dega e të cilit ka përkundur çerdhen e zogut që të mësoi të këndosh e të fluturosh”)

E di, nuk dyshoj, e di,
Do të kthehesh dikur,
Vonë,
Në këto vise
Ku ke thirrur nga gëzimi për të parën herë,
Ke parë lulen e parë, dëborën,
Zogun e parë në fluturim…
Të grishin shtysa të fshehta,
Porosi jete që të thithin
Dhe nuk do ta njohësh qetësinë, paqen pa kokëçarje,
Derisa nuk do të të shfaqet kjo udhë
E kthimit.
Buzë rrugës do të takosh shtatë lulëkuqe të purpurta
Nga ç’gjak e kanë ngjyrën?
Ndërsa përposh, në bregun e ujit gjithnjërrjedhës,
Pëllëmba jote do të mbajë rërën e imtë
Dhe do të jetë ajo e argjendtë dhe e heshtur
Dhe do të jetë ajo e lehtë,
E ëmbël dhe e hidhur,
Toka e atyre që kanë pritur kthimin tënd
Si pema e kërrusur nga thatësira e gjatë
Mbi të cilën derdh shiu i agimit papritur
Me bujari, bekimet e veta,
Por ai ishte tharë prej kohësh
Me degët drejt qiellit, duke u lutur
Dhe i përvëluar nga thatësira e pritjes.

SHUMË MË TË ËMBLA JANË FRUTAT E VONUARA
(Moto: Topi i bronztë me të cilin njoftonte mbërritjen, i jepte anijes së çuditshme një pamje prej mburracakeje paksa të vjetëruar, fqinje me mashtrimin e kalorësve. Këtë herë uturima e tij shpërtheu si një theks solemn, i rimarrë menjëherë nga tingulli i gjatë dhe ritmik i këmbanave të tejargjenduara të katedrales. Mjegulla që pat mbështjellë për një farë kohe konturin e bregut ishte davaritur tërësisht dhe në ajrin tashmë të kthjelluar dridhjet pasonin njëra-tjetrën, në mënyrë të harmonishme, si ca rrathë që lundrojnë mbi ujë, duke zgjuar nga gumëzhitja e butë e asaj pasditeje banorët e pakët të qytezës.)

Në port, tërthor, është ndalur një anije
Prej dru bredhi, bliri dhe lisi të ri,
Ndërsa mbi shtyllën dhe traun që bën hije
Argjendi, bronzi, do të tingëllojnë përsëri.
Ze vend fryma e vreshtëve në hardhi!
Të ëmbla frutat e vona janë, plot jetë,
Dhe gota me pije dorë më dorë kalon,
Diga dhe porti do të mbeten të shkretë…
Fryn erë në det dhe anija tani po lundron.

E VËSHTIRË UDHA E POETIT

Hap i lëkundur,
Duke shkuar drejt agimesh mashtrues.
Vise të panjohura,
Pluhur, rërë
Dhe gurë me cepa
Në tokë të shkretë nën qiell.
Vetëm kohë pas kohe,
Barishte që më gëzojnë,
Gjithsesi jetë,
Gjemba të mprehur
Me majë prerëse
Ma copëtojnë mishin,
I ndjej në eshtër,
Ose në zemër,
Si një mallkim,
Herë këtu e herë atje
Zemra lulesh dridhen
Shkëlqimi i një pike gjaku
Me thërrmija qielli që hapërdaren
Nëpër barin e ashpër që vuan nga etja
Shkëndija të verdha
Si lulja e pashkës,
Joreale dhe të çuditshme
Si fjalët e dërrmuara
Që duan të përfshijnë fytyrën
E ideve të pangjizura
Që gatuhen në shpirt
Dhe llokoçiten e vlojnë,
Sikur nuk kanë dalje…
Ndërsa unë shkel me forcë nën barrë.
Errësira do të më kapë në udhë.

ËNDËRR DITE

Nga rrezet e diellit të thurura me kallëzat e pjekura
Është një disk i valëzuar nga drithma, drita në kurorë,
Janë ëndrra dite, më të bukura se ato të natës, të thekura,
Kur syri dehet dhe zemra rreh si e marrë, s’e ka veten në dorë.
Kur syri dehet dhe zemra rreh si e marrë, s’e ka veten në dorë,
Janë ëndrra dite, më të bukura se ato të natës, të thekura,
Është një disk i valëzuar nga drithma, drita në kurorë,
Nga rrezet e diellit të thurura me kallëzat e pjekura.

Është një disk i valëzuar nga drithma, drita në kurorë,
Nga rrezet e diellit t thurura me kallëzat e pjekura
Kur syri dehet dhe zemra rreh si e marrë, s’e ka veten në dorë.
Janë ëndrra dite, më të bukura se ato të natës, të thekura.
Janë ëndrra dite, më të bukura se ato të natës, të thekura
Kur syri dehet dhe zemra rreh si e marrë, s’e ka veten në dorë.
Nga rrezet e diellit të thurura me kallëzat e pjekura
Është një disk i valëzuar nga drithma, drita në kurorë.

DREJT POEZISË

Me sa duket jam verbuar dikur,
Shumë kohë më parë,
Nuk e shoh botën e mirëfilltë, por e përfytyroj
Duke u çapitur dhe duke ia prekur fytyrën
Prej një kohe të gjatë
Përshkojnë pazarin hapat e mi të mëdyshur
Ndërsa përreth ka lloj-lloj zërash,
Të gjelbër, të kuq, të artë apo jargavan-të kaltër
Që vijnë nga toka ose nga yjet
Që janë tepër të njohur në largësi
Gjithaq të çuditshëm kur i dëgjoj nga afër
Rrokjet e mirëdallueshme, të qarta, të kthjellta,
Të fjalëve të ndritshme apo të nxehta,
Të çuditshme, të lajthitura, apo të mençura,
Me domethënie që shpesh s’i marr vesh,
Të tufëzuara në fjali, fraza,
Sajime që nuk i pranon arti, as mendja
Dhe ku mezi ndonjë fjalë
E hedhur aty-këtu,
Përndan rrethe-rrotull pjellorinë, aromën,
Porsi një lule që tingëllon parfumin.

(Përgatiti për botim në “ADMET”, gusht 2020, Andi Meçaj)

POEZI NGA KILI DHE MEKSIKA

si dhe “Letra e Lamtumirës e G. G. MARQUEZ”

GONZALO ROJAS

(Çmimi Servantes 2003, më i rëndësishmi i gjuhës spanjolle)

Gonzalo Rojas u  lind më 1917, në Lebu, të Kilit. Në vitet 1938-1941, bënte pjesë në grupin surrealist: “Mandragora”. Ka qenë atashe kulturor i ambasadës së Kilit, në Republikën Popullore të Kinës.  Më 1977, stabilizohet në Republikën Demokratike Gjermane dhe më pas në Venezuelë, ku ka publikuar një nga librat e tij më të rëndësishëm: “Errësirë”. Duke u kthyer në Kili më 1979, ka vazhduar të ndryshojë përsëri rezidencë, më 1981 në Berlin, pak vite më vonë në SHBA, ku ka marrë poste të rëndësishme universitare. Nga vitet shtatëdhjetë e këtej poezia e tij ka filluar të lexohet në të gjithë kontinentin dhe është pranuar njëzëshëm nga kritika. Librat e tij botohen në Meksikë, Spanjë, SHBA. Të shumta janë edhe përkthimet në gjuhë të tjera, si dhe çmimet e rëndësishme  letrare: “Reina Sofía i Poezisë Iberoamerikane”, “Çmimin Kombëtar të letërsisë së Kilit”, “Çmimin Oktavio Paz”, “Çmimin Hoze Hernandez” dhe së fundmi “Çmimin Servantes” (2003), më të rëndësishmin për letërsinë i gjuhës spanjolle.

(Përktheu materialet Ben Meçe

Bolonjë, Itali)

ENIGMA E DËSHIRONJËSES

Vajzë jo perfekte kërkon burrë jo perfekt32 vjeç, të dijë patjetër të lexojë
vjersha të Ovidios, ofron
a) dy gjinj prej pëllumbeshe,
b) tërë lëkurën e saj të butë
për ta puthur,
c) shikim
jeshil, për t’iu shmangur plagosjes
ndaj çdo lloj stuhie;
nuk ka banesë,
nuk ka telefon, pranon vetëm e
mbërthyer nga mendimet. Nuk është Afërdita;
ka uri të madhe si të Afërditës.

ERRËSIRË E BUKUR

Mbrëmë natën të preka dhe të ndjeva
pa ju dashur dorës të largohej matanë dorës,
as trupit pa ju dashur të largohej, as veshit:
në mënyrë thjesht njerëzore
të ndjeva.
Pulsuese
si gjaku, apo si ré
shëtitëse,
në shtëpinë time, në majë të gishtave,
errësirë që ngjitet, errësirë që zbret
bridhje, shkëndijëlënëse.

Vrapoje në shtëpinë time prej druri
duke hapur dritaret
frymëmarrjen ta ndjeva tërë natën,
bija e thellësive, e heshtur,
kryeneçe, kaq e tmerrshme, kaq e bukur
sa çdo gjë që ekziston,
për mua, pa flakën tënde, nuk do të ekzistonte.

NGA POSHTË

Na varën prej këmbëve, nga sytë
na e zbrazën gjakun,
me thikë
një nga një na vunë numra mbi shpinë,
unë jam 25035,
na kërkuan
ëmbëlsisht,
duke na pëshpëritur në vesh,
të bërtisnim
rroftë nuk e di se kush.
Restua,
këta gurë që na mbulojnë, era.

(Përgatiti për botim në “ADMET”, gusht 2020, Andi Meçaj)

JOSE EMILIO PACHECO

Jose Emilio Pacheco u lind më 1939 në Meksikë, ku jeton akoma. Është një ndër poetët më të rëndësishëm meksikanë. Ka fituar shumë çmime ndër të cilët edhe dy nga më të rëndësishmet e poezisë Hispanike: “Pablo Neruda” në 2004 dhe “Garcia Lorca” në 2005.

(Përktheu materialet Ben Meçe

Bolonjë, Itali)

TOKA

E thella tokë është
shtrati i të vdekurve.
Mish unanim
brezash të konsumuar.

Shkelim kocka,
mbeturina trupi prej gjaku të tharë,
plagë të padukshme.

Pluhuri
që na njollos fytyrën
është gjurma
e një krimi të pangopur.

NDERIM

Nën këtë shi bota natyrore
penetron
ndërmjet dëshirave të konkretësisë.

Dëgjon
muzikën e saj ritmike,
ndërthurje ajri dhe uji.

E vetmja pafundësi mbijetuese,
ky shi që nuk di të gënjejë.

SHIGJETA

Nuk ka rëndësi nëse shigjeta
nuk arrin objektivin.
Më mirë kështu.
Pa zënë asnjë gjah.
Pa i bërë dëm askujt.
Ajo që ka rëndësi
është fluturimi, trajektorja, impulsi,
pjesa e ajrit e përshkuar në ngjitje,
errësirën që çliron ndërsa ngulet,
vibruese,
në shpalosjen e hiçit.

ANTIELEGJI

Mendimi im i vetëm, është mbi atë që nuk kam më,
obsesioni im, gjithçka që kam humbur.
Kurrë më, – thumbues refreni im.
E megjithatë, dashuroj këtë ndryshim të përjetshëm,
këtë përshtatje çast pas çasti:
pa të gjithçka që ne quajmë jetë
do të ishte gur.

MOSHA

Vjen një moment i trishtë në jetë
ku gjendemi pleq, si dikur prindërit tanë.
E atëherë zbulojmë në një sirtar
të harruar
fotografinë e gjyshes kur ishte katërmbëdhjetë vjeçe.
Ku ndodhet koha, ku jemi?
Ajo vajzë
që banon në kujtimet tona vetëm me fytyrë plake,
e vdekur pesëdhjetë vjet më parë,
në fotografi duket mbesë e nipit të saj,
jeta e pajetuar, e ardhmja totale,
rinia që rinovohet gjithnjë
tek të tjerët.
Historia nuk ka kaluar nëpër këto çaste.
Kemi kohë pa luftëra e katastrofa
prandaj fjala vdekje është e pamendueshme.
Asgjë nuk jetohet as më parë e as më mbas.
Nuk ka zgjedhim në ekzistencë
veç kohës së tashme.
Ku unë jam plaku
dhe gjyshja ime fëmija.

NATË DHE BORË

Dola në dritare, në vend të oborrit, gjeta natën
të brinjëzuar nga dëbora.

Bora e bën qetësinë ta prekësh me dorë.
Është rrëzimi i dritës, gati fikja.

Bora nuk do të dëshmojë asgjë:
është thjesht një pyetje madhështore që lejon të bien nga qielli
miliona pikëpyetje të vogla mbi botë.

(Përgatiti për botim në “ADMET”, gusht 2020, Andi Meçaj)

 GABRIEL  GARCIA  MARQUEZ

NËSE PËR NJË ÇAST…

(Përktheu materialet Ben Meçe

Bolonjë, Itali)

Nëse për një çast Zoti do të harronte që unë jam një marionetë prej stofi e do të më falte një copëz jetë, padyshim nuk do t’i thosha gjërat ashtu si i mendoj, por patjetër do mendoja çdo fjalë që do të thosha.
Do t’u jepja vlerë gjërave, jo për sa vlejnë, por për kuptimin që kanë.
Do të flija më pak, do të ëndërroja më shumë. Do të vazhdoja kur të tjerët do të ndalonin,
do qëndroja zgjuar kur të tjerët do të flinin, do dëgjoja kur të tjerët do të flisnin dhe sa do më shijonte një akullore plot me çokollatë!
Nëse Zoti do të më falte një copëz jete, do të vishesha thjesht, do të shtrihesha nën diell duke lënë zbuluar jo vetëm trupin, por edhe shpirtin.
Zoti im, po qe se do të kisha zemër, do të shkruaja gjithë urrejtjen time mbi akull dhe do të prisja derisa dielli ta shkrinte.
Do të pikturoja me një ëndërr të Van Goghut mbi një yll. Një poemë e Benedettit dhe një këngë e Serratit, do të ishin serenatat që do i dedikoja hënës.
Do ujisja, me lotët e mi, trëndafilat, për të ndierë dhimbjen e gjembave të tyre dhe puthjen tërë pasion të petaleve.
Zoti im, nëse unë do të kisha një copëz jete, nuk do të humbisja as edhe një ditë pa i thënë-të dua, personit që dua.
Do i bindja të gjithë, burra e gra, që të jetojnë të dashuruar pas dashurisë
Do u tregoja njerëzve se sa shumë gabojnë kur mendojnë se në pleqëri nuk ka më dashuri pa e ditur se mplakja vjen kur nuk dashuron më.
Një fëmije do i dhuroja një palë krahë, por do e lija të mësonte vetë të fluturonte.
Të moshuarve do u mësoja se vdekja nuk vjen nga pleqëria, por nga harresa.
Shumë gjëra mësova nga ju, Njerëz!
Mësova se të gjithë dëshirojnë të jetojnë në majë të malit, pa e ditur se lumturia e vërtetë është kur i ngjitesh rrëpirës .
Kam mësuar se kur një i porsalindur shtrëngon për herë të parë, me doçkëzën e tij të vogël, gishtin e babait, nuk e lëshon për tërë jetën.
Kam mësuar se një njeri ka të drejtë të shikojë një tjetër nga lart-poshtë vetëm kur ky i dyti ka nevojë për një ndihmë për t’u ngritur.
Janë shumë gjërat që kam mundur të mësoj nga ju, por realisht nuk do të më duhen shumë, sepse kur të më mbyllin brenda asaj valixhes, palumturisht do të jem duke vdekur.

Përgatiti për botim Hiqmet Meçaj

(Botuar në “Gazeta e Athinës”, mars 2008)

(Përgatiti për botim në “ADMET”, gusht 2020, Andi Meçaj)

POEZI NGA SERBIA DHE KROACIA

BRANISLAV PRELEVIC

Branislav Prelevic u lind më 1941 në Zelenik, Serbi. Shkruan poezi, prozë, ese. Përkthen nga spanjishtja dhe portugalishtja. Ka botuar dhjetë libra poetik dhe monodrama, mes librave të tij kujtojmë: “Atlantidën” 1985, “Kockat e Arianës” 1986, “Shqisa e Gjashtë” 1986. Meditimi intelektual i Prelevic-it është revolta e njeriut të sotëm kundrejt ndjenjave të tij që kërkojnë, hetojnë, zbulojnë”.

(Shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

RREGULLI I GJËRAVE

Nëse karrigia duhet të rrijë përpara tavolinës
apo tavolina përpara karriges nuk e di.
Nëse muret mbështeten në kockat tona,
as këtë nuk e di.
Por me siguri mund të them se murin mund ta kapërcejmë,
se duke kapërcyer murin mund të arrijmë në anën
tjetër
të natës sonë të zakonshme.

Pas xhamit është ai xham i padukshëm
që me këngën e tejdukshme na drejton në
plotësinë e vërtetë.

Pas gotave mbërrijnë të gjitha ato gjëra
që gota nuk janë.
E kthjellët është koha që në diell ngrohet
i tejdukshëm është guri
që kur e hedh në ajër i këndon më zë fallco
lirisë së zogjve.

Nëse toka është përpara yjeve
apo yjet përpara tokës – nuk mund t’jua them.
Nëse lartësia do të mbështetej në kockat tona,
as këtë s’e di.
Por me siguri mund të them se murin mund ta kapërcejmë,
se duke e kapërcyer murin mund të arrijmë në anën
tjetër
të natës sonë të zakonshme.

BRENDËSIA

Kudo ku hedh sytë,
zbuloj diçka të re.
Kur i rihedh sytë
shfaqet brendësia e gjërave.
Kur e hedh vështrimin lart,
rrëshqet fytyra e të gjitha atyre që shoh.
Gjërat që më shohin mua
nuk shihen.
Vështrimet e tyre
përplasen me të miat.
Kur gjërat përpara meje
mbyllin sytë,
shikojnë te unë një boshllëk
në të cilin mungon fytyra e tyre.
Me vështrimin tim i pengoj ato
ta kolonizojnë,
sepse derisa të kem mundësi të shoh
do t’i jetojnë në atë boshllëk imazhet e tyre
të para nga syri im.
Kur të verbohem
mund të bëjnë atë që dëshirojnë:
të bëhen të dukshme
në dritën e ditës
apo në mes të boshllëkut.

BOTA DHE UNË

Dritarja ndërmjet së cilës vështroj botën
nuk është fare e vogël,
e mbyll,
nga dritarja përballë bota vështron
mua.
E inatosur nga fakti që nuk ka asnjë
diferencë,
bota mbyll dritaren e saj nga ana tjetër.
Jetojmë kështu të ndarë prej vitesh tashmë,
derisa një ditë të gjeja xhamat të thyer.
Marr një gur dhe e hedh
përtej dritares në fytyrën e botës,
por nga ajo anë nuk u ça asnjë xham.
Tani bota po i gris telajot e dritareve
një nga një.
Më në fund e kuptoj që jam duke ngelur pa
shtëpi
dhe nxitoj nëpër fusha.

SINAN GUDZEVIC

Sinan Gudzevic u lind më 1953 në Grab (Novi Pazar), Serbi. Ka studiuar për filologji klasike dhe metrikë antike në Universitetin e Beogradit dhe në Dyseldorf të Gjermanisë. Ka botuar poezi në përmbledhjen “Materiale për Rrëfime”, Beograd,1978 dhe në rivista në ishjugosllavi, Gjermani, Amerikë, Itali, Francë, Poloni, Rumani. Duke pritur kohë më të mira, përgatiti dy dorëshkrime librash poetikë, mes të cilëve edhe një me epigrame, të titulluar “Epigrame Romane”, që përmbajnë më shumë se 100 tekste, të gjitha të shkruara me distikë elegjiake.

(Shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

NDRYSHIME ZAKONESH

Në morgun kryesor të Beogradit
Prej muajsh shkoj çdo ditë
Më qetëson ky zakon
Me arkivole dhe kryqe
Por nuk do të shkoj më
Me shitësin e qirinjve në hyrje
Kam hyrë shumë në shoqëri
Aq sa tashmë bisedojmë për budallallëqe
Që me vdekjen nuk kanë të bëjnë fare

GJAK I TEJDUKSHËM

Motrën time Sadikën
E rrëmbyen fashistët
Gjatë luftës

Që atëherë
Nëna lindi vetëm meshkuj

Ne të katër vëllezërit
Mblidheshim verës e bisedonim
Se ku mund ta gjenim motrën tonë

Dhe s’morëm vesh asgjë

Kalojnë vitet
Dhe gjaku gjithnjë e më ujë bëhet

PEMË E MREKULLUESHME

Shoku im i dhomës u var
Në degën e mënit të bardhë
Që rritet në kopsht
Unë i vetmi mbijetues
I natës së keqe
U nisa drejt fshatit tim
I vdekuri, më thanë të afërmit
Natën përpara se të vetëvritej
shkundi mirë e mirë mbulesat
Lau filxhanët e vegjël dhe samovarin
Vështroi gjethnajën e dendur
Por s’mundem ta gjej degën zisjellëse
I ziu shoku im
Thoshte gjithnjë
Kjo pemë është shpëtim nga ky ambient mbytës.

DRAZAN GUNJACA

(Ka marrë çmimin “Pena e Artë” 2004)

Drazan Gunjuca u lind më 1958 në Sinj, Kroaci. U laureua për Drejtësi në Universitetin e Fiume-s, Itali, pasi dezertoi nga ish armata jugosllave. Prej më se dhjetë vjet ushtron me sukses profesionin e avokatit në Pola. Midis çmimeve të shumta që ka marrë janë: çmimi ndërkombëtar për poezi dhe prozë “Nikolla Rampin” 2004, çmimi “Çezare Paveze-Mario Gori” 2004, çmimi ndërkombëtar “Pena e Artë” dhe “Libri i Artë” 2004.

(Shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

FATI ËSHTË NJË VETËTIMË

Fati nuk është vetëm një fjalë
me shumë kuptime,
fati nuk është frikë
ndaj më të fortit,
ndaj vetes,
kur në çastin më kritik
kërkojmë shpëtim,
kur ëndërrojmë zërin
që përthan dhimbjen,
kur degët e mbetura
thyhen nga pesha jonë,
kur për herë të fundit
na përqesh kambana,
kur…
Fati është ajo flakërimë
kur je vetja jote dhe i përket dhe asaj,
kur dashuria nuk është një rëndesë,
kur urrejtjen gozhdon në sy,
kur bie dhe nuk dorëzohesh,
kur në fund nxjerr përfundimet
dhe thua: kam qenë vetvetja.

Fati është kokë e këmbë vetëtimë
dhe asgjë më tepër.

NDOSHTA

Ndoshta ndonjëherë gjithçka do të ndryshojë,
ndoshta gënjeshtra gënjeshtër do të bëhet,
ndoshta çasti i së vërtetës do të vijë,
ndoshta jeta sërish jetë do të jetë.
Ndoshta…
Ndoshta njeriu shpirtin do të eksplorojë,
ndoshta paqen e humbur do të gjejë,
ndoshta do të bëjë apo nuk do t’i bëjë
llogaritë dhe konkluzionet.
Ndoshta…
Ndoshta jeta nën zinxhirët e zgjedhës
është fati i të lindurve në lindje të Edenit,
të mbijetosh nën fronin e përgjakur
të lojërave të të tjerëve pa fund as fillim.
Ndoshta…
Ndoshta kemi vdekur pa e ditur
sepse, ku është shpirti nëse jemi të gjallë,
ndoshta mund ta kishim mësuar,
ndoshta fajet nuk janë gjithmonë tjetërkund.
Ndoshta…

VESHJA E FUNDIT

Kur veshjen e fundit publike qep me kujdes,
kur nuk ke më frikë nga asgjë,
kur me nervozizëm shikon pas
për të parë karrierat e tyre të ndërtuara mbi arkivolin tënd,
me shpirt të dlirë qesh me hidhësi,
sepse asgjë prej teje s’mund të shkatërrojnë më,
sarkazmën e njerëzve të sëmurë shikon,
që një ditë nga të tjerët do të gjykohet,
me sa gëzim zvarriten në baltë,
sa lodhje për ta bërë gjithçka të larë në flori,
me çfarë pathos shkëlqejnë zbukurimet prej drite,
sa skolastik për të të shkaktuar kaq dhimbje,
kur tërë hipokrizi i kërkojnë ndihmë Zotit.

Duhet të iket nga ata, të rilindim,
duke mbartur mëkatin origjinal,
duke kuptuar që rëniet kanë rëndësi,
të shohim në pasqyrë buzëqeshjen,
të gëzojmë sepse Zoti të gjitha këtyre u ka dhënë fund,
sepse në kohë për ty pati mëshirë,
sepse çmimi mund të ishte më i madh,
nëse nuk do të të shpëtonte lulëzimi i lules.

DUKE U PËRBALLUR ME TË VËRTETËN

Ndonjëherë besoj që koha ka ngecur,
se akrepat kanë pushuar së rrotulluari,
sikur vdekja të numëronte të gjallët
për të vendosur se kujt t’ia dërgonte ftesën e radhës.

Njeriu do të donte të mos kishte lindur
në këtë shekull të pafat,
në të cilin vetëm pena dehet në bankë
ndërsa mallkimi i nanurit përbri.

Të vërtetën ndonjëherë arrij ta përballoj,
pikërisht kur vera restauron fuqitë e mbetura
dhe atëherë përsëri rreh zemra
derisa mbërrijnë disfata të reja.

Të gjithë kemi vdekur por nuk e dimë
sepse asnjeri për këtë s’na ka lajmëruar
dhe nëse jemi të gjallë, mëdyshemi,
se ku, në gjumë apo nëntokë të zhytemi.

(Përgatiti për botim në “ADMET”, korrik 2020, Andi Meçaj)

POEZI NGA AFRIKA

SIPHO SEPAMLA

Sipho Sepamla u lind më 1932 në Krugersdorp, Afrikë e Jugut. Poet, romancier, gazetar, ka botuar gjashtë përmbledhje me poezi. Ka fituar shumë çmime të rëndësishme. Poezia e tij karakterizohet nga ironia ku shpesh ndërthur kombinime me fjalë angleze, të gjuhëve afrikane dhe shprehje tipike në tsotsi-taal.

(Shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

KJO KOHA JONË

Kjo koha jonë
i bën të zhurmojnë krahët e inatit
i mbush shpirtrat me fjalë të pafundme
dhe përgatit ditën e lakut natësor.

Kjo koha jonë
kafshon thelbin e muskulit të dhimbjes
e fryn zemrën me hidhërim në gjendje të pashërueshme
dhe e bën drejtësinë një marrëveshje.

Kjo koha jonë
përkulet para dyshimit
i shumëfishon gënjeshtrat në lisharëse
marton të vërtetën në altarin e djallit.

Kjo koha jonë
ushqen më shumë të tashmen se të shkuarën
përmbys çdo imagjinatë
dhe shkatërron ndërgjegjen me ambicje.

Kjo koha jonë
çjerr shpinën e majmunit
gëlltit flakë përpara publikut të ftuar
dhe ngjyen lëkurën me djersitjen e vetë.

Kjo koha jonë
dëgjo zhurmën e gjetheve që bien
shiko mbeturinat e makinave të shkatërruara
dhe dorëzohu para kompromisit.

Kjo koha jonë
futi dhëmbët në një frut të kalbur
pi ujë në puse të helmuar
këndo himne të vjetërruar dhe përgjo të vdekurit.

Kjo koha jonë është vetëm pak e ndyrë.

QETËSI

Por mos më vri me goditje të heshtjes
fshikullo perversitetin tim me një shufër
një rrip trëndafili prej mishi të tharë
derisa plagët e kuqe të më provokojnë të qaj.

Por mos më vri me goditje të heshtjes.
Në kafshimet e urisë sime
mohon bukën dhe majanë e saj të jetës
derisa unë të jem tharë
si një gjethe vjeshte.

Por mos më vri me goditje të heshtjes.
Përkëdhelmi veshët me premtime
të lulëzuara nga një gjuhë eksperte
sepse ndoshta unë këndoj siç do ti.

Por mos më vri me goditje të heshtjes.
Oh! Sytë tanë nuk shikojnë
atë që godasin me heshtje
sepse ne jemi të martuar me kohën
që nxiton në galop
ditë e natë
ndërsa heshtja jonë dergjet në burg.

NJË VEND I RI

Atëherë isha atje
në një shkëlqim të pashoq
në luksin tim rrezatues të qytetërimit
isha në një gjelbërim të veçantë
në triumfin e thjeshtësisë
sytë e mi rrinin mbi një njollë të zezë
që ndrinte indiferente.
Dëgjova ngritjen e një dallge
energjie që fshiu
meditimin tim të kotë
mbi rëndësinë e të qenit të lirë
në këmbë vështroja ato fytyra ngurtësisht të zeza
të dridhshme nga pjekuria mashkullore,
pothuajse më hipën me frymëmarrjet e tyre fitimtare.
Do desha të shfreja ngushëllimin tim personal
por isha atje
duke pritur të nesërmen
kur do të kem mundur të di
prej nga ta filloj
sepse më dukej një rreth vicioz
drejtimi i ngjarjeve ka ndryshuar
në galop ecjen time drejt tokave të pamata
ndoshta do të duhej të rifilloja
por atëherë
çdo gjë dukej të ishte një vorbull ndryshimesh
si dita kur shndërrohet në natë.

MOHAMMED BENIS

(Poet i rëndësishëm maroken)

Mohammed Bennis, u lind në Marok më 1948. Është një nga poetët marokenë më të vlerësuar në botën arabe. Ka publikuar rreth njëzetë vëllime poetike. Nga 1980 është docent i letërsisë arabe në universitetin e Arabatit. Ka themeluar shtëpinë botuese Toubkal.

(Shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

1.
Ti që largohesh mëngjeseve nga toka
kullon nga guri
në rërën e lagur nga kripa e natës
memece,
ti që këtu ndjek fryrjen e erës
deri në kalimin tënd kryesor
harron hijet që bien me lëkundje të lehtë
ndërsa gjethe jetësh të zverdhura mbushur vrima
arrijnë në kotësinë e harresë
ose
në skaj të afshit të aromës së shkëmbinjve
befason zërin tënd perëndues
që forcohet
në fillim
i përgjakur
kështu gurët ngjeshen
në depërtimin e dritës
ku kalimet e epokës tënde pagane
lindin.
Qetësia
nuk do ta ndërpresë
frymëmarrjen
e atyre që do të kalojnë këtej.

2.
Mirësevjen ti shkëmb që forcohesh në ekstazë
apo shpërndan ethe
mirësevjen ti familje që bashkon syrin në delir
nëse di
të kalosh mes fytyrave
dhe ligjeve të ndritshme të detit
nëse je i sigurtë
të përshkosh monopatin e fisit
me një rrotullim në ikje
atëherë do të vije te të vdekurit me ritet e mia
do të thoshje
që kulti i zërit është shoqëria ime
një vijë që rri mes vijave
prej bardhësie të grimcëzuar
që provokon
një thurrje deliresh
të vdekurit janë bashkuar
në një natë detare
dhe shpërndajnë
të ftohtit dhe errësirën.

3.
Është guri i largët që ndriçon festat
dëgjoj belbëzimet
e fillimit tënd
që shoqërojnë madhështinë e humbjes së nisjes
lart në palma kam lënë
fytyrën time
shikoj dallgët e këtij deti
të ngjiten në shpella
për të qëndisur qetësinë e lules gunbaz
në mitrën e përjetësisë
rëra
shtrihet atje si kodër
me boshllëkun
i jap formë formës tënde
një byzylyk gruaje
këmbëngul në çastin e shkëlqimit
nga guri
në gur
britmat e fëmijëve
përsëritin
vallen e vdekjes.

4.
Një gjuhë në vendet e këtyre shkëmbinjve
vazhdon zhvillimin e saj
kush është vetëm nuk e kupton vetminë tënde
me atë mundet vetëm të kapërcesh dallgët
dhe në një sekret të mbytur…
Të gjunjëzohesh
sikur të ishje
në gjumin e kohëve
apo dallgë në skaj të elozheve të saj
kur zëri magjepset
me trupin e drithëruar
nga era
dhe këto tërmete
mëngjesore në fytyrat e kalimtarëve.
Nga një frymëmarrje në një pozë
nga një pozë në një frymëmarrje
ka pëshpërima pasagjere
që fluturojnë mjellma të qeta
drejt parajsës,
një distancë e ndritshme,
gjurmë,
aromë racash të vjetra
në harmoninë e peisazhit.

5.
Një banjë zjarri
udhëton
në gjymtyrët e trupit
si teh depërtues
duart e tua janë ngjitur në shtrëngimin e boshllëkut.
Në mushkëritë e tua
rrëkeza si plasaritje të një luleje
mos i trego askujt konkluzionet e tua,
duro zellin e ankthit
duke marrë në dorëzim detin
atje janë varkat dhe pranë teje
ajo që ka mbetur nga gurët dhe trungjet
ikja do të jetë fillimi yt
atje ku mbarojnë dollitë
mund ta thashë ajrin e prishur të të pranishmëve
që nga karriket e tyre
ku kalbeshin frymëmarrjet
shtynin bisedat
një çast
pastaj një tjetër
arkipelagu shkëlqen
ik
drejt zjarrit
ose detit tënd
derisa
duart e tua
të pijnë një mallkim
përgatit udhëtimin
për të përqafuar
gjakun
paralajmëruar nga një pëshpërimë
dhe lëre
mbi gurë
një fjalim funebër
dialog të mbyturish.

(Botuar në “Gazeta e Athinës”, mars 2009)

(Përgatiti për botim në “ADMET”, korrik 2020, Andi Meçaj)

POEZI NGA IRLANDA E VERIUT

SEAMUS HEANEY

(Nobel për letërsi 1996)

Seamus Heaney u lind më 1939 në Castledawson, Irlandë e Veriut. Fëmija i parë i një familje prej nëntë fëmijësh. Me një bursë të dytë studimi frekuenton Universitetin Queen’s të Belfastit. Më 1962, pasi merr doktoratë në Literaturë, fillon të japë leksione pranë Kolegjit St Jozef të Belfastit. Nga viti 1982 deri më 1987, pranon ftesën për të dhënë leksione katër muaj në vit si “Poet i Ftuar” në Universitetin e famshëm të Harvardit. Më 1989 deri më 1994, Seamus Heaney ka qenë “Profesor i Poezisë” në Universitetin tjetër të famshëm të Oksford-it. Aktualisht ndodhet në Harvard, për një semestër në vit si “Boylston Profesor i Retorikës”. Në vitin 1996 Seamus Heaney-it iu akordua çmimi Nobel për përmbledhjen poetike: “The Spirit Level”. Aktualisht jeton në Dublin.

(Shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

NDËSHKIM

Ndiej shtrëngimin
e kapistrës në qafën tënde,
erën në gjoksin
e zhveshur.

T’i bën thithkat
perla qelibari,
shkund strukturën e brishtë
të brinjëve të tua.

E shoh trupin tënd të mbytur
në moçal,
gurin e rëndë,
rrënjët dhe degëzat lundruese,

këtu poshtë më parë
ishte një fidan i bulëzuar
i sapodalë nga balta-
kocka lisi dhe tru në vozë,

koka e rruar
e ngjashme me kallamin e misrit,
sytë e lidhur me një cohë të ndyrë,
në thithka një unazë

për të varur kujtimet
e dashurisë.
Një tradhti e vogël martesore
para se të të ndëshkonin.

flokët të verdhë si ari,
ishe e zbehtë dhe fytyra jote
e llangosur me katran ishte e bukur.
Viktima ime e mjerë,

gati të dashurova,
ma kishe hedhur gurin, e di,
gurin e heshtjes.
Jam udhëtar i zoti

i dallgëve të errëta dhe të shfaqura
të trurit tënd, të telajos
së gërvishtur të muskujve të tu
dhe të gjitha kockave të tua,

unë që qëndroja i heshtur
kur motrat e tua tradhtare
të llangosura me katran
qanë përgjatë kangjellave,

unë që duhej të isha bashkëfajtor
i dhunës së civilizuar,
kuptoj ndërkaq të përpiktën, fisnoren
dhe intimen gjakmarrje.

FRUT I ÇUDITSHËM

Ja koka e vogëlushes e ngjashme
me një kungull të zhvarrosur.
Ka fytyrë rrumbullake, lëkurë ngjyrë
kumbulle zemërkuqe, dhëmbë si thelpinj.
Kanë copëtuar fierin e lagur të flokëve të saj,
duke lënë ajrin
t’i prekë bukurinë e egër.

Thesar prej dylli në prishje;
hunda e thyer, e zezë si një plis,
kokërdhokët e syve puse minierash të vjetra.
Diodorus Siculus rrëfehem.
T’u qetësoftë dalëngadalë shpirti:
vogëlushe e tmerrshme kokëprerë
e vrarë, e harruar, e paemërt,
që fikson errësirën dhe bekimin,
që fikson gojëshqyer
atë që filloi t’i ngjante adhurimit.

PRERËSIT E FARËRAVE

Ngjajnë qindra vjet larg, Breughel:
po t’i afroj në kuadër do t’i njohësh.
Qëndrojnë në gjysmërreth poshtë hendekut
pas një treguesi ere:
janë prerësit e farërave. Sythat e rinj
të kërcenjve dalin jashtë
patateve të zhytura në kanistër.
Kanë kohë për të vrarë, nuk nxitojnë.
Secila thikë e mprehur
ndan më dysh me dembelizëm
çdo rrënjë që ribie në pëllëmbën e dorës
me një ndriçim të lëbyrtë
dhe pikërisht në qendër, një filigran të errët.
Oh, veshje fshatareske! Nën hije të gjineshtrave
që i verdhëzojnë, formojnë një zbukurim
atje tej, bashkë me ne, me anonimitetet tona.

SHËN KEVIN-I DHE MËLLENJA

Ishte Shën Kevin-i dhe mëllenja.
Shenjti rri në gjunjë brenda qelisë së tij
me krahë të shtrira, por qelia është e ngushtë
kështu që duhet të varë pëllëmbën e ngrirë
si një tra qendror jashtë dritares,
që mëllenja të pushojë atje
për të rregulluar dhe vendosur çerdhen.
Kevin mban me kujdes në pëllëmbë
vezët e ngrohta, gjoksin, kokën dhe kthetërzat,
për të zbuluar lidhjen me rrjetën e jetës shekullore,
duhet të mos lëvizë: të mbajë dorën të shtrirë
si një degë në shi dhe në diell për javë të tëra
derisa lindja të mos e çajë lëvozhgën dhe të fluturojë.

Dhe meqë e gjithë historia ishte e trilluar,
imagjino sikur ti je Kevin-i. Si të duket?
Harroje veten ose ankthin e vazhdueshëm
nga qafa deri tek krahët në dhimbje.
I ke gishtat të ngrira? I ndien ende gjunjët?
Apo ndoshta, boshllëku i errët i përtejvarrit
hapi një rrugë brenda teje? Ikën larg me mendje?
Apo është refleks i tejdukshëm në lumin e thellë të dashurisë,
“Puno dhe mos kërko shpërblim”, kjo është lutja e tij.
I gjithë trupi reciton një lutje,
sepse ka harruar vetveten, ka harruar mëllenjën,
i vetëm në breg harron edhe emrin e lumit.

TIMPANI I SHIUT

Përmbys trungun dhe ajo që ndodh
është një muzikë që nuk do ta kishe
shpresuar ta dëgjoje. Gjatë trungut të tharë
të kaktusit rrjedhin ujëra, katarakte, rrebeshe.
Kalon si një tub uji, pastaj e shkund sërish lehtësisht
dhe ja një ngadalësim përshkon shkallët e saj
si në një ulluk të tejmbushur. Në vazhdim,
një tufë pikash nga gjethe të spërkatura,
lagështi e butë bari dhe luleshqerrash;
pastaj mijëra xixëllima si fërfëllimë ajri.

Përmbys edhe bastunin. Ajo që ndodh
nuk është më pak nga ajo që ka ndodhur,
dy, dhjetë, mijëra herë më parë.
Ç’rëndësi ka në e gjithë muzika që përçon
është një rënie guralecësh
dhe farërash të thara gjatë një trungu kaktusi!
Je si një njeri i pasur i mirëpritur në parajsë
nëpërmjet timpanit të një pike shiu. Dhe tani
dëgjo prapë.

DUKE U RRESHTUAR

Pesha 56 libbra*. Masë e ngjeshur hekuri
e mohimit; e shkrirë dhe e shënuar,
e aftë për t’u ndarë, një levë e shkurtër
si dorezë, e trashë si një trung.
Peshë katrore në dukje e padëmshme,
derisa nuk provon ta ngresh, pastaj
kërcitje eshtrash, forcë jetëshkatërruese.
Kuti e zezë graviteti, stampë
e palëvizshme, rrënjë e ngulur fortë e peshës së vdekur.
Megjithatë provon ta çekuilibrosh,
me një peshë tjetër të vënë mbi një peshore
-një peshore e mirëekuilibruar, e vaisur rishtazi-
dhe çdo gjë dridhet, shpërndahet në dhënie dhe marrje.

Dhe nga kjo mblidhen lajmet e mira:
ky princ i mbështetjes, i figurës së mirë,
të japësh ndihmë duke u zbilançuar me atë
që për të tjerët është e pa tolerueshme,
duke duruar çdo gjë që përmbahet dhe pranohet
kundër vendimit tonë më të mirë. Vuajtja
pasive e bën botën të rrotullohet.
Paqja mbi tokë, njerëzit me qëllime të mira: gjithçka
sjell mirësi përderisa mban ekuilibrin,
pjata avullon qetësisht dhe ankthi i engjëllit
përzgjatet deri në një shkallë mbinjerëzore.

***

Dy anë në çdo çështje, sigurisht, sigurisht…
por çdo herë, të rreshtohesh është e vetmja gjë
që mund të bësh, por duhet bërë pa
u shfajësuar apo keqardhje.
O Zot, duhej dhënë një goditje
dhe një goditje e thatë do të të çmendte nga inati,
mu përgjigje se ishte mendja e tij e ngushtë
dhe zotësia ime që fitova lojën e parë.
U përmbajta kur duhej të sulmoja brenda
dhe humba (për fajin tim), ironinë.
Një kavaleri e gjitha jashtë pozicionit, o plak.
Në këtë pikë, vetëm një goditje poshtë brezit lan turpin.

———————————–

*njësi matëse

(Përgatiti për botim në “ADMET”, korrik 2020, Andi Meçaj)

POEZI NGA RUMANIA

TUDOR ARGEZI

Tudor Arghezi ishte pseudonimi i Ion Teodorescu-t. U lind në Bukuresht më 1880 (vdiq më 1970). Ishte autodidakt dhe iu dedikua gazetarisë. Për herë të parë u shfaq në letërsi në vitin 1927 me vëllimin me lirika poetike “Akorde Fjalësh”, të cilin e pasuan vëllime të tjerë: “Lule prej Myku” 1931, “Fletë” 1961, “Poezi të Reja” 1963, “Netë” 1967, “Degë” 1970. Temat qendrore në poezinë e tij janë raportet pasionante dhe kontradiktore me engjëlloren, njeriun si krijues dhe qenie sociale, gjërat dhe ndjenjat e përditshme. Arghezi ka shkruar edhe në prozë. Kujtojmë tregimet “Dera e Zezë” 1930 dhe romanet “Ikona mbi Dru” 1930, “Varreza e Lajmërimit” 1936, “Planetet e Fatit” 1946, “Botë plak, botë e re” 1958, “Me bastun për në Bukuresht” 1961. Arghezi ka një fjalor jashtëzakonisht të gjerë, me të cilin u jep hapësirë edhe gjullurdibërësit, vagabondit, huliganit, me dashuri, me përqasje të rralla dhe të mrekullueshme.

(Shqipëroi Akademik Kopi Kyçyku)

ASNJËHERË VJESHTA…

Asnjëherë vjeshta më e bukur s’ka qënë,
Si për shpirtin tonë, që vdekjen s’e njeh,
Shtrojë faqezbehtë – dheu mëndafsh-hënë,
Drurët sikur grinden me të hirtat ré.

Grumbull rrinë shtëpitë, njëlloj si bucela,
Vera është trashur në fundin thjesht baltë,
Jam në breg të kaltër të lumit me vela,
Nga ku kemi pirë arin porsi mjaltë.

Zogjtë e zinj po ngjiten tej në perëndim,
Si një gjethe e ligur e të shenjtit bli,
Shkoqin, tek përshkundin lart, në fluturim,
Krahët frymëmarrës në aq kaltërsi.

Cili do të qahet, cili do të qajë,
Vjen për t’i vënë veshin ngasjes gjë a gjëzë,
Plepat – sy drejt qiellit, ndezin një flaknajë,
Hija e tyre hijen e gropos në rrëzë.

MES DY NETËSH

Në dhomë e ngula vrrullshëm lopatën e mprehtë,
Përjashta frynte era dhe shiu ish i shpejtë.

Gërmova në krejt dhomën, jo pak, në thellësi.
Përjashta frynte erë. Përjashta binte shi.

E hodha nga dritarja, nga gropa dhenë e zi.
I zi ishte vërtet, e kaltër perdja e tij.

U ngrit deng gjer në xham, u ngrit dheu lirisht.
Sa bota ngjiti majën, në majë qante një Krisht.

Gërmo, gërmo, u thye sakaq lopata e shkretë,
Në kockat si prej guri të Tij, të Atit vetë.

U ktheva nëpër kohra, u ktheva në pikënisje,
Në dhomën krejt të zbrazët, mërzitse, në vithisje.

Dhe desha atëçast të ngjitem gjer në majë,
Një yll në qiej endej. Ish vonë në qiellin pllajë.

SAPO KISHE IKUR

Sapo kishe ikur. Të shkoje të luta.
Me sy po të ndiqja, ndaj shtigjesh u futa,
Gjer humbe larg, tutje, tërfilit me erë,
S’i ktheve më sytë nga pas asnjëherë!

Një shenjë do jepja kur tej ikje ti,
Po ç’është shenja-hije në aq largësi?

Ah, desha të ikje, por edhe të rrije.
Mendimin e dytë, me ç’duket, s’ma dije.
S’të ndali për fat, jo, mendimi pa zë.
Përse ike, vallë? Po pse të rrish më?

PËRSE TË JEM I TRISHTUAR?

Përse të jem i trishtuar, kur vjeshta vjen me pekule?
Për nuse, oborret janë kthyer në shporta me lule.
Dritaren e kam plot,
Mbi jargavanë e karafilë ndjehem zot.
Fillin e arit vjeshta ma ka lënë me bujari,
Dhe dielli po më lutet ta pres mik në shtëpi.
Një freski e re buzëqesh dhe përtërin plot hije,
Si pagëzim, a dasmë, a shenjë vashërie.

Përse të jem i trishtë? Kur paqja e ëmbël prore
Më mbart porsi një lundër në qetësi dritore?
Eshtë një buzëqeshje që majë librash më zbut.
Jetë të reja shpërthejnë hareshëm nga eshtrat me ngut.
Shoh gjethet si zbresin nga degët pa ndaluar.
I pat ndryshkur bryma, hëna i pat argjenduar.
Dëgjoj dhe gugitjen dënesore të dashurisë,
Që më ndalet me pëllumbat në strehën e shtëpisë.

Yjet e natës, shkëlqimtarë, i mbledhin të kapur
Nga qielli si një bisht palloi hapur.
Vetmia pranë meje fle,
Shtrirë mes batanijesh, me nge.
Më pyet nganjëherë, si prej ëndrre ngritur:
– A je ende këtu me mua dhe brenda meje, ngjitur? –
Nuk i ndruhem, as ajo s’ka turp nga kjo punë:
A s’po vrapon të fshihet bote tek unë?
Përse të ndjehem i trishtë? Që nuk di ta fërgëlloj më mirë
Me tingull violine zemrën e dheut të dlirë?

A nuk e kam ndërtuar shtëpinë prej tufi mbi Trotush,
Mbi lëndinën me degëza? Mos ndjehem i trishtë? Kush tha, kush?

VIKTOR EFTIMIU

(1899-1972)

Poet rumun, (i lindur në Shqipëri, në fshatin Boboshticë të Korçës), dramaturg, publicist. Ishte Akademik. Për një kohë të gjatë qe drejtor i teatrit Kombëtar të Bukureshtit. Shkruajti më tepër se dyzet pjesë teatrale me tematikë të ndryshme: nga legjendat rumune, me subjekte nga tragjeditë antike, drama me motive nga mesjeta, etj… Eftimiu është autor i shumë komedive dhe pjesëve satirike, nga të cilat mund të veçojmë “Njeriu që pa vdekjen me sy”, të ngritur me sukses të madh në shumë skena të shquara të botës, si edhe në Teatrin Kombëtar Shqiptar. Edhe në letërsinë për fëmijë mbetet si njëri nga shkrimtarët më të shquar rumunë. Shkruajti dhe botoi mjaft përmbledhje poetike, duke u renditur në poetët e rëndësishëm të Rumanisë të shekullit XX. Krijimtaria e shumanshme e Viktor Eftimiut luajti një rol të rëndësishëm në zhvillimin e zhanreve të ndryshme letrare të vendit të vet.
Pak kohë para vdekjes erdhi në Shqipëri për të parë fshatin e lindjes, Boboshticën.

(Shqipëroi Akademik Kopi Kyçyku)

SA DO TË DESHA…

Të lë, sa do të desha, pas kujtimin
E plakut që pat qënë djalë puntor
Dhe kurrë me të mirë, pa le me zor,
S’kërkoi që t’i dhurojnë pavdekësimin.

Me djersë i njomi ditët e me mund,
I trishtëm, po gazmor ish nga natyra,
Përjetë të rrezatonte drita e ngjyra
Pat dashur, po çdo gjë paska një fund.

Mbi varr thjesht një mbishkrim, asgjë më tepër,
As ledha, as fragment nga ndonjë vepër,
Ka parë plot si ky kjo botë e vjetër.

Për foshnjat, për opingën u përpoq
Dhe vargun, nganjëherë keq nuk e poq,
I mbylli sytë kur s’bënte dot gjë tjetër.

SHQIPONJA

Në pellgun plot me ujra të pajetë,
Nën sytë e tu ca rosa shkunden, ngrohen,
Këlyshët veç vrapojnë ndërngacmohen,
Shkujdesur lehin fort, ndihen të qetë.

Veç ti, shqiponjë, ndodhesh në fole,
Rrethuar prej hijenash e çakallësh,
Në gjendje je, gjahtarët paq t’i tallësh,
Krenare, hijerëndë çan mbi ré.

Të nginjur ke përherë trupin tënd,
Lavdinë asnjëherë s’e sjell ndërmënd,
Dhe qielli shpesh të ngjaka fort i ngushtë.

Lëvizjet tek i bën me ato flatra,
Pa zor i kap sakaq majat e kaltra,
E toka ty të duket sa një grusht.

BUKUROSHJA NGA EPIRI

Në shpirt dikush një këngë seç më mbolli,
Për vajzën e grabitur nga Janina,
Me kalë me patkonj si vetëtima,
Nga pasha turivrarë prej Anadolli.

Rrëmbimi u bë fap! sa hap-mbyll sytë,
E drejt mu në Stamboll bisha e çoi,
Xhami e shatërvane i tregoi,
Trallisje në qytetin pa të dytë.

Haremit epirotja si stoli,
I rrinte, po robina kish mërzi,
Me këngë urrejtjen fshihte shpesh hyjnesha.

Një ditë, kur rënduar ndjeu shtatin,
Prej frytit të flirtimit me xhelatin,
Në gjoks vetënguli thikën kauresha.

PLEQËRIA E LUANIT

Insektet e dyndën të famshmin luan,
Gëzofin e artë, tashmë të ronitur,
Mushkonjat e morrat, pickojnë të uritur,
Dhe çimkat shumohen sakaq tejendanë.

Dikur, kryelart, si çdokush që sundon,
Me bisht fshikullonte ngado, këdo paq,
Tani dhe maçoku hutaq, ngordhalaq,
Pështymën i hedh, e nxeh, e tërbon.

Po vdes mbreti i lodhur, qëndron i menduar,
Se kurrë në fiqir, për besë, s’i kish shkuar,
Ai, që ish fuqia, kish hirin dhe dritën,

Të shuhej ngadalë dhe vetë pleqëria
T’i ardhka nga shtimi, nga forca e lavdia
E kafshëve të vogla, që shpesh s’ngrysin ditën.

(Përgatiti për botim në “ADMET”, korrik 2020, Andi Meçaj)

POEZI BULLGARE

TRE POETË BASHKËKOHORË BULLGARË

ELKA VASILIEVA

Elka Vasileva u lind në Vratsa, në veriperëndim të Bullgarisë. U diplomua në Universitetin Cirili dhe Metodi për Filologji në Veliko Tarnovo. Ka punuar si gazetare në gazeta dhe në stacione radiosh. Elka është autore e pesë librave poetikë, më i tanishmi është “Anatomia e Kujtesës”, 2012. Poezitë e saja kanë njohur publikime të shumta. Ajo është nderuar me disa çmime të rëndësishme letrare, përfshirë edhe çmimin Poetja e Vitit 2005, me emrin e Poetit Kombëtar Bullgar Kristo Botev, 2005. Jeton në Bourgas.

(Shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

***

Nuk kërkoj ngushëllimin e lagësht të gotës.
Kur sëmurem prej dyshimesh.
Për të jetuar jetën time,
më duhet vetmia.
Atëherë flas me botën.
Nëpërmjet reflekseve të saj të vërteta.
Në ndjenjat e mia të trishta
prej Homo Sapiens-i.
Gjithçka ka një kuptim.
Nëse ia arrin të pikturosh
kaltërsinë…

NJERËZIT E RASTËSISHËM

Njerëzit e rastësishëm nuk më vjedhin,
megjithëse më zhbirojnë me gishta maniakë,
nëpër palat e trupit tim rinor,
si në portofolin e humbur nga dikush.

Njerëzit e rastësishëm nuk më tradhëtojnë –
I harrojnë dhe emrin dhe fytyrën time.
Vijnë, marrin pak dhe japin pak.
Vishen dhe… ikin thjeshtësisht.

Njerëzit e rastësishëm nuk kërkojnë besnikëri.
Në udhëtimin e tyre drejt stacionit tjetër,
të rastësishmit mbeten të rastësishëm.
ciken, përflaken dhe digjen.

STEFAN TZANEV

(Një nga poetët më të rëndësishëm dhe të njohur bashkëkohorë bullgarë)

Stefan Tzanev u lind më 1936. Është poet, prozator. Është një nga zërat më të rëndësishëm dhe të njohur bashkëkohorë bullgarë në fushën e poezisë. Vepra të tij janë përkthyer në shumë gjuhë të botës.

(Shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

STIMULUS VIVENDI

I qetë hedh vështrimin pas.
Jeta ime s’ishte as bosh, as e shkurtër.
S’më bëhet të vdes,
jo se kam frikë,
më tërbon të mos shoh
se ç’do të ndodhë
më tej.

NË TEATËR

Kur sheh një tragjedi
të gëzohet shpirti, sepse thua:
s’qenkam aq keq?…
Nëse dikush vuan, thua:
unë jam mirë!
Nëse vdes ndonjë, thua:
por unë jam i gjallë, domethënë qenkam më mirë!…
Sa më e tmerrshme të jetë tragjedia –
e di që do të ndjehesh më mirë, më mirë…
Prandaj, kur je i trishtuar,
kur s’sheh asnjë rrugëdalje,
vrapon në teatrin e parë që ndesh
dhe ndjek tragjedinë më të frikshme që ekziston,
për të dëfryer shpirtin

ENIGMË

Pleqtë depërtojnë në pyll
të vetëm, për dy, përparojnë
në grup, ecin ngadalë,
heqin kapelet,
kukurisin avash,
përzihen me trungjet e errët,
vazhdojnë gjithnjë e më thellë.
Për shtatë ditë shëtis përreth,
jam në kurth nëpër të gjitha monopatet.
pleqtë futen në pyll të vetëm,
për dy,
në grup avancojnë,
lëvizin ngadalë,
heqin kapelet,
ngatërrohen me trungjet e errët
vazhdojnë gjithnjë e më thellë.
Zoti im,
s’pashë të dalë ndonjë që andej.

ZGJEDHJA

E di, do më gjykosh keq
që nuk mundem të dëfrehem
në këto ditë euforike.
Siç thoshte një kritik
(mund të jetë e vërtetë)
se prej laboratorit tim poetik
nga e bardha del e zeza
Më fal
që po shtoj,
më dëfren liria.
Por kam ndjenjën e çuditshme dhe frikën
e një rrëzimi të ri.
Prandaj dëshiroj të jem korb
që këndon në dasmë,
sesa bilbil në funeral.

UDHËZIME

Majtas – djathtas – para – mbas…
ngatërrohemi:
Gjithnjë e më koshientë.
Gjithnjë e më pak miq.

E VËRTETË

As e vërteta e shkruar e zezë mbi të bardhë.
As e vërteta e mbjellë në varr,
por e vërteta e thënë me zë të lartë:
(si një bombë, e fshehur në xhep
heshtja shpërthen rrezikshmërisht).

SHPRESA

Shpresoj,
se s’do të më mësoni tani,
si të jem i qetë dhe i heshtur.
Poeti s’mund të jetë lake,
mund të jetë vetëm shpata.

AUTOEPITAF

Gjithnjë e më shpesh
vëzhgoj yjet e ftohtë.
Gjithnjë e më shpesh
ëndërroj ditën e fundit.
Do të qajnë të gjithë,
të gjithë do të qajnë për mua.
Kush nga dhimbja, kush nga faji,
ndonjë nga zilia,
tjetri nga gjëra të tjera…
Vetëm unë, e shtrirë mes lulesh,
e ngurtësuara, e madhërishmja,
e pandjeshmja, e rëndësishmja.
Pa u trishtuar. Vetëm unë.
Sepse nga të gjithë zimbajtësit,
vetëm unë s’do marr vesh
që kam vdekur.

ANORMALITET

Ekziston diçka jonormale
në këtë botë.
Eci i dëshpëruar mbi planetin e brishtë,
gjysma e njerëzve vdes për bukë,
gjysma tjetër mban dietë.

(Përgatiti për botim në “ADMET”, gusht 2019, Andi Meçaj)

ANNAMARIA PETROVA-GHIUSELEV

Annamaria Petrova – Ghiuselev është poete, gazetare, aktore, koreografe. Docente e koreografisë, vallëzimit klasik, modern dhe xhaz-it pranë shkollave dhe fakulteteve të ndryshme. Thotë për veten: Kam lindur në Lom – qytet i vogël mbi Danub dhe jam rritur nën hijen e malit Ballkan në Vraca. Fati im është i lidhur me poezinë, kërcimin, muzikën, teatrin, të cilat më shëtisin nëpër botë – për të bërë të njohur vendin tim – Bullgarinë e vogël, kurajoze dhe antike.

(Përgatiti dhe shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

MBRËMJE

Ç’djall mbrëmje.
Gjithnjë e njëllojtë! Për mua…
Është qark i mbyllur…
Qark i hapur mëngjesi!
Mëngjesi, që e dua shumë se është shpresë.
Qark i mbyllur është nata!
Nata që urrej, sfidoj, luftoj.
Nata që s’është me anën time.
Urrejtje kameleon! E dridhshme! E ankthshme!
Ah! Duhet të vuash! Një jetë të tërë?

ÇASTE

Çaste…
Që të bëjnë të kërcesh
nga karrikja,
të dridhesh, të tronditesh…

Çaste… Të veçantë!
Kur më je pranë…
vështrimi yt
më ndalon frymëmarrjen…
Çastet tanë…

DUART E TUA

Duar… Të tuat…
Delikate. I kam jetuar.
Duart e mençura!
Të buta dhe të forta.
Duart që dinë të veçojnë.
Inteligjente, të mira,
këmbëngulëse, dëshiruese…
Të miat! Janë duar për mua.
Përqafojnë shpirtin tim!
E përkëdhelin.
E dashurojnë…
Duart e mia të ëmbla!…

TANI

Tani…
Po të rri larg…
Pse? – Është fakt…
Në thellësi – në ndonjë pjesën time,
prehet përgjigja.
Tani…
Di vetëm që e ndiej –
largimin…
Prej teje, prej jush, prej vetvetes,
nga të gjithë…
Pse? – Dëshiroja të më përkisje,
të të zotëroja,
të harrohesha
te ti…
Gjithçka largohet nga gjithçka.
Tani… Që eliminohen të gjitha.
Tani… Kur çdo gjë është e huaj.
Tani… Kur gjithkush s’ka askënd.

LOT

Përshëndetja e fundit për ty.
Një çast pambarim
dhe ti –
s’je më. S’je më!

Ylli im, nëna ime e ëmbël!
Më mungon shumë –
si ajri,
si dielli,
si ç’mund të më mungosh vetëm ti!
Të kanë humbur –
duart e mia,
buzët e mia,
syve – u ke ikur!…
Por zemra e trishtë, e plagosur,
të ndjek pas –
kudo që të jesh!
Lamtumirë!

(Përgatiti për botim në “ADMET”, gusht 2019, Andi Meçaj)

(Botuar në “Gazeta e Athinës”, nëntor 2009)

POEZI AMERIKANE DHE ANGLEZE

YUSEF KOMUNYAKAA

(Çmimi “Pulitzer” i vitit 1994)

Yusef Komunyakaa u lind në Bogalusa të Luizianës më 1947. Është autor i dymbëdhjetë vëllimeve poetike mes të cilëve “Neon Vernakular”, i çmuar me “Pulitzer” më 1994. Ka marrë gjithashtu dhe çmimet: “Ruth Lily Prize” 2001 dhe “William Faulkner Prize”, si dhe shumë çmime të tjerë të rëndësishme. Prej 1999, Komunyakaa-ja është “Chancellor i Akademisë së Poetëve Amerikanë”. Ka dhënë leksione në universitete të ndryshme të SHBA-ve dhe Australisë; aktualisht është docent i të shkruarit krijues në Princeton University.

(Shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

GJENDJE E PANATYRSHME
E NJËBRIRËSHIT

Mbi të gjitha më paraqit si njeri.
S’kam shenjë për studime sipërfaqësore
që të vdekurit grumbulluan ndaj të gjallëve.
Jam një njeri. Më pri, kulloj gjak.
Para botimeve të shumta elegante,
para zemrave të bollshme të argjinareve të ruajtura
në salcë të pasur dhe të servirura me verë të huaj,
para ekstravagancave dhe Agnus Dei,
para se yjet në sytë e tu
të tregojnë shenjën e lindjes ose Stigmën,
unë jam një njeri. Jam përplasur
në gropë balte, kam thyer dhëmbë për një kafkë të zgërdhirë
si hëna pas hekurave. Kam bërë gjithçka
të të bind të më njohësh siç jam. Pa titull.
Kam parime. Nuk do të flas
për gjendjen natyrale të njëbrirëshit
në letërsi apo vetanalizë.
Nuk kam të drejta lindjeje për të provuar,
asnjë dekoracion, asnjë fjalë
të kodit sekret, asnjë zambak.
Inicialet e mia nuk ndodhen në asnjë monedhë.
Jam këtu në këmbë, këpucëndyrë
dhe xhinsshtrënguar, për të djersitur
djersën time prej njeriu. Nën këtë lëkurë,
duke të dashuruar, jam ajo hapësirë
në të cilën beson trupi im.

NGA VENDET E PHU BAI-T

Hëna depërton në pemët
e natës si një sharrë e rrumbullakët
e ndritshme. Në vendroje
mbështetem në thasët e rërës,
duke vënë në shënjestër gjithçka.
Qindra yje ngjyrë blu prej çeliku
presin një monopat, shpërndajnë në erë
për një sekondë pluhur argjendi.
Nëse është dikush
atje lart, faji nuk është imi.

Numëroj dhe rinumëroj hijet
dhjetë metra larg meje, për të pranuar
që atje do të jenë gjithmonë.
Nuk guxoj të përplas qerpikët.
Ana e pasme e minave Claymore
e pikturuar në të bardhë,
si hënë njëçerekshe.
Thonë se Victor Charlie
do të pikturojë dhe anët e tjera
dhe do ta kthejë
shpërthimin kundër teje.

Nëse ndiej një zhurmë
do ta shtyp butonin
dhe do të vetëhidhem në erë?
Hëna do të ndrijë majën e pemëve.
Numëroj përsëri Claymore-t
duke menduar për kokrrizat
e ngjeshura në C-4 plastik
të trurit, përpara se të kuptoj çndodh.

TU DO STREET

Muzika ndan natën.
Mbyll sytë dhe shoh
njerëz të heqin viza në pluhur.
Amerika zgjerohet në cipën
e mjegullës dhe tymit, unë jam përsëri
fëmijë në Bogalusa. Mëson
vetëm për njerëz të Bardhë dhe Hank Snow-in. Por sonte
hyj në një vend ku vajzat e bareve
zhduken si zogj tropikalë. Kur
porosis një birrë, mama San-i
pas banakut bën gjoja
sikur nuk kupton dhe me sy
prek çdo fytyrë të bardhë, ndërsa Hank Williams-i
ulëret si i çmendur nga jukebox-i.
Kemi bërë Judën atje
ku vetëm zjarri i mitralozëve
na bashkonte. Në rrugë
ushtarët e zinj nuk lëvizin nga vendet e tyre.
Një tabelë moskalimi më tërheq
më brënda nëpër rrugicat ndërsa kërkoj
butësi brenda këtyre zërave
të plagosur nga bukuria dhe nga lufta.
Më parë, në xhunglën e Dak To-së
dhe Khe Sahn-it, jemi përleshur
me vëllezërit e këtyre grave
që tani nxitojmë t’i shtrëngojmë në krahë.
Është më shumë se një komb
brenda nesh ndërsa ushtarët e zinj
dhe të bardhë prekin të njëjtat dashnore
në hapësirën e një minute, duke shijuar
frymëmarrjen e njëri tjetrit,
pa ditur se këto dhoma
hyjnë brenda njëra tjetrës si tunel
që të çon në botën tjetër.

PETER RUSSELL

(1921 – 2003) (Ka qenë kandidat për Nobel)

Peter Russell u lind më 1921, në Bristol të Anglisë. Në vitin 1944 boton librin e tij të parë poetik. Kur u transferua në Toskanë, rreth 60 e ca vjeç, ishte konsideruar si një nga poetët më të mëdhenj anglezë. Peter Russell ishte edhe kandidat për Nobel. Jetonte në një mulli të braktisur, i njohur ndryshe si: “Turbina”. Më 1990 një zjarr ia dëmton pasurinë e tij më të madhe, librat, më pas, më 1992, përmbytjet i shkatërruan, deri në humbje, koleksionin e pasur të tij, me rreth 5.000 vëllime librash, të një vlere të lartë. Bashkë me to edhe fletore shënimi udhëtimesh, esesh, përkthimesh, korrespondenca me një sërë autorë në njëzetë gjuhë të ndryshme të botës si: (Paund, Kuazimodo, Montale, Eliot, Ungareti). I gjithë materiali që universiteti amerikan kishte vendosur t’ia blinte me shumën e 500.000 mijë dollarëve. I verbër dhe pa asnjë të drejtë për të përfituar asistencë sociale (si jo italian!), Russell-i vdes në varfëri, por jo i harruar, nuk i mungojnë vlerësuesit në të gjithë botën, edhe pse në Angli, në vendin e tij, emri i tij ishte i njohur vetëm për “ekspertët e sektorit”.

(Shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

ASPEKT

Lagështi në shtëpi, i lagësht në shpirt,
lagështi në zemrën time prej rrjete merimangash;
Akrepi mbi gur djersin,
përhidhet në vendin e fshehtë.

S’kam qenë asnjë çast kaq i vetmuar
si tani në këtë shtëpi
përjetësisht të myktë, tempulli pikon
një ndryshk acidizues ndërsa përgjumem.

ELEMENTARE

Kush është zhurma e ujrave?
Kush është era e furtunave?
Kush është Toka, Ëngjëlli ndriçues?

Fjalor muzike
elementët e fjalës,
Gjuhë varri dhe mali
kthesa e kuqërremtë e mjegullës.

I rrethuar prej injorancës tënde, një njeri
mund të shtrojë pyetje të shumta;
poçari i fryn argjilës,
pështyn, -përmbush detyrën.

Toka e kuqe frymon mes gishtash,
freskia misterioze sjell fllad,
balsami i mërkurtë tretet,
argjila e kuqërremtë shkëlqen.

HESHTJE

Shtëpia është e qetë, gjithçka e palëvizshme-
Kam shkruar gjithë natën.
Rezet e para të agut, mbi kodër,
rimbushin gjithë lëndinën me dritë.

Zogjtë janë zgjuar të gjithë, boria
e parë prish qetësinë.
Bota e verdhë, tani ngjan e mallkuar-
Civilizimi – një sëmundje.

Varfëria shpik luftra të tmerrshme-
boshllëkun e frikshëm të pasurisë-
Agonia s’e lë të pushojë njeriun;
si agimi që vdekjen përshkon fshehtazi

duke e shembur përtokë,
me gjymtyrë të thyera dhe ulërima therëse-
Dhe shpirti i tij me një kërcim madhështor,
të pavdekshëm, a mund të rilind si dielli?

TË JESH GJITHNJË
XHOKONDE, ËSHTË BUKUR!

Të jesh gjithnjë xhokondë, është bukur!
E errët bota që s’sheh fytyrën tënde vezulluese,
i errët syri që s’ndriçohet nga vështrimi yt,
vërtetë i shurdhët veshi që s’i bindet urdhrit tënd,
kur me zërin tënd ai vetë ndihet i bekuar.
Profumi i trëndafilit në buzë të loz,
gjinjtë e tu si dy pika të purpurta uji,
ose si hoje mjalti që bleta vë në folenë e saj.

Ndihet aroma e një tjetër klime te ty,
që s’lind as nga kimia e natyrës,
as nga pyje të hijshëm, fusha, ose kopshte,-
Te ty prezenca e kohës s’ndihet fare,
si hija valëzuese e një peme gjigande
ku çdo gjethe është një gjuhë që fëshfërin.

DITA E FUNDIT E VITIT

Zogu i verdhë këtë vit s’u kthye
dhe jam tërë tension, edhe pse plak dhe i dobët,
çdo herë që vinte, dukej sikur rrinte për të kuvenduar,
duke sjellë gëzimin e jetë dhe frikën,
se shpejti të gjitha haretë e mia mund të zhduken.
I heshtur, vraponte parvazit të dritares, sqepi i tij
godiste lehtë në qelqe, – me pendë të shtrira,
mbi qerpikët e tij, të përkulura,

ngjante sikur linte ndonjë mesazh të largët,
ardhur nga botë të tjera, – ndoshta, nga të Vdekurit,
për shumë kohë të harruar nga kujtesa ime.
Por tani ylli im po perëndon.
Pas pak toka e ftohtë do të jetë shtrati im.
O zogu im i verdhë, do të desha shumë
të të dëgjoja të këndoje.

DASHURI MISTERIOZE

Gjithkush ua admiron bukurinë yjeve,
kur i zbulojnë, e dashura ime, si ne.
Trupat e tyre ndrijnë njëri tjetrin,
si vezullime që mbulojnë botë të brendshme,
misteriozisht të shfaqura pranë velave.

Fëmijë në shkollë na mësonin të vërteta
që i merrnim për të qëna si forma të jashtme…

Vjen një kohë kur hëna
perëndon dhe yjet zbehen
dhe botët e fshehura ndizen në një dritë të argjendtë…

Bota e vjetër s’është tjetër veçse zjarr që nxjerr tym
dhe toka e tmerruar u ulërin të katër erërave.

Kur Ajo zbulon gjirin e saj të artë, e lë të bjerë
peshën e pambuktë të zezë që shndrin.

NDJESHMËRI

Pakënaqësia torturon shpirtin,
llogari që grushton Idealen;
Vullneti është një pankartë, nga poli në pol
rrotullohet si monedhë, – Si tingëllon?

Jo një natyrë e re as një njeri i ri, –
as një vullnet i dobët, i rifuqizuar, –
por një rigjenerim i ri mund
të të bëjë të nënqeshësh me trishtimin tënd.

Shpirti, i pushtuar nga këto njolla,
i shpërqëndruar, përqëndrohet sërish,
kur, duke shkundur kalbësitë, pengjet i anulon të gjitha, –

Jeton tërësisht me oksigjen,

ndërsa njeriu, i raskapitur (thotë) “Me vdekje”,
përqafon tokën dhe dorëzon krahët,
bërtet “Ujë”, – Unë: “Muzë, përndizma shpirtin”!

Ajri është element që këndon.

(Përgatiti për botim në “ADMET”, gusht 2019, Andi Meçaj)

POEZI KINEZE

YANG LIAN

(Kandidat i çmimit Nobel 2002)

Yang Lian është një nga poetët më të mëdhenj kinezë. Ka qenë kandidat për çmimin Nobel më 2002. U lind në Bernë më 1955, nga prindër ish funksionarë të shtetit kinez në ambasadën e Zvicrës. Yang Lian ka punuar në mbi 20 vende, ka botuar 6 vëllime poetike. Konsiderohet si një nga zërat më të mëdhenj në panoramën letrare, politike dhe kulturore botërore. Në vitin 1994 vendos të stabilizohet në Londër, ku jeton e punon aktualisht. Më 1999 merr në Itali: “Çmimin Ndërkombëtar Flaiano” për poezinë, me librin “Atje ku Deti Rri i Qetë”. Gjatë viteve të fundit, falë një klime të ndryshme kulturore dhe politike, Yang Lian është rikthyer shumë herë në Kinë, ku veprat e tij janë botuar me sukses të madh.

(Shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

KORRJE

Këto çati me maja pas korrjes
ndrijnë në lëmin veror
këta qiej që i janë hapur qiellit nxihen papritur

deti tkurr tjegullat verbuese të argjendta
dy pemë rrëzohen në drejtime të kundërta
dy mungesa të mbjella me grurin e një burri

vdekja e vitit të shkuar është lajm i vjetër
dielli theu qafën
sytë e tu rrafshojnë dhe i heqin maskën qytetit të çmendur

LIBRI I ZOGJVE

Në teatrin e errësirës jemi më të mëdhenj
dhe më të zbehtë se këta zogj
me të përbrendshmet e nxjerra jashtë

një libër që urren veten
një palë krahë që nxjerrin tinguj letre
një dorë që kontrollon fluturimin
kur preket nga drita dhe eshtra

e gozhduar egërsisht në shpinë zhurma
vazhdon të shkruajë fjalë
era e pllakës së varrit godet
dardhat e zeza të ngrira në majë të degëve
një libër përçon qëllimin ta zhysë detin në verbëri

zogj të lodhur nga zemërimi
i japin jetë një skenari për ata
që kanë jetuar mjaft
kthehen të kërkojnë arin e vjetër
që vetë e kanë gëlltitur

por sëpata nuk zgjedh një faqe çfarëdo
pasi pendët e çdo faqeje janë shqyer
duke plagosur një qiell të tërë
atëherë pushojmë së duartrokituri
thërrmohemi

KU DETI NDALON

Mbi detin e asfaltuar
një zog i bardhë si fantazmë

e ndjen bregun që si far
ndalet pikërisht në të majtë
ku takojmë një vdekje aksidentale

mbi detin e asfaltuar gjendet ende
një parmendë e thyer

njëqind vjet për shkatërrimin
e një memoriali
rishkruajnë emrat tanë
në syprinën e tavolinës prej guri të kuq
u pamë gjatë drekës
ujë deti zjarri i halave të pishave
smeraldi i gjelbër ngroh skeletin
u tregon të gjithëve dhëmbët e prishur
nga ndryshku vallëzues

maja e mprehtë e tempullit të vogël
ngatërrohet në këtë natë si çdo gusht
shi furtune lexim i detyrueshëm
në leksionin e vdekjes

BIOGRAFI

në varrezat kineze pishat
marrin frymë ashtu siç rriten
por era drejtimin e ditës
ndryshon qetësisht
lart e poshtë shkon parmenda
deri në fund të fushës
së gjelbër pjellore të librit të gushtit
jeta mbjell farat e vdekjes

natën të gjithë yjet udhëtojnë
brenda një pusi smeraldesh

gjatë verës lexon një biografi
hija e pishës është zhytur në ujë
një karrige mbushur ujë
është skalitur në një basoreliev
deti i largët ikën i vetëm i zemëruar
këngët e zogjve pushtojnë qiellin
thuajse si në përrallë
lexon sikur nuk ke lexuar kurrë

vetëm arti është ai
që shkund një pasdite
dhe e bën të zezë

BEI DAO

(Një nga themeluesit e parlamentit ndërkombëtar të shkrimtarëve)

Bei Dao, u lind më 1949 në Pekin. Është cilësuar “i errëti” që nënkupton sipas qeverisë kineze “nihilistin” dhe “antimarksistin”. Nënshkruesi i peticionit të 33 intelektualëve kinezë që më 1989, dy muaj para lëvizjes së studentëve në sheshin Tien An Men, kërkoi respektimin e të drejtave të njeriut dhe të demokracisë. Bei Dao u detyrua nga autoritetet e Pekinit të kërkojë azil politik. Që nga viti 2000 jeton në Paris. Është një nga themeluesit e parlamentit ndërkombëtar të shkrimtarëve.

(Shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

GJUHA

Shumë gjuhë
fluturojnë në këtë botë,
përplasen, prodhojnë shkëndija,
ndonjëherë urrejtje,
ndonjëherë dashuri.

Ndërtesa e arsyes,
rrëzon e heshtur
kanistra të thurura me mendime,
të butë si kallama bambuje,
mbushur kërpudha të errëta helmuese.

Këto kafshë mbi shkëmbinj,
kanë vrapuar duke shtypur lulet,
një dhemb luani rritet në fshehtësi
në ndonjë qoshk,
era i shpie farat larg.

Shumë gjuhë
fluturojnë në këtë botë,
por prodhimi i gjuhëve
s’mund të rris apo të zvogëloj,
heshtjen e dhimbshme të njerëzimit.

NJË LETËR

Kjo adresë ka moshën time,
i përvishem punës, i ngjis një pullë,
më duhet ta lëviz,
ta kontrolloj në është në rregull,
ta firmos, pastaj
përshkoj këngën pa fjalë të natës,
shumë dritare të trembura
për të mashtruar hënën,
ditët, vernikun e artë,
për t’i dhënë emër frikës.

LOJRAT E SHPIRTIT

Këto duar shqiptojnë erën e vjeshtës,
në çdo port dikush pret
kohën e mirë, shumë
mërzitje shndërrohen në ré të zeza,
klima ngushëllohet
kur kalohet prej ëndrrave
në mungesën e tyre,
ditët dhe shkalla janë të palëvizshme,
ne i ngjisim, i zbresim duke vrapuar,
derisa gjurmët e hapave tona të lulëzojnë bojëqielli,
derisa në kujtesë të na bëhet,
derë e mbyllur fytyra,
eja të ulesh, të llafosesh,
për faqet që të ngelen këtë vit,
për të mbyturit përtej këtyre fletëve.

ÇAST KUNDËRDRITE

Llampa ndriçon fytyrën e kriminelit,
polemika është shumë e ashpër!
Por zhurma e hapave
humbet me vargjet e tij të saposhkruara.
Nata është uragan,
gjumashi rrotullohet nga një anë në tjetrën,
si rrobat në lavatriçe,
një flutur përplas krahët, brenda
çmendurisë verbale të pafund të historisë,
e dua këtë çast,
si një rrip rrobash për t’u larë
të lidhura me të kaluarën
dhe me të nesërmen gjithë erë.

STUDIO

Era, kjo kushërirë e varfër e pyllit,
e ikur me pushime në çati të botës,
lëshon limona,
drejt dallgëve që rrëshqasin për te kambana gjigante,
objektivi kërkon dritën,
si akordi një piano,
këto fjalë mikroskopike
kanë kumbim të plotë,
shkrimi dhe lufta përdoren bashkë,
në qendër janë ndërtuar shtëpi,
njerëzit e ulur brenda
ngjajnë zhurma, janë duke filluar
të heqin dorë nga tabakua
dhe nga gjestet
sepse fjalët s’janë ende
hiperbolike.

POLTRONË RROTULLUESE

Dal nga dhoma
si hija nga një zile,
dielli vallëzon,
në mesditë stabilizohet,
poltrona rrotulluese është bosh,
në vrullin e të shkruarit
dikush ka kaluar mbi letrën e bardhë,
një fytyrë e zhubrosur,
fjalësh të këqija,
rrotull marrjes së lirisë,
rrotull mbështetjes që na intereson,
zemra ngjan si një shërbëtore, duhet të ndriçojë
të verbrit, gjithnjë në rritje,
duke u bërë bobinë midis ditës e natës.

TË SHKRUARIT

Fillon nga korrenti dhe ndalon në burim,

shi diamantesh,
që pamëshirë copëtojnë
këtë botë qelqi,

hapi mbylljet, hapi
buzët e gruas
që shtrëngojnë krahë burri,

hape këtë libër
fjalësh të përdorura, gërmadha
me përbërje mbretërore.

(Përgatiti për botim në “ADMET”, gusht 2019, Andi Meçaj)

POEZI GJERMANE

GUNTER KUNERT

Gunter Kunert u lind më 1929 në Berlin. Në vitin 1979 Kunert arrin të stabilizohet në Gjermaninë Perëndimore. Që atëherë udhëton shumë duke bërë aktivitete të ndryshme letrare. Kunert ndjek idealin utopik përgjatë një rruge të shtruar me mijëra pengesa. Por mes fundit të viteve ’70-të dhe fillimit të viteve ’80-të zbulon pamundësinë e mbërritjes në utopi dhe ndahet nga ajo, duke e mohuar me forcë. I janë dhënë çmime të shumta letrare si: “Holderlin-Preis” më 1991, etj.

(Shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

THËRRAS: KAPENI HAJDUTIN!

Tani me kapelen e re dhe këmishën e bardhë
dhe poshtë kapeles përsëri flokët
dhe me këmishën përsëri mbi zemër,
para pasqyrës, një rrotullim
thuajse i plotë dhe thërras i befasuar:
Kapeni hajdutin! Më rrëmbeu kapelen,
bashkë me flokët, zemrën dhe këmishën.

Vjen në heshtje dhe pa fytyrë,
por ka mijëra maska, llogaritari,
i paarritshmi, që gjithçka grabit.

Më turbullon afrimi i tij,
kaq i papritur dhe kaq real:
Kapeni hajdutin! Bërtas: ma vodhi jetën.
Por ai vazhdon të ecë
të vrapojë, të shkasë, të transportojë
me një nxitim të pandalshëm miliona kapele
në asgjë,
miliona zemra.

PARASHIKIM KOHE

Furtunë dhe shi. Stuhi dhe breshër.
Bombardim. Natyra
dërgon artilerinë e lehtë
për zbulim
para se
të na sulmojë
pa mëshirë. Ndërsa ne, të alarmuar,
i telefonojmë
një arke.

HAGENI DHE SIGFRIDI

Ata janë heronjtë idealë gjermanë,
sepse urrehen njëri me tjetrin
jashtëzakonisht.
Fati i tyre gjerman është: të qëllojnë pas shpine
dhe pas shpine të na lejojnë të qëllojmë.

FUNDI I MIJËVJEÇARIT

Pas furtunave dhe gjëmimeve të bubullimave
kthehet qetësia.
Jo më gjeste stinore.
Favore për pesë lekë.
Një mërmërimë e përgjithshme, e pakuptueshme,
në një kishë krejtësisht të gurtë,
turistë të gjunjëzuar
zbulojnë mes veshjeve të pista
mishin e tyre të qullët,
biri im, që i pastruar
nga dituria rrjedh
sërish në dritë
me një konfuzion
krejtësisht në zbritje.

TEORIA POETIKE E ORËS SË FUNDIT

Turbullohet në fund të poezisë.
E papërshkrueshme.
E detyruar të rrijë në sipërfaqe.
Shkrin
në fjalor.

PAMJE NGA URA OBERBAUM

Berlin ti qytet i vjetër i vdekjes
rrudhosur dhe memec si asnjëherë tjetër
ënjtur nga dhimbjet dhe lodhja
nuk pret më asgjë,

pa jetë, pa emocione, plot frikë
braktisur nga bota
trembesh për ditët e tua
sikur dënimi mos të të pëlqente:

do mbytesh dhe do zhdukesh
si të tjera qytete në kohë të shkuara.
Berlin – s’do të shihemi më kurrë!
Bjer në pluhur dhe ngrihu si tym.

HEINZ CZECHOWSKI

(Çmimi i karrierës letrare “Henrik Man”, më 1996)

Hainc Çekovski u lind më 1935 në Drezden, Gjermani. Pas studimeve letrare punon si dramaturg për teatrin e bashkisë së Magdeburgut dhe në universitet. “Metzler Literatur Lexikon-i” e përcakton si: “Mjeshtër të portretit dhe të poezisë së peisazhit”. I akordohen çmime të rëndësishme letrare si: “Henrik Haine” më 1989, “Henrik Man”, çmim karriere për aktivitetin letrar nga presidenti i republikës gjermane më 1996. Poezia e tij është më shumë se një kronikë e gjysmës së shekullit 20-të, një lloj rrëfimi i ngjarjeve, jo vetëm politiko-historike, por edhe poetike e letrare.

(Shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

DUKE U PËRGJUMUR, NË MBRËMJE

Duke u përgjumur, në mbrëmje,
muzgu i bisedave,
mes borës që kërcet,
na tregon rrugën
drejt shtëpisë.

Tani,
kur vjen për te unë,
gotat mbi tavolinat boshe
rizgjohen
duke trokëllirë
deri në gllënjkën e fundit.

DIHET DHE NUK DIHET

Mund të lexohet: Gottçed
kishte veshur parukë si iluministët
dhe ngjante shumë me Lesingun, e pranoj
madhështinë e njeriut që dominonte Lajpcigun
sikur të isha bashkëkohës i tij
do të më shkaktonte
indinjatë për racionalizmin
që zhduku nga skena
të dashurin tim Hanz Vurst.

Jam edhe unë viktimë
e një shkolle kadetësh, rrija palëvizur
përballë të madhit Johan R. Beker.
Ah, edhe unë
duke anashkaluar rrugët
që përshkoja, ikja
drejt hyrjes së skenës në festën e ditës.

I trembur shihja pas meje
një burrë tek përpëliste sytë,
dëshironte të kthehesha.
E përshkova rrugën time si askush më parë.

Por s’është e fshehtë,
se çdokush vetëm një rrugë ka
për të ndjekur: të tijën. Çdo vdekje
kërkon trupin e saj: ç’turmë
në teatër!

Një
i bie trompës, një tjetër
godet daullen. Kodra
e ndritshme rimbledh retë, krenaria
e një shekulli të kaluar
shndrin edhe një herë:
qyteti përflaket.

SHOQËRIA

Në ajër një aromë pikante dyshimi.
Dy çifte të martuarish me tradhëtira të kryqëzuara,
ulen në tavolinë, çdonjë në vendin e vet,
me mendimin e vet për atë që i rri pranë. Në kuzhinë
përplasen pjata, vera
është e ftohtë si ndjenjat. Ka problem,
nëse në çastin e gabuar
do të gjendej shkaku: që trupat
të prekeshin në një shkëmbim
puthjesh dhe kafshimesh. Ndërsa
bëjnë të kujdesshmin, admirojnë makinat,
adhurojnë mobiliet, himnizohen
biskotat që shkrijnë në gojë.
Presin me padurim
gabimin e tjetrit:
me frikën se mos zbulohen
i zoti i shtëpisë shfleton
bllokun e tij mendor,
por nuk e gjen më zërin, vështrimi
i tyltë i gruas
i tregon përçmim. Drita tani
përbëhet prej njëqind pasqyrash. Edhe një fjalë
dhe llambadari do të bëhet copa copa.

ROBERT GERNHARDT

Robert Gernhardt, u lind më 1937 në Reval të Estonisë, por u formua në Gjermani, është një autor poliedrik, i njohur si disenjator, ilustrues, piktor, por edhe poet, tregimtar dhe eseist.

(Shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj)

NATA E NETËVE

Ka diçka në ajër:
tingulli i veçantë
i një premtimi stërmadh
që megjithatë do të mbahet.

Diçka vjen rrotull këtë natë
dhe kush mundet ta dëgjojë është i urtë.
Kush nuk e dëgjon, rrezikon
ta mbajë ende kokën mes shpatullave.

E ndritshme dhe e tejdukshme është koka
dhe nata mbushur zhurma.
i ngrohtë dhe përkëdhelës ajri –
por nëse kokën humb, i pasur do të jesh.

OSE TË GJITHA OSE ASNJË

Por ai, ah sa i braktisur që ndihet!
Shtatë gra kanë hyrë
dhe përzemërsisht e kanë përshëndetur.
Dy ia bënë faqet rozë nga masazhet,
mes krahëve dy i janë hedhur,
dy i janë afruar te këmbët.
Por e shtata, ah e shtata hesht.
As armiqësore, as përkëdhelëse,
një kupë verë ka porositur,
por ai, ah ai, sa i braktisur që ndihet!

NË RUGÉN
NATËN

Deti kthehet i lodhur në plazh.
Nga toka fryn erë e fortë.
Gjëmon një rrebesh mbi det
duke e humbur qiellin përgjatë horizontit.

Perëndimi merr kohë.
Deti turbullohet, gjithnjë e më i errët.
Mikja e largët, pishtar i pasigurtë,
endet në plazh, shpejton hapin.
Së shpejti deti do të jetë pus i zi.
Tashmë plazhi është thuajse i shkretë.
deti pa dritë bën figurë të keqe,
bën vetëm slok, kur kthehet i lodhur në plazh.

NË RUGÉN
DITËN

Në të djathtë një shkëlqim i jashtëzakonshëm.
Për të mos u parë.
Më mirë majtas me blunë në vështrim
dhe përpara me të zezën e njerëzve që ecin.

Flakin hije të gjata,
tani një, tani dy.
Rruga i çon drejt lagështisë dhe rërës,
pëllumbat godasin me britma të mprehta.

Katër mjellma të egra në fluturim!
E padurueshme:
për një çast ngjan e plotë
ajo që tashmë është pa diskutim e dëshpëruar.

DENTISTI I PËRJETSHËM

Mama! E kupton që jam i rritur!
-E di. Ishe ti që pesë vjeç
e dije përmendësh “Këlyshit i dhemb dhembi”.
Meqë ra fjala te këlyshi: Vërtetë ke qenë te dentisti?

Mama! Këtë vit mbush gjashtëdhjetë vjeç!
-E di. Që gjashtë vjeç ngjaje kaq i papjekur.
Meqë ra fjala te gjashtë vjetët. Çdo gjashtë muaj
duhet të shkosh te dentisti.

Mama! Ndiej afrimin e vdekjes!
-E di. Që shtatë vjeç ishe shëndetlig.
Por meqë ra fjala për shëndetëligësinë.
Mendo për shëndetin dhe para se të vdesësh
shko për herë të fundit te dentisti.

(Përgatiti për botim në “ADMET”, gusht 2019, Andi Meçaj)

POEZI TURKE

NAZIM HIKMET

(Selanik, 1902 – Moskë, 1963)

Nazim Hikmet u lind në Selanik. Eksponent kryesor i kulturës turke të ‘900, shumë nga poezitë e tij i shkruajti në burg. U rrit në një familje aristokrate turke, studioi në liceun Galatasarai në Stamboll dhe në Akademinë e Marinës. Transferohet në vitet ’20 në Rusi por kthehet më vonë në Turqi ku dënohet për opozitën e tij kundrejt regjimit dhe për propagandë komuniste. Lirohet më 1950, dhe stabilizohet në Moskë ku vdes më 1963.

(Shqipëroi Hiqmet & Andi Meçaj)

NUK ËSHTË ZEMËR

Nuk është zemër, është sandale prej lëkure bualli,
që ecën, papushim, ecën
pa u shqyer,
përpara shkon
drejt rrugicave të gurta.
Një varkë kalon para Varnës,
“Ah, bij të argjendtë të Detit të Zi”!
Një barkë lundron drejt Bosforit,
Nazimi ëmbëlsisht varkën përkëdhel
dhe djeg duart.

ERA BIE DHE SHKON

Era bie dhe shkon,
e njëjta erë nuk shkund
dy herë të njëjtën degë qershie.
Zogjtë këndojnë në pemë,
krahë që duan të fluturojnë.
Dera është e mbyllur,
duhet shqyer,
duhet të të shoh, e dashura ime,
qoftë e bukur si ti, jeta,
e dashur si ti të jetë.

E di që ende s’ka mbaruar
banketi i mizeries,
por do të mbarojë… .

FUNERALI IM

Do të niset nga oborri ynë funerali im?
Si do të më zbresin nga kati i tretë?
Arkivoli nuk hyn në ashensor,
shkallët janë shumë të ngushta.
Oborri ndoshta do të jetë mbushur diell, dëborë pëllumbash
do të bjerë, fëmijët do të luajnë me britma,
ndoshta mbi asfaltin e lagur do të bjerë shi
dhe si zakonisht do të ketë kosha plehrash.
Nëse më vënë në furgon me fytyrë zbuluar, siç e kanë zakon këtu,
ndoshta do më bjerë në ballë glasë pëllumbi, sjell fat,
do të ketë apo jo bandë, fëmijët do të vrapojnë,
gjithnjë fëmijët janë kureshtarë për të vdekurit.
Dritarja e kuzhinës do të më ndjekë me vështrim,
Ballkoni do të më shoqërojë me teshat e varura.
I lumtur kam qenë në këtë oborr, plotësisht i lumtur.
Fqinjë të mi, ju uroj jetë të gjatë, të gjithëve!

MË I BUKURI I DETRAVE

Më i bukuri i detrave
është ai ku nuk kemi lundruar.
Më i bukuri i fëmijëve tanë
nuk është rritur akoma.
Më të bukurat ditë
ende nuk i kemi jetuar.
Dhe atë
më të bukurën fjalë
nuk ta kam thënë ende.

DUA TEK TI

Dua tek ti
aventurën e anijes që shkon drejt polit.
Dua tek ti
guximin e lojtarëve të zbulimeve të mëdha.
Dua tek ti gjërat e largëta.
Dua tek ti të pamundurën.
Hyj në sytë e tu si në një pyll
mbushur diell
dhe i djersitur, i uritur, gjithë tërbim,
kam pasionin e gjuetarit
të kafshoj mishin tënd.
Dua tek ti të pamundurën
por jo dëshpërimin.

MBRËMJE NË TRAM NË BERLIN

Pleqëria, vetmia, unë dhe më pas melankolia,
të katërt ecim krah për krah pa folur,
secili vetëm, por jemi bri njëri tjetrit,
çfarë s’do të jepnim për të dëgjuar
zhurmën e hapave të njëri tjetrit,
brenda nesh ka mëshirë, njëri-tjetrin mallkojmë
por duhemi, sepse nuk besojmë njëri tjetrin,
çfarë s’do të jepnim për të mbritur në një udhëkryq
dhe të përshkonim shpejt katër rrugë të ndryshme, por nuk e di
në njëri nga ne do të vdiste, të ngelurit do ishin të kënaqur,
pleqëria, vetmia, unë dhe më pas melankolia,
të katërt ecim krah për krah,
natën marrim tramin, tramet që s’dimë se ku shkojnë natën,
tramet e pastër, të gjatë, trevagonësh, na çojnë
në ndonjë një vend me çjerrje shinash,
për një çast ngrihen para nesh mure të shkrumbuar dhe poshtë
refleksit të fanarëve të rrugës marshojnë këmbëngulës drejt nesh,
dritare shfaqen dhe vijnë në grupe,
duke shtypur njëra tjetrën,
dritare që s’kanë as xhama, as brava, që s’janë dritare
të dhomave për njerëz, dritare të hiçit,
kalojmë para portave pa trokitur,
që hapen në askund, në trotuaret e njerëzve me tre shenjat
mbi krah, presin tramin, mbështetur në bastunët e tyre
me maja gome, nuk di nëse të gjithë memecët janë edhe të verbër,
por shumica e të verbërve janë të verbër me sy hapur
dhe dritat e trameve bien në sytë e hapur të tyre,
por ata s’e kuptojnë që drita bie mbi sytë e tyre,
shitëset e plakura, të lodhura, ndihmojnë të hypin të verbrit në tram,
gra që më keni drejtuar me përkujdesje duke më mbajtur prej dore,
çdo njërës prej jush, u kam dhuruar një poezi dhe ndoshta pak trishtim,
u jam mirënjohës të gjithave, kalojmë errësirën e shesheve të boshta,
ku rriten tufa shkurresh, tramet kalojnë sheshet
ku pallate baroke janë shkatërruar dhe gurët e djegur, të thërrmuar,
ngjajnë aq shumë sa koka të rrotullohet dhe rrotullohemi,
ky qytet është vrima vrima, sepse ka dërguar ushtarët e tij
të shkatërrojnë të tjerë qytete, kam parë qytete të shkrumbuara, kishin
dërguar ushtarët e tyre të shkatërronin të tjerë qytete dhe ushtarët
e qyteteve të tjerë t’i kishin shkrumbuar,
kam parë qytete të përgatisnin ushtarët e tyre që t’i dërgonin
të shkatërronin qytete të tjerë dhe të shkatërroheshin ato vetë,
violinistë hypin në tram, me kutitë e violinave
nën krah dhe flokët e tyre të trishtë s’munden
të fshehin tullacërinë e tyre,
ky gusht është ndoshta gushti i fundit i botës, i tha
njëri nga violinistët biletashitëses në një gjuhë që se njoh,
në platformën e trameve ka të rinj të inatosur,
besoj se as ata s’e dinë përse dhe kundër kujt janë në inat,
ç’orë është tani në Havanë e dashur, do jetë natë a ditë,
vajzat zbresin nga tramet,
këmbët e tyre janë të tornuara bukur,
pa lëvizur, i ulur dhe poshtë urës së gurtë
ndjej afër fytyrës ngrohtësinë e gojëve të tyre,
dhe i kthej kokën një gruaje të re që më prek supin,
pa kuptuar se flokët e saj janë kashtë e artë,
qerpikët të kaltër, vithet të bardha, është e gjatë, topolake,
në stacionet e vjetra, gra të tmerrshme me flokë kashte të zezë,
kalojnë binarët mbajtur për dore,
burri i ulur në të djathtë është zhytur brenda vetes,
ka humbur brenda vetes,
kështu që e di, se kështu fillon pleqëria,
megjithatë nuk është në dorën time të mos bie në dallgë trishtimi
kështu fillon pleqëria,
burri në të djathtë është akoma i zhytur në trishtim,
nga porta e parë zbritëm nga trami i fundit,
rihyjmë të katërt duke ecur në këmbë,
Pleqëria, vetmia, unë dhe më pas melankolia,
kur arrijmë në hotel,
dielli fillon të shfaqet në dhomën tonë,
hapim radion,
flet për anijet kozmike.

SYTË E TU

Sytë e tu, sytë e tu, sytë e tu,
edhe kur më vjen në spital apo në burg,
sytë e tu më sjellin diellin.

Sytë e tu, sytë e tu, sytë e tu,
ky fund maji, nga zona e Antalias,
janë kështu, fasheta mëngjesi të hershëm.

Sytë e tu, sytë e tu, sytë e tu,
sa herë kanë qarë para meje,
kanë mbetur lakuriq, sytë e tu,
lakuriq dhe të thellë si sy fëmije,
asnjë ditë s’e kanë humbur diellin.

Sytë e tu, sytë e tu, sytë e tu,
që dobësohen ngapak, sytë e tu të gëzuar,
tërësisht inteligjentë, perfektë:
atëherë do të di të mbush me zëra botën
e të dashurës sime.

Sytë e tu, sytë e tu, sytë e tu,
kështu janë vjeshtës drugështenjat e Bursës,
gjethe pas shiut.

DITËT GJITHNJË E MË TË SHKURTRA

Ditët gjithnjë e më të shkurtra,
shirat do fillojnë.
Dera ime të ka pritur hapur.
Përse u vonove kaq?

Në tavolinën e piperkave jeshile, të kripës, të bukës.
Verën që e ruajta në shtambë,
e piva përgjysmë, i vetëm, duke të pritur.
Përse u vonove kaq?

Por ja nga degët e plota,
mbushur fruta, mjaltë,
ishin duke rënë pa u vjelur,
nëse ti do të vonoheshe dhe pak.

JE ROBËRIA, LIRIA IME JE

Je robëria, liria ime je,
mishi im që digjet,
si mishi i lakuriqtë i netëve të verës,
je atdheu im
ti, me reflekset e jeshilta të syve të tu
ti, e larta dhe fitimtarja,
je përmallimi im
dhe di të jesh e paafrueshme
në çastin
kur të rrëmbej.

(Përgatiti për botim në Admet”, gusht 2019, Andi Meçaj)

POEZI AMERIKANE

SILVIA PLATH

(1932 – 1963)

Poete amerikane, shkrimtare. Ka qenë konsideruar vogëlushe vunderkinde. Poezitë e para i publikoi në moshën 8 vjeç. Ka qenë presidente e kolegjit. Revista “Mademuazel” bëri për të një reportazh si për një studente-model dhe shpresën e letërsisë amerikane. Fitoi bursën Fullbrajt për studime në Kembrixh dhe atje u njoh dhe u martua me poetin e famshëm Ted Hjuz. Më vonë qe lektore në universitet, mandej jetoi në Angli. Tentativa e parë për vetëvrasje dhe që i parapriu depresionit të saj nervor, është përshkruar në romanin e madh “Kollba” (botuar në 1971). Dhjetë vjet më vonë pasoi tentativa e dytë – Silvia Plath provoi të përplaset me makinë, por shpëtoi për një fije. Ndaj të gdhirë ajo u gatoi fëmijëve mëngjesin, mbylli dyert dhe dritaret puthitshëm dhe futi kokën në furrën me gaz. Ndoshta Plath shpresonte se atë mund ta shpëtonin – gjithsesi, ajo la një pusullë me porosinë t’i telefonin mjekut të saj.

(Përktheu Agron Tufa)

Vargje për ditëlindje

KUSH

Kaloi muaji i lulimit. Frutat në shtëpi
Janë ngrënë ose kalbur. Jam e gjitha gojë.
Tetori është muaji i grumbullimit.

Ufmë në kasolle, si në bark të nënës:
Veglat e vjetra, bishtat, grabuja të ndryshkura.
Këtu, midis kokash të vdekura, jam në shtëpi.

Lermëni të prehem në saksinë e luleve,
Merimangat nuk do të më pikasin..
Zemra ime – një elbarozë e mpirë.

Ja sikur era të dilte prej mushkërive.
Një surrat qeni u merr erë luleve.
Petalet rriten këmbëpërpjetë.
Ata kërcasin, si shkurre hortensie.
Mua që kam ardhur mbrëmë tek trarët,
Më ngushëllojnë kokat që kalben,
Që s’flenë dimrit.

Kokat e lakrave: të purpurta, si krimba, të sermta,
të veshura me veshë mushkash dhe flatra fluturash,
Por me zemra të blerta.
Venat i kanë të bardha, si dhjamë derri.

O bukuri e konsumit!
Kunguj portokalli të pasy.
Këto salla janë plot me gra që ndjellin shpesë.
Ja se ç’shkollë e mërzitshme. Jam rrënja,
guri, klithma e hutit.
Asnjë ëndërr nuk më shtiret.

Mama, ti je mu njajo gojë,
në të cilën do të kisha qenë gjuhë.
O nënë pangjashmërie, hamë!
Hije e derës së tremesë,
Që përthithet në koshin e plehrave.

Unë thashë se ndoshta, e kujtoj këtë nga fëminia.
Atje rriteshin të tilla lule gjigande,
gojë të purpurta e të kuqe, thjesht të magjishme.

Rrathët prej kërcejve të manaferrave
m’i ndillnin lotët në grykë.
Tani ato më ndezin si një llampë.
Herëdokur me javë të tëra nuk ndërmend asgjë.

SHTËPIA E ERRËT

Ja shtëpia e errët, shumë e madhe.
E kam ndërtuar vetë.
Katror pas katrori ç’prej një qoshku të qetë,
Duke u mbllaçitur mbi letrën e irnosur,
Duke hedhur pika zamke,
Duke fërshëllyer, duke luajtur veshët,
Duke menduar për diç tjetër:

Këtu ka kaq shumë bodrume,
Kaq shumë transhe-ngjala rrëshqitëse!
Jam e rrumbullt, si kukuvajkë,
Vetë e ndriçoj veten.
Mund t’i flak lodrat kur të më teket
Apo të bëj bijë në shpirt një kalë.
Barku im llokoçitet.
Duhet të skicoj më shumë harta.

Tunele-kungullesha!
Kam kthetrat e urithit, e brej rrugën time.
Goja gjithëgëlltitëse lëpin shkurret
Dhe vegshat me mish.
Ai banon në bunarin e vjetër,
Në gropën e gurtë. Ai është fajtor.
Ai është prej race të majmurish.

Kundërmim stërqokash, dhoma-repa.
Stërfryhen flegrat dromcake.
Dashuri të vocrra, të shkordhura!
Budallushe dhe pa skelete, si hundët.
Këtu, brenda kësaj rrënje,
Është ngrohtë dhe aspak keq.
Ja dhe përqafjet e ëmbla të mamkës.

MENADA

Dikur kam qenë e rëndomtë:
Rrija ndanë fasuleve të tim eti,
Duke u mëkuar me gishtat e urtësisë.
Shpesët jepnin qumësht.
Kur plaste bubullima, fshihesha poshtë një rrase.

Nëna e gojëve nuk më donte.
Plakushi u rrudhos dhe u shndërrua në një kukull.
O, jam tepër e madhe dhe tashmë nuk kthehem:
qumështi i shpesëve – janë pendët,
Gjethet e fasules janë memece, si duart.

Ky drapër hëne pakkujt i bie për hosh.
Piqen të vdekurit në gjethet e rrushit.
Mes nesh është gjuha e kuqe.
Mama, sikter prej oborrit tim, –
Unë po filloj të ndryshoj.

Gllabërues, o kokë qeni,
Ushqemë me frutat e territ.
Qepallat nuk mbyllen. Koha
Kundron shkëlqimin e pambarimtë
Prej kërthizës së madhe të diellit.

Duhet t’i gëlltis të gjitha këto.
Ledi, kush janë ata të panjohur në vozën e hënës, –
Që flenë të dehur, me këmbë e duar në grindje?
Nën këtë dritë gjaku duket i zi.
Thomani emrin tim.

BISHA

Më parë ka qenë gjysmë dem.
Mbret i gjellës, bisha që bie mbarësi.
Në zotërimet e tij ajrore qe lehtë të frymëmerrje.
Dielli prehej te ai nën sqetull.
Asgjë nuk përsëritej. Të padukshmit e veckël
Prisnin në krahët dhe këmbët e tij.
Motrat pikëllimtare më dhanë në një tjetër shkollë.
Nën një skufje të shpifur banonte majmuni.
Ai gjithëherë më dërgonte puthje në ajër.
Unë pothuaj s’e dija.

Prej tij s’ke nga ia mban:
Putërzat e pafuqi, lotët dhe ankimet.
Monedha qindarkëshe, unë i njoh këto rropulli.
I mjafton atij dhe një kosh mbeturinash.
Errësira – janë kockat e tij.
Ai i gjegjet çdo lloj emri.

Fytyrë-thark, gropë e lumnueshme plehrash.
Mora për burrë një dollap me rrangalla.
Unë fle në një pellg ku notojnë peshqit.
Këtu, poshtë, gjithë kohës bie qielli.
Një halishtë e pistë ndanë dritares.
Këtij muaji yjet-çimka nuk më shpëtojnë.
E qeveris shtëpinë në këtë skaj të zorrës së Kohës
midis thneglash e molusqesh,
Dukeshë e zbrazëtisë,
Nusja e stërdhëmbit prej flokësh.

TINGUJT E FLAUTIT NË GJOLIN
E KALLAMAVE

Ja ia beh thëllimi, shkërmoqet, shtresë pas shtrese,
Mbi tendën tonë, rrëzë rrënjëve të zambakut.
Mbi krye ombrellat e vjetra të verës
u vyshkën si krahë të pafuqishëm. S’ke ku fut kokën.
Orë për orë syri i qiellit zgjeron zotërimet e tij
Të zbrazëta. Yjet nuk u avitën.
Gojë-bretku dhe gojë-peshku tash hurbin
Pijen e limontisë, dhe gjithçka fundoset
Në floknajën e butë të harresës.
Ngjyrat, tek mërgojnë, vdesin.
Krimbat e pushtë dremisin në senduqet e tyre
t’mëndafshtë.
Nimfat kokëllampadhe pahiten gjumit, as me
qenë statuja.

Marionetat, me t’u zgjidhur verigave të veta,
veshin maskat e tyre brinare.
Nuk është vdekja kjo, është siguria.
Mitet me flatra nuk na shpien më askund:

Të pagoja janë pendët e rëna që këndojnë mbi ujëra
Për golgotën në zgrip të fyellit
Dhe për atë se si, Zoti, brishtan si një gisht
foshnjeje,
Zhvoshk prej vedit lëvozhgën dhe sulet n’ajri.

DJEGIA E SHTRIGAVE

Në sheshin e pazarit stivojnë në turrë degë
të thata.
Imishta e hijeve – është një fustan i varfër.
Po e mbush
Trajtën time prej dylli, kurmin e kukullës.
Sëmundja merr fill këtu: për shtrigat jam nishan.
Djallin mund ta shpëtojë vetëm djalli.
Në muajin e gjetheve të kuqërremta unë ngjitem në
shtratin e zjarrtë.

Kollaj ta fajësosh errësirën: gojën e derës,
Barkun e qilarit. Ata ma fikën zjarrin tim
bengalez.
Dama, e flatërt, si një brumbull i zi,
Po më mban në kafaz me papagajtë.
Çfarë sysh të mëdhenj kanë të vdekurit!
Jam mikeshë më fantazmën leshatore.
Rrotat prej tymi rrokullisen prej sqepit të
kotruves.

Nëse vogëloshe jam, prej meje s’vjen e keqja.
Nëse përpëlitem, asgjë nuk thyej. Kështu thashë,
Duke ndenjur poshtë kapakut në vorbë,
Thërmickë dhe e palëvizshme, si një kokrrizë orizi.
Ata ndezin pipthat e llampës, unazë pas unaze.
Përplot jetë jemi, o miqtë e mi të vegjël. Rritemi.
Tepara kjo është e dhimbshme. Gjuhëzat e kuqe
Na mësojnë të vërtetën.

Nënë brumbujsh, thjesht çlire dorën.
Do të flatroj përmes gojës së qiririt si flutur,
pa i përzhitur krahët.
Ma ktheni trajtën time të zanafillës. Jam gati t’i
deshifroj ditët.
U bashkova me pluhurin nën hijen e gurit.
Sytë e këmbëve më shndrijnë. Shndritja m’i larton
kofshët e mia.
Vdiqa, vdiqa nën manto prej gjithë kësaj drite.

GURËT

Në këtë qytet ndreqin njerëz.
Jam shtrirë në një kudhër të madhe.
Rrethi i dystë dhe i kaltër i qiellit
Flatroi, mu si kapela e kukullës,
Kur u rrëzova prej dritës. Unë hyra
Në barkun e indiferencës, në bufenë e pagojë.
Nëna e pistilëve më zvogëloi.
Unë mbeta një stërqokë e palëvizshme.
Gurët në stomak u sollën urtë.
Guri kryesor qe i mekur, asgjë nuk e shqetësonte.
Veçse gremina e gojës këndonte e këndonte,
Bulkthi i paprajshëm
në guroren e qetësisë.
Njerëzit në qytet e dëgjonin.
Ata kishin dalë për gur heshturazi e tek e tek.
Ndërsa gremina e gojës u vikaste atyre ku
t’i gjejnë.
E dehur, si një embrion,
Thithja thimthat e errësirës.
Mua më përqafin tubat me gjellë.
Buzët puthin likenet e mi.
Argjendari rreh me daltë,
Që ta thyejë këtë gur syri.

Kështu ndodh përmbas Hadit: shoh dritë.
Era, ky xhelat i vjetër,
I heq tapën fjetores së veshit.
Uji e zbut buzën e gurit,
Dhe dita pikon në mur monotoninë e vet.
Hasharohen thikat e kopshteve,
Duke ngrohur pincat, duke ngritur çekiçët e
brishtë.
O sa rrënqethen kabllet elektrikë
Volt pas volti. Plasat e mia janë qepur me një
zorrë maceje.
Përskej kalon një punëtor. Ai bart një tors të
trëndafiltë.
Përplot më zemra përbrenda.
Ky është një qytet postash policie.

Gjymtyrët e mia të fashuara kundërmojnë kauçuk
të ëmbël.
Këtu shërojnë kryet dhe gjitha të tjerat.
Për të premte vijnë vogëloshët
Të këmbejnë gremçat e tyre me duar.
Të vdekurit i lënë sytë për të tjerët.
Dashuria – është uniforma e motrës sime tullace.

Dashuria – janë kockat dhe damarët e anatemës time.
Saksi, shtëpi të rindërtuara,
Një trëndafil rrëshqitës.

Dhjetë gishta ngjizin një enë për hijet.
Unë pres-memzi pres arnimin. S’kam ç’bëj.
Do të jem si e re.

FJALA E FUNDIT

Mua nuk më duhet një kuti e rëndomtë,
më duhet një sarkofag
Me lara tigri dhe me fytyrë sipër kapakut.
I rrumbullt, si hëna që ta shihnin të gjithë
ç’përposh.
Dua t’i shoh të gjithë ata, kur të vijnë,
Duke depërtuar përmes gurëve memecë dhe rrënjëve.
Tashmë i shoh, – fytyra të zbehta, të largëta,
si yjet.
Tanimë ata janë një hiç, madje as foshnja.
I përfytyroj pa nëna e baballarë, si zotat e parë.
Ata pyesin, në duhet t’isha vallë.

Prej fundjavës sime duhet të ziesh reçel, si
prej frutash!
Pasqyra ime mbulohet mjegullishtë.
Edhe një hukamë tjetër dhe në të nuk mbetet
pasqyrim.
Lulet dhe fytyrat lëbardhen asisoj, sa shndërrohen
në çarçafë.

Nuk ia kam besën. Ai zhduket, si avull
Në ëndrra përmes vrimës së syve ose gojës.
Unë nuk mund ta ndaloj.
Një dite të bukur ai nuk do kthehet. Gjërat janë
sajuar tjetërsoj.
Ata mbeten, madhështitë e tyre të veckla
Të ngrohura janë me përçikje të shpeshta.
Kur më mërdhijnë këmbët,
Syri blu i bruzit tim më ngroh.
M’i jepni kotruvet e bakërta, jepuni kutive me
pomadë
Të shpleksin rreth meje lulet kundërmuese të natës.
Ata do të më mbështjellin në fasha, ata do ta vënë
zemrën time
Në një bohçe të pastër te këmbët e mia.
Zor se do ta njoh veten. Ka me qenë errët.
Dhe drita e këtyre vogëlimave është më e mrekullt
se fytyra e Ishtar-it*) .

KIRURGU NË ORËN DY TË NATËS

Dritë e bardhë – e pastër dhe artificiale,
si parajsë.
Mikrobet nuk mbijetojnë prej saj.
Ata largohen në rrobat e tyre të tejdukshme,
duke u kthyer
Prej skalpelash dhe duarsh llastiku.
Çarçafi steril – fushë e përborur, e mërdhirë
dhe e qetë.
Trupi përposh tij është në duart e mia.
Si gjithëherë, ai s’ka fytyrë. Krepi i bardhë
kinez
Me shtatë vrima të bëra keq. Shpirti – është një
tjetër dritë.
Unë nuk e kam parë; ai nuk fluturon.
Kësaj nate ai u largua, si flakët e fllugave.

Gërmoj në kopsht, – frutat dhe luleshtrydhet
Kullojnë thelbin e tyre të ëmbël e të mpiksur;
Lëmsh rrënjësh të mpleksura. Ndihmësit e mi i
shkoklojnë ato me çengela.
Mua më mësyjnë ngjyrat dhe kutërbimet.
Ja pema e mushkërive.
Këto orkide të pashoqe. Ata lerosin dhe spërdridhen
si gjarpri.
Zemra është një buton i ku që vuan.
Jam kaq e vogël
Përbri këtyre organeve!
Unë përvidhem dhe shprishem në shkretëtirën e kuqe.

Gjaku është perëndim. Kënaqem me të.
Jam gjer në bërryle me të, të kuq e kërcitës.
Ai ende rrjedh, ai u lodh. Sa më magjeps kjo!
Më duhet ta shtampoj
Pranverën e nxehtë dhe t’i jap të përmbushet
Me tubat e kaltër të ngatërruar nën këtë mermer
të zbehtë.
Sa më mahnisin romakët, –
Akuedukët, banjat e Karakallës, hundëshqiponjat!
Trupi – është një gjë romake.
Ai heshtin mbi tabletën e gurtë të prehjes.

Statujën, – ja se ç’rrokullisin sanitarët.
Unë e kam bërë atë më të mirë.
Mbeta me dorën ose këmbën,
Me një grusht dhëmbësh apo gurësh
Që shkundullojnë në shishe gjatë udhës për në shtëpi.
Dhe me copërat e holla të pëlhurave – të patologjisë
së sallos.
Kësaj pjese të natës janë varrosur në frigorifer.
Nesër ato do të pluskojnë
Në uthull, si forcat e të shenjtëve.
Nesër pacienti do të ketë
Një gjymtyrë të pastër e të trëndafiltë prej plastmasi.

Në njërin nga shtretërit në pavion – një dritë e
fortë blu
Lajmëron për shpirtin e ri. Shtrati është krejt i
kaltër.
Sot e kaltra për këtë njeri – është ngjyra më e mirë.
Engjëjt e morfinës i dolën krah.
Ai pluskon një pëllëmbë përnën tavan,
Duke nuhatur flluskat e agsholit.
Kaloj përmes të fjeturve në sarkofagë garze.
Zjarret e kuq mbrëmjesorë – janë hëna të lëmuara.
Ato u zbërdhylen nga gjaku.
Me mbulojën time të bardhë unë jam diell.
Fytyra t’përhimta, mbinginjur me ilaçe,
Vijnë pas meje si lulet.

JAM VERTIKALE

Por më mirë të kisha qenë horizontale.
Unë s’jam pemë me rrënjët që thellohen në tokë
Prej nga të thithë fuqitë dhe dashurinë amësore
Me qëllim që për çdo mars të harliset me
gjethnajën xixëlluese,
Dhe s’jam bukuroshja me shtratin në kopsht,-
Me portretin e së cilës mahnitem dhe unë, –
Ajo s’e di që petalet se shpejti do shkunden
prej saj.
Krahasuar me mua pema është e pavdekshme,
Ndërsa butoni është më i bukur se unë, anipse
më shtatpakët,
Dhe unë dua jetëgjatësinë e njërës
Dhe guximin e tjetrit.

Kësaj nate, në dritën pafundësisht të largët
të yjeve,
Pemët dhe lulet shkundin aromat e tyre të freskëta.
Unë bredh mes tyre, por ata nuk më shquajnë.
Nganjëherë më duket se kur fle,
U ngjaj kaq shumë atyre.
Mendimet m’u turbulluan.
E kam më të kollajtë të shtrihem.
Aherë bisedoj hapur me qiellin.
Dhe do të jem e dobishme, kur të jem shtrirë
përgjithmonë:
Atëherë pemët do mundin të paktën një herë të
më preknin,
Dhe lulet do ta gjenin një minutëzë për mua.

* * *
Arratisen të gjitha përmes gishtërinjve të mi.
Pragjet e zbrazëta kalojnë nga bari tek bari;
Arkitrau dhe parvazi fluturuan me gjithë mentesha.
Vetëm ajri ndërmend
Për njerëzit ndoca fjalë t’çuditshme
Dhe ankueshëm i pohon:
Gur i zi, gur i zi.

Qielli mbështetet te unë, te unë, e vetmja vertikale
Midis gjithë këtyre horizontaleve.
Bari n’çmenduri rreh kryet me grushta.
Ai është tepër i njomësht,
Që t’mund të jetojë midis tyre:
Tmerri ia kall tartakutin.
Tanimë luginave, hollakë
E të zinj, si portofole, zjarret e shtëpive
Shkëndrijnë, as me qenë monedha.

FJALËT

Sëpatat,
Pas sëllitjeve të së cilave pylli shungullon,
Dhe jehu!
Jehu që shpërhapet
Nga qendra, si kuajt.

Limfa që pulson -gurë, si shpërthim,
Si ngulmi i ujërave
Për ta ripërtërirë pasqyrën e vet
Mbi shkëmbinj.

Këto rënie dhe kthesa,
Kafka e bardhë
Brejtur prej barit të keq.
Vite më vonë unë
Ndeshem me to në udhë –

Fjalë të thata dhe që kanë humbur kalorësin,
Që përpjekin palodhshëm thundrat.
Gjerkur
Ditëmëditë pellgjet
Përforconin yjet
Që i prijnë jetës.

VALLET E NATËS

Buzagazi ra në bar.
Pandreqshëm!

Si do ta humbasin veten vallet e tua
Të natës. – Në matematikë?

Të tilla kërcime të kulluara dhe spirale –
Sigurisht, ata kalojnë

Botë çdo grimëkohë, unë nuk do të rri
E bashatisur e gjitha, pa bukuritë – dhunti

Psherëtimash të tua vocërrake që nginjin barin
E erëmimeve të ëndrrave tua, zambakë, zambakë.

Shigjeta e tyre nuk bart lidhje.
Pala të ftohta egoje, kaliume.

Dhe stolisësi që stolis veten –
Është blanë dhe hapësirë petalesh të nxehta.

Kometat kanë
Aq vende për fluturim,

Aq ftohërima, aq harrestari.
Atje gjestet e tua shpërhapen

Të ngrohta e njerëzore, kur drita e tyre e
trëndafiltë
Pikon gjak dhe i heq lëvozhgën

Qiellit përmes një amnezie të zezë.
Përse më janë dhënë

Këto llampa, këto planete
Që bien, si bekime, si flokëbore

Gjashtëkëndëshe, të bardha,
Në sytë e mi, buzë, flokë,

Që përçikin dhe shkrijnë.
Askund.

E HËNA E PËRJETSHME

Ti do të jetosh në të hënën e përjetshme
Dhe do të rrish në dritën hënore.

Njeriu hënor rri në moluskun e tij,
I mbëltucur përnën thurjen
E thuprave. Bie drita – ftohërimë dhe tebeshir –
Ndër çarçafët tanë.
Dhëmbët e tij kërcëllijnë midis lebrozëve
Heshtave dhe kratereve të atyre vullkaneve t’fikur.

Ai gjithaq është kundër thëllimit të zi
Thupra mund të kishte mbledhë, s’do kishte pushuar,
Gjerkur dhoma e tij e ndritshme t’eklipsonte
Fantazmën e ringjallur të diellit;
E tash veprat e hadit të tij të së hënës në lëmshin hënor,
Privuar zjarrit, shtatë detëra t’pashpirt farkëtonin syrin e tij të këmbës.

---

*) Perëndi babilonase

(Përgatiti për botim në “ADMET”, gusht 2019, Andi Meçaj)

POEZI FRANCEZE

PAUL CELAN

(1920-1970)

Paul Celan (emri origjinal Paul Antschel), u lind në Czernowitz më 23 nëntor 1920. Më 1938 studioi për mjekësi në Francë, më pas letërsi në Czernowitz. Prindërit e tij përfunduan më 1942 në një kamp përqëndrimi: babai vdiq nga tifua, mamaja u vra me një plumb pas koke. Vetë Celan ka qenë i internuar në një kamp përqëndrimi nga 1941 deri më 1943. Asnjëherë nuk iu shmang vdekjes, por i shpëtoi asaj kur trupat sovjetike çliruan kampin dhe shërbeu si infermier. Prej 1945 punoi si lektor dhe përkthyes në Bukuresht. Në këtë periudhë botoi poezinë e parë në revistën “Agora”. Më 1947, Celan emigroi nga Rumania në Paris, ku u mor me përkthime. Nga 1948 deri më 1971 u publikuan tetë libra të tij poetikë dhe një në prozë. Celan konsiderohet një shkrimtar i shkëlqyer dhe është nderuar me shumë çmime të rëndësishëm, si: Freie Hansestadt Bremen më 1958, Georg Büchner Preis më 1960 dhe Großer Kunstpreis del Nordrhein-Westfalen. Më 20 prill 1970, Celan vrau veten.

VDEKJA ËSHTË NJË LULE

vdekja është një lule që lulëzon vetëm
një herë
por lulëzon si asnjë lule tjetër
çel atëhere kur do ajo vetë,
nuk ka stinë të saktë lulëzimi
ajo vjen si një flutur e madhe nate
që zbukuron gurë varri në rënie
më lerë të jem një gur varri
kaq i fortë sa t’i jap gëzim.

KURORA

Vjeshta ha gjethen e vet nga dora ime: jemi miq.
I heqim lëvozhgën kohës prej arre dhe e marrim
shëtitje
ajo kthehet në lëvozhgën e vet.

Në pasqyrë është e dielë,
në ëndërr flihet
goja profetizon.

Syri im zbret nga seksi i të dashurës:
vështrohemi
themi gjëra të zeza
dashurohemi si lulkuqja dhe kujtesa,
flemë si vera nëpër xhixhivalle,
si dielli në rrezen e përgjakur të hënës.

Jemi mbërthyer në dritare, nga rruga na shikojnë:
është koha ta dinë të gjithë!
Është koha kur guri të pranojë të lulëzojë,
kur agonia të ketë një zemër që rreh.
Është koha që të jetë kohë.

Është koha.

IKJA E VDEKJES

Qumështin e zi të agut e pijmë në mbrëmje
e pijmë në mesditë siç e pijmë në mëngjes
natën
pijmë e pijmë
gërmojmë një varr në ajër që kur shtrihemi
nuk na rri ngushtë
Në shtëpi jeton një njeri që luan me gjarpërinjtë
duke shkruar
që shkruan në Gjermani kur flokët e tu
të artë nxihen Margaritë
ai shkruan ai shkon te dera dhe yjet
shndrijnë
ai mbledh qentë me një fishkëllimë
me një fishkëllimë dëbon hebrenjtë
gërmon një varr në tokë
komandon:
tani u bini veglave duhet vallëzuar

Qumështin e zi të agut e pijmë në mbrëmje
e pijmë në mesditë siç e pijmë në mëngjes
natën
pijmë e pijmë
gërmojmë një varr në ajër që kur shtrihemi
nuk na rri ngushtë
Në shtëpi jeton një njeri që luan me gjarpërinjtë
duke shkruar
që shkruan në Gjermani kur flokët e tu
të artë nxihen Margaritë
flokët e tu prej hiri Sulamith ne gërmojmë një varr
që kur shtrihemi nuk na rri ngushtë

Ai ulërin futuni më thellë në zemër të tokës
dhe ju të tjerët këndoni dhe u bini veglave
ai nxjerr nga brezi hekurin
sytë e tij janë të kaltër
futini më thellë shatet dhe vazhdoni t’u bini
veglave sepse duhet vallëzuar

Qumështin e zi të agut e pijmë në mbrëmje
e pijmë në mesditë siç e pijmë në mëngjes
natën
pijmë e pijmë
gërmojmë një varr në ajër që kur shtrihemi
nuk na rri ngushtë
Në shtëpi jeton një njeri që luan me gjarpërinjtë
duke shkruar
që shkruan në Gjermani kur flokët e tu
të artë nxihen Margaritë
flokët e tu prej hiri Sulamith ai luan me gjarpërinjtë
Bërtet luani më ëmbël vdekja vdekja është një Mjeshtër
Gjerman
ulërin shkulni nga violinat tinguj më të zi kështu do të shkoni
si tym në ajër
kështu do të keni në ré një varr që kur të shtriheni nuk do
t’ju rrijë ngushtë

Qumështin e zi të agut e pijmë në mbrëmje
e pijmë në mesditë vdekja është një Mjeshtër
Gjerman
vazhdojmë të pijmë në mbrëmje si në mëngjes ne pijmë
e pijmë
vdekja është një Mjeshtër Gjerman syri i saj është i kaltër
Ai të korr me plumb të korr me shënjestër të saktë
në shtëpi jeton një njeri flokët e tu të artë Margaritë
ai ndërsen qentë kundër nesh na bën dhuratë një varr
në ajër
ai loz me gjarpërinjtë dhe ëndërron vdekjen është një Mjeshtër
Gjerman

flokët e tu të artë Margaritë
flokët e tu prej hiri Sulamith

SLOGAN

Sëbashku me gurët e mi,
të ushqyer me bimë
pas hekurave,

më zvarritin
në qendër të tregut
atje ku
shpaloset flamuri
i atij që nuk iu betova.

Flaut,
flaut i dyfishtë i natës:
mendo për errësirën binjake
përskuqur
në Vienë dhe në Madrid.

Vendose në gjysmështizë flamurin tënd
kujtesë.
Në gjysmështizë
për sot dhe përgjithnjë.

Zemër
bëje ta dinë dhe këtu
këtu, në qendër të tregut.

Gridalo, Schibboleth,
në atdheun e tjetërsuar.
Shkurt. No pasaran.
Einhorn: ti i njeh mirë gurët
ujërat i njeh mirë,
eja,
do të të çoj larg,
po të çoj te zërat
e Estremadurës.

(Përktheu Hiqmet dhe Andi Meçaj)

NË SYRIN TËND KA HYRË

Në syrin tënd ka hyrë
arratia që u jep udhë pyjeve:
duke u vllazëruar me çdocilin vështrim tëndin
ai mbufat sythin,
sythin e zi.
Përgjatë gjithë gjerësisë së qiellit u shtri qepalla e kësaj pranvere.
Përgjatë gjithë gjatësisë së qepallës tendoset qielli,
dhe poshtë, nën strehën e sythit
pas plorit ecën i Paraamëshueshmi,
ecën Zoti.
O, ndjeje si kërcet tehu,
si cijat duke u prerë
pas të gurëzuarit, të qashtrit,
të stërlashtit lot.

* * *

Numëro bajmet
Mblidhe gjithë vrerin e pagjumësisë tënde
Dhe shpallmë llogarinë:

Memzi hape sytë ndaj të gdhirë
Në orët kur askush nuk të sheh,
Vështrimin tënd pata kërkuar
Dhe mendimet e tua të fshehta të vesës
Në shtëmbat e mia të vagullta
Mblodha

Aty ti përftove
Emrin tënd të vërtetë;
Vetvetja jote u bëre.
Fjala ime rrahu me çekiç
Arkitraun e heshtjes tënde
Dhe tek ti flatroi;
Duke dhënë shpirt në rrugë, ty për supesh të përqafi,
Dhe ju të vetëm brodhët përmes natës.

Numëroji bajamet,
Kthema hidhësirën.

PASI KE NDËRRUAR ÇELËSIN

Pasi ke ndërruar çelësin
Ti hap një shtëpi, në të cilën
Fërfëllon dëborë heshtjeje.
N’akord me gjakun që të rrjedh
Prej syrit, prej gojës a prej veshit,
Ndërrohet çelësi yt.
Çelësi yt ndërrohet, ndërrohet fjala jote,
Duke e lënë veten ta bartin bashkë me flokëboret.
N’akord me erën që ty të shtyn
bora e mbledh fjalën shuk.

KENOTAF

Shkërmoqi lulet e tua, udhëtar, pa frikë shkërmoqi:
ti i hedh ato thellësive,
i hedh kopshtijeve.
Kush duhet të dergjej këtu, nuk dergjet
askund. Por bota e gjithë dergjet rreth tij.
Bota që i ka hapur sytë
Laryshisë së luleve.
Ajme! vetë ai, që kish parë jo pak, vinte
Prej një radhe verbanësh.
ai këpuste, i pangijshëm,
këpuste aromat, –
dhe kush e pa këtë, ata nuk ia falën.
Atëherë ai u largua dhe piu një pikël të çuditshme:
Detin.
Peshqit –
u turrën vallë peshqit pas tij?

ARGUMENTUM SILENTIO

(Rëne Sharit)

Farkëtuar me vargonj
Midis floririt dhe heshtjes
Nata.
Të dyja e mbajnë fort…
Të dyja nuk ndeshin kundërpërgjigje.
Dhe ti
Farkëtoja tani këtij vargoi atë
Çka don të zbardhëllejë njëlloj me ditët:
Fjalën nën yjet flatrues,
Nën detin shungullues.
Çdocilës fjalë.
Çdocilës fjalë që i këndon atij,
Kur ndërseheshin qentë përmbrapa,
Që i këndonin dhe shtangonin.
Asaj, natës:
Nën yjet flatrues, nën detin shungullues,
i parrëfyeshëm,
gjaku i saj që nuk u shmang, kur thumbi
i helmët depërtoi rrokjet.
Fjala e pathënë – asaj.
Kundër fjalëve të tjera gjakësore
me veshët pipëz të lëkurërrjepësve,
fjalëve, të zotërosh të gatshmet
dhe me kohë, dhe me shekuj, ajo
dëshmon: tembrama,
në fund, kur vetëm hallkat tringëllijnë,
dëshmojnë për të, që gjendet
midis floririt dhe heshtjes,
motra të një gjaku me të, –
sepse prej nga, më thuaj,
rrezon, në së jo brenda asaj që u shfaqet
diejve, të cilët fundosen ngado ku lotët e saj rrëke,
të mbjella të reja e të reja.

(Përktheu AGRON TUFA)

(Përgatiti për botim në “ADMET”, gusht 2019, Andi Meçaj)

POEZI ITALIANE 

SALVATORE QUASIMODO

(1901-1968)

Salvatore Quasimodo u lind në Modika (Modica), Siçili, më 20 Gusht 1901, bir i një punonjësi hekurudhash, e kalon fëmijërinë e tij të hershme në stacionet e vogla të fshatrave. Klasat e para i ndjek në Xhela (Gela), që këtej, fare pak ditë pas tërmetit famëkeq të 1908-ës, shkon pas të atit, i cili transferohet në Mesinën e shkatërruar. Gjatë gjithë jetës, megjithë kohën e kaluar, poeti do të kujtojë me gjallëri të jashtëzakonshme, një jetesë të çuditshme në vagonët hekurudhorë, midis gërmadhave, vrasjeve të çakallëve, lëkundjeve sizmike të njëpasnjëshme. Më pas ai studion në Palermo: janë studime teknike që do të duhej ta çonin, më vonë, në fakultetin e inxhinierisë. Në fakt, më 1919, shkon në Romë për të ndjekur Politeknikun: por gjendja e pasigurt ekonomike e detyron të kërkojë punë. Pasi punon si projektues teknik në një ndërmarrje ndërtimesh, komisioner dyqanesh, nëpunës teknik pranë një magazine romane, pasi organizon, – siç rrëfente vetë – një grevë, pikërisht në vigjilje të hyrjes në fuqi të ligjit fashist antigrevë, gjeti një punë të re, më të qëndrueshme, në Xhenion Civile. Më vonë u transferua në jug, në Rexho Kalabria dhe, pasi i la pas dore studimet, filloi të shkruante vargje: madje rifilloi, nëse është e vërtetë që përpjekjet e tij të para poetike nisin që kur ishe 14 vjeç. Poezitë e para ua lexon miqve, Salvatore Puliatit e Elio Vitorinit dhe, në vijim të ftesës së Vitorinit, më 1929, shkon në Firence, ku njeh, ndër të tjerë, Euxhenio Montalen, Manzaninën, Lorian e Bonsantin, i cili boton, për herë të parë, tre poezi të të riut sicilian në revistën “Solaria”. Është viti 1930, vit në të cilin botohet përmbledhja e parë e rëndësishme e poetit “Ujëra dhe toka” (“Acque e terre”), që pritet me vëmendje e interes nga kritika. Pastaj, përveç se me “Solarian”, bashkëpunon me revistat “Circoli” e “Leteratura” me poezitë që më vonë do të përfshihen në botimin “Oboe e mbytur” (“Oboe sommerso”, 1932). Më 1933 fiton çmimin e parë letrar, “Antico Fattore”. Ndërkaq, “puna për të siguruar jetesën” e bën të zhvendoset vazhdimisht: nga 1931-shi në Imperia, më afër miqve poetë Montale, Sbarbaro, Grande; pastaj në Sardenjë e, më në fund, falë interesimit personal të Anxhiolo Silvio Novaros, në Milano. Këtu Kuazimodo duket se gjen mjedisin e vet të natyrshëm, mes miqve që mblidhen tek Biffi e tek Savini, në diskutime të frytshme me artistë, shkrimtarë, muzikantë, si Arturo Martini, Kantatore, Sasu, Sinisgali, Ronjoni, Tofaneli, Persiko etj. Edhe pse i “internuar” në Valtelina nga një “shef që nuk i duronte poetët” – janë fjalë të tij – kthehej vazhdimisht në Milano për miqtë, për poezinë, për kërkesat e tij të thella kulturore e letrare. Një përmbledhje e re, “Erato e Apollion” e paraprirë nga një parathënie autoritare, sot e famshme, shkruar nga Sergio Solmi (më vonë parathënie edhe e vëllimit “E mbrëmja ia beh në çast” (“Ed e subito sera”) del më 1936; i vitit 1938 është vëllimi “Poezi” (“Poesie”), i shoqëruar gjithashtu me një studim të rëndësishëm të Orest Makrit (Macri); kritika më e mprehtë ndjek veprën e tij poetike. Ndërkohë e ka lënë zyrën e Xhenjos Civile: tani punon me Cezar Zavatinin, në fillim si sekretar i vetë Zavatinit, pastaj në “Settebello” dhe, duke nisur nga 1939-a si redaktor në “Tempo”. E po kësaj periudhe është vepra e tij e parë e rëndësishme në fushën e përkthimit poetik: “Lirikë grekë” (“Lirici greci”) botuar për herë të parë më 1940 me parathënie të Luçiano Ansekit. (Ansechi). Më 1942 pason vëllimi që përmbledh krijimtarinë poetike të të gjithë periudhës së mëparshme, “Dhe mbrëmja ia beh në çast”. Pastaj vjen lufta, momentet më të këqia të saj, të jetuara në Milano, në mes të frikës e të errësirës së bodrumeve. Zhytet në punë e përkthen përsëri: nga “Odiseja” e nga Katuli, “Edipi-n mbret” të Sofokliut dhe “Ungjillin” e Shën Gjonit. Por poeti, ndërkaq, përgatit një tjetër provë force: këngën epike të “Ditë pas dite” (Giorno dopo giorno”), 1947, të cilën do ta ndjekin vepra gjithashtu me vlerë: “Jeta nuk është ëndërr” (“La vita non e sogno”), 1949, “Blerimi i rremë dhe i vërtetë” (“Il falso e vero verde”), 1956. Në vitin 1958, për veprën “Toka e pakrahasueshme” (“La terra imparegiabbile”) poetit i jepet çmimi “Viareggio” (më 1953 kishte marrë, bashkë me anglezin Dylan Thomas, çmimin Etna – Taormina). Më në fund, një vit më pas (1959), Kuazimodo fitoi vlerësimin më të madh, çmimin “Nobel” për letërsi. Nga viti 1941 e pothuajse deri në vdekje (e cila ndodhi papritur në Napoli më 14 qershor 1968) Kuazimodo jep mësim Letërsinë Italiane në Konservatorin Muzikor “Xhuzepe Verdi” të Milanos; vijon në mënyrë aktive punë e tij si përkthyes– poet; pas Eskilit dhe Euripidit përkthen kryesisht Shekspirin, nga “Romeo e Zhuljeta” te “Antoni dhe Kleopatra” dhe pak poetë modernë: kilianin Neruda, amerikanët Cummings e Aiken, rumunin Arghezi. Shënime dhe recensione të rubrikës teatrore të mbajtur prej tij në të përjavshmet “Omnibus” dhe “Tempo” u mblodhën në vëllimin “Shkrime për teatrin” (“Scritti sul teatro”) 1961, ndërsa përmbledhja poetike “Të japësh e të kesh” (“Dare e avere”), e përfshirë në botimin e tanishëm (“Tutte le poesie”), është e vitit 1966. Sidoqoftë, një profil i tij biografik nuk do të ishte i plotë, nëse nuk do të shtohej se poeti ka qenë në qendër të debatit letrar të kohës sonë, duke ndërhyrë mprehtësisht, para së gjithash, mbi problemin e raportit midis poezisë e shoqërisë, duke teorizuar e mbështetur nevojën e kalimit nga “monologu” në “dialog” dhe nga një poezi “lirike” në një poezi “dramatike” e “epike”. Por, nuk janë vetëm studimet dhe artikujt e ribotuar në “Poeti e politikani dhe studime të tjera” (“Il poeta e il politico ed altri saggi”, 1960) që dëshmojnë angazhimin etik e qytetar të poetit; jo rrallë Kuazimodo ka ndërhyrë publikisht apo privatisht në favor të shkrimtarëve të burgosur, të keqtrajtuar, të ndaluar, në çdo pjesë të botës. Nëse gjuha e tij është shenja tipike e një origjinaliteti të padyshimtë poetik, interesat e tij konkrete etike e demokratike, dokumentojnë atë kurajë e atë synim të pareshtur ndaj lirisë individuale e kolektive, të cilat gjithashtu përbëjnë indin e nevojshëm, sfondin, vetë origjinën e poezisë së tij më të zgjedhur.

(Përktheu Zimo Krutaj)

E MBRËMJA IA BEH NË ÇAST

Sikush fillikat në zemër të tokës
tejshpuar nga një rreze dielli:
e mbrëmja ia beh në çast.

ERË NË TINDARI

Tindari, të butë të njoh
mes kodrash të gjera varur mbi ujërat
e ishujve të ëmbël të Zotit,
ti sot më kaplon
e futesh në zemër.

Unë ngjis maja, humnera ajrore,
përhumbur në erën e pishave,
dhe shpura e lehtë që më përcjell
përhap në ajër,
valë tingujsh e dashuri,
e ti më merr,
nga malli i tyre më nxjerr
e frikëra hijesh e heshtjesh,
strehë gëzimesh dikur të pareshtura
e vdekje shpirti.

Për ty e panjohur është toka
ku fundosem çdo ditë
e fjalë të fshehta mëkoj:
tjetër dritë të zhvesh përmes xhamash
në petkun e natës,
e një gëzim që s’është imi prehet
në parzmin tënd.

I sertë është mërgimi,
e kërkimi i harmonisë që përfundonte
te ti, sot shndërrohet
në ankth të parakohshëm vdekjeje;
e çdo dashuri është strehë për trishtimin,
hap i heshtur në terrin
ku ti më ke vënë
bukën e hidhur të thyej.

Tindari, i kthjelltë, kthehet;
mik i ëmbël, më shfaqet qiellit
nga një kreshtë e më zgjon,
e unë bëj sikur i druhem kujtdo që s’di
se ç’erë e thellë më ka përfshirë.

TOKË

Natë, hije të kthjellëta
djep ajri,
era më mbërrin në fluturofsha te ti,
me të dhe deti aromë e tokës
ku bregut gjindja ime këndon
me vela, me trale
me fëmijë zgjuar herët në agim.

Male të thatë, fusha ku bari i parë
pret tufa e grigja,
malli juaj më mih në shpirt.

DIMËR I LASHTË

Dëshirë për duart e tua të dlira
në gjysmëhijen e flakës:
dinin për lisin e trëndafilat;
për vdekjen. Dimër i lashtë.

Melin kërkonin zogjtë
e bëheshin borë në çast;
kështu dhe fjalët.
Pak diell, një brerore engjëlli
e më tej mjegulla; e pemët,
dhe ne të ajërt n’agullim.

RRUGICË

Nganjëherë më grish sërish zëri yt
e s’di ç’qiej e ujëra
më zgjohen përbrenda:
një rrjetë dielli tek shthuret
mbi muret e tu që mbrëmjeve ishin
një nanuritje llambash
dyqanesh të mbyllur vonë
plot erë dhe trishtim.

Kohë tjetër: një vegjë rrihte në oborr,
e natën dëgjohej një vaj
këlyshësh e fëmijësh.

Rrugicë: një kryq shtëpish
që përmenden ngadalë
e s’dinë se ç’frikë është
të mbetesh vetëm në terr.

PREHJA E BARIT

Rravgim drite; shtjella të brishta,
breza ajrorë diejsh,
kërkojnë sërish humnera: hap plisin
që më përket e qetohem. Dhe fle.
prej shekujsh prehet bari
e zemra e tij me mua.

Vdekja më zgjon:
më qyq, më i vetëm,
rrah thellësinë e erës:
natën.

VJESHTË

Vjeshtë e butë, unë rrëmbehem
e n’ujërat e tua përkulem të pi qiellin,
fugë e ëmbël honesh e drurësh.

Sfilitje e sertë e lindjes
puqur me ty më gjen;
e në ty shembem e mëkëmbem:

gjë e ngratë e rrëzuar
që toka e vjel.

TANI QË DITA PO LIND

Nata po ikën dhe hëna
ngadalë shkrihet në kthjelltësi,
perëndon në kanale.

Është kaq i gjallë shtatori në këtë tokë
rrafshinë, luadhet janë të gjelbëra
si në luginat e jugut në pranverë.
I lashë shokët,
e fsheha zemrën brenda mureve të vjetër,
për të mbetur i vetëm me kujtimin tënd.

Si qenke më e largët se hëna,
tani që dita po lind
e këmba e kuajve trokon mbi gurët!

ELEGJI

Lajmëtare e akullt e natës
e kthjelltë je rikthyer në ballkonet
e shtëpive të shembura, për të ndriçuar
varret e panjohur, gërmadhat e shkreta
të tokës që nxjerr tym. Këtu prehet
ëndrra jonë. Dhe fillikate kthen
nga veriu, ku çdo gjë ngarend
pa dritë drejt vdekjes, e ti s’jepesh.

NJË HARK I HAPUR

Mbrëmja thërrmohet në tokë
me gjëmim tymi e qokthi
nuk resht, flet vetëm
heshtja. Ishujt e lartë, të errët
copëtojnë detin, në plazh
nata përvidhet guaskave.
E ti mat të ardhmen, zanafillën
që s’mbetet, ndan me krisje
të ngadaltë shumën e një kohe që mungon.
Ashtu si shkuma u qepet
gurëve, ti e humb ndjenjën e rrëshqitjes
së patundur të shkatërrimit.
Vdekjen s’e njeh, teksa vdes
kënga e zymtë e hutinit, heton përreth
prenë e tij të dashurisë, zgjeron
një hark të hapur, rishfaq
vetminë e vet. Dikush do të vijë.

(Përktheu Andi Meçaj)

TË VDEKURIT

M’u duk të përhapeshin zëra,
buzë të kërkonin ujra
dhe duar të ngriheshin drejt qiejve.

Ç’qiej! Më të bardhë se të vdekurit
që gjithmonë më pllakosin butësisht;
të zbathura i kanë këmbët, nuk shkojnë
larg.

Në burime pinin gazelat,
gjineshtrat era kërkonte
dhe trungjet të ngrinin yjet?

DHE MBRËMJA MENJËHERË VJEN

Të braktisur në thelb të tokës,
përshkuar nga një rreze dielli:
e mbrëmja menjëherë vjen.

RRUGICË

Ndonjëherë më thërret i yti zë,
e s’di ç’qiej, ujra
thellë më zgjohen:

një rrjetë djelli shqepet
mureve të tu, që ishin mbrëmjeve
një kolovajzë llampash
dyqanesh të vonë
mbushur erë e trishtim.

Tjetër kohë: një tellajo rrihte në oborr,
e një e qarë këlyshësh e fëmijësh
dëgjohej natën.

Rrugicë: udhëkryq shtëpish
që bisedojnë ngadalë
dhe nuk dinë ç’është frika
e të ndenjurit në errësirë.

TI E QUAN JETË

Lodhje dashurie, trishtim,
ti e quan jetë
që brenda, thellë, ka emra
qiejsh e lëndinash.

Është ndoshta mishi im,
që dhuntinë e së keqes
transformon.

DITA E PARË

Një paqe e ujërave të shtrira
më zgjon në zemrën
e uraganëve antikë,
përbindësh i vogël i çrregullt.

Janë të lehtë në errësirën time
yjet e rënë me mua
në globa sterilë me dy pole,
midis algave të aurorëzuara
e të shpejta:
dashuri shkëmbinjsh e résh.

Është i yti gjaku im,
Zot: po vdesim.

E SHKRUAR NDOSHTA MBI NJË VARR

Këtu larg nga të gjithë
dielli kërcënon, në flokët e tu e rindez
mjaltin dhe ne të gjallë na kujton,
nga busti yt të fundmen gjinkallë të verës
dhe sirenën që ulërin thellësisht alarmin
në pianurën lombarde.

O zëra të nxjerrë nga ajri,
ç’doni?
Ende ngjitet mërzia nga toka.

KEMI SHIUN ME NE

Kemi shiun me ne,
shkund ajrin e heshtur.
Dallëndyshet fshikin ujrat e shuar
buzë liqenthave lombardë,
fluturojnë si pulëbardha mbi
peshqit e vegjël;
sana kundërmon
përtej kopshteve të rrethuar.

U dogj edhe një vit,
pa asnjë ankim, pa asnjë britmë
që del për të fituar papritur një ditë.

KUR DITA LIND

Nata mbaroi dhe hëna
ngadalë në qetësi,
perëndon kanaleve.

Sa i gjallë shtatori në këtë tokë
fusharake, lëndinat janë gjelbëroshe
si kopshtet e jugut në pranverë.

Lashë shokët,
e fsheha zemrën në murin e vjetër,
të mbetesha vetëm të kujtoja ty.

Më je më e largët se hëna,
kur dita lind
dhe mbi gurë trokëllin këmba e kuajve.

BORË

Bie mbrëmja: prapë po na braktisni
o pamje të dashura tokësore, pemë,
kafshë, njerëz mjeranë kyçur brenda
mantelësh ushtarësh, nëna
barqetharë lotësh.
bora na ndriçon lëndinave
si hënë. Oh, këta të vdekur. Godisni
në ballë, godisni gjer në zemër.
Të paktën dikush të ulurasë në heshtje,
në këtë rreth të bardhë varresh.

NË DEGËT E SHELGJEVE

Jo s’mund, nuk mund të këndonim
me këmbën e huaj mbi zemër,
mes trupash braktisur shesheve,
mbi barin e fortë akullngrirë,
mes vajit foshnjor të pafaj,
me britmën kobzezë të nënës
përballur me birin e varur
mbërthyer në shtyllën e dritës?
Kur kitarat tona nëpër shelgje
nga era lëkundeshin trishtueshëm.

MILANO, GUSHT 1943

Më kot kërkon midis pluhurit,
ti dorë e shkretë, qyteti ka vdekur.
Ka vdekur: dëgjohet i fundit tik-tak
në zemrën e Navilios. Dhe bilbili
ra nga antena lartësuar mbi Kuvend,
ku këndonte para perëndimit.
Mos hapni puse në kopshte:
të gjallët s’kanë etje!
Mos i prekni të vdekurit,
kaq të kuqtë, kaq të fryrë:
lërini në tokën e shtëpive të tyre:
qyteti ka vdekur, ka vdekur.

NGA NATYRA E SHËMTUAR

Gjethja simetrike largohet
nga natyra e shëmtuar, ankora më
s’e mban. Tashmë dimër, s’është ende dimër,
tymon një flakadan pranë Navilios.
Dikush mund të tradhtohet
nga ky zjarr natësor, mund të mohojë
tre herë tokën. Sa i fortë është ndikimi,
në se këtu për vite e vite vëren pa neveri
yjet e pështirë të pluskojnë nëpër kanale,
në se diçka tokësore dashuron,
në se kërcet druri i freskët dhe digjet
gjeometria e gjethes së rrudhur
duke të ngrohur.

USHTARËT QAJNË NATËN

As kryqi as fëmijëria mjaftojnë,
çekani i Golgotës, kujtesa engjëllore
për të shkallmuar luftën.
Ushtarët natën qajnë përpara se të vdesin,
të fortë janë, në këmbët e fjalëve
të mësuara nën armën e jetës
rrëzohen.
Dashnor të panumërt, ushtarë,
zhaurimë anonime lotësh.

ELEGJI

Mesazhere e akullt e natës,
e dlirë kthehesh ballkoneve
të shkatërruara, dritë tu japësh
varreve të panjohura, rrënojave të braktisura
të tokës tymnxjerrëse. Ëndërra jonë prehet këtu.
Vetmuese kthehet, kthehet drejt veriut,
ku gjithçka pa dritë
drejt vdekjes vrapon.

ANNO DOMINI MCMXLVII

Mbaruat së rëni tambureve
me ritmin e vdekjes mbi të gjitha horizontet
mbas arkivolëve shtrënguar nëpër flamurë
për të kthyer plagët dhe lotët në mëshirë
qyteteve të prishura, gërmadhë mbi gërmadhë.
S’ka kush bërtet: “O Zot,
pse më braktise?”. Dhe nuk rrjedh më qumësht
as gjak nga kraharori i çpuar. Në çastin
kur të fshihni topat pas margaritave,
na lini një ditë pa armë mbi bar
me zhaurimën e ujit që rrjedh,
me gjethet e kallëmbit të gjelbër mes flokëve,
përqafuar me gruan që na do.
Në çastin e shtetrrethimit të mos
gjëmojë më nata.
Një ditë, na lini vetëm një ditë
zotër të tokës, përpara se të lëvizë ajri dhe hekuri
dhe një cifël të na djegë në frontin
e rindezur.

ENDE DËGJOHET DETI

Këtu e shumë ditë ende dëgjohet deti,
i lehtë, poshtë e lartë, përgjatë rërave që flenë.
Ja, me zërin të mbyllur në mëndje, nxjerrë nga koha
edhe ky vajtim i mërzitshëm i pulëbardhave:
i zogjve kështjellarë ndoshta, që prilli i shtyn
drejt ultësirës. Tashmë më ishe e afërt
me atë zë;
dhe do të desha që edhe
tek ty të vinte,
tani, me mua ri një çast kujtimi,
si ajo errësirë murmuritëse e detit.

LETËR NËNËS

“E ëmbla nënë, mjegullat po bien,
Navilio sokëllin mbi digat,
pemët fryhen ujë, digjen nga bora;
I trishtuar s’jam në Veri: qetësi s’kam,
por s’pres falje nga asnjë, shumë
më detyrohen si burri burrit.
E di që s’je mirë, jeton si gjithë nënat e poetëve,
e varfër e drejtë në masën e dashurisë
për bijtë e larguar. Sot të shkruaj” .
Më në fund, do thuash dy fjalë për atë djalin
që u largua natën me një mantel të shkurtër
dhe ca vjersha në xhep. I varfër, i komanduar nga zemra,
do ta vrasin ndonjë ditë diku.
“Kujtoj stacione trenash gri
që mbartnin bajame dhe portokalle në
gryknajën e Imerës, lumin mbushur laraska,
kripë, eukalipte. Tani të falenderoj,
kaq dua, për nënqeshjen që ke shtënë në buzët
e mia, e butë si jotja.
Më ka shpëtuar nga lotët
dhe nga dhimbjet.
Ç’rëndësi ka se tani derdh pak lot për ty,
për të gjithë ata që si ti presin,
dhe nuk dinë çfarë.
Ah, zonja vdekje,
mos e prek orën në kuzhinë që rreh në murr,
gjithë fëmijëria ime rrodhi në zmaltin
e katrorit tënd, mbi ato lule të pikturuara:
mos i prek duart, zemrën e pleqve.
A thua përgjigjet kush? O vdekje
mëshiruese, vdekje e turpshme. Lamtumirë,
e shtrenjta, nëna ime e ëmbël” .

VJESHTË

Vjeshtë e butë, përdëllues
u gjunjëzohem ujrave, të pijë qiellin,
arratisje e ëmbël pemësh dhe humnerash.

Dënimi i bardhë i lindjes
më gjen me ty të bashkuar;
brenda teje dhëmbemi dhe shërohemi.

Gjë e shkretë e rënë që toka të mbledh.

TË BARDHË E KE FUSTANIN

Kokën përkul e më vështron:
veshur në të bardha
një gji lulëzon mbi dantellë
lëshuar krahut të majtë.

Drita më vret; drithërohem
krahët e tu lakuriq prek.

Të rishoh. Fjalë kishe
të mbyllura e të shpejta
zemrën vinin
në peshën e një jete
të cilën vetëm përqark e njihja.

E thellë rruga
ku era zbriste
netëve të marsit,
e na zgjonte të panjohur
si herën e parë.

(Përktheu Jonida Roli)

PËRGJIGJE TJETER

Po ç’kërkoni ju morra të Krishtit?
Nuk ndodh asgjë në botë dhe njeriu
Shtrëngon akoma shiun në flatrat e tij
Prej sorre e thërret dashuri dhe papërkulshmëri.
Për ju nuk mungon gjaku
Nga përjetësia. Vetëm delja
I përdridhet rikthimit të saj me kokën
E thatë dhe syrin e kripur.
Por nuk ndodh asgjë. Dhe tashmë është myshk
Kronika në muret e qytetit
Të një arkipelagu të largët.

THANATOS ATHANATOS

E pra duhet të të mohoj, Zot
I tumoreve, Zot i lules së gjallë,
Dhe të fillojmë me një “jo” gurit të errët
“Unë jam” dhe të pohojmë vdekjen,
Dhe mbi çdo gur varri të shuajmë të vetmen
Siguri tonën: “Thanatos Athanatos”?
Pa një emër që të kujtojë ëndrrat,
Lotët, shkëndijat e këtij njeriu
Të thyer nga pyetja akoma e hapur
Dialogu ynë s’flet; bëhet
Tani e mundshme absurdja. Atje
Përtej tymit të mjegullës, brenda pemëve
Vigjilon pushteti i gjetheve,
I vërtetë është lumi që shkel në brigje.
Jeta nuk është ëndërr. I vërtetë njeriu
Dhe e qara e tij xheloze e heshtjes.
Zot i heshtjes, hape vetminë.

OBOE SOMERSO

Dhimbje therëse, vonoje dhuratën tënde
Në këtë orën time
Të braktisjeve frymore.

Një oboe e ngrirë ribelbëzon
Gëzim gjethesh të përjetshme,
Jo të miat, dhe të harruara;

Tek unë bëhet mbrëmje:
Uji perëndon
Mbi duart e mia të mbuluara me bar.

Flatra lëkunden në qiellin e venitur,
Të paqëndrueshme: zemra shpërngulet
Dhe unë jam i shpërndarë,

Në ditët e një gërmadhe.

Dhe është menjëherë mbrëmje.

Çdokush qëndron vetëm në zemrën e tokës
I qarkuar nga një rreze dielli:
Dhe është menjëherë mbrëmje.

ENGJËJ

E humbur çdo ëmbëlsi e jetës tek ti,
Ëndrra le të ekzaltohet; bregu i panjohur përballë
Të të vijë përpara ditës,
Këto ujëra të qeta sapo lëvizën,
Dendësi engjëjsh të pemëve të gjelbra në qarkim.

E pafundme të qoftë; e kaloftë çdo orë
Në kohën që shfaqet si e përjetshme,
Qeshje rinie, dhembje,
Ku në fshehtësi kërkoje
Lindjen e ditës dhe natën.

POEZI DASHURIE

Era përvidhet e ekzaltuar dhe sjell
Gjethe mbi pemët e Parkut,
Bari është tashmë përqark
Mureve të kështjellës, barkat
Prej pluhuri radhiten mbi Kanalin e Madh.

E acaruar, e çakorduar është një ditë
Që kthehet nga ngrica si një tjetër,
Proçedon, dëshiron. Por je ti dhe nuk ka kufij:
Dhunon atëherë vdekja e palëvizshme
Dhe përgatit shtratin tonë prej të gjallësh.

METAMORFOZË

Në urnën e shenjtorit
Të vdekurit piqen,
Zemra ime me ta.

Mëshirë për veten
Në lëngun e fundit që ka toka.

Lëviz në xhamat e urnës
Një ditë pemësh liqenorë;
Më shkreton heshtja e errët,
Shenjtor i panjohur: binjakëzohem
Me farën e humbur, larva të gjelbra:
Pamja ime i është atyre pranverë.

Lind një kujtim errësire
Në fund të puseve të muruar,
Një jehone këmbanash:

Është relikja jote
E pllakosur.

AMEN

Për të dielën në Albis

Nuk më ke tradhtuar, Zot:
I çdo dhimbjeje,
Jam krijuar para lindjes.

PEMË

Nga ti një hije shkrihet
Që sikur vdes timen
Dhe pse në ideal luhatet
Ose shkatërron ujin e freskët kaltërosh
Në bregun e Anapit, ku do të kthehem sonte
Që më shtyn marsi hënor,
Tashmë me bar të pasur dhe flatra.

Jo vetëm hijes së gjallë,
Që toka dhe dielli janë dhuratë e ëmbël e ujit,
Të ka bërë të re çdo thellësi,
Ndërsa unë kërrusem e thahem
Dhe në fytyrë prek lëvozhgën tënde.

Nga rrjeta prej ari
Nga rrjeta prej ari varen merimanga të neveritshme.

(Përgatiti për botim në “ADMET”, gusht 2019, Andi Meçaj)

POEZI ITALIANE (antologji)

(Përktheu Andi Meçaj)

ATTILIO BERTOLUCCI

(1911-2000)

TRËNDAFILI I BARDHË

Për ty do këpus të fundit
trëndafil të kopshtit,
të parin trëndafil që lulëzon
kur çel mjegulla.
Bletë të padukshme gjer dje
e vizituan,
por ende është në shpërthim
të drithëron.
Portreti yt tridhjetëvjeçar
pak i shfytyruar,
siç do të ishe dikur.

DASHURI

Hëna me kurorë margaritash
qesh në sytë e turbullt, të flashkët,
kaproj të argjendtë
lodrojnë në lirishtat e qiellit.

Lulet njollosen nga gjaku…
Oh e largët, e largët, në këtë natë,
si një anije me vela
në detin e errët…

Por së shpejti do të vijë koha
e thatë dhe melodioze e lulëkuqeve,
kur të jesh shndërruar
në grua.

BORA

Sa e rëndë dëbora në këto degë
sa të rëndë vitet në supet që do.
Dimri është stina më e shtrenjtë,
në dritaret e tij të takova
përmes një gjumi të pasdites, një balluke
e hidhur e flokëve mbi sy.
Vitet e rinisë janë vite të largëta.

VITORIO SERENI

(1913-1983)

KUJTESA JOTE BRENDA MEJE

Kujtesa jote brënda meje është vetëm
një zhaurimë e lehtë prej biçikletash
që qetësisht shkojnë atje ku
maja e orëve të mbasdites fundoset
në më të flaktin perëndim
midis kangjellave dhe shtëpive
dhe tatëposhtave mbushur psherëtima
nga dritare të rihapura në verë.
Brënda vetes këmbëngul vetëm
një e qarë e largët trenash,
shpirtrash që zhduken.

Dhe atje e lehtë, më e lehtë fluturon,
humbet në errësirë.

GIUZEPPE UNGARETTI

(1888-1970)

12 SHTATOR 1966

U shfaqe në portë
veshur në të kuqe
të më thoshje se je zjarr
që shuhet dhe rindizet.

Një gjëmb i trëndafilave
të tu të kuq më ka shpuar
që gjakun të thithje nga gishti im
si të ishte yti.

Vrapojmë në rrugën
që shqyen lulëzimin
e kodrës së egër,
por prej shumë kohësh
e di që duke vuajtur nga besimi kokëshkretë,
mosha për të fituar nuk llogaritet.

Ishte e hënë
për të bashkuar duart
e të flisnim të lumtur,
nuk gjëndej strehë
veç një kopësht i trishtuar
i qytetit në përpëlitje.

LARGOHET DALLËNDYSHJA
DHE ME TË VERA

Largohet dallëndyshja dhe me të vera,
edhe unë, them, do të largohem…
Por mbetje dashurie që më sfilit
nuk tregojnë vetëm një mpirje të çastit
nëse nga ferri vi të qetësohem disi…

KOTËSI

Papritur
është i lartë

mbi gërmadhat
i kthjellti
shkëlqim
i pafundësisë

Dhe njeriu
i përkulur
mbi ujë
befasuar
nga dielli
ribëhet
hije

lëkundet dhe
butësisht
shpërbëhet.

SANDRO PENNA

(1906-1977)

AI ISHTE QYTETI IM,
KREJT I BOSHATISUR

Ishte bosh qyteti im,
sa bosh.
Në agim vetëm dëshira ime
e mbushte.
Por kënga ime
e dashurisë,
më e vërteta
e panjohur mbetej
për të tjerët.

MJAFTON NË DASHURINË E ADOLESHENTËVE

Mjafton në dashurinë e adoleshentëve
ndiesia e zotërimit të diellit,
ndërsa palëvizmërisht rrinë në rërën djegëse.

Kështu janë të gjitha. Nuk vjen një erë e fortë
ta përmbys këtë qetësi verbuese.

Në mbrëmje, në hijen e metropolit
me britma e ulërima luajnë fëmijët.
Ndërsa në heshtje, i padobishëm është
dhe zëri i kambanës.

CEZARE PAVESE

(1908-1950)

TI NUK I DI…

Ti nuk i di kodrat
atje ku gjaku u derdh.
Të gjithë ikëm,
të gjithë hodhëm
armën dhe emrin tonë. Një grua
na shihte që iknim.
Vetëm njëri nga ne
qëndroi atje me grushtin shtrënguar,
pa qiellin bosh,
përkuli kokën, vdiq,
ballë murit, i pazë.
Tani është, një leckë e përgjakur
dhe emri i tij. Një grua
na pret te kodrat.

JE SI NJË TOKË

Je si një tokë
që asnjeri si ngjiti emër.
Nuk pret asgjë
vetëm fjalën
që të shpërthejë nga thellësia
si fruti degëve.
Një erë të arrin.
Gjëra të thata dhe të zverdhura
të mbulojnë dhe ikin me erën.
Fjalë të lashta dhe mjaltë. Frikësohesh
në Verë.

UMBERTO SABA

(1883-1957)

ORA JONË

Di ndonjë orë të ditës që të jetë
më e bukur se mbrëmja? Kaq
më e bukur dhe më pak e dashur?
Është ajo që paraprin pak plogështitë e tua të shënjta;
koha që shfrytëzohet është vepra dhe e shikon
dallgëzimin e njerëzve nëpër rrugë;
në ndërtesat katrore të shtëpive
një hënë e shuar, një hënë që
mezi shquhet në ajrin e qetë.

Është ora kur lë fshatin
për të gëzuar qytetin tënd të shtrenjtë,
nga gjiri i shndritshëm i malit
pamje të ndryshme në tërësinë e tij të bukur;
është ora kur jeta ime e gjithë shkon
si një lumë në detin e saj;
është mendimi im, i zhdërvjellët që ecën
nëpër turmë, artisti nga maja
në majë, fëmija që duke vrapuar kërcen
në karron shungulluese, gjithçka duket
sikur ngrin në çast, e gjithë kjo vajtje-ardhje
ka një pamje të palëvizshme.

Është ora e madhe, ora që shoqëron
më mirë moshën tonë të të korrave.

VINCENZO CARDARELLI

(1887-1959)

E KALUAR

Kujtimet,
këto hije kaq të gjata
të trupit tonë të shpejtë,
kjo rrjedhojë e vdekjes,
që lëmë duke jetuar,
kujtime të përzishme e duruese,
ja tek shfaqen:
melankonikë e memecë
fantazma të trazuara
nga një erë funebre.
Veç një kujtim je,
s’je më.
Je e plotë në kujtesën time.
Tani po, mund të them
që më përket
dhe diçka midis nesh ka ngjarë
pakthyeshmërisht.
Gjithçka mbaroi, kaq shpejt!
Koha na arrin
e rrëshqitshme dhe e paktë.
Me çaste të ikura u trillua një histori
e kyçur mirë dhe e trishtuar.
Duhej ta dinim
që dashuria djeg jetën
dhe bën kohën të fluturojë.

PIERO JAHIER

(1884-1966)

E KTHYERA

Kam vënë një gotë fëmijësh në pezulin e dritares
nga kopshti yt duhet ta vështrosh
përse nuk do të më shohësh?
Të ngrihen dy maja të reja
nën bluzë i shoh të dridhen.
Prandaj s’do më të më shohësh?
Nëse nuk do më të dish,
unë, prapëseprapë, mund të të gjej:
i dhashë urdhër drumollës
që të gjitha lulet mbi kokëzën tënde
t’i shkundë.

CORRADO GOVONI

(1884-1965)

[SHIU ËSHTË VESHJA JOTE]

Shiu është veshja jote.
Këpucët e tua janë balta.
Shamia jote – era.
Diell është qeshja jote dhe goja gjithashtu,
flokët e tu prej sane janë nata.
Por zjarri i tokës dhe i yjeve
janë qeshja dhe lëkura jote e nxehtë.

ALFONSO GATTO

(1909-1976)

DASHURI NATE

Një natë pranë shtëpisë tënde
dhe ballkonit hapur natës
së butë Jugore, gruaja që mu duk
e pangopur në vrulle si ujë
i ngrirë, s’do të ketë kurrë fytyrë,
gryka e ndritshme ngrihet,
në errësirën e syve zbret
tmerrësisht e kollarisur.

Gojëhapur në shi, një vesh rrushi
i zi i linte pikë pikë
shijen e qytetit – tha – të erës.

(Përgatiti për botim në: “ADMET”, gusht 2019, Andi Meçaj)

HOMAZH PËR SHQIPËRUESIT E MËDHENJ

ALEKS ÇAÇI

(1916-1989)

Aleks Çaçi u lind më 1916, në Palasë. I biri i Gogos dhe Evanthi Shanes nga Dukati. ka qenë shkrimtar dhe publicist shqiptar. Pas shkollimit në vendlindje, kreu shkollën e mesme tregtare në Vlorë dhe Institutin e Lartë të Tregtisë në Greqi. Pas çlirimit të Shqipërisë nga fashizmi, kreu shkollën “Vladimir Iliç Lenin”. Ka qenë pjesë e Grupit komunist të Korçës. Si rezultat i veprimtarive revolucionare, në vitin 1936, u izolua në qytetin e Beratit për 2 vite nga regjimi zogist. Çaçi ka qenë anëtar aktiv i luftës për pavarësi nga sundimi i huaj. Rreth viteve ’80 u shkëput nga jeta politike shqiptare, e cila po ngërthente pa fund “koka” intelektualësh. Pseudonimi i tij ka qenë Deme Petriti. I martuar me zonjën Persefoni Zaharia Jorgoni, kanë lindur tre fëmijë, Jordanin, Irenën dhe Liminin. Më 23 shkurt 1989, u nda nga jeta.

Vepra:
Ka qenë pjesëtar i grupit të shkrimtarëve shqiptarë të viteve ’30, ku dhe nisi të shkruajë vjershat e para në botime të ndryshme si “Kushtrimi i lirisë”, “Trumpeta çlirimtare”, “Përpjekja shqiptare”, “Bota e re”, me autorë të tjerë si Branko Merxhani, Tajar Zavalani, Sotir Paparisto, Midhat Araniti, Nonda Bulka, Vedat Kokona, Jorgji Jorgoni, etj. Veç vjershave, tregimeve, poemave e novelave për të rritur, ka shkruar shumë edhe në letërsinë për fëmijë në shtypin e kohës (p.sh. revista “Fatosi”) dhe me përmbledhje librash, gjatë punës së tij tek organizata “Lidhja e shkrimtarëve”. Ka përkthyer një sërë librash me miqtë e tij nga greqishtja e lashtë, greqishtja moderne e italishtja në shqip. Është i njohur në Greqi dhe Itali si një shembull i figurës intelektuale dhe patriotike shqiptare e është nderuar në aspekte që shumë pak shkrimtarë ia dolën të mos përfshiheshin. Shtëpia botuese “Naim Frashëri” i pat botuar veprën e përmbledhur dy vjet para se të ndërronte jetë, e cila konsistonte në tre volume që përmbanin poema, proza dhe pjesë të shkurtra teatrale nga karriera e tij e larmishme letrare.

Nderime:
Si shkrimtar dhe publicist për punën dhe meritat krijuese, i është akorduar urdhri “Flamuri i kuq i punës”.

Veprat letrare:

“Këngët e dheut”
“Margarita Tutulani”
“Ashtu myzeqe”
“Me ty Stalin”
“Poezia Shqipe”
“Bisedë me diellin”
“Ëndrrat e mia”
“Aroma e bukës”
“Na hoqën çatinë”
“Shtëpia përballë diellit”

POEZI GREKE

TASOS LIVADHITIS

(1922-1988)

Tasos Livadhitis u lind më 1922 në Athinë. Studioi për drejtësi në universitetin e Athinës, por iu dedikua poezisë. Mbështeti fort lëvizjet e majta, gjë që i kushtoi më vonë e çoi në ekzil dhe në burg (nga 1947-1951, në ishullin e famëkeq të Makronisit bashkë me Ricosin, Theodhoraqin, Katraqin etj). Botimin e parë e bëri më 1946 të përditshmen “Elefthera Grammata” (Shkronja të Lira). Më 1952 botoi librin e tij të parë poetik të titulluar: “Beteja në Kufijtë e Natës”. Prej 1954 deri më 1980, punoi si kritik letrar për gazetën “Avgji” (Agimi).
Në vitet ’50-të disa nga librat e tij u censuruan për shkak të përmbajtjeve që nuk i pëlqenin regjimit.
Livadhitis mori një sërë çmimesh të nivelit kombëtar dhe ndërkombëtar për poezinë e tij dhe ende sot konsiderohet ndër poetët më të jashtëzakonshëm grekë të viteve të fundit. U nda nga jeta më 1988 në qytetin e tij të lindjes, Athinë.

(Shqipëroi: Aleks Çaçi)

ATDHE

Atdhe,
ti ke lindur nga fshatarë,
nga barqe të gjera, të ashpra grash,
nga grushtet me kallo të argatëve.
Ti ke lindur nga zjarret, thirrjet
dhe gjakrat,
nga ata që ranë për ty, me mijëra e mijëra,
dhe humbën përgjithmonë nën tokën tënde.

Kur druvari kalimtar ulet mbi një gur
në anë të rrugës, në kohën e mbrëmjes,
nuk është vetëm.
Dëgjon që poshtë tokës ta thërresë gjaku yt.

Atdhe, ti ke lindur nga të vdekurit.

DUKE LUFTUAR

Po, mbronim lirinë duke luftuar,
por mbronim
edhe rrugën ku loznim të vegjël,
varrin ku flinte nëna jonë
dhe atë pemën e vogël ku nën degët e saj
dhamë puthjen tonë të parë!

NËN PËLLËMBËN TONË

Shtrënguam dorën e kaq shokëve!
Kur ndonjëherë pikëllohemi,
ndiejmë një si thikë të shpojë pëllëmbën tonë
kujtimi i dorës së tyre.
Dhe, kur bëjmë detyrën tonë,
ndiejmë nën pëllëmbën tonë diçka të sigurtë
dhe të plotë,
sikur mbajmë në duart tona
gjithë botën.

KRITIKË POEZISË

Ej, pse rrini, pra, poetë,

dilni nëpër rrugë, u hipni autobusave, trenave,
të shikoni ndërsa do të recitoni këngët tuaja,
si do të lulëzojë në pluhurin e qymyrit,
si një trëndafil i bardhë,
buzëqeshja e konduktorëve të makinave.
Shkoni në tregun fshatar,
midis zërave dhe erës së thartë të lakrave,
atje do të gjeni një grua burrneshë me nallane,
që po buzëqesh me vargjet tuaja,
do të thotë se diçka bëtë në jetën tuaj.
Sepse ajo grua burrneshë me fytyrë
të gjerë vrarëlie
ka tre djem të vrarë
dhe nuk ka ndër mend të buzëqeshë me vargje
qurrashe.

Hipni me kambaleca mbi shtyllat e telegrafit
dhe këndoni dhe përsëri këndoni
dhe, duke tundur si një kasketë të palosur
zemrën tuaj,
përshëndetni të ardhmen.

LUMTURIA NJERËZORE

Kur isha fëmijë, shikoja yjet
dhe qaja që nuk mundja të arrija qiellin.
Pastaj desha lavdinë.
Net të tëra rrija pa gjumë,
duke kafshuar duart,
ndërsa mendoja se do të mbetesha përgjithmonë
i parëndësishëm dhe i thjeshtë.
Tani luftoj përbri miliona njerëzve të mi
dhe jam i lumtur.

RRUGË E GJERË

Nënë,
të kujtoja shumë herë netëve të gjata të dimrit
nën çadëren.
Kur do të kthehesha ndonjëherë,
mendoja të të përqafoja.
Nënë, s’ka gjë që çarçafët tanë u bënë
vrima-vrima,
mban kaq erë të mirë supa me qepë që më
përgatite
– ashtu mendoja të të thosha.

Por hiq, pra, duart nga fytyra,
shikomë.

Bota është një rrugë e gjerë.
Mund ta përshkojë çdo njeri
edhe me një këmbë të drunjtë,
nënë.

GJENEZË

Krijimi i botës s’ka mbaruar ende.
E përsosin çdo ditë
punëtorët dhe poetët.

FLAMUJ

Mbi këmishat e përgjakura të të vrarëve
po rrinim mbrëmjeve
dhe pikturonim skena nga lumturia e nesërme
e botës.
Kështu lindën flamujt tanë.

EPITAF

Ju, vëllezër, që ratë,
mund të ndodhë që njerëzit t’i harrojnë
emrat tuaj.

Por atdheu do të mbajë gjakun tuaj
në rrënjët e tij,
që të lulëzojë.

HISTORI POPULLORE

Shtëpitë në atdheun tim janë të ulta,
çatitë e tyre pikojnë, në kuzhinë është një kovë
për ujërat e qelbura. Njerëzit rrinë në tryezë
si rreth një të vdekuri. Nga dritaret e thyera
hyn e del nata, shiu dhe koha.
Djemtë punojnë në ofiçinat dhe vajzat
mbeten të pamartuara.

Në një shtëpi të, tillë lindëm.
Në një shtëpi të tillë u rritëm dashuruam,
ëndërruam.

Në një shtëpi të tillë u fortifikuam
dhe luftuam.

Kjo është historia ime.

POEZI UKRAINASE

NIKOLAJ NEKRASOV

(1821-1878)

Nikolaj Alekseevic Nekrasov u lind më 1821 në Ukrainë. Librin e parë poetik e boton më 1840, “Ëndrra dhe Tinguj”, me një recension rigoroz nga Bjelinski. Braktis universitetin për të ndërmarr një numër biznesesh botuese: Almanakët “Tregime nga Petërburgu” 1846, “Prilli i parë” 1846 dhe revistat” “Sovremennik” (Bashkëkohësi, 1847-1866) dhe “Kronikë e Atdheut” (1868-1878). Më 1854 shkruan “Vlas”. Më 1863 shkruan “Ngricë, hundë e kuqe”. Puna e fundit e Nekrasovit që mbahet dhe kryevepra e tij është: “Cili është i lumtur në Rusi?” (1866-1877). (Historia e shtatë udhëtarëve fermerë që shëtisin gjithë Rusinë për të zbuluar arsyet e moslumturisë së tyre). Vdes në Petërburg më 1878.

PARA SHIUT

Erë e zymtë e rrëmbyer
Një tufë re në qiell merr.
Rënkon bredhi degëthyer,
Pylli shushurin mister.

Mbi përrenjtë laroshë, zhubrosur,
Fletët ikin fluturim,
Dhe si rrymë e ciknosur
Vjen me vrull një erë thëllim.

Si muzg mbulohet bota,
Duke ardhur që nga larg,
Tufa galash, grumbuj korbash
Klithin n’ajër rreth e qark.

Sharabajka – karro tmerri,
Mbyllur lidhur, pret të ikë;
E xhandari karrocierit
I klith “Nisu!” me kamzhik…

***

Te sheshi Sena plot publik,
kalova dje në orën gjashtë.
Atje po rrihnin me kamxhik
Një nusezezën, një fshatarkë.

Si s’nxori një pikë zë ajo,
Veç lart kamxhiku fshikullonte…
Dhe muzës unë i thashë: “Vështro
Se si po heq një motra jote!”

***

Qejfe jete, gazet e rinisë
Unë nën peshë të punës i kam vrarë;
Si poet i dashur i lirisë,
Mik me dembelinë kurrë s’jam marrë.

Vuajtjet pa fund që kam duruar,
Le ta prekin zemrën, thikë t’i vënë,
Unë veç shkruaj: tingujt e rimuar
Për grimasa boshe kohë s’më lënë.

Tingujt-vargje s’janë si proz’ e ngrirë,
Gjersa prekin zemrat që kanë gjak,
Siç prek, befas, lot i shkreptirë.
Që buron prej sysh me flakë.

Unë s’shes mend se populli në mendje
Do më mbajë qoftë dhe një varg…
Poezi e lirë te ti nuk gjendet,
O i ashpri vargu im idhnak!

Ti s’ke art krijues, finesë ariesh…
Por te ti i gjallë gjaku vlon,
Si triumf skuq prushi i hakmarrjes,
Dashuria rron e përvëlon…

Dashuria që këndon njerëzorët,
Që damkos mizor e budalla
Dhe me gjemba ia thur kurorën
Poetit që njeri s’ka…

(Përktheu Agim Shehu)

GAZMORJA

– Ha përshesh me ujë,
Jasha, qumësht s’ka!
– Ç’u bë lopa murgë?
– Iku dhe na la!

E mori ta shtojë
Zotriu në shpi.
Oh, sa mirë jetojnë
Njerëzit në Rusi!

-Pulat, – thirrën vajzat, –
ç’u bënë, u ra zjarri!?
– Heshtni, budallaçka,
I hëngri gjyqtari.
Merr ryshfet për djemtë
Që venë në ushtri…
Oh, sa mirë jetojnë
Njerëzit në Rusi!

-E kjo Katerina
thërret e bërtet:
seç m’u thye shpina,
gjë e mirë s’më pret,
kaq vjet shërbëtore,
vajzë… pa njeri…
Oh, sa mirë jetojnë
Njerëzit në Rusi!

Nuk e di as vetë
Ç’më shkreton shtëpinë:
Cari mori djemtë,
Zotëria çupërinë,
Si të jenë lubi
Që ha njerëzinë…
Oh, sa mirë jetojnë
Njerëzit në Rusi!

KËNGA E URISË

Më këmbë
Muzhiku tundet, gulçon
E shfryn nga hundët!

Të tillë e bëri goja,
Mjerimi
Dhe nevoja.

Si ec,
Gulçon më tepër,
Afrohet
Në një thekër.

Si dordolec
Më këmbë,
Këndon aty
Një këngë:

“pa piqu,
thekër xhani,
jam bujku yt,
Pankarti.

Të ha
Një mal pa gajle,
Kuleç
E karavele.

Të gjitha
T’i ha vetë, të ngopem
Pa ç’të jetë!”

KËNGA E USHTARIT

Bota është e ligë,
S’paska drejtësi,
Jeta është shtrigë,
Sëmundje e mërzi!

Plumbat janë të turkut,
Janë nga gjermanët,
Janë nga francezët,
Po shkopinjtë nga tanët!

Bukë s’ka
Në dynja;
Strehë s’ka,
Vdekje s’ka!

KËNGA E KRIPËS

Ka disa ditë
Nuk ha, nuk pi;
Im bir i vogël
Po vdes, pa shih!

Dhe që të hajë
I jap diçka.
“Ma bëj me kripë!”-
ai më tha!

Po krip s’kam
As sa një lot.
“I hidh pak miell!” –
më tha imzot.

Kafshoi dy herë
Si me pahir
“Më shtjer dhe ca!” –
më tha im bir.

Unë prap’ hedh miell,
Po s’mbahem dot,
Mbi të më rrjedh
Një rrëke lot.

Qetësoi djalin,
I tha: mos qaj!
Ah, kripë iu bë
Ky lot i saj!

(Përktheu Dhori Qiriazi)

FALLTARJA

Del e bredh fshat më fshat kësaj ane,
Një fallxheshë fustan-laragane:

Plumbin shkrin, pëshpërit në mashan,
Fryn e ysht, të hedh fall në filxhan.

Nuk ndjell shtriga të mira, gëzime,
Veç të liga, lot, vaj e mjerime.

Po miletit ky avaz s’i pëlqen,
Ky më tepër këndon e kërcen.

I tha shtriga një djali, Andreut:
“Do t’të hanë djalo, qent’ e beut!”

Dhe vërtet pas një muaji, – shiko!-
Në pyll djali bërtet: “O!O!O!”

Xha Stefanit i tha: “Derëziu:
Shiko mirë! Të iku doriu!”

Dhe vërtet vet’ e vjen një xhandar:
Xha Stefanin e thirkan ushtar!

Dhe e dha xha Stefani, më s’priti,
Për bedel nxori kalin e shiti.

Kur e dëgjuan se dhe kali u shit,
Me fallxheshën bota gjith’u çudit.

Tha xha Pandi: “si duket kjo punë,
Te fallxhesha do shkoj edhe unë;

Të bësh kryq, çudi qenka me të,
Ç’do që thotë i del një më një.

Veçse vetëm për keq, për të liga;
Mos ka djallin në bark ajo shtriga?”

Ngrihet shkon te fallxhesha. Atje
Rri e pret; ja një vashëz’ e re

Po hedh fall; pranë saj rri një djalë-
Ky si dem, vet e hollë si ngjalë.

Merr fallxhesha i thotë: “shiko!
Me bandillin këtu ti mos shko!

Fati yt, fat i rrallë, moj lule
Me liri pa kufi, me pekule.”

Dridhet djali dhe shtriga këtij:
“E ke kot, për ty s’ka lumturi!

Që të gjitha t’i them?” – Fol, tha,
“do të vinë sejmenët me kuaj,

I palar’ i parruar do shkosh,
————

Nëpër rrugë i dehur do biesh,
Shkarrëzyer në baltë do shtrihesh,

Djaj e xhinde do hidhen si top,
Do kërcejnë mbi ty hop e hop,

Osh e bran: do të shkosh në skëterrë…
Ngrihet hopa, me vrap e në derë

Shkon xha Pandi. Fallxhesha: Hidh fall!
Falli yt nuk më duhet! Shko tall

Ndonjë vajzë të vogël, pa mua
S’m’i shet dot ato profkat e tua!

Ti, moj shtrig’ e mallkuar, dëgjo!
Eja fatin këtu ma trego

Kur të shporret këtej zgjedh’ e beut,
Kur të shfrejë lirisht rob’ i dheut!”

(Përktheu Lame Kodra)

Përgatiti për botim Hiqmet Meçaj
(Botuar në “Gazeta e Athinës”, shkurt 2010)

POEZI SKOCEZE

POEZI NGA ROBERT BËRNS

(1759-1796)

Robert Burns u lind më 1759, në Alloway, Ayrshire, Skoci. Djali i William Burns (bujk), ishte më i madhi nga shtatë fëmijët e familjes. Rininë e kaloi duke punuar në fermën e babait dhe, megjithëse ishin të varfër, babai i mundësoi arsimim shumë të mirë duke punësuar një mësues për të dhe dhe për vëllanë e tij më të ri Gilbertin. Në moshën 15 vjeçare, i ra barra e punëtorit kryesor në fermë. Për t’i ikur lodhjes, ai krijonte poezi,  që e bënte të harronte punën e rëndë. Në këtë moshë dolën në dritë vargjet e tij të para, “Ode për Skotllandën dhe për gratë”, “Nela ime e bukur “. Robertin më shumë e tërhiqte natyra romantike e poezisë dhe femrat se sa lërimi i tokës. Në këtë kohë, për të ikur nga puna e rëndë, ai planifikoi të largohet. Megjithëse nuk udhëtoi, ai u dha pas pasionit të vet të parë dhe publikoi librin me poezi “Poems, Chiefly in the Scottish Dialect”, kryesisht në dialektin skocez ku këndon për dashuri të “thyer”. Në mes të viteve 1793 e 1818 iu botua koleksioni “A Select Collection Of Scottish Airs for the Voice”, në gjashtë vëllime dhe 114 këngë të tjera popullore. Që nga kjo kohë, filloi të konsiderohet si poet i parë romantik dhe u shërbeu gjeneratave si inspirim. Fatkeqësisht, Burns vdiq i ri, në moshën 37 vjeçare nga një sëmundje e zemrës.

(përkthimi nga Dritëro Agolli)

FINDLEJ

Po kush me shkop në xham troket?
“S’do mend që jam Findlej!”
-Shtëpia fle dhe s’ka lezet!
“Nuk fle!” – i tha Findlej.

-Po si guxon këtej të vish?
“Guxoj!” – i tha Findlej.
-Ki mendjen, punën mos e prish!
“E prish!” – i tha Findlej.

-Deriçkën hapur po ta kesh…
“Ta kem!” – i tha Findlej.
-Pa gjumë natën do më lesh!
“Pa gjumë”, – tha Findlej.

-Dhe po të lashë në shtëpi…
“Më lër!” i tha Findlej.
-Të gjen mëngjesi në gosti!
“Më gjen!” – tha Findlej.

-Sikur të gdhihem tok me ty…
“Me mua!” – tha Findlej.
-Ty prapë ky shteg ta bën me sy.
“Ma bën!” – i tha Findlej.

-Dhe ç’do punoj me ty, qyqar…
“Puno!” – i tha Findlej.
-Ta mbyllësh gojën gjer në varr.
“Tamam!” – i tha Findlej.

XHONI KOKËRRELBI

Tre mbretër morën një vendim,
që Xhonit Kokërrelbi
t’i zhdukej fara me tërbim,
t’i humbte fare thelbi.

Një urdhër dhanë që të tre
të hapnin varr për Xhonin,
t’i hidhnin me lopata dhé
dhe trupin t’ia mbulonin.

Përrenjtë u mbushën vesh me vesh,
në kodra çeli bari,
dhe Xhoni Kokërrelbi qesh
dhe ngrihet del nga varri.

I rreptë, i sertë, forcat mbledh
nga kodra nëpër vapë
dhe mbi armiqtë shtiza hedh,
tund kokën dhe shan prapë.

Por vjeshta fushave vrapon
dhe derdhet djersa lumë,
kurrizin uli plaku Xhon,
u lodh nga puna shumë.

I lodhur kodrës po jepte shpirt,
ka dimrin para pragut,
po përsëri të njëjtë armiq
pa shpirt i derdhen plakut.

I ngulin thika të mëdha
në kokë e dorë e këmbë
dhe si një lypës fukara
e çojnë drejt në lëmë.

E rrahin Xhonin me kopan
mes lëmit si të mjerë,
e zhveshin krejt si leckaman,
pastaj e hedhin në erë.

Në pus e flakin me topuz,
t’i shuhet fare thelbi,
por nuk fundoset as në pus
ky Xhoni Kokërrelbi!

Dhe prapë atyre keq s’u vjen
në zjarr kockat ia çuan,
dhe zemrën millonaj ia gjen
në gurë e hedh e bluan!

Në but tërbohet gjaku i tij,
godet me grusht e thembër;
në gotë shkuma nxjerr furi
dhe mbush me gaz çdo zemër.

Ai nga kokat jashtë nxjerr
telashet dhe mërzitë,
bile, vejusha këngën merr
me gotën plot përditë!

Haj, kurrë fundin mos e thafsh,
o but, ku hidhet thelbi,
ku vlon, ku zjen e ngre tallaz
ky Xhoni Kokërrelbi!

(përkthimi nga Lasgush Poradeci)

MERI MORISON

O Meri, eja në dritare;
Është ora jonë e dëshiruar!
Ç’kushtojnë mijëra thesare
përpara syve të adhuruar!

Mundim të madh do të duroja,
si skllavi që duron i strukur,
kur zemrën tënde ta fitoja,
moj Meri Morison e bukur!

Dje me muzikë e me vjoli,
ndër djem e vajza kërcimtare,
mendimi im më shkoi tek ti,
unë isha atje, po s’ndieja fare:
kish plot me nur sa s’bëhet më,
po unë thashë: “Nuk ka, jo,
si Meri Morison asnjë!”

O Meri, do ti ta mundosh
atë që zbret për ty në varr?
Do shpirt e zemër t’i coptosh
për fajin se të do me zjarr?

Në s’më pranon si dashuror,
trego për mua pak mëshirë!
Ti s’mund të kesh një shpirt mizor,
moj Meri Morison e mirë.

(përkthimi nga Dhori Qirjazi)

TAM O’SHENTËR

Kur çertexhitë lënë rrugën shkret
Dhe shoku shokun përshëndet,
Pazari shuhet, afron nata
E nisen njerëzit nëpër fshatra,

Të bëjm’ orgji, seç na vjen mirë,
E na ndez flakë një kriko birrë,
harrojmë të Skocisë udhë
Me gardhe, ura, ujra shumë.

Që na ndajn’ ne edhe shtëpinë,
Ku zonjat tona kanë selinë
Dhe tok me vetull ngrehin shqotë,
Sikur t’i mbajë inati ngrohtë.

Kështu u ndodh në Er, në qendër,
Një nat’ i ndershmi Tam O’Shentër,
(megjithëse Eri i lasht’ me ura,
Nuk shquhet shumë për gra dhe burra).

O Tam, ti s’mbajte në rradake
Asnjë këshillë të Kates sate:
“Një grosh nuk vlen, të thotë, lum miku,
Kur flet me grahma pijaniku,

Se të gjithë vitin, gjer në fund,
Çdo ditë pazari bëhësh thumb!”

Me një mullis u bëtë shokë
E pit’ të dy sa ratë në tokë,

Po ti çdo nat’ ia shtroke mirë
Me farkëtarë u frytë në birrë,
Në kabare na hyn të shtunë
E del të hënën, ti, o lumë!

Siç parasheh ajo e mjerë
Në Dun do mbytesh ndonjëherë,
O se te kish e Alloisë
Djajt do të zënë në netët pisë.”

“Ah, xhan, o grua, shpirt, o xhan,
Me ç’porosi më bën derman!
Si ta përçmoj qortimin tënd
Që burrin do të sjellë ndër mend ?!”

Mirëpo një natë, ç’ta përmend,
Ky Tamiynë e pa me vend
T’ia shtronte prapë me të pirë…
Valonte shkumba përmbi birrë,

Dy miqt e vjetër pranë një zjarri:
Ai dhe Jani këpucari
Që donte Tami porsi vëllanë,
Të dy ia shtronin jave për javë.

Po këtë nat’ u bënë shumë,
Si pinë bënë dhe rrëmujë
Dhe kabaresha mërmliste
Me Tamin ëmbël diçka fliste.

Për bëma fliste këpucari
Të tjerët qeshnin, ah, qyqari
Dhe Tami s’mori vesh më shumë
Qe vërshëllimë, apo furtunë.

A kini parë ndonjëhere mirë
Kur marinarët na gjejnë birrë?

Si bletër mblidhin, zhuzhullojnë,
Me krahë minutat fluturojnë,
M’i fort nga mbreti në nj’oborr
Këtu del Tami triumfator!

Mirëpo dëfrimi si lulukuqet
Që bien fletët sapo këputet,
O si dëbora që bie në lumë
Që sa zbardh pak e bëhet ujë,

A si gushkuqi që kund s’qendron
E mer në shenjë, të fluturon,
O si ylber me ngjyrë të qartë
Që shkrin në qiellin me shtërngatë,

Ah, koha ikën, s’mund të ndalet,
Për Tamin erdh një çast të ndahet,
Po nata ish e zezë, pisë,
Mërzija sillej si një bishë;

U nis ai në natën varr,
Në rrugë gjëkund s’kish udhëtar.

Po frynte erë e shfrynte tepër,
Kërciste trëndafili i egër
Dhe larg rrufeja shkrepëtinte,
Dhe thellë e rëndë bubullinte,
Në net të tilla, lemeri,
Veç djalli del bën tregëti.

Shaloi Megin, pelën gri,
Që kush s’ia del për shpejtësi
Dhe fluturoi me të për pakë
Nuk pyeti për shi, për flakë.
Kapuçi blu nga pas i mbet,
Me mend po thoshte një sonet
Dhe tek po ecte pa merak,
I ngjau se e kapi një lugat,
Si kukuvajk’ u ndje një klithmë
Aty të kish e Alloisë.

Aty ish shkëmbi, o lum miku,
Ku qafën theu Çarl Pianiku,
Ku në mes ferrash, në gërmadhë,
Ish gjetur një ferishte e vrarë
Dhe ku nën degët në çinar,
E ëm’ e Margos na u var;
Në vah sa kishte kapërcyer
Kish ngar’ e fryma i qe rrëmbyer.

Shkumbonte Duni përmbi gurë,
Shtërngata çirrej nëpër drurë,
Rrufeja qiellin mbushte zjarr,
Gjëmimi mblidhej si vilar,
Kur ja, mes drurësh zu të ndritë
Kjo kishëza e Alloisë.
Nën atë dritë, atë mazgalle
Dikush kërcente, hidhej valle.

“më jep guxim, o Xhon fisnik* * i flet birrës
Tani që ndodhem në rrezik!
Pse pimë pak birrë ne nga halli
Një pikëz visk, të na marrë djalli?”
Kështu ky Tami na tha broçkull
Nga birra mend’ i vinin rrotull,
U ndal kjo Megi me dinjitet
Desh të qertonte të zotn’ e vet
E bëri para me trimëri,
Kur Tami vetë pa një çudi:

Skelete kërcisnin, magjistare,
Një kotilon nga Franca marrë,
I binin bririt hidheshin rëndë,
sikur të shkelnin dhe ty me këmbë.
Mbi një dritare, në ca parvazë,
plakushi Nik* u shfaq si shtazë *djalli
si qen i zi po turfullonte
atë muzik’ ai drejtonte,
pastaj ktheu bririn, fryri fort,
u mbush çatia me shpirtra plot.
Zun’ e rrethonin me ulurimë
Të gjithë të veshur qenë me qefinë,
Si djalli vetë bënin dredhi
Në duar mbanin nga një qiri.

E cili Tam, cili qyqar
S’do kthente syt’ përmbi altar
Të shihte varur dy ferishte
Me dy si gremçe, hekurishte,

Dhe një kaçak me thikën gjak
Me to po qeshte si torollak!
Pesë me ndryshk, kishin ca shpata
Dhe pesë në duar kishin spata.

Një fashë llastiku foshnjën mbyste,
Një thik një bab’ po e përmbyste,
Ish biri i tij qe e shkelmonte
Atë flokëbardhë që po mbaronte.
Ah ç’poshtërsi, në shpirt të ther
Sa keq, sa vaj, sa tmerr!

Sa pa ky Tami, sa qe përmendur,
Shpërtheu një çast një klithmë e çmendur
Një fyell çirrej si një i marrë
Me shpejt vraponin gjith kërcimtarët,
U bënë gardh, zënë krah për krah,
Në udhë i dolën përball’ ca gra,
I flakën leckat ato mbi kishë,
Mben lakuriq, veç nder këmishë.

He, Tam, o Tam, pse ta bësh hasha,
Ato s’qenë gra, po ishin vasha,
në ca këmishë në ngjyrë jeshile,
si top dëbore, gargi, bandille!
Të brenëshmet mbanin përmbi vithe
Dhe flokët blu, të butë, kadife.
Ti mer e jep, kush ta di hallë,
ato me sy, fët me qepallë
edhe sakaq na qenë zverdhur,
tamam si mëzet që sa kanë zvjerdhur.
Pickojnë, të ngasin nga meraku,
Çudi, të dridhet vetë stomaku!

Po Tami zgjodhi. Kish dëshirë
Atë që ishte yll, e mirë,
Që dinte nder t’i bënte mikut
(u ndodh në vahun e Kërrikut
Kur ajo vetë iu kthye bishe
E zu përqark gjithçka të prishë
Po shkelte elb, e bimë, e drithë)
Këmish’ e saj na ishte endur
Atje në Pejzlin e përmendur
Që i bëjn çupat lozonjare
Edhe për to të jenë krenare.
Atë këmishë, ta themi ndryshe,
Asaj ia bleu e gjora gjyshe,
Po Nënit nuk i vajti mbarë,
Kërcen tani me magjistarë!

Po këtu Muza ime e ngratë
Lë të pushojë, të çlodhet pak,
Mjaft tha për Nënin si kerceu
(si xhinde ish, s’e mbante dheu)
Qysh Tami griu si me magji,
Ç’mendoi e ç’pa me syt e tij,
Si fryu e ç’ndodhi pas kësaj,si e përqeshi satanaj,
Që nga fillimi në mbarim,
Kur humbi çdo arsyetim
Dhe thirri: “Rroft këmish e shkurtër!”
Dhe erdhi ai çast i bukur,
Kur ia dha vrapit Megi i tij,
Sikur ta ndiqte një ushtri!

Siç ngrihen bletët me potere,
Kur djali i prap’ godit kosheren,
Si ther një lepur me xigua,
Kur brrof e ndjek pas një langua,
Siç turret cubi nëpër treg,
Kur “kapeni” gjithkush thërret,
U sul kjo Megi, ngriti bishtin,
Dhe djaj e shpirtra pas e ndiqnin.

Ah, Tam, o Tam, ç’shpërblim po merr,
Si peshk do thekesh ti në ferr,
dhe vajit Katja do t’ia mbushë,
do mbetet kaq e re vejushë!

Tash fluturim, moj Megi, merr,
Të kalosh urën mbi qemer
Dhe ngrie bishtin, qimeshumin,
Me aq guxim, si kërcen lumin!
Por ah, ku kulmi i urës hapet
Vetë satanaj pas bishti kapet!
E mira Meg terheq një çast
Dhe Nënin vetë e le nga pas
Më larg guximshëm po vraponte
Mbi të dhe Tami fluturonte
Të zotin jasht’ rreikut qiti,
Kur “frrap” u ndje, iu këput bishti,
Kjo shtig iu hodh pas mizorisht,
Të gjorën Meg e la pa bisht.

Kush këtë ngjarje të lexojë
Bir nënë qoftë të mos kuptojë,
Kur pi e birrës i përkulet
Atë këmishën mbetur çule
Dhe Tam O’Shentrin, sigurisht
Të tijën pelë që mbet pa bisht.

Përgatiti për botim Hiqmet Meçaj
(Botuar në “Gazeta e Athinës”, dhjetor 2008)

POEZI KANADEZE DHE IZRAELITE

POEZI NGA MARK STRAND DHE RONNY SOMECK

MARK STRAND

(Çmimi Pulitzer për poezinë, 1999)

Mark Strand u lind më 1934 në ishullin Princ Eduard të Kanadasë dhe është rritur dhe edukuar në Sh.B.A. Ka botuar dhjetë libra poetik duke përfshirë më të njohurin “Blizzard of One” (1998), fitues i Çmimit Pulitzer 1999. Libra të tjerë janë: “Bregu i errët” (1993), “Vazhdimësia jetësore” (1990), “Poema të zgjedhura” (1980), “Historia e jetëve tona” (1973), “Arsye për të lëvizur” (1968). Është fitues i çmimeve: “Çmimi Bollingen”, “National Endowment for the Arts”, “National Institute of Arts and Letters Award”, çmimi “Edgar Allen Poe”, çmimi “Rockefeller Foundation Award”, është anëtar i Akademisë Amerikane të Poetëve, i Fondacionit MacArthur, Poeti Mark Strand jep leksione në Universitetin e Çikagos.

HOTELI NË PLAZH

O, shih, anija po niset pa ne! Kurse era fryn
nga lindja: anija tjetër mbërrin pas një viti.
Kthehemi në hotelin e plazhit ku shiu
nuk pushon kurrë, ku kopshti i gjelbër hijesor,
thotë me psherëtimë të thellë: “Kujdes mos më shkel”.
Mund të shëtisim, ose të shkojmë për vizitë
te të vdekurit që pozojnë me pizhame prej hiri
dhe pas vërdalljes mes mështeknave, lëshohemi mbi
një shtrat të shprishur, për të parë hënën e lashtë
që zvarritet në dysheme. Qelqet e dritareve
do të dridhen, dallgë hijesh, të ftohta, të paftuara,
do të na mbulojnë. Do të biem në katakombet
e menjëhershme të pasqyrës së gjumit, kurse përtej,
në dritën e shuar do të zbulohen eshtrat, pluhuri,
mbetjet e mjera të dikujt, që do të ishte në jetë,
nëse ne nuk do t’i kishim zënë vendin.

FRAGMENT STUHIE

(për Sharon Horvath)

Nga hija e kupolave të qytetit të kupolave,
një fjollë bore, tepër e përvuajtur,
pothuajse e padukshme, hyn në dhomën tënde,
shkon tek krahu i poltronës, ndërsa ti ngrë vështrimin
nga libri, e vë re në çastin kur ulet. Asgjë tjetër,
veç një zgjim solemn i çastit, një ngritjerënie
e shpejtë vëmendjeje një kohë mes kohësh,
funeral pa lule. Asgjë tjetër, veç përshtypjes se ky
fragment stuhie, mund të rikthehet për t’u shpërbërë
para syve të tu, atëherë dikush në vitet që vijnë, ulur
siç je ti tani, mund të thotë: “Erdhi çasti. Era u bë gati,
vorbulla u ngrit në qiell”.

Ç’ISHTE

I
Ishte e pamundur të imagjinoje, e pamundur
të mos imagjinoje; kaltërsinë tënde, hijen që binte
prej teje, që mbushte errësirën e ftohtësisë sate,
ftohtësi që rridhte jashtë teje, që më pamundëson
t’i përshkruaj në zbehje; një diçka, një hollësi,
një njollëz, një pikëz, një pikëz në pikë,
një humnerë të pambarimtë çikërrimash, një këngë,
një diçka më pak se këngë, diç që fundoset brenda teje,
që ikën, një rrebesh tingujsh, më pak
se një tingull; fundin tënd, boshësinë, boshllëkun e vogël,
të brishtë, që të përmbyt kumbimin dhe bie
dhe ngrihet pa u vënë re, dhe bie pa mbarim,
gjithnjë kështu, kështu gjithnjë, vetëm sepse,
dikur kishe qënë, ke qënë…

II
Në fillim ishte karrigia;
ishte divani; ishin muret,
kopshti, rruga me zhavorr; ishte mënyra se si
gërmadhat e hënës rrëzoheshin mbi gjethurina.
Ishte kjo dhe të tjera; ishte era që ndukte
pemët; ishte tufa e ngatërruar e reve, pikimi
i yjeve në breg. Ishte çasti kur mendoja të të thoshja
se nëse do ta dija saktësisht në ç’pikë
të kohës ishim, nuk do të të kisha kërkuar më gjë.
Kjo ishte. Padyshim ishte kjo. Por qe dhe ndodhia që nuk
ngjau kurrë – një çast kaq i plotë që kur u largua, siç duhej
të ndodhte, asnjë dhimbje nuk mundi ta përmbante.
Ishte dhoma që ngjante e njëllojtë pas kaq vjetësh.
Kjo ishte. Ishte kapelja e harruar prej teje, pena
që le mbi tavolinë. Ishte dielli mbi dorën time.
Ishte ngrohtësia e diellit. Ishte mënyra se si ulesha, se si
prisja me orë e ditë të tëra. Kjo ishte. Vetëm kjo.

DET I ZI

Në një mbrëmje të kthjellët, ndërsa të tjerët flinin,
ngjita shkallët deri te çatia e shtëpisë dhe ndën një qiell
plot yje vëzhgoja detin, pamatësinë e tij, lëvizjen
e kreshtave të dallgëve të copëtuara nga era, shndërruar
në copa dantellash flakëruar në erë. Gjithë natën
psherëtija, duke pritur diçka, një shenjë,
afrimin e një drite të largët dhe përfytyroja sikur më vije pranë,
dallgët e zinj të flokëve të tua përzier me detin,
errësira u shndërrua në dëshirë edhe drita që afrohej u bë dëshirë.
Të qenurit pranë teje, ngrohtësia jote e atij çasti kur rrija8
atje lart duke vështruar fryrjen e ngadaltë të detit
që thërrmohej në breg duke u grimcëzuar si qelq para se të zhdukej…
Përse m’u duk se do të vije dalë nga hiçi? Kur bota fal
kaq gjëra të bukura, pse të mos vije, vetëm se unë isha këtu?

TË HASH POEZI

Kam bojë nëpër anët e gojës.
S’ka lumturi më të madhe.
Kam ngrënë poezi.

Bibliotekarja nuk u beson syve.
Ka sy të trishtuar
dhe ecën me duar zhytur në rroba.

Poezitë janë zhdukur.
Drita është e zbehtë.
Qentë janë në shkallët e bodrumit, ngjiten.

Sytë rrotullojnë bebëzat,
putrat e bardha digjen si shtupa.
Bibliotekarja e gjorë përplas këmbët dhe qan.

Nuk kupton.
Kur ulem në gjunjë t’i lëpijë dorën,
ulërin.

Jam tjetërsuar.
i kuis, i leh.
I tund bishtin i gëzuar në errësirën libreske.

RONNY SOMECK

Ronny Someck u lind më 1951, në Bagdad, Irak. Shpërngulet në Izrael qysh fëmijë, ku mbaron studimet për letërsi. Aktualisht jep leksione të letërsisë kreative. Ka botuar tetë vëllime poetike dhe një libër për fëmijë të shkruar sëbashku me vajzën e tij. Librat e tij janë përkthyer në më shumë se 31 gjuhë të huaja.

GRURË

Valëvitet një fushë me grurë
mbi kokën e gruas
dhe të çupës sime,
ç’banalitet ta përshkruash kështu
flokëverdhën,
kur atje rritet
buka
e jetës sime.

KËNGË LUMTURIE

Rimë mbi turtë të ngrirë
si dy figurina, dhëndër dhe nuse.
Dhe nëse thika do na kërcënojë,
do të përpiqemi
të mbetemi në të njëjtën fetë.

NË SYRIN E CIKLONIT

Pas shiut të parë, mëllenja fluturon
si qerpiku mbi syrin e ciklonit.
Era, ndën rè,
ia tendos bishtin,
heq nga shpina veshjet gjethurore,
veshur nga pemët në ceremoninë
e kabinetit ministror të seksit,
në qeverinë e natyrës.
Unë jam kampion bote,
nuk i vë re hollësitë,
pra nuk do të shkruaj që isha atje.

QUMËSHT LUANËSH

Gjyshi im u lind në vendin e Aniçeve*
dhe mbi etiketat e likernave kishte luanë
me krifë të krehur që pozonin si qengja.
“Ky është mbreti i kafshëve”; gishti i dridhej
dhe në mustaqet e holla era vizatonte
meridianë dhe paralelë të xhunglës
që kisha ëndërruar.
Fatmirësisht humba rrugën,
përndryshe Jack Daniels-i
do të mund të ishte babai im
dhe Xhini patjetër do rrokulliste
tonikun në grykën time.

Kështu që nëpër shishet
e boshta që doja të flakja në det,
futa në kujtim të tij, një shënim
dehur dashuri.

___________
*Anason (1)bimë, frut, 2)pije)

Përgatiti dhe shqipëroi Hiqmet dhe Andi Meçaj
(Botuar në “Gazeta e Athinës”, dhjetor 2009)

HOMAZH PËR SHQIPËRUESIT E MËDHENJ

SKËNDER LUARASI

(1900-1982)

Skënder Petro Luarasi u lind në Luaras të Kolonjës më 19 janar 1900. Ka kryer arsimin fillor shqip në Korçë e Negovan (1909-1911) dhe më pas studioi në Robert Kolegj, Stamboll -Turqi (1912-13), Internacional Kolegj-Springfield Mass etj, në Sh.B.A (1916-1920), kreu Gjimnazin Klasik, Fraishtadt-Austri (1922-1926) dhe u diplomuar në Fakultetin e Filologjisë,Vjenë-Austri më 1930. Skënder P. Luarasi e ka nisur aktivitetin letrar që në moshën 17-vjeçare. Brezi i viteve 30-të e dallon si arsimtar, publicist, gazetar, përkthyes, dramaturg dhe si drejtues e bashkëpunëtor i disa organeve të shtypit përparimtar. Ai ka qenë editor-përgjegjës në revistat: Studenti (Sh.B.A, 1920), Djalëria (Austri, 1927-28) dhe kryeredaktor i revistës Vullnetari i Lirisë (Spanjë, 1937), organ i vullnetarëve shqiptarë në luftën antifashiste të Spanjës. Mbas çlirimit të vendit është nismëtar në themelimin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe anëtar i Kryesisë deri në nëntor 1949, kur u përjashtua për disa vjet nga Lidhja për qëndrimin e tij antikonformist ndaj metodave e qëndrimeve jodemokratike që ndiqte Kryesia e Lidhjes në fushën e letërsisë e të arteve e nënshtruar ndaj diktatit të partisë në pushtet. Deri në vitin 1992 krijimtaria e tij (monografi, publicistikë, drama, studime dhe kritikë letrare e historike) botohej pjesërisht (kryesisht përkthimet) dhe nuk analizohej nga pikëpamja shkencore. Për veprimtarinë e tij të shquar patriotike-antifashiste-demokratike, edukative e letrare është nderuar me urdhrat e lartë: “Urdhri i Flamurit” (1960) dhe “Nderi i Kombit” (1996). U nda nga jeta më 27 prill 1982.

(Shqipëroi Skënder Luarasi)

ANTOLOGJI ME POETË NGA BOTA

EDMUND SPENSER

SONET PËR SKËNDERBEUN(*)

Pse mburret kot e Lashta kaqë fort
Me monumentet e moçëm burrash trima,
Heronj që përmes veprave pa mort
Mahnitën botën, dhe në prrallë e rima
Çdo foshnjë i nxën? Njerzim’ i admiron
Statujat e tyre, kolose të larta
E beret triumfore q’i përshkon
E bukura me madhështit’ e narta.

Ja Një, që koha von’e nxor në dritë,
Ndër të mëdhenjtë krah më të madhit shkon:
I madh në zë, pushtet e në vetitë,
Triumfe të vërtetë meriton.
Kamzhik për turqit, për armiqtë rrufe –
Ky libër flet për Ty, o Skënderbe!

————
Edmund Spenser (1552-1599) shquhet ndër më të mëdhenjtë poetë epikë të Rilindjes Angleze. Ai cilësohet “poeti më i madh anglez i erës Elisabetiane”. (The world book encyclopedy,1993)
(*)Ky sonet u përmend më 1596 nga Zachary Jones kur botoi anglisht përkthimin e historianit frëng J.Lavardin “Historia e Gjergj Kastriotit, të mbiemëruar Skënderbe”. Botimin anglisht të këtij libri, Jones e përcolli me një sonet për Skënderbenë prej Edmund Spenser i cili edhe në kryeveprën e tij “Faerie Queene” (“Mbretëresha e zanave”), në këngën e tretë, kreu XII, vargu i 10-të, e vesh mbretëreshën Elisabeta me fustan që mëngët i varen në mënyrë arbëreshe” (“Sleeves dependant albanese iyse”).
Këtë sonet të vyer mbi Heroin Kombëtar S. Luarasi e ka përmendur në studimin e tij “Skënderbeu ne letërsinë angleze” dhe e publikoi më 16 janar 1977 (Gazeta “Drita”, f.12)

JOHAN V. GËTE

(Nga Fausti*)

KUSHTIM

Sërish m’afrohi, hije luhatore,
Që në rini iu shfaqët syrit tim.
A të përpiqem tash t’ju ndal përdore?
Prap më qan zemra për atë vegim?
Po grahni! Mirë! Me forë urdhrore
Rreth meje çohi tymit n’agullim;
Dhe ma trondit si në kërthi krahrorin
Fryma magjike që ju ndriçon korin.

Sillni fytyra motesh të gëzuar,
Hije të dhëmshura me çmallin synë;
Si një përrallë e vjetër gjysmë e shuar,
Vjen dashuri e parë me miqësinë.
Përtrihet dhimbja, ngjallet gjëmë e shkuar
E jetës nëpër shteg plot labirinte
Dhe grish të mirët që, për aq orë hareje
Të rrejtur fatit, vanë para meje.

Shpirtrat, q’u kam kënduar më së pari,
Këngët e ra s’po m’i dëgjojnë dot;
Sa miq që pata tash i mbulon varri,
Jehonë e tyre ushton e mekur sot;
Turmës së huaj i ligjëroj së qari,
Edhe lëvdat’ e saj më duket kot;
Dhe sish që kënga m’i gëzoi më parë,
Ndë rrojnë, harbojnë botës së përndarë.

Një mall që e pata zvjerdhur më zë prapë
Për shpirtrat që po heshtin n’amëshim,
Piptimë e këngës sime, si nga nj’arpë
Eljane, e shkretëz endet pa caktim.
Më rrjedhin lot’ e drithma më ka kapë,
E rrepta zemër rreh me mallëngjim:
Atë q’e kam e shoh si në përrallë,
Dhe ç’ishte e zhdukur po më del e gjallë.

—————-
Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) poet, novelist, dramaturg e dijetar, figurë qëndrore e letërsisë klasike e romantike gjermane. Ai radhitet ndër shkrimtarët më të rëndësishëm e më ndikues në letërsinë moderne evropiane. (The world book encyclopedy,1993)
(*)Fausti, kryevepra botërore e Gëtes u shkrua gjatë periudhës (1808-1832) duke u përfunduar
pak muaj para se ai të ndahej nga jeta. Fausti konsiderohet si një nga veprat dramatike më të vështira për tu kuptuar e përkthyer.
Shqipërimi i Faustit nga S. Luarasi për “konjuktura politike” u botua i copëzuar (Pjesa e parë më 1957, vepra e plotë “me redaktime” më 1987)
Botimi i plotë i shqipërimit të Faustit sipas dorëshkrimit të Skënder Luarasit u realizua më 1999 nga Shtëpia Botuese Argeta LMG, përbën një ngjarje të shënuar për kulturën shqiptare dhe kurorëzon vlerat e shqipëruesit.

KËNGA E PLESHTIT

Dikur një mbret jetonte
Që kish një goxha plesht;
Të birin sa e donte,
Dhe pleshtin aq e desht.
Prestarit i dha urdhër
T’i bënte në jelek,
Ta vishte pleshtin bukur
Me setr’e benevrek.

Dhe pleshti bukur veshur,
Me kadife e kaftan,
Me jetullat i ngjeshur,
Në gjoks var një nishan.
Na u bë kryeministër,
Vëllezër e motra ftoi;
Gjithë erdhën varg e vistër,
N’ofiq të lart’i çoi.

Mbretresha dhe princeshat,
Zotrinjt politikanë
Pickoheshin nga pleshtat –
T’i vrasin, frikë kanë!
Kruheshin, po s’i kapnin,
S’u bënin dot asgjë.
Por ne me vrap e vrasim,
Kur na pickon ndonjë.

FRIDRIH SHILER

(Nga Vilhelm Teli*)

ANTINGHAUSENI

A paska pasur aq guxim fshatari,
Me mjet të vet, pa ndihmë të bujarve?
Kur paska kaq besim në vetvete,
Nuk ka nevojë, jo, për forcën tonë;
Shkujdesur mund të zbresim ne në varr,
Duke menduar që fuqi të ra
Do rritin madhërin e njerëzisë.
(Vë duart mbi krye të djalit, i cili qëndron më gjunjë para tij.)
Prej kësaj koke, ku vendosën mollën,
Liri e re më e mirë do blerojë;
E vjetra shembet, kohët po ndryshojnë,
Një jetë e re po lulëzon gërmadhash.

………………………………………

ANTINGHAUSENI

Djal’ njihe mir’ kët’ popull prej barinjsh!
E njoh unë q’e udhëheq n’luftë;
Unë e kam parë qysh luftoi në Favenc.
Po le të vijnë e të na vënë zgjedhë;
Ne s’do ta mbajmë kurrë atë zgjedhë.
– Im nip, mëso të dish prej ç’fisi je!
Mos flak margaritarët e vërtetë
Për hir të një shkëlqimi të gënjeshtërt.
Ji prijës i një populli të lirë,
Që të bën veten fli nga dashuria
Dhe qëndron tok me ty në luft’ e vdekje;
Kjo qoftë bujaria që të mburr.
Forco cilsit’ e trashëguara t’gjakut;
Atdheut besnik shiko t’i rrish më pranë
E ta pushtosh me gjithë zemrën tënde;
Këtu ësht’ e forta rrënjë e forcës sate;
Atje, në vend të huaj, qëndron vetëm,
Si i dobëti kallam q’e thyen shqota…

———-
Johann Christoph Friedrich von Schiller (1759-1805) cilësohet si dramaturgu më i shquar gjerman dhe i dyti pas Gëtes si figurë udhëheqëse e letërsisë gjermane. (The world book encyclopedy,1993)
(*)Vilhelm Teli u botua më 1804 dhe dramatizon luftën e popullit zvicerian për liri.
Shqipërimi u botua më 1934 e u prit me entuziazëm. Drama u shfaq nga rinia progresiste edhe gjatë luftës nacionalçlirimtare.
Fragmentet “E vjetra shembet, kohët po ndryshojnë…”, “Atdheut, besnik shiko ti rrish më pranë…”, etj. mësuesi i shqipes S. Luarasi i dha si temë hartimi në gjimnazin e Shkodrës më 1935, ku shumë nxënësit Qemal Stafa, Vasil Llazari, Arshi Pipa, Xhemal Broja, etj. shkruan hartime të shquara.
Skënder Luarasi është cilësuar si themelues i shilerizmit dhe njohësi më i thellë i tij në Shqipëri. Ai ka shqipëruar nga dramaturgu i shquar veprat: Vilhelm Teli (1934), Intrigë e dashuri (1955), Hajdutët (1958), Fiesko(1958), Don Karlos (e pa botuar), Vajza e Orleansit (e pa botuar).

XHORXH GORDON BAJRON

(Nga “Shtegtimi i Çajld Haroldit”*)

LAMTUMIRË, ATDHEU IM

O lamtumirë! Atdheu im
Po zhduket dalngadalë:
Gjëmon stuhia me tërbim,
Çaçri gërhet mbi valë;
Pas diellit që po flakëron,
Po nisemi të lirë;
Dhe ty, si atij që perëndon,
Atdhe, Natën e Mirë!

Kur nesër rishtaz ai diell
Do lindë me shkëlqim,
Do përshëndesim det e qiell
Po jo atdhenë tim,
Në vatrën time nuk ka zjarr,
Nëpër avllit’ e forta
Të kullës sime rritet bar,
Im qen po leh te porta.

“Ti pazh i vogël, pa m’u qas!
Pse qan e po vajton?
Mos të tremb deti me tallaz,
A shqota të tmerron?
Pa fshiji lotët; anija jonë
E shpejtë është dhe e fortë:
Nuk ka skifter që fluturon
Më shpejt e më gazplotë”.

“Le të kanosen erë e det,
Nuk trembem nga asnjë shqotë;
Po, zoti Çajld, mos u çudit
Që po më rrjedhin lotë;
Prej babës e prej nënës ik,
U ndava prej shtëpisë;
Tani s’më mbetet asnjë mik,
Veç teje e perëndisë.

T’im at’ e pashë që duron,
Kur më bekoi me mall;
Po nënën kush m’a ngushullon
Gjer sa të kthehem gjallë!”-
“Pusho, pusho ti djal’ i mirë!
Të kanë hije lott;
Po të isha vetë zemërdlirë,
Nuk do t’i mbaja dot.

“M’u qas, m’u qas, ti trim besnik;
Përse më qenke zverdhur?
Mos trembesh nga një frëng armik,
Apo nga det’ i ndezur?” –
“Sër Çajld, nuk jam aq frikacak.
As zverdhur jam prej frike;
Po kur kujtova gruan larg
M’u zbeh faqja besnike.

Rron ime shoqe me tim bijë
Në kullë te këneta:
Nd’e pyeçin ç’u bë babai,
Ç’t’u thotë nënë-shkreta?” –
“Pusho, trimi im, të mora vesh,
Ta njoha brengën tënde;
Por unë zemërlehti qesh
Që shkoj nga këta vënde”.

Kush u beson psherëtimave
Të femrës që mbush sytë?
Ia than lotët qepallave
Ndonjë dashnor i dytë.
S’qaj për gëzimet që humbas,
Rrezikun që më vjen;
Po vetëm qaj se nuk lë pas
Asnjë që lotn’ e vlen.

Në botë mbeta fill i mjerë,
Në detin pa kufi;
Përse të qaj pra për të tjerë-
Për mua s’qau njeri.
Do t’angullijë ndoshta sot
Im qen gjer sa të gjejë
Ushqim nga ndonjë tjetër zot;
N’ u kthefsha do më shqejë.

Pra, mermë, o lundër, dhe vrapo
Në detin plot buçim;
Dhe shpjermë në çdo vend që do,
Veç jo në vendin tim!
Të falem det i kaltr’ i zi!
Dhe kur të shkel i lirë
Në dhé, të falem, shkretëti!
Atdhe, Natën e Mirë!

———
George Gordon Byron(1788-1824) cilësohet si poeti romantik anglez më i larmishëm. (The world book encyclopedy,1993).
Ai nderohet ndër shqiptarët si një nga miqtë më të sinqertë.
(*)Shtegtimi i Çajld Haroldit u botua i plotë në katër vëllime gjatë periudhës 1812-18. Atje përshkruhen mbresat e udhëtimeve të Bajronit në Greqi, Shqipëri, Spanjë, Itali e Zvicër. Në të skaliten edhe vlerat e shqiptarëve: traditat, trimëria, fisnikëria e mikpritja.
Shqipërimi u botua më 1956. Skënder Luarasi është cilësuar si themelues i bajronizmit në Shqipëri.

MIHAIL LERMONTOV

VDEKJA E POETIT*)

U vra poeti! – Rob i nderit –
E mposhtën shpifja e thashethemet,
Me plumb në gjoks, me et’ për shpagë,
E uli kokën e lavdishme…
Shpirti i poetit nuk duroi
Njollën e njerëzve cipëplasur.
U çua kundër botës keqe
I vetëm, si më parë…E u vra!

…………………………….
…………………………….

Dhe vdiq me et’ të kotë për shpagim,
Me ankth të fshehtë shpresash të dështuara.
Pushuan tingujt e magjepsur,
S’do t’i dëgjojmë kurrë më.
Strehë e poetit mbeti shkretë,
Te buzët e tij po çlodhet heshtja.
Po ju, trashëgimtarë faqenxirë,
Pjellë etërsh famëkëqinj për poshtërsitë e tyre,
Me duf skllavi kini shkelur drudhet
E fiseve të varfëruar nga lodrat e fatit –
Ju krrusi rrotull fronit me epshe të pangopur,
Xhelatë të Liris, Gjenis e të Lavdisë!
Po, fshihuni nën hijen e kanunit,
Përpara jush e drejta s’mund të flasë!
Por ka një gjyq hyjnor, o band’ e zvetënuar!
Gjyqtari i rreptë po ju pret:
Ai nuk blihet me flori.
Dhe jua paranjeh si veprat dhe mendimet
Ahere kot do ta përdorni ju gënjeshtrën;
Ajo nuk ju ndihmon dot më,
Ju nuk e lani dot me gjakun tuaj pisë
Gjakun e shenjtë të poetit!

————
Mikhail Jureviç Lermontov (1814-1841) shkrimtar i shquar rus i shek. të 19-të.
(*)Kjo vjershë (vetëm fillimi e fundi shpëtoi nga censura) e cila qarkulloi e kopjuar dorë më dorë në të gjithë Petërsburgun përnjëherësh pas vdekjes së Pushkinit, shprehu më së miri zemërimin e përgjithshëm të popullit kundër xhelatëve të gjeniut kombëtar rus. Me t’u zbuluar autori i saj, Mihal Lermontovi, u hodh në gjyq. Vetëm për hir të ndërhyrjes së miqve të fortë u dënua veç me internim në Kaukaz.
Shqipërimi (mbi bazën e tekstit të censuruar) u botua më 1949 në përmbledhjen “Lirikat” – A.S. Pushkin

UOLLT UITMAN

(Nga “Fije Bari”*)

VETEN KËNDOJ

Veten këndoj – çdo Njeri të veçantë, të thjeshtë;
Po them dhe fjalën Demokratike, fjalën En – masse,
Këndoj Fiziologjinë nga koka gjer te thëmbrat;
Jo vetëm fytyra dhe jo vetëm truri qenkan të denjë për muzën
them se gjithë Trupi është më i denjë;
Këndoj Femrën në barazi me Mashkullin.
Jetën pa fund, me dëshira, damarë e fuqi,
Gazmoren – e cila, nën ligjet hyjnore, u gatua për veprat
më të lira,
Këndoj Njeriun e Kohës së Re!

SHTETEVE

U flas Shteteve, a njerit nga ata, a çdo qyteti në Shtetet:
“Kundërshtoni shumë, binduni pak”;
Se bindja e verbër të shpie në skllavëri të plotë;
Prej skllavërisë së plotë asnjë popull i botës
Nuk e fitoi dot përsëri lirinë.

————–
Walt Whitman (1819-1892) cilësohet poeti lirik i demokracisë amerikane, një nga poetët më të lexuar të letërsisë amerikan.
(*)Fije Bari është kryevepra e Uitmanit. Kjo përmbledhje poetike (së pari 12 poema) u botua më 1885 dhe përbën një nga arritjet më të mëdha të letërsisë botërore.
Shqipërimi u botua më 1956 me rastin e festimit ndërkombëtar të 100-vjetorit të publikimit të “Fije Bari”.

SHANDOR PETËF

TI NUK DO T’ISHE*)

Ti nuk do t’ishe i aftë as për akçi,
Atdheu im i dashur, Hungari.
Në nj’anë mishin do ta kishe djegur,
Në tjetrën do ta lije të papjekur.

Kurse këtu të lumturit banojnë
Që mënd u çahet barku nga teprija,
Në tjetër vend të varfërit lëngojnë
Dhe s’kanë veç të vdesin nga urija.

MOJ TOKË

Moj tokë, ç’paske ngrën’ashtu?
Ç’po ndjen aq et të madh në bark?
Përse po pin, moj, kaq shumë lot-
Dhe kaqë shumë gjak

————————————-
Shandor Petöf (1823-1849), poet i shquar hungarez, hero i luftës revolucionare patriotike.
(*)Shqipërimet u botuan më 1949 në 100-vjetorin e vdekjes së poetit (Revista Literatura Jonë, shtator 1949, f.43)

(Përgatiti për botim në “ADMET”, korrik 2019, Andi Meçaj)

POEZI GREKE

KONSTANDINOS P. KAVAFIS

(1863-1929)

Konstantin Kavafi u lind më 1863, në Aleksandri, Egjipt. Stili i tij origjinal dhe shumë i veçantë bëri që të zërë një nga vendet më parësore mes figurave më të rëndësishme jo vetëm të poezisë greke të të gjitha kohërave, por gjithashtu edhe të poezisë botërore të përjetshme.
Kavafi shkroi 154 poezi, ndërsa dhjetëra të tjera i la të paplota ose në nivel skicash. Gjatë jetës së tij, refuzoi vazhdimisht të botonte formalisht punët e tij dhe parapëlqeu t’i nxirrte ndër gazeta lokale dhe revista, ose duke i printuar vetë dhe i shpërndante kujtdo të interesuari. Poezitë e tij më të rëndësishme i shkroi pas ditëlindjes së dyzetë dhe iu botuan zyrtarisht dy vjet pas vdekjes.

(Përktheu Andi Meçaj)

KTHEHU

Kthehu shpesh dhe merrmë,
ndjenjë e dashur kthehu dhe më merr
kur të zgjohet kujtesa e trupit,
dëshira e vjetër të depërtojë në gjak
kur buzët, lëkura të kujtojnë,
dhe duart të ndjejnë sikur prekin prapë.

Kthehu gjithnjë, gjatë natës merrmë,
kur buzët dhe lëkura të kujtojnë… .

GRI

Duke vështruar një gurë gjysmë të hirtë
kujtova dy sy të bukur gri
që pashë, ndoshta njëzetë vjet më parë… .

Vetëm një muaj dashuruam.
Iku më pas, mendoj në Zmirni,
të punojë atje, e më s’u pamë.

U shëmtuan (në jeton) sytë gri,
u prish fytyra e bukur.

Kujtesa ime, ruaji siç ishin
dhe kujtesë, ç’të mundësh nga
dashuria ime,
ç’të mundësh sillmë sonte
prapë.

LARG

Do desha këtë kujtim ta shpreh… .
Tashmë u shua… s’ngeli gjë
sepse larg, në vitet e para të adoleshencës dergjet.

Lëkurë si e djegur nga jasemini.
Atë ditë gushti (gusht ishte?) apo mbrëmje… .
Mbaj mend pak sytë, ishin mendoj mavi
a po, mavi; një mavi zafiri.

KUR PERCEPTOHEN

Përpiqu ti ruash poet,
edhe nëse pak do të jenë do qëndrojnë.

Vegimet e tua erotike,
futi gjysmëfshehta mes frazave të tua.

Përpiqu ti ruash poet,
kur perceptohen në trurin tënd natën,
ose mes shkëlqimit të mesditës.

ZËRA

Zëra të veçantë dhe të dashur,
të atyre që vdiqën, apo të atyre që janë
për ne të humbur si të vdekurit.

Dikur mes ëndrrave tona na flisnin.
Dikur mes mendimeve dëgjohej mëndja.

Dhe në tingujt e tyre për një çast,
kthehen zëra nga poezia e parë e jetës sonë.
Si muzikë, në natën e gjatë që shuhet.

(Përgatiti për botim në: “ADMET”, korrik 2019, Andi Meçaj)

POEZI ITALIANE

MARIA LUISA SPAZIANI

(1922-2014)

(Tre herë kandidate për “Çmimin Nobel për letërsi”, 1990, 1992 dhe 1997)

Maria Luisa Spaziani u lind më 1922 në Torino.
Ende studente, vetëm nëntëmbëdhjetë vjeçe, drejtoi një revistë të vogël, të titulluar fillimisht “Luledielli” dhe më vonë “Zari”, kryeredaktori i së cilës ishte Guido Hess Seborga, që e bëri të njohur në ambientet letrare.
Ndërkaq frekuentonte Universitetin e Torinos, fakultetin e Gjuhëve, duke u diplomuar me një punë diplome mbi Marcel Proustin.
Më 1949 u njoh me Eugenio Montalen gjatë një konference të poetit në teatrin Carignano të Torinos dhe mes tyre lindi një solidaritet intelektual, karakterizuar edhe nga një miqësi e madhe.
Shtëpia botuese “Mondadori” publikoi më 1954 librin e saj të parë “Ujërat e së Shtunës”. Më pas boton “Hëna lombarde (1959); “Rëndësia e Kujtesës” (1966).
Më 1955-1957, Spaziani jepte gjuhën dhe letërsinë frënge në liceun shkencor të kolegjit Faccheti të Treviglios.
Përkthen nga anglishtja, gjermanishtja dhe frëngjishtja: De Ronsard, Racine, Flaubert, Toulet, Gide, Yourcenar, Valmore dhe Jammes.
Filloi të bëhej e njohur edhe jashtë kufijve të Italisë, duke u njohur edhe me personalitete letrare të kohës si: Pound, Eliot, Sartre.
Boton më 1970, “Syri i ciklonit”; më 1977, “Tranzit me zinxhirë” dhe “Gjeometria e shrregullsisë”, i cili merr “Çmimin Viareggio”, për poezinë.
Më 1979, tashmë poete e njohur, i bëhet një antologji me parathënien e Luigi Baldacci-t në kolanën e njohur “Oscar” të Shtëpisë Botuese “Mondadori”. Mban postin e presidentit deri më 1982, ndërsa ishte themeluesja e Qendrës Ndërkombëtare Eugenio Montale (1978), tashmë Universitas Montaliana dhe Çmimi Montale.
Në vitet 80-të ishte autore dhe prezantuese e disa programeve të Radio Rai-t.
Kurorëzimi i historisë dhe udhëtimit poetik të autores ishte vëllimi Zhan D’Arka (1990), që dëshmon një interes të madh të saj për këtë figurë historike.
Spaziani ka shkruar edhe shumë artikuj të botuar nëpër revista e gazeta, ese kritike dhe një përmbledhje me tregime “Shigjeta” (2000).
Ka qenë tre herë kandidate për Çmimin Nobel për letërsi, 1990, 1992 dhe 1997.
Më 2012, u nderua për gjithë karrierën e saj letrare me publikimin e “Meridiano Mondadori”.
Ka qenë presidente dhe anëtare e shumë jurive të çmimeve të rëndësishme letrare, kombëtare e ndërkombëtare, ku përmendim: “Çmimi Letrar Ndërkombëtar Giuseppe Tomasi di Lampedusa” dhe Çmimi Ndërkombëtar Mario Luzi”.
Maria Luisa Spaziani ndërroi jetë më 30 qershor 2014, në moshën 91 vjeçe.

(Përktheu Silvana Leka)

BARKA E MARRË

I pari varg, është barka e marrë
që mes shkëmbinjsh mund të ngecë
E një djalë bredharak, të merr
për dore drejt udhëtimit të panjohur.
Veç në të pestin varg ti fillon
të marrësh vesh diçka, në e ndjeksh.
e përhumbshëm thua: është shkruar
që në gem fat’ i lules.

GUR I ÇMUAR

Sa dua si bukë ta kafshojë kohën.
Të gjej qëndresë, e shenjë dhëmbësh t’i lë
T’i gëlltis aromën, t’i ndjej shijen ushqimit
që ëmbëlsisht gjakun ma pushton.
Veç koha rrjedh, lum’ i padukshëm
më fëshfërin përqark. E ndër duar
një peshk-përralle më lë, një grimë flori
që shtjellat ma përpijnë.

PRET NJË SHENJË NGA TY

Shpërfillja është ferri pa flakë,
kujtim i qëmtuar mes mijra hijesh
fati yt i zymtë.
Nëse bota s’ka kuptim
është vetëm faji yt:
pret një shenjë nga ty
kjo kokël dylli.

***
Mbledh energjitë që dukeshin
të mbaruara, rroposur, vdekur.
Dhe e di ç’dëgjojnë-nuk-dëgjojnë
rrënjët e vjeshtës së parë.

Trompetat e vogla të gjykimit kumbojnë
për ç’do gjë në botë në kohë të duhur.
Fshij sytë, është e Shtuna ime e shenjtë,
bëhet gati mrekullia.

***
Hëna e dimrit që nga shega
përmes xhamave të shtëpisë hyn ngadalë
në dremitjet e mia, prej hajduti
gjithnjë i përndjekur e gati për t’u nisur.
Si një tis lotësh të mjegullon
dhe sakaq do tringëllijë ora…
Larg,
përtej brigjeve tona, përtej stinëve
imcake që me lëvizjen e baticës
drobitur për vdekje ngrihen vrull
e turpërohen pastaj, do të shndrish e kënaqur
ti, shenjë e artë në të mbramen bujtinë,
dritë mbi sofrën e pavdirë
nga vezullimi i së cilës një e nga një
i shoh sërisht përqark fytyrat,
që një shtjellë
boshe dhe mizore m’i venit.

***
Një ditë po një ditë jo unë jam hëna
dhe ti toka e pafund që më tërheq,
veç këtë natë, ti je hëna
– të mbaj në fre shtrënguar-
E di, më ëndërron, ledhatomë,
rruazat e gjakut tim e dinë,
çdo nerv imi ndehur si hark
apo si harpë eoliane që fërgëllon në frymëmarrje.

***
Edhe vdekja shndrin nëse mendoj
se duhet të vdesim bashkë, të shijojmë
së bashku të njëjtën gjë (kujt do t’i themi
se si ishte fluturim’ i tij? Si ish…)

Jo duarlidhur, si në lutje,
duarbashkuar. Ti vazhdon të jetosh
pas meje, të rrëfesh se sa e ndezur
dhe e pabesueshme kishte qenë
një histori që ndoshta ishte legjendë.

***
Barka nuk di t’i ngjitet lumit
Nuk ka erë që t’ia pengojë rrëmbimin
Lumturia velat e mia frynte.
Tani brengat dalin me ofshamë.

Por përsëri fjala do të jetë
forca kryesore. Ajo heshtje
që përherë baltë pjellore vargjesh ka qenë,
është veç helm tanimë.

***
Sa keq! Ditët tona do i përkasin së shkuarës
shpejt, shumë shpejt, sa shpejt.
Mbi faqe ndjej ende afshin e buzëve të tua
dhe në dhomë është ende erëmimi yt.

Të mençurit egjiptianë: nën valëzimin e blirëve
në shtambat e baltës do të dinin të të mbanin
Në një barkëz prej letre, me gjithë jetën time
unë besoj në ditët që ti di.

***
Mes tokës dhe hënës mijëra herë
kam rrugëtuar me ty natë e ditë,
shok i mirë bisedash dhe heshtjesh.
Duar kryqëzuar, buzë që qeshin.

Dhe udhëtimi im vazhdon, nuk kishte
të tjerë shokë për atë fluturim.
Kush duart ka humbur e ndjen ende,
dhe brenda vetes lëviz sipas ritmit të harpës.

***
Nëse kjo dashuri është si lumi
e kthim pas nuk ka,
ti, atdhe, shihe fytyrën tënde
që dhimbshëm po ndryshon.

Lumi ka thellësinë e tij, si koha.
Atje çdo gjë prishet e zhduket,
veç shfaqet sërish – harrim, thatësi –
por pabesisht një kamë e copëton.

I

Hënë plot lëng për t’u ngrënë në feta
atht’ëmbëlsi limoni,
topth dëbore mbi lëkurën e zhuritur –
….

askush nuk do të dijë të puthë më kështu –

II

Nuk do të dua më shumë, e as më pak,
ndodhem lart hëna pa një pjesë.
Drita shkëlqen tashmë në qetësi,
S’do të të dua më pak, as më shumë.

(Përgatiti për botim në: “ADMET”, korrik 2019, Andi Meçaj)

HOMAZH PËR SHQIPËRUESIT E MËDHENJ

FAN S. NOLI

(1882-1965)

6 janar 1882. Lindi në fshatin shqiptar të Ibrik-Tepesë (Qytezë) në Turqinë evropiane.

1900. Në vjeshtën e këtij viti mbaron gjimnazin. Largohet për fare nga vendlindja. Në Athinë nuk arrin të vazhdojë studimet e larta dhe për të jetuar detyrohet të punojë si karrocier trolejbuzi, kopist, sufler dhe aktor.

Mars 1903. Fillon si mësues në shkollën fillore greke të Shibin-el-Komit (Egjipt) ku njihet me Spiro Dinen, i cili e vë në kontakt me Lëvizjen Kombëtare Shqiptare për çlirim nga zgjedha osmane.

Korrik-gusht 1904. Boton skicat e para letrare në revistën demokratike greke “Numas” me emrin Theofan Mavromati.

Shtator 1905. Bashkëpunon me gazetën “Drita” të Shahin Kolonjës, ku boton artikuj me të cilët u përgjigjet sulmeve të shtypit shovinist grek.

Prill 1906. Me propozimin e Thanas Tashkos e Jani Vruhos shkon të organizojë ngritjen e shoqërive atdhetare në SHBA. 31 maj. Shkon në Bufalo, qendër e shoqërisë “Mall i Mëmëdheut”. Për ca kohë punon në një sharrë. Korrik. Fillon punë si redaktor i gazetës “Kombi” ku punon deri në maj të vitit 1907. Në “Kombi”, gazetë e parë shqiptare në SHBA, boton artikuj ku ngre probleme të rëndësishme të lëvizjes kombëtare dhe para së gjithash çështjen e bashkimit të të gjitha forcave atdhetare përballë rreziqeve që i kanoseshin kombit.

1907. Boton dramën në tri akte “Israilitë dhe filistinë”. 6 janar. Themelon në Boston shoqërinë atdhetare “Besa-Besën”.

9 shkurt 1908. Merr përsipër misionin për themelimin e Kishës Shqiptare ortodokse në SHBA. 22 mars. Themelon Kishën ortodokse Shqiptare. Dhjetor. Nis botimin e librave me karakter fetar, si “Shërbesat e javës së madhe” (Boston, 1908), “Libra e shërbesave të shenjta” (Bruksel,1909) , “Libra e të kremteve të mëdha” (Bruksel, 1911).

15 shkurt 1909. Boton numrin e parë të gazetës “Dielli” që e nxirrte shoqëria “Besa-Besën”. 10 gusht. Viziton në disa vende të Evropës kolonitë shqiptare të Kishinievit e të Odesës, të Bukureshtit e të Brailës, si dhe të Sofjes dhe mban meshë në gjuhën shqipe.

31 mars 1912. Me punën e pandërprerë të Nolit themelohet në Boston Federata Panshqiptare “Vatra” që luajti një rol të shquar për mbrojtjen e interesave e të pavarësisë së Shqipërisë. Qershor. Mbaron Universitetin e Harvardit. Nëntor. Duke parë rrezikun që i kërcënohej Shqipërisë nga vazhdimi i Luftës Ballkanike, “Vatra” e nis me mision Nolin në Evropë. Pranverë 1913. Zhvillon një veprimtari të dendur politike në Londër për një Shqipëri të pavarur brenda kufijve të saj etnike. I dërgon memorandume Ministrisë së Punëve të Jashtme të Anglisë për këtë çështje e boton disa artikuj në shtypin londinez. 2 mars. Noli shfrytëzon tribunën e Kongresit të Triestes ­ kundër copëtimit të Shqipërisë nga ana e Fuqive të Mëdha të mbledhura në Londër. Korrik. Viziton për herë të parë Shqipërinë, ku pritet nxehtësisht në Vlorë dhe Durrës. Në atdhe has në kundërshtime për themelimin e Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare.

Maj 1915. Pasi qëndron më se dy vjet në Evropë, kthehet në SHBA. Gjatë kësaj kohe Fan Noli zhvilloi një veprimtari të dendur politike e propagandistike, si dhe për themelimin e Kishës Autoqefale Shqiptare në Shqipëri. Korrik. Zgjidhet kryetar u Federatës Pan-shqiptare “Vatra”.

8 shkurt 1916. Boton në “Dielli” artikullin “Shqiptari i shkelmuar” ku akuzon Fuqitë e Mëdha për copëtimin e Shqipërisë në Konferencën e Londrës. Korrik. Në emër të Kuvendit të “Vatrës” proteston pranë Fuqive të Mëdha kundër synimit për të vendosur protektoratin italian mbi Shqipërinë.

15 mars 1918. Fan Noli në emër të “Vatrës” u drejton një deklaratë disa personaliteteve politike dhe shtetërore amerikane duke përfshirë edhe presidentin Vilson, kundër ndërhyrjes së Fuqive të Mëdha në problemin shqiptar. Shtator. Me iniciativën e Nolit e nën drejtimin e tij, botohet numri i parë i “Revistës Adriatiku” (The Adriatic Review) në mbrojtje të interesave të Shqipërisë në arenën ndërkombëtare.

26 korrik 1919. Zhvillohet ceremonia për zgjedhjen e Fan S. Nolit peshkop. 10 Shtator. Botohet në “Dielli” intervista e Fan Nolit dhënë gazetës amerikane “Dejli Telegraf”, në të cilën denonconte Traktatin e fshehtë të Londrës për copëtimin e Shqipërisë.

Nëntor 1920. Rrethet demokratike përshëndesin lajmet mbi ardhjen e Nolit në Shqipëri. Qeveria shqiptare e emëron kryetar të delegacionit të saj në punimet e Lidhjes së Kombeve në Gjenevë. Dhjetor. Më 17 dhjetor Shqipëria pranohet anëtare e Lidhjes së Kombeve. Noli e ka cilësuar këtë akt si suksesin më të madh të arritur perj tij në karrierën diplomatike.

1921. Nën kujdesin e shoqërisë “Arsimi” botohet në Boston “Historia e Skënderbeut (Gjergj Kastrioti) mbretit të Shqipërisë, (1412-1468)” prej peshkopit Theofan (Fan S. Noli). Prill. Noli zgjidhet kryetar i Partisë Popullore, e para “parti” politike parlamentare në Shqipëri.

Gusht 1922. Me përpjekjet e vazhdueshme të Fan Nolit themelohet në Berat Kisha Ortodokse Autoqefale Shqiptare që mënjanonte Patriarkanën të ndërhynte në çështjet kishtare.

Nëntor 1923. Në kishën e Shën Gjergjit në Korçë bëhet dorëzimi dhe fronësimi i Fan Nolit si peshkop i durrësit, Gorës dhe Shpatit. Dhjetor. Në zgjedhjet për Asamblenë Kushtetuese, Noli zgjidhet deputet i Korçës, e cila e kishte bërë edhe qytetar të saj. Opozita demokratike mundi të siguronte vetëm 1/3 e vendeve në Asamble.

1 Maj 1924. Noli merr pjesë në varrimin e Avni Rustemit në Vlorë, që u kthye në një manifestim të madh politik e mban një fjalim të zjarrtë përpara trupit të tij. Fjalimi e përshkojnë notat e revolucionit të afërm. Maj. Në gjendjen revolucionare të krijuar, në Vlorë formohet Komisioni Politik Administrativ, i kryesuar nga Fan Noli, për drejtimin e lëvizjes kryengritëse që kishin shpërthyer forcat e Bajram Currit, të shoqërisë “Bashkimi” e të garnizoneve ushtarake të Shkodrës, Përmetit, etj. 10 qershor. Triumfon Revolucioni Demokratiko-borgjez. Noli ngarkohet të formojë qeverinë e re. 17 qershor. Fan Noli, në emër të qeverisë së re, shpall programin prej 20 pikash, që përbën një shprehje të aspiratave të shtresave të gjera të popullsisë. 10 shtator. Flet në seancën e 14-të plenare të Asmablesë së Lidhjes së Kombeve. Fjalimi u cilësua nga shtypi i huaj si “bomba e peshkopit shqiptar” dhe “një nga fjalimet që bënë më tepër bujë”. Ai demaskoi veprimtarinë e Lidhjes së Kombeve se gjoja mbronte paqen apo synonte të zgjidhte çështjen e çarmatimit. Dhjetor. Me anën e një proklamate, kryeministri Fan Noli, i drejtohet me një thirrje popullit shqiptar që të rrëmbejë armët për të mbrojtur fitoret e revolucionit nga ndërhyrja e bandave të armatosura të Ahmet Zogut, të ndihmuar materialisht e me trupa vrangeliste nga qeveria jugosllave. 24 dhjetor. Me gjithë rezistencën spontane të ushtrisë kombëtare e të forcave vullnetare, forcat e Ahmet Zogut hyjnë në Tiranë. Fan Noli e udhëheqës të tjerë u detyruan të largohen nga atdheu.

25 mars 1925. Forcat demokratike ­ revolucionare në emigracion themelojnë Komitetin Nacional Revolucionar (KONARE) e zgjedhin në krye të tij Fan Nolin.

1926. Boton në Bruksel në përkthim shqip veprat madhore të Shekspirit “Hamlet”, “Makbethi”, “Jul Qezari” dhe të H. Ibsenit “Armiku i popoullit” dhe “Zonja Ingra e Ostrotit”, të pajisura secila me një analizë kritike. 28 nëntor. Në “Lirija Kombëtare” boton tri nga poezitë politike më të njohura të tij: “Hymni i Flamurit”; “Syrgjynvdekur” (Elegji për L.Gurakuqin); “Shpell´ e Dragobisë” (Elegji për B.Currin). 8 dhjetor. Denoncon paktin italo-shqiptare, të ashtuquajturin Pakti i parë i Tiranës dhe e quan atë si preludin e pushtimit të Shqipërisë nga Italia fashiste.

1927. Boton në Vjenë (1926) versionin e parë të “Rubairave” të Omar Khajamit dhe në Bruksel versionin e plotë të pajisur me një analizë kritike dhe me shënime.

15 janar. Në gazetën e Nju-Jorkut “Herald Tribun” u bën thirrje njerëzve paqedashës të mbarë botës për të ndaluar katastrofën që i kërcënohej Shqipërisë nga intrigat e fshehta të diplomacisë angleze e italiane për të ndezur zjarrin në Evropën Juglindore. Prill. Zgjidhet kryetar i Komitetit të Çlirimit Nacional. Noli është ndër të parët që propagandon idenë për ta lidhur luftën e popullit shqiptar me atë të popujve të tjerë të shtypur të Ballkanit e të Evropës. 24 prill. Merr pjesë në hartimin e Deklaratës së përbashkët të Komitetit të Çlirimit Nacional e të Komitetit të Çlirimit të Kosovës.

1927-1928. Boton poezitë “Marshi i Barabajt” e “Kënga e Monarkisë”.

1929. Merr pjesë në Kongresin Ndërkombëtar Antifashist që zhvillohet në Berlin.

Janar-shkurt 1930. Boton poezitë e mirënjohura “Moisiu në mal” dhe “Shën Pjetri në mangall”. Afërsisht të kësaj kohe mund të jene¨edhe poezitë “Marshi i Krishtit”, “Krishti me kamçikun”, “Marshi i kryqësimit”, “Kirenari” dhe “Kryqësimi”. Prill-maj. Shkruan dy poezitë më të fuqishme të tij: “Rent, or marathonomak”; “Anës së lumenjve”. Maj. Kthehet përsëri në SHBA, Ministri i Zogut në Uashington , Faik Konica, përpiqet ta bindë Nolin të heqë dorë nga rruga revolucionare. 1 nëntor. Fillon të botojë në Boston gazetën “Republika”, me program që i përmbahej në vija të përgjithshme atij të KNÇ: Republikë, demokraci, pavarësi dhe kufi etnikë. Vazhdoi të dalë deri më 1933.

Mars-shtator 1932. Noli qëndron në Gjermani në pritje të vizës për t´u kthyer përfundimisht në SHBA. Tetor-dhjetor. Kthehet në SHBA. Sëmuret rëndë nga pneumonia. Detyrohet të shtrohet në spital për t´u mjekuar.

1932-1933. Boton pjesën e parë të romanit “Don Kishoti” të Servantesit në pesë vëllime të shoqëruar me një analizë kritike.

1934. Sëmundja e rëndë, vetmia, braktisja e disa miqve e shokëve, si dhe perspektiva e paqartë dhe e zymtë e çuan Fan Nolin në një dëshpërim të thellë. Në këto çaste kaq të rënda psikologjike ai shkroi: “S´kam më as nge, as qejf, as takat, për politikën.., këllëçi im politik është varur në muze dhe nuk del s´andejmi kurrë”.

1935. Kalon një jetë të vetmuar. Merret me studime nga më të ndryshmet dhe fillon mësimet në moshën 53-vjeçare në konservatorin e muzikës të Nju-Inglendit në Boston.

1936. Boton pjesë muzikore liturgjike nën titullin “Hymnore”.

1937. Mbaron konservatorin e Muzikës.

28 qershor. Noli i jep një intervistë gazetës “Boston Post”, ku ndërmjet të tjerash theksonte se ai nuk do të kthehej kurrë në Shqipëri, përderisa do të ishte në fuqi Zogu. 14 korrik. Gazeta “Dielli” boton një artikull që kritikon ashpër këtë intervistë të Nolit. Ne, theksonte gazeta, kishim mendimin se ai “kishte hequr dorë nga ngatërresat politike” dhe se kishte kuptuar më në fund “rëndësinë e tij si predikonjës i fjalës së perëndisë dhe, paskëtaj, nuk do të merrte më pjesë kundër mbretit as me fjalë tërthori, as me goditje drejtpërdrejt, as me romuze në shtyp të huaj”. 15 korrik. Përpara këtyre sulmeve, Noli u mjaftua të jepte një deklaratë të thatë dhe evazive se intervista e tij nuk ndiqte qëllime politike.

Prill 1939. Ndjek me shqetësim të madh lajmet tronditëse mbi përgatitjen për pushtimin e Shqipërisë nga Italia fashiste. Me fillimin e Luftës II Botërore humbi çdo lidhje me Atdheun.

Maj 1943. Noli hodhi poshtë propozimin e Zogut për ta vënë atë në krye të një qeverie mbretërore në mërgim, por u shfaq i gatshëm të ishte eventualisht këshilltar i saj.

Dhjetor 1944. Me anën e një telegrami që i drejton kryeministrit të Britanisë së Madhe, Uinston Çërçillit, kërkon njohjen e qeverisë demokratike provizore shqiptare.

1945. Në moshën 63 vjeçare, Noli merr titullin doktor në filozofi nga universiteti i Bostonit për disertacionin “Gjergj Kastrioti ­ Skënderbeu, (1405-1468)” (George Castrioti Scanderbeg), që botohet më 1947. Tetor. Konferenca e Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë e zgjedh Nolin kryetar nderi të saj për “kontributin e madh që ai kishte dhënë në fushën e kulturës dhe të letrave shqipe”.

Janar 1947. Bashkatdhetarët festojnë 40-vjetorin e ardhjes së Fan Nolit në SHBA, koincidon me vënien në qarkullim të veprës “Bethoveni dhe revolucioni francez” (“Beethowen and the French Revolution”).

1950. Noli boton veprën “Historia e Skënderbeut, kryezotit të Arbërisë (1405-1468)”, variant i ri i botimit të vitit 1921.

Shkurt 1959. Noli shkruan “Dhiatën” apo testamentin. Një nga kërkesat e tij themelore ishte që të varrosej thjesht e pa shpenzime.

1960. Botohet “Pesëdhjetëvjetori i Kishës Ortodokse Shqiptare (1908-1958) nga Metropoliti Fan S. Noli”.

Tetor-nëntor 1964. Shtrohet në një spital të Bostonit dhe më 2 nëntor operohet pa asnjë shpresë shpëtimi.

13 mars 1965. Pas një sëmundjeje të rëndë vdes në Florida në moshën 83-vjeçare.

POEZI PERSE

OMAR AL-KHAYYAM

(1044-1123 C.E.)

Omar Al-Khajami ishte një matematikan dhe astronom i shquar. Ai ishte gjithashtu i njohur si poet, filozof dhe fizikant. Në librin “Historia e Filozofisë perëndimore”, Bertrand Rusell vëren që Omar Khajami ishte i vetmi njeri që ai njihte, i cili ishte poet dhe matematikan në te njëjtën kohë. Në vitin 1079 C.E. Omar Khajami rregulloi Kalendarin Diellor. Kontributi i tij në Algjebër u vlerësua në gjithë Europën. Në Perëndim ai njihet për përmbledhjen poetike me titullin “Rubaiyat” (Strofat) e cila u përkthye nga Edward Fitzgerald në 1859. Emri i tij i plote ishte Ghijath al-Din Abul Fateh Omar Ibn Ibrahim al-Kajam.
Omar Khajami lindi në vitin 1044 në Nishapur, kryeqyteti i Khurasanit (ne Iran). Ai njihet si Persian. Megjithatë një nga mendimet është që paraardhësit e tij ( nga fiset arabe të quajtura Khajami ) emigruan dhe u vendosën në Persi. Omar Khajami u edukua ne Nishapur. Përveç kësaj ai udhëtoi edhe ne shumë institucione me reputacion në fushën e diturisë përfshirë këtu: Bukhara, Balkh, Samarkand dhe Isfahan. Pjesën më të madhe të jetës së tij ai e kaloi në Nishapur ( Azia Qendrore ). Omar Al-Kajami ishte bashkëkohës i Nizam al-Mulk Tusit. Ai vdiq në vitin 1123 e.r. në Nishapur.
Khajami dha një kontribut të madh në Matematikë dhe veçanërisht në Algjebër. Libri i tij rreth Algjebrës, me titullin “Makalat fi al-Xhabr wa al-Mukabila” mundësoi zhvillim të madh në këtë fushë. Ai cilësoi shume ekuacione algjebrike bazuar ë ndërlikimin e tyre dhe njohu 13 forma të ndryshme të ekuacioneve kubike. Omar Khajami zhvilloi një mënyrë gjeometrike në zgjidhjen e ekuacioneve, e cila përfshiu një përzgjedhje gjeniale të koneve te rregullta. Ai zgjidhi ekuacione kubike duke kryqëzuar një parabolë me një rreth. Omar Khajami ishte i pari që zhvilloi teoremën e binomit dhe përcaktoi koeficientet binominale. Ai zhvilloi shtrirjen binominale për rastin kur eksponenti është një integral pozitiv. Omar Khajami në librin e tij të Algjebrës i referohet një libri tjetër që njihet si Trekëndëshi i Paskalit. Ky libër nuk gjendet më në kohët e sotme. Ai e zgjeroi punën e Euklidit duke dhënë përfundime të reja të raporteve dhe duke përfshirë këtu edhe shumëzimin e raporteve. Ai ndihmoi në teorinë e vijave paralele.
Omar Al-Khajami është i famshëm për një tjetër vepër të tij e cila e ndihmoi gjatë kohës kur po punonte per Sulltanin Selxhuk, Malikshah Xhelaludini. Atij i kërkuan të zhvillonte një Kalendar Diellor të përpiktë i cili do të përdorej për mbledhjen e të ardhurave shtetërore dhe qëllime të tjera administrative. Për të plotësuar këtë detyrë, Omar Khajami nisi detyrën e tij në observatorin e ri ne Ray në vitin 1074 e.r. Kalendari i tij i quajtur “Al-Tarikh-al-Xhelali” (Rruga e Xhelalit) është superior në krahasim me kalendarin Gregorian dhe është i përpiktë brenda një dite në 3770 vite. Ai përcaktoi që gjatësia e vitit përbëhej nga 365.24219858156 ditë. Kjo tregon që ai e njihte rëndësinë e përpikmërise duke dhënë rezultatin në 11 thyesa dhjetore. Gjatësia e vitit ne kohet tona njihet 365.242190 dite. Kjo shifër krahasuar me atë dhënë prej Omar Khajamit ndryshon vetëm tek shifra e gjashtë e thyesës dhjetore.
Khajami ndihmoi gjithashtu edhe në fusha të tjera shkencore. Ai zhvilloi një metodë për përcaktimin sa më préciz të peshës specifike. Ai shkroi dy libra rreth metafizikes, “Risala Dar Wujud” dhe “Nauruz Namah”. Si poet, Khajami njihet per “Strofat” e tij, ose siç quhen, rubairat. Temat e tij përfshijnë mistikë komplekse dhe mendime filozofike.

Dhjetë libra dhe tridhjetë monografi të Omar Khajamit kanë mbijetuar. Këto përfshijnë katër libra rreth matematikës, një rreth algjebrës, një rreth gjeometrisë, tre rreth fizikes dhe tre libra rreth metafizikës. Khajami dha ndihmesë të madhe në zhvillimin e matematikës dhe gjeometrisë analitike e cila ishte me përfitim të madh për Evropën disa shekuj më vonë.

RUBAIRAT E OMAR KHAJAMIT

(Shqipëroi Fan Noli)

Pjesa e parë

1
Natën kur flija, më tha shpirti: “Pi!
Në gjumë dhe në Varr s’ka lumturi.
Ngreju! Sa rron, zbras Kupa dhe puth çupa;
se ke shekuj që të flesh në qetësi”.

2
Në ëndërr, kur Agimi zbardhëllonte,
Një zë që nga Taverna po gjëmonte:
“Çohuni, djema, e Verë sillnani,
Se Fati na e thau lëngun sonte”.

3
Dhe posa në tavernë këndoi gjeli,
Besnikët jashtë thirrën “Portat çelni!
E shkurtër është Jeta, ja, u mplakmë
Dhe mbretmë si kofini pas së vjeli”.

4
A di përse këndesi po këndon
Dhe menatë nga gjumi po të zgjon?
Që shkoi një ditë po të lajmëron,
Dhe ti, çkujdesur, fle dhe ëndërron.

5
U gdhi! Me verë zëmrën e zbardhëlloj
Përdhe çdo Fe të Natës e dërmoj:
Në Djall dërgoj Parajsën e përpjetë,
Gërshetin me lahutën lavdëroj.

6
Kur Diellin me zjarr kurorëzuar,
E pret me gas Natyra faqeshkruar,
Shoqen me mall po shoh në gjumë shtruar
Dhe foshnjën buzëqeshur më të zgjuar.

7
Ja, Kup’ e Qiellit skuqet prej Agimit,
Bilbili nisi këngën e dëfrimit
Me trëndafilin: Eja, Faqepjeshkë,
Natyra qesh; nem Qelqin e Rubinit.

8
Zgjo-hu! Mëngjezi me shigjet’ e grisi
Perden e Natës, Yjt’ i arratisi,
Dhe Dielli gjahtar me rreze kapi
Çdo majë mali, pallati e lisi.

9
O Engjëll faqedritë, ja u gdhi,
Shtjer Verë dhe këndo me ëmbëlsi!
Xhamshidi e Khosroj qysh lulëzuan,
Qysh dimërojnë sot në Varrverri.

10
Ja, Mars ‘i ri dëshirat na valon,
Çdo shpirt i mënçur në Gërmadhë shkon
Ku dor’ e Moisiut zbardh nga degët
Dhe frym’ e Krishtit tokën gjelbëron.

11
Mbi lulet po pikojnë vesë retë,
Dhe me një zë qiellor Bilbili shkretë:
Ah, Verë! Verë! Trëndafilit
I lyp t’i skuqë faqëzën e zbehtë.

12
Bilbili nëpër kopshtet në Pranverë
Sheh Lilin Kup’ e Trëndafilin Verë
Dhe thotë: “Puthuni e pihuni!
S’e gjeni këtë ditë tjatër herë”.

13
Shiko luadhe, lule, bukuri,
Lumenj kristali, kronj e brohori:
Nga dimri Ferr pranvera Qiell na ndriti,
Gëzo mi Dhe Parajsën me Huri.

14
Desh Trëndafili e thotë: “Lulëzoj
Dhe botës bukurinë po ia shtoj:
Pastaj e hap kuletën e mëndafshtë
Dhe përmbi kopsht thesarin po e shtroj”.

15
“Jam, thotë, lulja e Josefit t’ ri
T’ Egiptes, xhevahir, zëmërflori:
Ja edhe rrob’ e kuqe gjak, e çjerur
Prej vllezërve dhe gruas Petefri.

16
Tufani kopshtin kur ma çkatërron
Dhe Rrot’ e Fatit shpresat m’i dërmon,
Pështillem si burbuq’ i Trëndafilit,
Po zemra gjak përbrenda më pikon.

17
U dogja dhe u përvëlova: Verë!
Nga vrer’i lotëve u shova: Verë!
Në Qelq rubin, e Dashur, dhe Luten
Dhe nga ky zjarr shpëtova: Verë!

18
Me Ver’ e Vajza, me Lahut e Valle,
Me Fyell e me Këngë po s’u çmalle,
Jeta s’vlen hiç: Se pa këto nuk është
Veç pemë helmi, pus e tym vërdalle.

19
Nga njëra dorë Trëndafil e Grua,
Nga dora tjatër patsha Rrush e krua:
“Zotit – po thoni – i ardhtë keq për mua!”
Po as m’a fal pendimin, as ia dua.

20
Një Engjëll më tërhiqte në Xhami,
Një Djall po më zvarrniste në Dolli;
Po Ver’ e kuqe e fitoi davanë:
Gërshet këtej – edhe andej Hardhi.

21
Në prehërin e Hurisë kur gëzohesh
Veten humbet, e veten gjen, bekohesh:
Kur pi kungatën shpirtrëmbenjëse,
Përsipër Jetës, Vdekjes lartësohesh.

22
Te Shpell’ e Verës kemi hedhur mendjen,
Dehemi, puthim për të mbledhur mendjen:
C’pyet? Gjykim e tru na kanë rrjedhur,
Se Vajzat na e kanë vjedhur mendjen.

23
“Pse s’pi më pak?” më thonë njerëzia,
“Për ç’arësye s’ka kufi Dollia?”
Një: Faq’e Vajzës; dy: Rubin’i Verës,
Ja shkaqe si kristal nga qartësia.

24
Drit’ e Kungatës vlen çdo mbretëri
N’Evropë dhe n’Afrikë dhe n’Azi:
Rënkim’i Vajzës mallëngjen më rëndë
Se çdo shamat’ e turmës në Xhami.

25
Fito një Zemër, puthe dhe rrëmbeje,
Dhe adhuroje si Altar prej Feje:
Një qind Qabera s’vlejnë sa një Zemër;
Zemër kërko, Haxhi, jo Gur Qabeje.

26
Si mjer’ ay që Dashuri s’ka ndjerë
Dhe zemra s’i ka ndritur në prënverë:
Pa Ver’ e Dashuri çdo dit’ e shkuar
Prej meje s’nëmërohet asnjëherë.

27
S’ka hir apo shëmtim në Dashuri,
Për Ferr e për Parajsë s’ka mërzi,
As për pallate a kasolle a shpella
As për mëndafsh a rrecka a stoli.

28
Kjo zemr’ e marr’ e mbytur në mjerime
Pa prerë vuan e lëshon rënkime:
Kur më dha Zoti Verë Dashurie,
Ma mbushi kupën gjak prej zemrës sime.

29
E prisja! Si rrufeja më tronditi!
E Dashura më shkoi, më neveriti:
S’e çmoja kur e kisha… Ah, çma priti!
Në Ferrin nga Parajsa më vërviti.

30
Rënkoj e psherëtij, se s’të kam pranë,
M’u çuar zëmra, vojtjet mënt s’më lanë,
Askujt s’ia qaj dot hallin, djall’ o punë:
Vrermjalt’ e flagëves’ e qiellhapsanë!

31
Nga hidhërim’i ndarjes jam përpirë,
Sa e sa herë zemra m’është grirë:
Ty natën të kujtoj e psherëtij,
Nga malli digjem, si qiriri kam shkrirë.

32
Kur s’dhëmp e s’shëmp nuk është Dashuri,
Pa Ferr s’gjen dot Parajsë dhe Huri:
Kur zjarr’ e ke në gji, me nat’ e ditë
Sot ndrit me gas e nesër ndes më zi.

33
Te rrug’ e Trëndafilit plot me gjëmba
Pikova gjak, u çora dhe u shëmba:
Pa qindra plag’ e çpojtje s’qepeht krehri
Në flokët e së Dashurës me dhëmba.

34
Zemrën me sy e dashura ma ndes,
Zemraqiri me flakën rron e vdes:
Te flak’ e bukur zemraflutur turret,
Kurban e tëra digjet pa kujdes.

35
Me syrin bukuri e dritë çpall,
Në zemrën Dashuri e zjarr më kall:
Ti s’më vë re aspak ose më tall,
Kur unë pshërtij për ty me mall.

36
Zefire, fryre, syri im të pa,
Nga gjoksi zemra m’iku dhe më la
Dhe dyke fluturuar pas të ra:
Banesën sot në gjoksin tënt e ka.

Përgatiti për botim Hiqmet Meçaj
(Botuar në “Gazeta e Athinës”, tetor 2008)

OMAR AL-KHAYYAM

(1044-1123 C.E.)

Omar Al-Khajami ishte një matematikan dhe astronom i shquar. Ai ishte gjithashtu i njohur si poet, filozof dhe fizikant. Në librin “Historia e Filozofisë perëndimore”, Bertrand Rusell vëren që Omar Khajami ishte i vetmi njeri që ai njihte, i cili ishte poet dhe matematikan në te njëjtën kohë. Në vitin 1079 C.E. Omar Khajami rregulloi Kalendarin Diellor. Kontributi i tij në Algjebër u vlerësua në gjithë Europën. Në Perëndim ai njihet për përmbledhjen poetike me titullin “Rubaiyat” (Strofat) e cila u përkthye nga Edward Fitzgerald në 1859. Emri i tij i plote ishte Ghijath al-Din Abul Fateh Omar Ibn Ibrahim al-Kajam.
Omar Khajami lindi në vitin 1044 në Nishapur, kryeqyteti i Khurasanit (ne Iran). Ai njihet si Persian. Megjithatë një nga mendimet është që paraardhësit e tij ( nga fiset arabe të quajtura Khajami ) emigruan dhe u vendosën në Persi. Omar Khajami u edukua ne Nishapur. Përveç kësaj ai udhëtoi edhe ne shumë institucione me reputacion në fushën e diturisë përfshirë këtu: Bukhara, Balkh, Samarkand dhe Isfahan. Pjesën më të madhe të jetës së tij ai e kaloi në Nishapur ( Azia Qendrore ). Omar Al-Kajami ishte bashkëkohës i Nizam al-Mulk Tusit. Ai vdiq në vitin 1123 e.r. në Nishapur.
Khajami dha një kontribut të madh në Matematikë dhe veçanërisht në Algjebër. Libri i tij rreth Algjebrës, me titullin “Makalat fi al-Xhabr wa al-Mukabila” mundësoi zhvillim të madh në këtë fushë. Ai cilësoi shume ekuacione algjebrike bazuar ë ndërlikimin e tyre dhe njohu 13 forma të ndryshme të ekuacioneve kubike. Omar Khajami zhvilloi një mënyrë gjeometrike në zgjidhjen e ekuacioneve, e cila përfshiu një përzgjedhje gjeniale të koneve te rregullta. Ai zgjidhi ekuacione kubike duke kryqëzuar një parabolë me një rreth. Omar Khajami ishte i pari që zhvilloi teoremën e binomit dhe përcaktoi koeficientet binominale. Ai zhvilloi shtrirjen binominale për rastin kur eksponenti është një integral pozitiv. Omar Khajami në librin e tij të Algjebrës i referohet një libri tjetër që njihet si Trekëndëshi i Paskalit. Ky libër nuk gjendet më në kohët e sotme. Ai e zgjeroi punën e Euklidit duke dhënë përfundime të reja të raporteve dhe duke përfshirë këtu edhe shumëzimin e raporteve. Ai ndihmoi në teorinë e vijave paralele.
Omar Al-Khajami është i famshëm për një tjetër vepër të tij e cila e ndihmoi gjatë kohës kur po punonte per Sulltanin Selxhuk, Malikshah Xhelaludini. Atij i kërkuan të zhvillonte një Kalendar Diellor të përpiktë i cili do të përdorej për mbledhjen e të ardhurave shtetërore dhe qëllime të tjera administrative. Për të plotësuar këtë detyrë, Omar Khajami nisi detyrën e tij në observatorin e ri ne Ray në vitin 1074 e.r. Kalendari i tij i quajtur “Al-Tarikh-al-Xhelali” (Rruga e Xhelalit) është superior në krahasim me kalendarin Gregorian dhe është i përpiktë brenda një dite në 3770 vite. Ai përcaktoi që gjatësia e vitit përbëhej nga 365.24219858156 ditë. Kjo tregon që ai e njihte rëndësinë e përpikmërise duke dhënë rezultatin në 11 thyesa dhjetore. Gjatësia e vitit ne kohet tona njihet 365.242190 dite. Kjo shifër krahasuar me atë dhënë prej Omar Khajamit ndryshon vetëm tek shifra e gjashtë e thyesës dhjetore.
Khajami ndihmoi gjithashtu edhe në fusha të tjera shkencore. Ai zhvilloi një metodë për përcaktimin sa më préciz të peshës specifike. Ai shkroi dy libra rreth metafizikes, “Risala Dar Wujud” dhe “Nauruz Namah”. Si poet, Khajami njihet per “Strofat” e tij, ose siç quhen, rubairat. Temat e tij përfshijnë mistikë komplekse dhe mendime filozofike.

RUBAIRAT E OMAR KHAJAMIT

(Shqipëroi Fan Noli)

Pjesa e dytë

37
Selvia që më bëri skllav e mbret
Tani më nisi prapë muhabet;
Më qesh me buz’ e sy, se shpirti i thotë:
“Bëje të mirën dhe e hith në det”.

38
E dashura shkëlqeu, më vërboi,
Zemra më fliste gjuha më pushoi:
Kush pa me sy torturë kësisoj?
Nga etja u dogja, u shova mun te kroj.

39
Kush në Gërmadhen të ka prurë, kush?
Kush ta ka çfaqur natën mirë, kush?
Kush të ka fryrë të më ndezësh furrë
Nga Dashuria të sëmurë, kush?
40
Në këtë Dhe pa prehje, pa pushim,
Jam lodhur me kërkim e udhëtim:
Të bukur Qiparis si ti s’kam parë,
S’të kapërcen as hëna në shkëlqim.

41
O ti mbi Dhe m’e zgjedhura Selvi,
M’e shtrenjtë je se shpirt dhe syt’ e mi:
Gjë më të çmuar se sa jeta s’ka;
Një qind herë më e çmuar më je ti!

42
Si në mëngjes burbuqi i vesuar
Me rrezet buzëqesh i ngushëlluar,
Më ndrit me gas fytyra e përlotur
Kur zemrën ti ma ngroh me syt’ e shkruar.

43
Ti, që me faqe Rrushin e kapërcen,
Dhe që me zë Bilbilin e gënjen,
Një sy i luan Mbretit t’Babilonës
Dhe mbretëresh’ e kulla ia rrëmben.

44
Për ty bëj be të hedh në det dhe nderin;
Në shkelça fjalën, shkelmin nem dhe vrerin:
Në mos mjaftoftë jeta ime e zezë,
Laj borxhin në të Funtmin Gjyq me Ferrin.

45
Sa kohë munt, e Dashur, ngushëllomë,
Nga barr’ e vrerit zemrën lehtësomë;
Se bukuria jote s’rron për jetë;
Shpejt! Nesër zbresim që të dy në Llomë.

46
Me buzët gjak, Sirenë, dehm’ e mpimë,
Me dhëmbët e me thonjtë çirm’ e grimë:
Me krah’ e me gërshetë mbytm’ e shtrimë,
Me syt’ e tu të zjarrtë tretm’ e shkrimë!

47
Me Bukë sa për shpirt, me Hën’ e Zanë,
Me Ver’ e Harp’ e Vjersha dhe ty pranë
Në Pjergull të Gërmadhës jam m’i lumtur
Se në pallat a fron një qint Sulltanë.

48
“Sa bukur të jesh Mbret!” disa mendojnë;
“Sa ëmbël në Parajsë!” ca besojnë:
Ah, merr trumpetat e ler kusurin,
Daullet, pompat lark le të gjëmojnë.

49
Në botë kotësira mos lakmo
Të mirat e të ligat ia harro:
Kthjelloje zemrën si ky Qiell i kaltër,
Si Yll më ndrit, si Diell perëndo.

50
Shpirti për ku m’u bë prej Perëndie?
Për Qiell a Ferr? S’e di, po veresie
S’lë gas të saktë, Ver’ e Vajz’ e Këngë,
Për profka, ëndrra, prralla shenjtërie.

51
Se save që për Dhenë bëjnë rragë
Dhe save që për Qiell hedhin flagë,
Nga Kull’ e Natës Korbi u bërtet:
“Të çmëndur! S’ka as lart as poshtë çpagë!”

52
Me vajzën në prënver’ e në lëndinë
Me Këngën, me Lahutën, me Dollinë
Dëfrej: le të më shajnë; s’më ha malli!
Këtu e gjej Parajsën, Perëndinë.

53
Me Ver’ e Valle, me Huri – në pastë,
Te vija në lëndin’ u shtri – në pastë,
Dhe humbi fare Ferr’i zi – në pastë,
Dhe ja, Parajsa na u gdhi – në pastë.

54
Një kupë Verë, mor Saki – ta puth!
Vajzën e bukur si selvi – ta puth!
Atë gërshet si lak të zi ku kapet
I urti plak e djal’i ri – ta puth!

55
Nem kupën dhe këndo një melodi,
Me Engjëj dhe Bilbilë simfoni:
Se Vera qesh, këndon, kur rrjeth nga shishja
Dhe s’duhet pirë veç me brohori.

56
Me gjithë Trëndafijt’ Irami u shua,
Qelqi magjik Xhamshid u çduk në prrua,
Po prapë Vreshta Rrush rubin na nxjerr
Dhe kopshti lulëzon ku rrjeth një krua.

57
Shih, mijëra burbuqe lulëzojnë
Dhe erët mijëra përdhe rrëzojnë;
Dhe ditët që na sjellin Trëndafilin
Xhamshid e Kaj-Kobad na i çkallmojnë.

58
Po eni me Khajamin dhe ia shtroni
Dhe Kaj-Kobad e Kas-Khosro harroni:
Rustemi le t’ju ftojë në kushtrim
E Taji në zijafet, mos i dëgjoni.

59
Eja, mbush Kupën e në zjarr gëzimi
Vërvit çdo vrer e helm të zi pendimi:
Se Shkab’ e Kohës Jetën na shkurton,
Dhe shih se sa shpejton nga fluturimi.

60
E Dashur, mbushma Kupën që kthjellon
Të sotmen nga vreri q’ikën, tmerr q’afron:
Po nesër? nesër ndofta fryra, humba
Në shqotën ku e djeshmja fluturon.

61
Na fryri dita, mor Saki: sill Verë!
Jetën s’e shohim përsëri: sill Verë!
Bota një her’ u mbyt në kataklizmë,
Ashtu u mbytshim me Dolli: sill Verë!

62
U bëra prapë djal’ i ri: sill Verë!
Kërcej me flag’ e lumturi: sill Verë!
S’ka gjë, në qoftë e hidhur, mor Saki,
Si jeta ime në Persi: sill Verë!

63
Sakinjtë derdhin Ver’ e vala rrushi,
Në zemra shuajn’ afsh’ e avull prushi:
Lavdi, o Zot, se dhe këtë ballsam
Që na shëroi e me shëndet na mbushi.

64
Si merimanga vallë pse ta tjerim
Perin e Jetës, kur pastaj e çtjerim?
C’do të fitojmë kur aspak s’e dimë
Frymën që marrim jasht’ a do ta nxjerrim?

65
Në Nishapur ose në Babilon,
Me Kupën që tharton e ëmbëlson,
Fletët e Jetës një nga një na bien
Dhe lëngu i saj pa reshtur na pikon.

66
Ah, mbushini Kupat! Zemra na thërret,
Se Koha nëpër këmbë po na shket:
E djeshmja vdiq, e nesërmja s’na gjen;
C’mërziti kur e sotmja ka lezet?

67
Ditën e shkuar fare e harro
Dhe për të nesërmen mos u mendo:
Gëzo një çast të lumtur, faqebardhë,
Dhe Jetën n’erë mos e çkatërro.

68
Për nesër mos u verdh sa pa e parë,
Të sotmen e gëzo, mor djal’ i mbarë:
Shpejt ikim nga ky Han e hasim shokët
Që shkuan shtatë mijë vjet më parë.

69
Me Buzët trëndafilen shtatselvi
Këndo e nat’ e ditë zbras Dolli:
Se nesër Vdekja fryn, te çthurr si lule
Dhe fletët t’i përmbledh në Dhe të zi.

70
Të shkuarat mos i kujto me lot
Dhe për të pritmet mos u loth më kot:
Sa kohë në luadhin je, kullot;
Nga drapr’ i Vdekjes nuk shpëton dot.

71
Buza që puth e Vera që po pi
Vërtet mbarojnë dhe ato si hi:
Po sot të paktën je një hi i gjallë,
Gëzohu sa s’kalon në Hiç të zi.

72
Sa kohë po vazhdon kjo Jet’ e ngratë
Për qafe kape Qiparisn’ e gjatë.
Se nesër Mëmë-Dheu do t’të kapë
Dhe posa të pushtoi s’të lëshon prapë.

73
Sa nga të dashurit mbi këtë bar
Që m’emëruan për trashëgimtar
I zbraznë Kupat rrotull nja dy herë
Dhe heshtn’ e zbritnë një nga një në varr.

74
Më shkuan shokët! Vdekja pa mëshirë
M’i shtrydhi një nga një si Rrush në Tirë:
Festuam, pim’ e biseduam bashkë,
Pastaj u shtrin’ e thanë: “Lamtumirë!”

75
Dhe ne, që sot dëfrejmë në lëndinë,
Ku pleqtë na bekuan me Dollinë,
Dhe ne në shtrat të dheut do të zbresim
Dhe do ta zbrazim vendin për risinë.

76
Si lot pikon nga Qiell’i mvrojtur shiu
Sis’ i jep lules si një çilimiu;
Nga varri bukën ia mëkon njeriu:
Bga pluhr’i tij kjo lul’e bukur mbiu.

77
M’i kuqi Trëndafil i çdo behari
Nga toka mbin që piu gjak Qesari:
Në gji të kopshtit manushaqja shket
Prej faqes Vajzës me ulli nga Varri.

78
Dhe kjo lëndin’ e njomë që po çel
Bregun e lumit ku tani po ngel,
Ah, pshtetu leht’ e but’ e mos e shkel,
Se s’di nga cila buz’ e bukur del.

79
Ah, Trëndafili me prënverën shkon
Vjeshta risisë fletët ia rrëzon:
Bilbili, që në degët i këndon,
Ikën – e kush e di ku fluturon?

80
Ah, pini dhe Khajamit shtjerini!
Profetët le të flasin, lerini!
Një gjë ësht’ e vërtetë: Lulja vdes,
Si lulëzon, – dhe profkat prejini!

81
Çdo shpresë që në flakë na përfshin
Shuhet e bëhet hi; a shkrepëtin
Mbi kum të shkretëtirës si dëbora
Një or’ a dy – dhe menjëherë shkrin.

82
Në Dhe, o shpirt, të mirat si për Mbret
Dhe gazet e dëfrimet plot lezet
S’të janë veç si ves’ e lulevet,
Që ndrit menatë dhe pastaj humbet.

83
Edhe ay që mbleth e shin flori
Edhe ay q’e heth, e derth si shi,
Kur vdesin nukë bëhen ar e mjaltë:
Po kalben, myken nënë Dhe të zi.

84
Te ky Karvan – Saraj faqekëmbyer,
Që netët edhe ditë ka për dyer,
Sulltanë pas Sulltanëve u shtruan
Sa ish’ e thën’ – e iknë të pakthyer.

85
Ja, sot gas paske dhe shëndet: pastaj?
Ja, mot të patshim si simvjet: pastaj?
Ja, qofsh i lumtur një qint vjet: pastaj?
Ja, për çudi, dy qint si mbret: pastaj?

86
Dhe tre qint vjet të rrosh e plot me dritë,
Këtejza do të shkosh me lot një ditë,
Qofsh Mbret i lart’ a lipës i ngratë
Në varr do të mbarosh pa mot i mpitë.

87
S’banojnë veç luanë dhe zhapi
Në sallat ku Xhamshidi u shtri, u pi:
Bahrami, që me lak onagre kapte,
U lak, u kap në llom’ e pellgpusi.

88
Kështjella gjer në Qiell një herë ndriti
Dhe Mbretër e Qesarë brënda priti:
Përmbi gërmadha tani qyqja qan:
“Ku vajti, ah! ku? ku, ku zbriti?”

89
Nga mur’i Tusit Korbi po vë re
Kafkën e Kaj-Kavusit tej përdhe
Dhe kujës ia kërcet: Kaj, Kral i Ngratë,
Daullet dhe trumbetat ku m’i ke?

90
Ç’fitova nga të gjith’ andrallat? Hiç!
Dhe nga mundimet e vërdallat? Hiç!
Sa para bën se sot jam Yll e Dritë
Kur shuhem nesër, shkoj me prrallat? Hiç!

Përgatiti për botim Hiqmet Meçaj
(Botuar në “Gazeta e Athinës”, tetor 2008)

ANTOLOGJI ME POETË NGA BOTA

LEDO IVO

(Një nga poetët më të mëdhenj brazilianë bashkëkohorë)

Ledo Ivo u lind më 1924 në Maceio, Brazil. Ka botuar dhjetëra vëllime poetike që i kanë dhuruar njohje të gjerë dhe shumë çmime prestigjioze letrare në Amerikën Latine. Poezitë e tij janë përkthyer në Amerikë dhe Angli, Danimarkë dhe në vende të ndryshme latinoamerikane. Ledo Ivo është anëtarë i Akademisë Braziliane të Letrave. Më 1990 u zgjodh “Intelektuali i Vitit” në Brazil. Eshtë përcaktuar një nga poetët më të mëdhenj brazilian bashkëkohorë.

(Shqipëruar nga Hiqmet & Andi Meçaj)

TË VARFRIT NË STACIONIN E AUTOBUZËVE

Të varfërit udhëtojnë. Në stacionin e autobusëve
zgjasin qafën si rosakë për të parë
tabelat e autobusëve. Dhe vështrimet e tyre
janë si të atij që ka frikë se mos humbet diçka,
valixhen me një radio baterie dhe një xhup
që ka ngjyrën e të ftohtit në një ditë pa ëndërra,
paninen e mortadelës në fund të torbës
dhe diellin e periferisë dhe pluhurin përgjatë urave.
Mes zhurmës së artopalantëve dhe tymit të autobusëve
trëmben mos humbasin udhëtimin
të fshehur në mjegullën e orarëve.
Ata që përgjumen në bankina
zgjuhen të trembur,
megjithëse ankthet janë privilegj
i atyre që mbushin veshët
dhe lodhjen e psikanalistëve
në studimet shterpe si pambuku që mbyll hundën e të vdekurve.
Në radhë të varfërit thithin një ajër të rëndë
që shkrin frikën, padurimin dhe nënshtrimin.
Sa groteskë janë të varfërit! Dhe sa na tërbojnë
erërat e trupit të tyre që nga larg!
Dhe nuk kanë nocionin e bashkëjetesës,
nuk dinë të sillen në shoqëri.
Gishti i ndyrë prej nikotinës kruan syrin e skuqur
që prej gjumit ka ruajtur vetëm sklepin.
Nga gjoksi i varur dhe i fryrë rrjeth një vijëz qumështi
në një gojë të vogël të mësuar të qajë.
Në platformën e autobusëve shkojnë e vijnë,
ngarkojnë dhe shtrëngojnë valixhe dhe pako,
bëjnë pyetje pavend sporteleve,
pëshpërisin fjalë misterioze
dhe vështrojnë kopertinat e revistave me habinë
e atij që nuk e njeh rrugën e salloneve mondane
Pse gjithë kjo vajtje ardhje? Dhe këto veshje të çuditshme,
këto të verdha prej vaji dendê që dëmtojnë sytë e ndjeshëm
të udhëtarëve të detyruar të durojnë kaq kutërbime të ndyra
dhe këta agjentë të kuq të tezgave?
Të varfërit nuk dinë të udhëtojnë as të vishen.
Aq më pak dinë të banojnë: nuk kanë idenë e mirëqenies
megjithëse disa prej tyre kanë televizor.
Në të vërtetë të varfërit nuk dinë as të vdesin.
(Pothuajse gjithnjë kanë një vdekje të shëmtuar).
Dhe në çdo vend të botës të ngjallin krupën,
udhëtarë të bezdisshëm që na zënë vendet
edhe kur jemi të ulur dhe ata në këmbë.

AZILI “SHENTJA LEOPOLDINE”

Kthehem çdo ditë në Maceio.
Mbrrij me anije të zhdukura, mbi trena të etur,
me avionë të verbër që ulen vetëm në mbrëmje.
në kopshtet e shesheve të bardha shëtisin gafore.
Nëpër gurët e rrugëve rrjedhin lumenj sheqeri
që shkasin ëmbësilsht nga thasët e magazinuar të portit
dhe ndriçojnë gjakun e vjetër të të vrarëve.
Sapo zbres marr rrugën e çmendinës.
Në qytetin ku të parët e mi pushojnë në varreza detare
vetëm të çmendurit e fëmijërisë janë gjallë dhe më presin.
Të gjithë më njohin, më përshëndesin me britma
dhe gjeste të turpshme ose të zhurmshme.
Pranë, në kazermë, trumbeta që trumbon
ndan perëndimin prej natës së yjësuar.
Të marrët e mjegulluar kërcejnë e këndojnë mes kangjellave.
Aleluja! Aleluja! Përtej mëshirës
rregulli i botës ndrin si një shpatë.
Dhe era e detit-oqean rimbush sytë e mi me lot.

LUIS CHAVES

(Çmimi Hispano-Amerikan i viti 1997)

Luis Chaves u lind më 1969 në San José, Kostarikë. Libri i tij më i rëndësishëm: “Kafshët e Imagjinuara” është përfshirë në antologjinë “Marset e Poezisë” nga shtëpia botuese Lunes, 1998 dhe në revistën e Festivalit Ndërkombëtar të Poezisë të Bogota-së 2000, ka fituar dhe Çmimin Hispano-Amerikan të Poezisë 1997, që prej tetorit të vitit 1998 është bashkëbotues i revistës poetike latinoamerikane “Los Amigos de lo Ajeno”,

(Shqipëruar nga Hiqmet & Andi Meçaj)

KAFSHËT QË IMAGJINOJMË

Kjo që shikon, më parë nuk ekzistonte. Thotë.
Njerëzit rregullojnë flokët,
ndërrojnë pozicion dhe buzëqeshin që nga fleta.

Eshtë gusht dhe bie shi me zërin e Nina Simonit,
apartamenti është një shtrat i stërmadh,
ku zbulohen anët e egra të dashurisë.
Jashtë bota rrotullohet si zakonisht,
disa jetojnë duke pritur autobusin e kthimit,
të tjerët të japin udhëzime të gabuara.

Në një dhomë në qendër të San Hoze-së,
jorganit i hyjnë dhe i dalin të përbrendshmet,
mungojnë karrige për përgjigjet.
Ka netë të pafundme brenda tavllave të cigareve,
ajo është një fëmijë që rritet
si Shën Luçia mes të çarave të çimentos.
I ulur përballë abazhurit
ai bashkon duart dhe i ngjan një zogu në mur.

Shiko si ecën ky elefant. Thotë ajo.
Ai përgatit cigare tjetër dhe ndërron kanal,
flitet për zotin, për vdekjen.

Lakuriq ose me të përbrendshme
poshtë çarçafëve gjunjët janë koka të kujdesshme,
ai lexon tregime me gjak dhe zjarr
ajo përgjumet pak para se të qajë.

Eshtë zëri i Nina Simonit dhe bie shi si në gusht,
konserva bosh pranë pantoflave,
veshje të varura në shpirtin e të dyve,
nga anët e kundërta të tavolinës
shikimet e tyre takohen
sikur të ishin kthyer nga fshatra të largët.

Ajo këndon bluz-in e zezakes, i përzien strofat,
koha përplaset mbi orë.
Ai nuk e mbyll derën me çelës natën
derisa frika të dalë për një shëtitje,
por koha nuk i kupton këto gjëra,
për atë të gjithë janë kafshë,
ka ende për të mësuar për të gjithë
dhe e enjtja ka një të çarë në ajër,
dera në fund rri gojëhapur,
një zog i vizatur me karbon fluturon mbi mur,
në një sirtar të largët Nina Simone pushon.

Kështu duhej të ishte. Mendon ai.
Që tashmë nuk frekuenton më vende të tilla
dhe ndonjëherë stepet, ndalon papritur.

Kur dëgjon hapa të vegjël mbi çati,
kujton tonin pasionant të fjalëve të saj:

Gjithë dimri është gusht
dhe bie shi gjithmonë si zëri yt.

MANOLIS ANAGNOSTAQIS

Manolis Anagnostaqis u lind në Selanik më 1925. Studioi për mjekësi dhe u specializua për radiografi në Vienë (1955-1956). E ushtroi profesionin e tij në Selanik dhe më 1978 u transferua në Athinë. Për veprimtarinë e tij politike në lëvizjen studentore u burgos gjatë viteve 1948-1951, ndërsa më 1949 u dënua me vdekje nga një gjyq ushtarak. U shfaq në letërsi në revistën Letra të Pireut (1942) dhe te revista studentore Nisja (1944). Në këtë të fundit ishte edhe kryredaktor për disa muaj. Botoi poezi dhe shënime kritike në shumë revista por kishte dhe veprimtari të dëndur në gazetën Agimi me tekste letrare dhe politike. Botoi revistën Kritika (Selanik 1959-1961), ishte anëtar i grupit botues të Tetëmbëdhjetë Teksteve (1970), të Teksteve të Rinj dhe të revistës Vazhdimi (1973). Ka botuar shumë vëllime poetikë dhe studime e kritika letrare. Është vlerësuar me çmim vjetor për poezinë dhe me çmim kariere nga Parlamenti i Greqisë. Poezitë e tij janë përkthyer në Anglisht, Frëngjisht, Gjermanisht, Italisht. Vdiq më 22 qershor 2005.

Anagnostaqis është një nga poetët e brezit të artë të poezisë së re greke. Siç duket edhe te poezia e tij me titull “Apologji”, ai pesëmbëdhjetë vitet e fundit nuk shkruajti. Në njërën nga intervistat e tij shprehet se edhe heshtja e poetit është poezi.

(Shqipëruar nga Hiqmet & Andi Meçaj)

SHAHU

Eja të luajmë.
Do të të të fal mbretëreshën
(Ishte dikur e dashura ime.
Tani nuk kam më të dashur).
Do të të fal të dyja kalatë
tani nuk i qëlloj më miqtë e mi
(Kanë vdekur prej kohësh para meje)
dhe ky mbreti këtu nuk ishte kurrë mbreti im
dhe gjithë këta ushtarë përse t’i dua?
(Çajnë përpara, të verbër, pa asnjë ëndërr)
Të gjitha, edhe kuajt, do të t’i jap,
vetëm këtë të çmendurin do ta mbaj
se di të shkojë vetëm te një ngjyrë
galopon nga njëri skaj në tjetrin
tallet me tërë armatimin tënd
duke hyrë papritur nëpër vijën e sulmit
i pështjellon formacionet e tua të mbrojtura mirë.

Kështu kjo ndeshje nuk mund të ketë fund.

KIKUO TAKANO

(Kandidat për Nobel)

Kikuo Takano u lind më 1927 në Sado, Japoni. U laureua në universitetin Utsunomiya. Një vit pas luftës filloi të shkruajë poezi, e cila përqendrohet kryesisht rreth ekzistencës dhe metafizikës së jetës, një poezi emocionante dhe shumë e veçantë, bazat filozofike të së cilës mund të përkufizohen më shumë ontologjike sesa ekzistencialiste. Kjo gjë duket që në titujt e disa përmbledhjeve poetike të tij si: “Ekzistenca”, “Hija si Hije”, etj. Eshtë një nga poetët më të rëndësishëm japonezë të shekullit ’20.

(Shqipëruar nga Hiqmet & Andi Meçaj)

DUKE GATUAR GURË

Jetoj duke gatuar gurë
duke i zierë në zjarr të ngadaltë.
Duke gatuar, duke gatuar gurë.
Jetoj duke i vënë të ziejnë.

S’e bëj nga zemërimi
as nga dashuria
apo uria.
Nuk është i sigurt shkaku i dëshirës.

Eshtë veç një gur i vogël, i thjeshtë.
Jetoj duke e vënë të ziejë
pa qëllim,
pa shpresë –
jo nga çmenduria.

GUNTER KUNERT

Gunter Kunert u lind më 1929 në Berlin. Në vitin 1979 Kunert arrin të stabilizohet në Gjermaninë Perëndimore. Që atëherë udhëton shumë duke bërë aktivitete të ndryshme letrare. Kunert ndjek idealin utopik përgjatë një rruge të shtruar me mijëra pengesa. Por mes fundit të viteve ’70-të dhe fillimit të viteve ’80-të zbulon pamundësinë e mbërritjes në utopi dhe ndahet nga ajo, duke e mohuar me forcë. I janë dhënë çmime të shumta letrare si: “Holderlin-Preis” më 1991, etj.

(Shqipëruar nga Hiqmet & Andi Meçaj)

THËRRAS: KAPENI HAJDUTIN!

Tani me kapelen e re dhe këmishën e bardhë
dhe poshtë kapeles përsëri flokët
dhe me këmishën përsëri mbi zemër,
para pasqyrës, një rrotullim
thuajse i plotë dhe thërras i befasuar:
Kapeni hajdutin! Më rrëmbeu kapelen,
bashkë me flokët, zemrën dhe këmishën.

Vjen në heshtje dhe pa fytyrë,
por ka mijëra maska, llogaritari,
i paarritshmi, që gjithçka grabit.

Më turbullon afrimi i tij,
kaq i papritur dhe kaq real:
Kapeni hajdutin! Bërtas: ma vodhi jetën.
Por ai vazhdon të ecë
të vrapojë, të shkasë, të transportojë
me një nxitim të pandalshëm miliona kapele
në asgjë,
miliona zemra.

ELENA SHVARC

(Është një nga personalitetet më origjinale në panoramën e sotme letrare ruse)

Elena Shvarc u lind më 1948 në Leningrad (Shën Petërburg), Rusi. Shvarc është një nga personalitetet më origjinale në panoramën e sotme letrare ruse. U aktivizua që në moshë të re, në vitet ’70, kur filloi të botojë krijimtarinë e saj. Përdor një stil provokativ, të ngjeshur e me tension mistiko-teatral, refleks i një karakteri të shqetësuar dhe të paparashikueshëm.

(Shqipëruar nga Hiqmet & Andi Meçaj)

QYTET MEKANIK

Eci nëpër qytet drejt shtëpisë,
shkoj në shtëpinë time
ngjan me një mulli të vogël
qyteti mekanik ndërkohë rrotullohet.
Më hedh përsipër gjashtë dritare
si zaret në lojë
papritur vërvit në luginë
atë që ishte në mal.
Një pëllumb më bën shenjë me krah,
në atë qoshen atje ku ishte çarja
dhe qielli rri i dëshpëruar në një pellg.
Kur do të ndalet mekanizmi?
Drithërima i gjunjëzohet erës
ndërsa dikush atje afër thotë:
“S’mund të ndodhte më keq…”
Është e vërtetë, nëse qyteti do ndalet
Neva nuk dëshiron më të rrjedhë…
Nga pellgu në sy
na shohin syçka të lëbyrta prej benzine.

JUAN GELMAN

Juan Gelman u lind më 1930 në Buenos Aires, fëmija i tretë i një çifti emigrantësh ukrainas. Pasi braktis studimet universitare, i përkushtohet krejtësisht poezisë, duke kaluar nga një profesion në tjetrin derisa gjen gazetarinë. I konsideruar si një nga poetët më të mëdhenj bashkëkohorë, vepra e tij poetike shpreh kërkimin ambicioz të një gjuhe metafizike. U shtrëngua të emigrojë për dymbëdhjetë vjet me radhë për shkak të dhunës shtetërore, që i rrëmbeu djalin me nusen shtatzënë, duke i radhitur në ushtrinë e dhimbshme të të humburve. Në vitin 1997 ka marrë Çmimin Kombëtar të Poezisë. Poezitë e tij janë përkthyer në dhjetëra gjuhë të ndryshme. Sot banon në Meksikë edhe pse rikthehet në Argjentinë çdo vit.

(Shqipëruar nga Hiqmet & Andi Meçaj)

TURTUJ

Kalohet nga pafajësia në fajësi
vetëtimthi. Koha
është kështu, turtuj
që këndojnë mbi një dru të lodhur.
Mishi mendon dhe nuk qan. Të mendosh
është të shikosh asgjënë që noton
në një lugë supe.
Dhimbja nuk më harron.
Hije përtej,
largësia, sipërfaqja,
aromëra marshimesh të dyshimta, nervozizma
që nuk i lëvizin këmbët.
Koha e fshin djersën e ftohtë
të shpirtit, nëse duhet edhe shpirtin. Godet
me tingull të lehtë shokët
e varur nëpër natë, janë
këmbëngulës, bëjnë
një atdhe që askush nuk e njeh
në monopatin që fillon
ku mbaron gjuha e nxitjes.
Rrinë shtrirë në kafazet
e të papriturës. Kanë frikë
në kujtesën e ndaluar, në shijen
e ditës që shpërndahet dhe hap
papritur dëshirat e shkuara. Një
hënë madhështore bën gjoja shoqëri. Humbja
fluturon,
si bishti i një zogu të kaltër.
Shokët janë zgjuar sepse
më pyesin unë kush jam? Nuk flenë
në atë që nuk është? Rrugët
e ndotura të agimit janë një gabim.
Emocioni midis jetës sime
dhe ndërgjegjes së jetës sime
është një vazhdimësi që
nuk më përket. I jam mirënjohës
kërcimit të harabelit mbi degë
që më jep kënaqësi kur
dhoma që lë, lundron
mes kripës, mjegullave, habisë dhe
gjoksi im është i zhytur në pluhur.
Kurse unë përmbys.

RUBINETI I GAZIT

Gruaja e poetit është
e dënuar të lexojë ose të dëgjojë
vargjet e poetit që tymojnë
sapo dalin nga shpirti. Gjithashtu;
gruaja e poetit
është e dënuara e poetit, e atij tipi
që s’ka ditur kurrë
ku është rubineti i gazit dhe bën gjoja
sikur pyet për të mësuar
se në të vërtetë i intereson vetëm të pyesë
për atë që nuk ka përgjigje.

IZET SARAJLIC

(Konsiderohet si një nga poetët kryesorë të Evropës Lindore)

Izet Sarajlic u lind më 1930 në Doboj, Bosnjë-Hercegovinë. Eshtë laureuar në fakultetin e filozofisë së Sarajevës për letërsi. Fillon të shkruajë menjëherë pas luftës. Më 1954, themelon “Grupi 54” me të cilin fillon rryma e re e poezisë moderne në Bosnje-Hercegovinë. Nga 1962 deri më 1972 merret me festivalin: “Ditët poetike të Sarajevës”. Eshtë autor i rreth tridhjetë vëllimeve poetike. Konsiderohet si një nga poetët kryesorë të Evropës Lindore. Sarajlic është përkthyer në shumë gjuhë të ndryshme nga autorë si: Brodskij, Evtushenko, Hans Magnus Enzensberger, Roberto Retamar.

(Shqipëruar nga Hiqmet & Andi Meçaj)

TANGUA E FUNDIT NË SARAJEVË

8 mars i nëntëdhjetë e katrës.
Nuk dorëzohet Sarajeva e dashuruar.
Mbi tavolinë ftesa për pasdite vallëzimi në “Sloga”.
Natyrisht, do të shkojmë!
Pantallonat e mia janë shumë të fishkura,
teshat e tua nuk janë si të rrugës Veneto.
Por ne s’jemi në Romë,
jemi në luftë.
Vjen edhe Jovan Divjak-u. Nga çizmet dallohet
që sapo ka mbërritur nga vija e parë e frontit.
Kur të kërkon një kërcim, ti bëhesh pak konfuze.
E para herë që vallëzon me një gjeneral.
Ka kërcyer me zonjën më të famshme të Sarajevës.
Por kjo tango – është vetëm jona!
Nga lodhja na vjen pak rrotull koka.
E dashur, kaloi dhe jeta jonë e mrekullueshme.
Qaj, në do, qaj!, në rrugën Veneto ne jemi
dhe ky ndoshta është vallëzimi ynë i fundit.

KEN SMITH

(Përcaktuar nga “Tribune” si: “Njëri nga të paktët që do të lexohet edhe pas njëqind vjetësh”)

Ken Smith u lind më 1938 në Rudstom, Angli. Djalë i një fermeri. Ka punuar në Britani të Madhe dhe në Amerikë si: mësues, shkrimtar i lirë, barman, botues, mbledhës patatesh dhe spiker i BBC-së dhe ka ndjekur kurse për shkrimtarë në Leeds University, Kingston Politechnic dhe Clark University. Ka marrë çmimin letrar “Lannan” më 1997 dhe çmimin “Cholmondeley” më 1998. Jeton në Londër. Librit “Wild Root” 1998, i janë akorduar shumë çmime. Eshtë përcaktuar nga gazeta “Tribune” si: “Poeti bashkëkohor më i rëndësishëm, njëri nga të paktët që do të lexohet edhe pas njëqind vjetësh”.

(Shqipëruar nga Hiqmet & Andi Meçaj)

AMBIENTE NAPOLITANE

Një qytet apartamentesh tashmë i largët, varka
prej drite në të cilat ditët plaken.
Një qytet përse-sh? Dhe orët varen
kambanë më kambanë në qytet,
por toka drithëruese çahet dhe bërthama
derdhet jashtë e nxehtë. Disa kanë një karrige të vogël
në rrugë,
një bankinë me cigare për të shitur. Aromë
borziloku, recinë,
kundërmim peshku, bukë, smog trafiku
gjithnjë në lëvizje përgjatë gjirit, syri qorrohet
në pyllin blu
mes maleve dhe gjirit.
E sheh dhe të vjen të vdesësh.

Jashtë, në ujrat e natës,
dy burra peshkojnë errësirën, njëri me një dritë,
tjetri me një grep të madh. Drejt apartamenteve Orioni shkëlqen,
duke zbardhëllyer kodrën, ku dritat ndriçojnë
përgjatë natës shtëpinë e të vdekurve:
Xhovani dhe familja e tij, Rozaria, Longobardi,
të gjithë fëmijët e tyre janë gjunjëzuar pranë shtretërve,
të vendosur njëri mbi tjetrin, deri në tavan, çdonjëri ka një kandil,
çdonjëri godet me ndalesa një kambanë
të thërrasë shenjtët,
turmën qytetare sherrxheshë përgjatë bregut.

NAZIM HIKMET

(Selanik, 1902 – Moskë, 1963)

Nazim Hikmet u lind në Selanik. Eksponent kryesor i kulturës turke të ‘900, shumë nga poezitë e tij i shkruajti në burg. U rrit në një familje aristokrate turke, studioi në liceun Galatasarai në Stamboll dhe në Akademinë e Marinës. Transferohet në vitet ’20 në Rusi por kthehet më vonë në Turqi ku dënohet për opozitën e tij kundrejt regjimit dhe për propagandë komuniste. Lirohet më 1950, dhe stabilizohet në Moskë ku vdes më 1963.

(Shqipëruar nga Hiqmet & Andi Meçaj)

MBRËMJE NË TRAM NË BERLIN

Pleqëria, vetmia, unë dhe më pas melankolia,
të katërt ecim krah për krah pa folur,
secili vetëm, por jemi bri njëri tjetrit,
çfarë s’do të jepnim për të dëgjuar
zhurmën e hapave të njëri tjetrit,
brenda nesh ka mëshirë, njëri-tjetrin mallkojmë
por duhemi, sepse nuk besojmë njëri tjetrin,
çfarë s’do të jepnim për të mbritur në një udhëkryq
dhe të përshkonim shpejt katër rrugë të ndryshme, por nuk e di
në njëri nga ne do të vdiste, të ngelurit do ishin të kënaqur,
pleqëria, vetmia, unë dhe më pas melankolia,
të katërt ecim krah për krah,
natën marrim tramin, tramet që s’dimë se ku shkojnë natën,
tramet e pastër, të gjatë, trevagonësh, na çojnë
në ndonjë vend me çjerrje shinash,
për një çast ngrihen para nesh mure të shkrumbuar dhe poshtë
refleksit të fanarëve të rrugës marshojnë këmbëngulës drejt nesh,
dritare shfaqen dhe vijnë në grupe,
duke shtypur njëra tjetrën,
dritare që s’kanë as xhama, as brava, që s’janë dritare
të dhomave për njerëz, dritare të hiçit,
kalojmë para portave pa trokitur,
që hapen në askund, në trotuaret e njerëzve me tre shenjat
mbi krah, presin tramin, mbështetur në bastunët e tyre
me maja gome, nuk di nëse të gjithë memecët janë edhe të verbër,
por shumica e të verbërve janë të verbër me sy hapur
dhe dritat e trameve bien në sytë e hapur të tyre,
por ata s’e kuptojnë që drita bie mbi sytë e tyre,
shitëset e plakura, të lodhura, ndihmojnë të hypin të verbrit në tram,
gra që më keni drejtuar me përkujdesje duke më mbajtur prej dore,
çdo njërës prej jush, u kam dhuruar një poezi dhe ndoshta pak trishtim,
u jam mirënjohës të gjithave, kalojmë errësirën e shesheve të boshta,
ku rriten tufa shkurresh, tramet kalojnë sheshet
ku pallate baroke janë shkatërruar dhe gurët e djegur, të thërrmuar,
ngjajnë aq shumë sa koka të rrotullohet dhe rrotullohemi,
ky qytet është vrima vrima, sepse ka dërguar ushtarët e tij
të shkatërrojnë të tjerë qytete, kam parë qytete të shkrumbuara, kishin
dërguar ushtarët e tyre të shkatërronin të tjerë qytete dhe ushtarët
e qyteteve të tjerë t’i kishin shkrumbuar,
kam parë qytete të përgatisnin ushtarët e tyre që t’i dërgonin
të shkatërronin qytete të tjerë dhe të shkatërroheshin ato vetë,
violinistë hypin në tram, me kutitë e violinave
nën krah dhe flokët e tyre të trishtë s’munden
të fshehin tullacërinë e tyre,
ky gusht është ndoshta gushti i fundit i botës, i tha
njëri nga violinistët biletashitëses në një gjuhë që se njoh,
në platformën e trameve ka të rinj të inatosur,
besoj se as ata s’e dinë përse dhe kundër kujt janë në inat,
ç’orë është tani në Havanë e dashur, do jetë natë a ditë,
vajzat zbresin nga tramet,
këmbët e tyre janë të tornuara bukur,
pa lëvizur, i ulur dhe poshtë urës së gurtë
ndjej afër fytyrës ngrohtësinë e gojëve të tyre,
dhe i kthej kokën një gruaje të re që më prek supin,
pa kuptuar se flokët e saj janë kashtë e artë,
qerpikët të kaltër, vithet të bardha, është e gjatë, topolake,
në stacionet e vjetra, gra të tmerrshme me flokë kashte të zezë,
kalojnë binarët mbajtur për dore,
burri i ulur në të djathtë është zhytur brenda vetes,
ka humbur brenda vetes,
kështu që e di, se kështu fillon pleqëria,
megjithatë nuk është në dorën time të mos bie në dallgë trishtimi
kështu fillon pleqëria,
burri në të djathtë është akoma i zhytur në trishtim,
nga porta e parë zbritëm nga trami i fundit,
rihyjmë të katërt duke ecur në këmbë,
Pleqëria, vetmia, unë dhe më pas melankolia,
kur arrijmë në hotel,
dielli fillon të shfaqet në dhomën tonë,
hapim radion,
flet për anijet kozmike.

(Përgatiti për botim në “ADMET”, gusht 2019, Andi Meçaj)

@Që nga 2006. Revista Letrare Admet. All Rights Reserved.