AUTORE VLONJATE (PROZE)

 

HIQMET MEÇAJ

1944. Lind në qytetin e Ballshit, më 2 Maj, (varianti zyrtar 15 Maj) nga prindër me origjinë nga fshati Kallarat i Vlorës. Babai i tij, Hasani, qe larguar nga fshati që më 1917. Më 1919 bën shkollë xhandërmarie. Më 1920 e gjithë shkolla, me instruktor patriotin Shaqo Derri, marrin pjesë në Luftën e Njëzetës. Është pjesëmarrës i Revolucionit të Qershorit, Kryengritjes së Fierit dhe rezistencës antiitaliane të 7 prillit 1939. Kishte mbaruar Akademi Ushtarake në Itali, Firence dhe Romë. Ka shërbyer si postëkomandant xhandarmërie në shumë skaje të vendit dhe së fundi në Ballsh. Në fillim të vitit 1944. duhej të çonte te gjermanët më se gjashtëdhjetë fshatarë, të dyshuar për pjesëmarrje në forcat territoriale partizane, të cilët do t’i pushkatonin. Hasani, bashkë me kolegë të tij shoqërues, vendosën të largohen në mal me të arrestuarit.
1947. Xhaxhai, Skënderi, partizan i orëve të para, luftëtar deri në Jugosllavi, arrestohet papritur dhe dënohet me vdekje. I zbutet dënimi me 101 vjet. Babai, që ndodhej në Fier bashkë me familjen, largohet për në Vlorë dhe strehohet te një nga shtëpitë e Osman Haxhiut, Komandant i Luftës së Vlorës.
1948. Blen shtëpi të rrënuar të pashallarëve të Vlorës në rrëzë të kodrës së Budakut. Aty është rritur edhe poeti vlonjat Nexhat Hakiu.
1951. Pas hedhjes së bombave në Ambasadën Sovjetike, babai pushohet nga puna. Shkon për pak kohë në fshat bashkë me babanë, i cili filloi të bëjë qymyr për ta shitur. Fshati i hapi një botë tjetër.
1952. Me urdhër të drejtorit të shkollës, ngarkon në karro me një bashkënxës libra të vjetër të sekuestruar. Karrocieri u vë zjarrin te fusha e aeroplanit. Pas qortimit të babait, që nga ajo kohë, fillon të lexojë me etje libra dhe t’i dojë si gjë e çmuar.
1952. Shikon për herë të parë njerëz të vdekur. Ishin tre djem të rinj që i tërhoqën zvarrë pas një karroje dhe i përplasën te Sheshi i Flamurit. Qe një pamje që do ta shqetësojë për tërë jetën.
1956. I plas një granatë e vjetër lufte dhe i copëton duar dhe këmbët. Mjeku kirurg e çon në sallë që t’ia presë. Ngul këmbë nëna, Memja: “Më mirë të vdesë se sa të mbetet cung”. Gjymtyrët i ngjiten përsëri me mjekime popullore të një plaku çam. Që atëherë i shikon këmbët si diçka e shenjtë dhe do t’i përdorë gjithnjë edhe për udhëtime të gjata.
1960. Arrestohet papritur babai, në moshën 57-vjeçare, për “gojë të lëshuar dhe pakujdesi në detyrë”.
1961. Për të ndihmuar në gjendjen e mjeruar ekonomike, hyn në verë në punë sezonale në Kombinatin e Konservave. Sëmuret rëndë dhe shpëton mrekullisht nga vdekja. Kalon një vit në Sanatoriumin e Vlorës, ku u përkujdes mjeku zemërflori me origjinë greke, Vlash Çili. Ai vit është vendimtar për lidhjen e tij me letërsinë. Ndikoi sidomos njohja me Lasgush Poradecin dhe piktorin Fatos Nivica, xhaxhanë e këngëtares Ema Qazimi.
1963. Dashurohet marrëzisht me Anën, Noçen e mrekullueshme, dhe përjeton dashurinë e tij të madhe të jetës.
1963. Mbaron shkëlqyeshëm gjimnazin dhe i del e drejta e studimit për në Fakultetin Histori-Filologji, dega gjuhë-letërsi shqipe. Njihet me Xhevahir Spahiun te lista e lajmërimeve e shpallur te ish arka e kursimeve. Fillon që aty një miqësi e madhe vëllazërore që do të zgjasë gjithë jetën. E mban ekonomikisht vëllai, Gafuri, për të cilin është krenar dhe uron që të gjithë të kenë një vëlla të tillë.
1963. Në auditor gjeti ata që do të bëheshin ndër emrat e njohur të letrave shqipe. Janë mbi tridhjetë shkrimtarë, studiues dhe gazetarë, (disa ndër më të shquarit e letrave shqipe), që nga poetët e shkrimtarët: Koçi Petriti, Xhevahir Spahiu, Ndoc Papleka, Faik Ballanca, Koço Kosta, Nasi Lera, Gaqo Bushaka, Halil Laze, Pandeli Koçi, kosovarët Adem Istrefi, Sulejman Krasniqi, Ymer Lugalliu, minoritari grek Foto Qiriazati; gjer te gazetarë e studiues si Spiro Dede, Seit Mansaku, Ilia Lëngu, Shaban Murati, Niko Dako, Fisnik Sina, Thoma Qëndro, Agim Korbi, përkthyesi nga gjermanishtja Aristidh Ristani, apo Kozeta Mamaqi, Tatjana Buda (Haxhimihali), Sami Çabej, Vera Lohja (Ibrahimi), Hilmi Picoka, etj…. Pedagogët e kohës ishin ndër më të shquarit. Mori leksione nga Eqerem Çabej, Selman Riza, Mahir Domi, Shaban Demiri, Jakov Xoxa, Myzafer Xhaxhiu, Mark Gurakuqi, Alfred Uçi, Fatos Arapi, Nexhip Gami, Androkli Kostallari, Koço Bihiku, Zihni Sako, Jani Thomai, Anastas Dodi, Ziaudin Kodra, Stefan Prifti, Henrik Lacaj, Nonda Bulka, Petro Lalaj, etj.
1963. Në Tetor boton për herë të parë poezi në revistën “Nëntori” së bashku me Dalan Luzajn, djalin e profesorit të arratisur, Isuf Luzaj dhe Xhevahir Spahiun. Boton edhe te “Zëri i Rinisë”.
1964. Pas botimeve të atij viti bëhet emër i njohur dhe pranohet në Lidhjen e Shkrimtarëve të Shqipërisë. E thërret vetë kryetari i atëhershëm, eruditi i respektuar Dhimitër Shuteriqi.
1965. Ndërmerr një udhëtim në këmbë, duke u nisur nga malësia e Tiranës, ajo e Krujës, e Matit e deri në malin Munellës të Pukës, prej nga shikon pothuaj gjithë Shqipërinë.
1966. Fiton çmimin e parë në një konkurs mbarëuniversitar me temë për Mjedën.
1967. Mbaron studimet me sukses, boton edhe librin e parë me poezi, kritika e rendit në poetët më të mirë të vendit. Për emërimin e tij shprehet Fatos Arapi në librin me kujtime, se si u interesuan sëbashku me studiuesin Dalan Shapllo, që të emërohej në gazetën e Lidhjes së Shkrimtarëve, “Drita”, gjë që u pengua nga biografia, babai i tij kishte dalë nga burgu një vit para se ai të nisej student. Kurse xhaxhai kishte qenë i dënuar me vdekje. Në këtë pengim mori pjesë edhe shkrimtari Shevqet Musarai. U emërua në fshatin Rexhepaj të Vlorës. Shefi i Seksionit të Arsimit nuk ia jep shkresën e emërimit në dorë, as e uron, por ia hedh përdhe. Drejtuesit e fshatit e stigmatizojnë përditë: “Ç’ke bërë more ditëzi, që të kanë internuar këtu mes baltrave, ndërsa vjershat t’i këndojnë gjithnjë në radio”… Udhëton përditë në këmbë duke përshkuar dy herë nga 35 kilometra, pasi në fshat nuk kishte strehim.
1968. Përfshihet në “Antologji për Skënderbeun”.
1969. Fillon punë në Shtëpinë e Kulturës, Vlorë, gjithnjë me emërim në fshat.
1970. Përfshihet në Antologjinë “Vargje të zgjedhura”, me poetët më të mirë të kohës. Antologjia botohet në disa gjuhë.
1970. Përfshihet në “Antologji e letërsisë për shkollat e mesme”, tekst mësimor.
1971. Martohet me Noçen, duke kurorëzuar dashurinë e tij shumëvjeçare.
1971. Lindet fëmija e parë, Dasantila, që ua zbukuron jetën. Fiton Çmimin e Dytë në Konkursin Kombëtar me librin “Tregime për fëmijë”.
1973. Shoku i kursit universitar, mik i tij dhe redaktor në SH B Naim Frashëri, Pandeli Koçi, e paralajmëron për stuhinë e egër që do të shfryjë mbi letërsinë dhe artet. Tërheq tre libra të gatshëm për botim: romanin “Shpërthimi”, vëllimin poetik “Vazhdimësi” dhe tregimet për fëmijë. Të tre librat i asgjëson.
1974. Në mbledhje të posaçme, organizuar nga partia në rreth dhe disa kolegë shkrimtarë mediokër, kritikohet ashpër duke e cilësuar poet hermetik, shkrimtar borgjezo-revizionist. Dritëro Agolli, atëherë kryetar, ndërhyn duke e mbrojtur. Shpëton me vërejtje të ashpër paralajmëruese.
1975. Lind djali, Andi, me të cilin në të ardhmen do të bëhet shok dhe koleg në letërsi.
1976. Kritikohet përsëri ashpër për dramën “Vite të vështira”, duke u lakuar deri për arrestim.
1977. Hyn në mënyrë të paligjshme në një kabinë plazhi, pasi me familjen e tij prej katër vetësh jeton në një kthinë të vogël pa ujë e pa banjë. Policia vjen shpesh herë ta nxjerrë jashtë. E ndihmon Sekretari i Partisë, Viron Kona, njeri i shkëlqyer, i cili i qëndron afër si një vëlla i vogël.
1978. Shkruan dhe vë në skenën e Vlorës dramën “Shqipet e Stërrallëzës”. E shikon shfaqjen ish drejtori i Televizionit, Marash Hajati, i cili e quan të gabuar dhe shumë të rrezikshme. Dramën e kërkon anëtari i Byrosë Politike të PPSH, Manush Myftiu. Pas tre muajsh në ankthin e persekutimit, vjen një përgjigje e papërcaktuar: “Drama të hiqet nga repertori”. Përsëri merr paralajmërim të rëndë.
1983. Sëbashku me muzikantin Haxhi Dalipi dhe regjisorin Besnik Aliaj u bien kryq e tërthor fshatrave të Vlorës dhe krijojnë grupin përfaqësues për Festivalin Folklorik të Gjirokastrës, duke sjellë në dritë kryeveprat folklorike të njohura sot nga të gjithë. Këtë gjë bënë edhe në vitin 1988. Boton vëllimin poetik “Tokë e pagjumë” i cili vlerësohet me çmimin kombëtar “Libri më i mirë poetik i Vitit” Dekorohet me Urdhërin Naim Frashëri”.
1984. Në diskutimin e bërë në Vlorë për librin e vlerësuar, në vend të fjalëve të mira, kritikohet nga kolegët dhe kuadro të partisë: përse ky libër doli gjashtëmbëdhjetë vjet pas të parit?
1990. Jeton nga afër demonstratat e studentëve. Është dhjetë ditë pranë Dasantilës studente dhe nipave, Benit e Enielit. Përjeton nga afër përpjekjet dhe sakrificat e studentëve për kalimin e Shqipërisë në shtet kapitalist demokratik.
1991. I vëllai, Gafuri, zgjidhet deputet dhe i siguron një vizë për në Greqi. Udhëton për pak ditë sëbashku me Andin. Pikëllohet shumë kur shikon se sa të varfër e ka lënë komunizmi vendin e tij.
1992. Sëbashku me poetin çam Xhemil Lato del në treg në rrugë, sepse me pagën e vogël nuk mund të përballojë mbajtjen e vajzës studente dhe të djalit në liceun artistik të pikturës. Këtë punë e kryen deri më 1994, kur fëmijët mbarojnë shkollën.
1994. Në korrik të këtij vit, sëbashku me dy fëmijët kalon ilegalisht kufirin e Greqisë. Ana ka shkuar gjashtë muaj më parë dhe ka zënë punë në Kallamatë. Më pas shkojnë në Piré e më vonë vendosen në P. Faliro, ku banojnë edhe sot.
1996. Noçja operohet papritur duke hequr njërin gjoks. Fillon një periudhë e gjatë ankthi, kur merr vesh se gruaja e mrekullueshme një ditë do të largohet prej tij dhe fëmijëve.
1997. Në këtë vit të trazirave të mëdha i dëmtohet shtëpia në Vlorë, i asgjësohet biblioteka shumë e pasur, si edhe pothuaj të gjitha dorëshkrimet e deriatëhershme, si dhe arkivi dokumentar për botimet që kishte bërë dhe vlerësimet për letërsinë e tij.
1999. Bëhet nismëtar i “Klubit Drita”. Me kërkesë të Nase Janit, i panjohur atëherë, takohen. Gjatë takimit i propozon Nases të krijojnë shoqatën e shkrimtarëve “Klubi Drita”, gjë që realizohet dhe Nasja edhe sot vazhdon të jetë kryetar. Ky takim është i filmuar nga Andi, i cili atë ditë e kishte kamerën rastësisht me vete, pasi do të xhironte në kopshtin botanik të Athinës. Me ndihmën e çmuar të TOENA-s botojnë dy antologji, prozë dhe poezi më 2001.
2004. Fillon të mbajë një faqe letrare te “Gazeta e Athinës”, ku boton letërsi nga Shqipëri, Kosova, diaspora, si dhe nga e gjithë bota.
2004. Njihet me Akademikun erudit Kopi Kyçyku dhe të birin, shkrimtarin e shkëlqyer Dr. Ardian-Christian Kyçyku. Boton rregullisht në revistën e tyre europiane HAEMUS. Boton rregullisht edhe në shtypin e Shqipërisë, si dhe në Kosovë e diasporë.
2005. Pas nëntë vjet përpjekjesh e mjekimesh, më në fund Noçja dorëzohet më 29 Maj. Ikën përgjithnjë ajo që edhe disa muaj para se të mbyllte sytë e lodhur, nuk e la punën, shakatë dhe optimizmin për jetën. As ai, as edhe vajza nuk kishin leje për të udhëtuar. E çojnë në Vlorë sëbashku me Andin, ku i bënë nderet e fundit. E ndihmon për t’u kthyer në Greqi Bashkim Zeneli, ambasador dhe Andi Mahilaj, konsull. U është mirënjohës për tërë jetën.
2008. Bën gati librin me përzgjedhje poetike të 45 viteve krijimtari, romanin “Kukullat e pyllit”, si dhe një përzgjedhje me poezi nga poeti grek Sakturi, përkthyer nga Andi dhe ai. Ndërkohë, që pas vitit 2000 ka botuar disa libra e antologji letrare.

KRIJIMTARIA:

Poezi:

NISJA- NAIM FRASHERI 1967
DITË PRANVERE- (Poezi për fëmijë) – NAIM FRASHERI 1969
TOKË E PAGJUMË- NAIM FRASHERI 1983
TE JU TROKAS- NAIM FRASHERI 1988
VETVRASJA E QIRINJVE- ALBIN 2000
KUJTESË E SHPIKUR- poezi 2003 (Botim personal në pak kopje)
KUJTESË E SHPIKUR- poezi të zgjedhura- TOENA 2009

Është i përfshirë në antologjitë poetike:

ANTOLOGJI PËR SKËNDERBEUN- NAIM FRASHERI 1968
VARGJE TË ZGJEDHURA ( në disa gjuhë të huaja)- NAIM FRASHERI 1970
ANTOLOGJI E SHKOLLAVE TË MESME- 1970
PORTAT E HARRESËS- antologji e poetëve nga Shqipëria që ndodhen në Greqi)- TOENA 2001
QIEJT E SHPIRTIT (antologji e poetëve nga Shqipëria që ndodhen në Greqi)- MEDA&DEA 2006
ANTOLOGJI E POETËVE TË VLORËS (shqip dhe italisht)- TRIPTIK 2004
SHTËPIA E DIELLIT DHE E DETIT…(antologji poetike për Vlorën)- TRIPTIK 2007
SINUCIDEREA LUMÂNÃRILOR (VETVRASJA E QIRINJVE), antologji autori, zgjodhi, përktheu dhe botoi në rumanisht Kopi Kyçyku- LIBRARIUM HAEMUS 2008

Prozë:

KUKULLAT E PYLLIT- roman (botim personal)- SNAJ 2002 Botim I
KUKULLAT E PYLLIT- roman- TRIPTIK 2003 Botim II
KUKULLAT E PYLLIT- roman-TOENA 2009 Botim III
PËR ASKUND- tregime (botim personal)- 2003

ÇIKPAKU- roman për fëmijë (botim personal)- 2003 Botim I
ÇIKPAKU- roman për fëmijë- EXTRA 2007- Botimi II
ÇIKPAKU- roman për fëmijë- MESONJETORJA 2009- Botimi III
“ZINXHIRI I ANKTHEVE” libër intervistë, bashkautor me Akademikun KOPI KYÇYKU si intervistues- 2006, 2008

Është i përfshirë në antologjitë e prozës:

FRUMUCETEA CARE UCIDE (BUKURIA QE VRET)-Bukuresht, 2006, me bashkautorë: Faik Konica, Ernest Koliqi, Mitrush Kuteli, Lasgush Poradeci, Migjeni, Martin Camaj, Anton Pashku, përkthyer dhe botuar në rumanisht nga Kopi Kyçyku.
SHTËPIA MBI RROTA, 2001 (antologji në prozë e shkrimtarëve nga Shqipëria që ndodhen në Greqi) MASKA E DITËS”, (antologji në prozë e shkrimtarëve nga Shqipëria që ndodhen në Greqi), 2006
TREGIME TË ZGJEDHURA TË AUTORËVE VLONJATË- 2006

Është bashkëformulues i antologjive:

SHTËPIA MBI RROTA dhe PORTAT E HARRËS.

Si dhe redaktor i antologjive:

QIEJT E SHPIRTIT dhe MASKA E DITËS.

Ka botuar dhe boton rregullisht në shtypin shqip në Shqipëri, Kosovë dhe diasporë. Boton rregullisht në revistën HAEMUS të Kopi e Ardian-Christian Kyçykut në Rumani. Prej 2004 mban bashkë me të birin, Andin, një faqe te “Gazeta e Athinës”, ku boton letërsi nga Shqipëria, Kosova, diaspora dhe Bota.
I përket rrymës letrare mikrobotizëm.

KAPEDAN JANI DHE SHËN PJETRI

Nameti vërtetë nuk është i zënë me punë, mirëpo nganjëherë bën ndonjë gjë të vogël, si t’i dalë rasti. Një nga rastet është zoti Jani, i ardhur nga Amerika. Kur shkoi përherë të parë atje, nuk desh të pranonte të rrinte, por Zonja Sivri, kushërira e zotit Jani që e mban plakun në shtëpi, i tha se s’ka për të bërë ndonjë punë të madhe, veç ta shoqërojë zotërinë, që ka dy aparatë në veshë për të dëgjuar, dy lente në sy për të parë dhe një qeskë të verdhë shurre që i varet herë në këmbën e djathtë e herë në të majtën. Çudia më e madhe janë lentet, që ia nxjerrin kokërdhokët e syve krejtësisht përjashta. Pikërisht për këtë s’desh të pranonte, mirëpo nuk është gjë e vogël për të të marrë plot pesëmbëdhjetë euro në dy-tre orë.
Zonja Sivri i lë vetëm pasi i tregon lëngëzuesin elektrik, ku duhet të shtrydhë një kanistër të madhe me portokalle, mollë, dardhë e karota. I tregon supën që duhet të ngrohë pikërisht aty nga ora dymbëdhjetë e mesditës, llojin e kafesë për Janin, kurse për vete, po të dojë, mund të përdorë një uzo dymbëdhjetëshe ose xhin, cilën të pëlqejë. Kështu do të kalojë të paktën një orë, kurse kohën tjetër i duhet të torturohet duke biseduar me kapedan Janin, i cili bërtet sa tundet gjithë hyrja, qëllon veshët me duar, se i bëjnë zhurmë, pastaj i lutet zotit Petro, pikërisht kështu duhet ta ketë emrin Nameti për zotërinjtë Sivri, t’i përgatisë kafenë e hollë e t’i dredhë një cigare. Me që ra fjala për emrin, kur zoti Jani mori vesh se kishte ardhur Petrua, mendoi sikur i thanë “ka ardhur shën Pjetri, ai që të merr shpirtin, sapo ndahet nga trupi e ta çon ku i do qejfi”. Prandaj, kur para tij u paraqit ai burri i imtë, me një palë mustaqe në ngjyrë të ngatërruar, ca të zeza, ca të bardha e ca të verdha nga tymi duhanit, i buzëqeshi si i zënë në faj, tamam si ata fëmijët e babëzitur, që bëjnë marrëzira e presin nga çasti në çast të ndëshkohen. Duhet marrë me të mirë shënjti, se po t’i mbushet mendja atij, ta zhduk shpirtin fare, sikur të mos ketë qënë kurrë. Kështu që, mendoi Nameti, kur njeriu zgjedh një emër, duke u bërë kumbar i vetes, qenka mirë të mendohet shumë e të mos ia futë kuturu. Pastaj rezultati duket vetiu, tjetri të rri sus e të buzëqesh si budalla, sidomos kur je bërë kumbar për dikë, i cili je ti, duke i vënë emrin Petro.
Shkon kur e thërrasin, rreth orës nëntë. Aty nga ora njëmbëdhjetë e gjysëm bie zilja e derës dhe hyn një burrë rreth të gjashtëdhjetepestave, hijerëndë e fodull. Ka ndodhur të vijë tri herë dhe të tria herët nuk e thërret Petro, por “ksene”, që do të thotë “i huaj”. “Eja, ore i huaj”, “na sill pak tavllën, ore i huaj”, “mbylle dritaren, ore i huaj”. Nameti atëherë bashkë me dritaren mbyllet edhe vetë, t’i ngjajë sa më shumë asaj fjalës “i huaj”. I kryen të gjitha këto veprime, që nuk janë aspak madhështore, me një rregullsi sa edhe vetë habitet se ku e gjen aq shpejt, duke thënë gjithnjë nëpër dhëmbë një “malista”, që ka kuptimin “siurdhëron”, aq të shpërbërë, sa që më mirë të mos ta thotë.
Kur zoti Jani i tha atij tjetrit për herë të parë, “më dëgjoni, zoti ministër?”, në të vërtetë, siç do ta marrë vesh më vonë, ka qenë dikur ministër, Nameti mendoi mos plaku bëri ndonjë gabim, ose ai e kuptoi gabim, por kur plaku e përdori përsëri fjalën “ministër”, atëherë Nameti e vështroi me vëmendje burrin gjashtëdhjetepesëvjeçar, i cili iu duk i denjë, të paktën nga ana e jashtme, për postin e lartë që po i jepte zoti Jani, sikur për vete të qe kryeministër. Hajde kryeministër që ishte kapedan Jani, me katër veshë, të katër të prishur dhe me katër palë sy, që nuk shikonin as afër e as larg. Dhe ku e kishte ngulur kabinetin qeveritar: m’u në verandën e katit të katërt të shtëpisë së zonjës Sivri.
Zoti ministër largohet shpejt, pasi ia përsërit disa herë atë titullin “i huaj” dhe e lë Nametin të zbrazë më nge qeskën e verdhë të shurrës, pasi vesh një palë dorashka të holla. Nuk ka provuar trishtim më të madh në jetën e tij, se sa kur ulet në gjunjë, hap rubinetin e qeskës, që përmban brenda atë lëngun me një erë të lemerishme, shkon me vrap ta derdhë në lavaman, ku ndien një përzjerje të përgjithshme të organeve të brendshme. Ato ngrihen lart, rrotullohen, nakatosin brenda të gjitha lëngjet që ndodhen atje, pastaj fillon zbrazja, nga goja dhe nga vrimat e hundës, në kohën që zoti Jani bërtet të shkojë turravrap, se shurra po i derdhet në pllakat e mermerta të verandës, prandaj duhet vendosur qeska sa më shpejt. Nameti ka harruar, bile e ka fshirë krejtësisht nga mendja ç’ka qenë dikur në vendin e tij, sepse që andej ka ikur prej pothuaj dhjetë vjetësh. I duket se gjithnjë ka shtrydhur portokalle, mollë e karota, ka thënë “malista” dhe pasi i ka pastruar mirë nga hunda e nga goja gjithë të përbrëndshmet e tij, ka vendosur të bëjë kafet për vete dhe për kapedanin. Ulet për shtatë palë qejfe në kolltukun e verandës plot diell e karafila, pi cigaren që e ka dredhur nga kutia, dëgjon plakun që rrëfen për Sofinë e bukur dhe mendja i shkon te miku i tij, Stefani, që shoqëron një plakë të çmendur. S’ka kënaqësi më të madhe në këto çaste, se sa të mendojë ç’heq tani Stefani. Plaka e tij nuk flet, po ulërin, ka një zë të çjerrë dhe fjalori i saj është kaq i ngatërruar, sa të gjitha fjalitë i dalin pa kuptim. Mund të nxjerrësh gjë nga ulërimat?
Kurse kapedan Jani është ndryshe. Ka huq vetëm qeskën e verdhë që i varet poshtë këmbës, fërkimet në të gjithë trupin, shëtitjet nëpër dhomat e shumta dhe verandat e mëdha, ku trupi i plakut i rëndon aq shumë, sa që i dhëmbin kockat. Megjithatë, kapedan Jani e ka fjalorin jo prej ulërime, ai çdo herë tregon për Sofinë e bukur, të cilën ka shtatëdhjetepesë vjet rrumbullak që e dashuron çmendurisht. Ja tani, pikërisht po i thotë një plan të guximshëm që ka në kokë. Sofinë e kanë rrëmbyer doktorët atje në Selanik dhe këtë Nameti e di shumë mirë. Po, po, pikërisht ashtu është, e kanë rrëmbyer, kjo s’ka pikë dyshimi. Kanë bërë gati thikat për ta shqyer atje në sallën e ndriçuar mirë. Mirëpo Sofia kundërshton, fjalën e fundit duhet ta thotë Kapedan Jani, i cili fatkeqësisht ndodhet larg, midis Kalamaqit dhe Paleo Faliros në Athinë. Dhe Kapedani e ka gati planin e rrezikshëm. Do të ngrihet natën, do t’i vidhet zonjës Sivri, do të hyjë fshehurazi në spital për ta nxjerrë që andej Sofinë e bukur, mu sikur Selaniku të jetë katër hapa larg Athinës. Kapedani flet dhe i përplas fort veshët me pëllëmbë, se i bëjnë zhurmë, përlotet nga ato që thotë dhe ka vendosur t’i mbushë mendjen Nametit, që për të është Petro, domethënë një shenjtor i plotfuqishëm, se Sofia menjëherë do të shërohet, se ajo ka nevojë për dashuri e jo për thika, vetëm duhet që Petrua ta ndihmojë, ngaqë dy vetë janë më mirë se një, sidomos natën, kur kapedani nuk sheh mirë, megjithëse ka katër palë sy. Petrua si gjithnjë e siguron se nuk do ta lerë vetëm, se me të do të shkojë edhe në fund të botës, sidomos për të shpëtuar Sofinë e bukur, fjalë këto që e bëjnë plakun të ulë zërin duke e paralajmëruar “kujdes, mos na e zbulon planin zonja Sivri!”.
E si do e zbulojë planin zonja Sivri, kur s’ka kush ia thotë? Nameti jo se jo, sepse për zonjën Sivri ushqen një antipati kot së koti, nga që është tepër e shëmtuar, ngaqë është shtatëdhjetë e dy vjeçe, ngaqë është e ve dhe një ditë kapedan Jani i ka pëshpëritur se ka një dashnor rreth të pesëdhjetave, që po i gllabëron përditë paratë.
Meqë pijnë kafenë e tymosin cigaren e dredhur, po sidomos me që nuk kanë ç’bëjnë tjetër, tani që shurrën e rregulluan, planin e vunë në vijë dhe presin vetëm ta zbatojnë, Nameti i bën kapedanit atë pyetjen pa kuptin, për qeskat me ushqime që gjen të varura prapa derës. Plaku nuk e dëgjon, nxjerr nga veshi njerin nga aparatet, diçka i kurdis, e vendos përsëri dhe Nameti është i detyruar t’ia përsërisë atë pyetje të paktën dhjetë herë, deri sa të arrijë në timpanët pothuaj të shpuar të plakut, që pasi thotë “e mora vesh, hall i madh të ka zënë”, bie në mendime të thella, derisa më në fund dëgjohet një gërhimë e fortë, që e bind Nametin se pyetje të tilla s’duhen bërë më, nga që janë krejtësisht të parëndësishme e të vënë në gjumë.
Kur plaku hap sytë, ora ka afruar të jetë dymbëdhjetë, i kërkon të falur Nametit që ka menduar aq shumë, por pyetja është me të vërtetë shumë e vështirë. Nameti, që e ka harruar fare përse e ka pyetur, buzëqesh kuturu, mirëpo kapedani Jani, që është tepër i ndjeshëm ndaj halleve të botës, e paska patur mëndjen tërë kohës te ajo pyetje e vështirë dhe nuk paska fjetur, por paska menduar përgjigjen e saj, pikërisht ashtu me sytë mbyllur e duke gërhirë. “Hall i madh të paska pllakosur”, thotë përsëri ai dhe, pasi hesht një hop, shton “po prap tregon se për dikë je bërë i rëndësishëm”. Këto fjalët e fundit e bëjnë vërtetë Petron të ndjehet i rëndësishëm, por jo për shumë kohë, se kapedan Jani këput më pas profkën tjetër që Petros nuk i pëlqen fare, “ose të quajnë njeri pa vlerë”. Kapedani ia shkoqit mirë kuptimin e atyre fjalëve, sipas të cilave për atë dikushin, që i var qeskat prapa derës, ai, domethënë Nameti ose shën Pjetri, merre si të duash, qënka njëlloj si qentë apo macet përjashta, që po nuk u kujdes njeri t’i ushqejë, mund të ngordhin nga uria. Domosdo që Nameti apo shën Pjetri do të rënqethet me ato fjalë, jo se e barazojnë me ca kafshë të paafta, por sepse nuk e di fare dhe as që e merr dot me mend, cili është ai dikushi që merr guximin dhe kryen një veprim të tillë. Kapedan Jani, që ka lindur në vitin një mijë e nëntëqind e tetë, kurse sot jemi më dymijë e dy, pra plot nëntëdhjetë e katër vjet më parë dhe që e ka mendjen tepër të hollë, duke e parë se Petrua hidhërohet shumë nga ato që i ka thënë, shton në mënyrë filozofike me trashje zëri, “po mbase i harrojnë qeskat duke i varur te dera jote”, që për të është zgjidhja më e mirë.
E, kur çështjet janë tepër të ngatërruara, më mirë le t’i lëmë ashtu siç janë, mbase zgjidhen vetë ndonjë ditë, mendon Nameti, sepse atë çast dëgjohet rrotullimi i çelësit në bravë, hyn zonja Sivri, pyet “si e kam zogun”, domethënë kapedanin, vetë mjaullin si një kotele dhe i tregon plakut se i ka blerë një palë tespihe qelibari të shtrenjta, plot pesëdhjetë euro, që duket sheshit se i ka marrë te zezakët e tezgave, as për tre euro. Këto janë hollësira që nuk i interesojnë fare Nametit, për të kanë vlerë vetëm pesëmbëdhjetë eurot që zonja Sivri ia jep fshehurazi kapedan Janit, që ai të besojë se Petrua vjen aty nga që e do shumë e jo me pagesë, se kur hyn paraja në mes, miqësitë nuk janë aq të pastra e të sinqerta. Nameti i fut paratë në xhep me kujdesin e atij që nuk duan ta shohin, shkëmben disa “efharisto”, që do të thotë “faleminderit”, përshëndetet me kapedanin, i cili diçka i pëshpërit, që Nameti e di ç’përmban brënda ajo pëshpërimë, i buzëqesh plot kuptim plakut, si për t’i thënë, “mos ma kujto më, Sofinë e bukur do ta shpëtojmë” dhe largohet, pasi merr me vete qeskat dinga me hedhurina, që i var në duar Zonja Sivri me një buzëqeshje ëngjëllore, për t’i zbrazur te kazani i madh me rrota, m’u te cepi i rrugës Seferis dhe gëzon kur ndjen në xhep fëshfërimën e pesëmbëdhjetë eurove.
Kurse sot po ndodh diçka ndryshe. Që në pikë të mëngjesit bie papushim zilja e telefonit, dëgjohet matan zëri i zonjës Sivri, që nuk është fare i ëmbël e i butë si herët e tjera, përndryshe, ka brenda ca fjali të shkurtëra në urdhërore të rreptë. “Nuk do të vish më”, e urdhëron zëri i ashpër i zonjës Sivri. Kur ai i kërkon psenë, mos ndoshta ka ndonjë keqkuptim, mos i ka humbur diçka e shtrenjtë në shtëpi dhe dyshon tek ai, në fund të fundit cila është arsyeja, zëri i gruas hesht për pak, pastaj i shpjegon se fqinjin e tyre, pikërisht ministrin, e kanë gjetur në një vdekje të dyshimtë në hyrjene tij. Banorët janë të gjithë të revoltuar. Kur Petrua i thotë, “ç’hyj unë këtu, megjithëse më vjen keq për ministrin?”, ajo i përgjigjet “hyn edhe ti, se je i huaj”, po po, pikërisht kështu, thotë atë fjalën “ksene”, të ministrit tashmë të vdekur, që do të thotë: vrasësi mund të jesh edhe ti.
Sa keq kur dita fillon me një fatkeqësi të tillë. Ai e merr me inat burrin e vdekur, që ka qenë para rreth njëzet vjetësh ministër, i duket sikur në çastin që do të vdiste e ka urdhëruar shpirtin e tij të zgjasë dorën, ta fusë në xhepin e Petros e t’i rrëmbejë që andej pesëmbëdhjetë eurot e sotme, që për të janë një pasuri e tërë. Kjo e detyron të ngrihet, të përgatisë frapenë e hidhur dhe të tymosë të paktën dhjetë cigare njerën pas tjetrës, para se të vendosë të dalë përjashta e të ulet në stolin e kopshtit të madh që ndodhet pas shumëbanesës së tij. Atje me pikëllim do të mendojë për Kapedan Janin që edhe sot po e pret, me shpresën se një herë do ta zbatojnë planin fshehurazi nga zonja Sivri, do të shkojnë natën në Selanik, do ta rrëmbejnë nga thonjtë e doktorëve Sofinë e bukur, para se ata ta bëjnë me thika copa-copa. Por atje do të mendojë edhe gjëra të tjera që do ta zhysin në trishtim të thellë, se e ndjen veten fare të parëndësishëm, se edhe mbrëmë kishte gjetur të varur prapa derës një qeskë të madhe plot me ushqime, duke u fyer përsëri në mënyrën më ngjethëse që pat ngjarë ndonjëherë në këtë botë kaq shumë të ngatërruar.

30.8.2002

RRUGA PËR LUVËR

Ai hyri pa trokitur kur Nameti digjej nga ethe të forta gripi, dridhej dhe sytë i qenë ndezur nga shkëndija, ca të flakëruara e ca të shuara, si pluhur hiri. Ai foli pa u ulur, pa i dhënë dorën, përpëliste qerpikët, as u mundua të kërkonte të falur që tjetri qe në një gjëndje që s’mund ta dëgjonte. Seç tha diçka për njëfarë Rolandi, që Nameti nuk e dinte kush qe, mendja nuk i punonte mirë, e ftoi të dilnin jashtë, atë punë mund ta bënte vetëm ai, sepse në ca letra të Rolandit kishin gjetur emrin dhe mbiemrin e tij, gjë që tregonte se Rolandi e çmonte shumë pikërisht atë dhe asnjë tjetër.
Nameti i tha:
-Të lutem më lerë të qetë në ethet e mia,- por tjetri nuk e dëgjoi, sepse po ta kishte dëgjuar, nuk do të thoshte, vishu, jemi disa vetë që të presim, e më pas do të shtonte:
-Edhe Rolandi po të pret.
Dukej edhe tjetri qe në ethe të forta, edhe ai digjej, megjithëse duhej të qenë ethe të ndryshme nga ato të Nametit.
Më kot do t’i thoshte të mbushte një gotë konjak të fshehur mes librave të bibliotekës dhe po të donte kafe, të mundohej ta bënte vetë. Kur po i thoshte këto, qe dëgjuar dera të përplasej me forcë, kishte mbetur përsëri vetëm me zjarrminë e tij që duhej të ishte rreth dyzetës, qe detyruar të mbulohej e të dridhej, megjithëse përjashta dielli të përvëlonte.
Pastaj iu ngatërruan pamjet dhe kohët u futën te njera tjetra të përthyera e të ngecura keq, si të ngjeshura në një një shishe të madhe uji, që dikush e tund pa mëshirë. Kishte hyrë edhe një tjetër dikur ashtu, pa trokitur në derën që e kishte gjetur të pambyllur, ndoshta i dukej atij, dy fytyrat i plekseshin me njera tjetrën, merrnin e jepnin sy, flokë, hundë, krijonin ngjashmërira të çuditshme që herë qartësoheshin e herë fshiheshin. Duhej të kishte ndodhur pikërisht kështu, ndoshta jo pikërisht kështu, po diçka më ndryshe, ai mund të quhej Roland dhe ka të ngjarë të kishte lidhje me këtë që sapo u largua, pa përshëndetur, pa kërkuar të falur, pasi kishte përsëritur disa herë, vishu, jemi disa vetë që të presim, edhe Rolandi po të pret.
Ai tjetri, që çuditërisht tani i dukej se ngjante shumë me atë që sapo doli duke përplasur derën, i kishte kërkuar vetëm një pesë, vetëm për të kaluar klasën, kishte nxjerrë një thikë të madhe me dhëmbë si sharrë dhe e kishte ngulur mbi komodinë, duke krijuar një të çarë të madhe. E çara është ende mbi komodinë dhe, po ta vështrosh mirë, mund ta dëgjosh sa herë të duash edhe zhurmën edhe frikën që bën thika kur ngulet mbi dërrasë. Mund të dëgjosh gjithashtu edhe fjalët që thotë ai, i cili patjetër quhet Roland, ose një pesë, ose kjo mund të ngulet në barkun tënd. Nameti i dëgjon të gjitha këto çdo ditë, megjithëse mund të kenë kaluar njëmijë e pesëqind ditë dhe nuk çuditet fare që edhe atëherë ishte me ethe të forta si sot dhe me temperaturë të lartë, kur hyri ai, se e kishte gjetur derën e jashtme të pambyllur.
Ditë më pas, kur do t’i kishin ikur ethet, ai do ta shikonte përherë më me kujdes të çarën e asaj thike me dhëmbë e do t’i kthjelloheshin shumë gjëra, që sipas mendimit të të tij nuk ishin edhe aq të ngatërruara dhe kishin lidhje me një djalë të gjatë, që nuk qe e vështirë t’i kujtohej se e quanin Roland, se ulej gjithnjë në bankën e fundit, e zinte gjumi, por nuk mungonte asnjëherë. Kishte një fytyrë të rrumbullaktë dhe Lefteria e ngacmonte, eja tani Landi na i qaj ca vargje nga Mjeda. Fytyra e rrumbullaktë ngrihej me përtim, thoshte nja dy fjalë që arrinin deri në veshët e tij: pusho moj putanë, klasa gjëmonte nga gazi, kurse profesor Nametit s’i mbetej veç t’i ndëshkonte për atë fjalën e pacipë e t’i nxirrte të dy nga klasa. Nuk është vështirë të kuptohet se kemi të bëjmë me shkollë nate, kur Lefteria është nënë me dy fëmijë, prashit tërë ditën bythat e ullinjve, kurse Rolandi bën çdo muaj të njëjtat bullona në një torno të vjetër kineze në ofiçinën e peshkimit. Nameti nuk e ngre Rolandin asnjëherë, veç i ka vënë kusht që po deshi të kalojë, duhet vetëm të thotë përmendësh katër vjersha: nga Naimi, Çajupi, Noli, Migjeni, Mjedën e ka shpikur Lefteria, meqë e di që Rolandi do të nxehet dhe pas kësaj profesori do t’i nxjerrë jashtë, sa për të ndezur një duhan se i çahet hunda.
Mirëpo Rolandi, që ka vendosur ta kalojë klasën me çdo kusht, ka tjetër mëndje. Ai i thotë Nametit një natë, kur e përcjell pas mësimit, se mund ta çojë deri në shtëpi duke e mbajtur në krahë si të ishte vazo kristali, mund t’i sjellë Mimozën kur të dojë ai, se Mimoza, veç që është e bukur, por është një kuçkë e vogël që t’i bën të gjitha marifetet, pastaj nxjerr ca premtime të tjera, njërin më interesant se tjetrin, kur sheh që Nameti nuk pranon, vetëm e vetëm të shpëtojë nga vjershat, që i hapin barkun kur i dëgjon, jo më t’i mësojë përmendësh.
-Nuk do ndahemi mirë bashkë,- thotë Rolandi para se të largohet.– Më vjen keq të vritemi për ca budallallëqe,- dhe me budallallëqe nënkupton Naimin, Çajupin, Nolin, Migjenin, gjë që e mërzit së tepërmi Nametin, domosdo këto fjalë do ta bëjnë me nerva, do t’i thotë diçka për kombin, për kulturën, për kujtesën, ndërkohë që Rolandi do të jetë larguar dhe ai do ta ndjejë se po flet pa njeri pranë, gjë që do ta nervozojë edhe më keq.
Do të vinte patjetër dita e nguljes së thikës, kur Rolandi të mësonte se ishte planifikuar për të mbetur. Viktima e parë do të ishte sipërfaqja e verdhë e komodinës, pasi ai të hynte pa trokitur, se do ta gjente derën të pambyllur, kurse Nametin në ethe të forta. Do t’i thoshte ta bënte kafenë vetë, të merrte konjakun brenda librave të bibliotekës, ta shkulte thikën që andej ku e nguli dhe në fund të fundit të qetësohej, se nuk po i bëhej ndonjë padrejtësi e madhe, përkundrazi ai kishte fyer katër figura të shquara të kulturës kombëtare dhe nuk qe i denjë për të kaluar. Mos më qi kokën, kishte thënë Rolandi pasi kishte shkulur thikën, ia kishte tundur metalin tërë dhëmbë përpara hundës, kishte përmendur një krahasim të frikshëm për barkun dhe komodinën, pastaj pasi të gjente shishen e konjakut e të mbushte dy gota plot, të tijën do ta kthente njëherësh e do ta rimbushte.
-Tërë këto libra, ç’i bën,- thotë Rolandi me zë të trashur nga konjaku.
Merr nga biblioteka një vëllim të trashë që mezi ngrihet, e hap dhe Nameti vë re që është enciklopedi pikture.
I kujtohen të gjitha këto pikë për pikë, siç ndodhën, uljen e Rolandit në cepin e krevatit, heshtjen e tij, përqëndrimin e thellë, dy orë të tëra duke shfletuar, kërkesën për ta marrë librin në shtëpi, deri sa e thau të gjithë shishen. Megjithëse në ethet e zjarrmisë së lartë, Nameti vë re mirë si shkëlqen fytyra e Rolandit, balli i rudhet, ul kokën të shohë më mirë, nuk thotë asnjë fjalë, nuk kërkon asnjë shpjegim. Janë çaste vërtetë të paqarta, pa fjalë, vetëm në fund do të pyesë, të gjitha këto janë prej letre? Pasi t’i tregojë shkurtimisht se ato janë fotografitë e atyre pikturave, se pikturat e vërteta janë brenda koleksioneve të mëdha dhe se koleksionet e mëdha ndodhen brenda muzeve të artit, Rolandi do të pyesë ku ndodhen këto muze të artit. Nameti do të bëhet pishman njëmijë herë që do t’i përmendë njerin prej tyre, pikërisht Luvrin, domethënë Parisin që nënkupton Francën, do t’i thotë gjithashtu se edhe pikturat janë kujtesë kombëtare, pa i bërë krahasim me vjershat që Rolandi nuk i do, në kohën kur Rolandi do t’i bëjë kërkesën për ta marrë librin në shtëpi për disa ditë, duke harruar në të njëjtën kohë se pak më parë i ka tundur thikën para hundës dhe i ka thënë diçka të tmerrshme për çarje barku. Mirëpo pikërisht në këto çaste ka kuptuar më së miri se ka filluar vdekja e Rolandit.
Zjarrmia e lartë ka edhe ajo të thekurat e saj, ca ngjarje i lan e i bën xham, ca të tjera i turbullon, i pret copa copa, i ngjit si t’i dojë qejfi, duke shtuar nga vetja edhe ca të tjera të pangjara, që të bën t’i besosh, sikur kanë ndodhur vërtetë mu para hundës tënde. Ajo historia me Jasharin e gjatë, atë shufrën e hollë të fëmijërisë, i vjen tani e shkoqur bukur dhe e bën të qeshë aq sa i dhëmbin brinjët. Jashari e fton ta pijnë një kafe, por meqë s’ka kohë, i kërkon të dalë në Skelë, aty rreth orës dhjetë të paraditës. Nuk i thotë fare se është përgjegjës i ofiçinës së peshkimit, domethënë përgjegjës edhe i Rolandit, por këtë do ta marrë vesh kur të shkojë për kafe, kur Jashari ta fusë në ofiçinë, t’i paraqesë një për një të gjithë ata që punojnë aty nëpër torno e freza, të lyer në faqe e nëpër sy me graso. Më në fund do t’i dalë edhe Rolandi, pak i turpshëm, ose gjoja i turpshëm, ndryshe nga natyra e tij. Patjetër Rolandi ia ka treguar Jasharit nguljen e thikës në komodinë, i ka treguar dhe për vjershat, sepse katër prej tyre, duke mos përjashtuar as Jasharin fillojnë të recitojnë përmendësh Naimin, Çajupin, Nolin dhe Migjenin. Nameti edhe mallëngjehet edhe i vjen për të qeshur me këta burra të moshuar që bëjnë para tij si karagjozë, megjithatë merr vendimin e madh që Rolandi tani e meriton pesën, i përqafon të gjithë pasi ngjit pak nga ajo boja e zezë e tyre dhe del buzë detit me Jasharin për të kujtuar vitet e tyre të largëta kur ngjiteshin nëpër kodra, kur panë për herë të parë atë marinarin që e bëri tre herë me gjimnazisten e bukur, ndërsa edhe ata e tundën pak cipalin e tyre. Kujtuan edhe gjëra të tjera, po për pesën e Rolandit nuk folën fare.
Mirëpo që atë ditë Rolandi nuk erdhi më në shkollë, në bazë të mungesave u përjashtua, askush nuk e dinte ç’kishte pësuar e ku ndodhej. Nameti nuk e vuri re fare mungesën. Qe humbje vetëm e një ngjarjeje, po jo e gjithë ngjarjeve të jetës së tij. Ato venë e vinë bashkë me fytyrat, ca shuhen e ca shfaqen dhe sidomos për një mësues që e ushtron profesionin e tij prej gati një çerek shekulli, këto zhdukje fytyrash janë të vërteta të përditshme që nuk të mallëngjejnë.
Më pas ndodhën ca ngjarje që e turbulluan jetën e qytetit aq shumë, sa nuk ishte parë që prej rreth dyzetepesë vjetësh. Ca kalorës nate i mbushën të gjitha lagjet me shkresurina kundër atyre që qeverisnin prej kohësh që s’mbaheshin mend. Ishin vërtetë kalorës hipur mbi kuaj dhe erdhën nga kodrat e qytetit pa i parë kush. Të tjerë kishin nxirë muret me ca shkronja të mëdha analfabetike në dukje, po fjalët Poshtë dhe Rroftë dalloheshin mirë, sidomos të qarta ishin kush duhej të rronte e kush duhej të binte poshtë. Atë mëngjes qytetin e pushtoi terrori, u dukën uniforma jeshile me mburoja e armë të veçanta, me një emër rrënqethës që të kujtonte briskun. Nametit i kujtohen të gjitha këto me imtësi, gjithashtu i kujtohet edhe se si disa ditë më pas, kur po pinte një kafe te “Bishti i dhelprës”, erdhi e iu ul në tavolinë pikërisht ai i fshiri nga mëndja, Rolandi. Kishte njolla të zeza në fytyrën e shtrembëruar tmerrësisht, dy dhëmbë të thyer dhe duart të enjtura te kyçet. Çdo gjë u bë e qartë kur Rolandi tregoi me humor se si e kishin lidhur me këmbët e duart e hapura me fytyrë nga muri për një javë rresht, si e kishin shëmbur në gjithë trupin me ata bastunët kauçukë, si i kishin vënë te tëmthat disa herë revolen për ta ekzekutuar dhe të gjitha këto për ato shkresurinat e rrugëve dhe zhgaravinat nëpër mure.
Mirëpo Rolandi i rrëfeu këto gjëra duke qeshur, janë bij kurvash, tha dhe qëlloi tavolinën me grusht, pastaj i kishte treguar Nametit një tufë me kartmonedha në dollarë, kam mbledhur plot dymijë, arrijnë për të shkuar deri në Luvër?- pikërisht kështu shfreu.
Nametit iu kujtua turbull libri i trashë me piktura atë ditën e nguljes së thikës në komodinë, diçka pyeti, mori përgjigje të çoroditura, heshti, e pa në sy dhe ndjeu se Rolandi e kishte marrë prej kohe vendimin e madh për të vdekur, gjë që Nameti nuk mund ta pengonte, vetëm se u përpoq ta shtynte sa më tepër të qe e mundur. Tani Rolandi dinte shumë, shumë më tepër se ai, përmendëte Pikaso e Rembrand, Praksitelus e Mikelanxhelo, Van Gog e Gogen. Ai dinte ku qe kulla Eifel, rrugicat që të çonin në Luvër, Katedralen e famshme të Parisit. Me mendje jetonte ditë e natë vetëm atje, bënte gjithfarë kontrabandash për të mbledhur dollarë, që një ditë të ishte atje. Për çudi Nameti vuri re që Rolandi tashmë kishte filluar të fliste një frëngjishte të mjerë, gjuhë që pa dyshim e torturonte shumë, po që nuk e kishte mposhtur. Siç duket edhe këto qenë një shkak më tepër që të dyshohej e të shtrembërohej aq keq nga jeshilët e briskut se kishte ardhur natën nga kodrat si kalorës për të hedhur shkresurinat me Poshtë e me Rroftë.
Të gjitha këto e bindën se Rolandi po ropatej vërtetë pak si tepër për të vdekur sa më shpejt, por që nuk ia tha. I tha vetëm se aq dollarë nuk mjaftojnë, se ndoshta duhen edhe një herë aq, vetëm e vetëm për t’ia shtyrë edhe ca kohë vdekjen, që Rolandi po e kërkonte me aq ngulm.
Tani që i ka rënë pak zjarrmia se ka pirë dy aspirina njëherësh e vret mëndjen të gjejë si i lindi mendimi që Rolandi po kërkonte me ngulm të vdiste. Ai djalë dy metra i gjatë e i bukur, me fytyrë të rrumbullaktë e gjak të nxehtë, që nuk mund të lexonte dot as një faqe libri, qe gëlltitur i gjithë nga ngjyrat, loja e dritëhijeve, figurat e Rembrandit që dalin nga errësira, kishte hyrë i tëri në një botë tjetër, nga ku e kishte të vështirë të dilte. Ai rronte ditë e natë atje, nëpër fushat e pamata me luledielli të Van Gogut, te vajzat e egra të ishujve të Gogenit, nëpër urat dhe liqenet e Manesë, mes figurave kubiste të Pikasos, tundëte orët e vdekura të Dalisë. Rolandi jetonte te e ndaluara, ishte i mbështjellë i gjithi prej saj, realisht rronte vetëm atje, kurse këtu ishte një i vdekur. Kur i tha një ditë:
-Roland, do të të vrasin,- Rolandi qeshi dhe si u mendua pak u përgjigj se do të shkonte atje edhe po ta vrisnin. Prandaj Nametit nuk i mbetej tjetër veç t’ia shtynte pak atë çast, ndoshta do të ndodhte mrekullia, megjithëse të paktë qenë ata që shpresonin se pushteti i kohëve që nuk mbahej mend, mund të zbutej sadopak, sa për të hapur kufijtë e t’i jepej mundësia edhe Rolandit të udhëtonte të paktën dhjetë ditë sa të shikonte Luvrin.
Rolandi hyri në lojën e të dukurit dhe të zhdukurit, shfaqej vetëm sa për të treguar tufën e dollarëve që gjithnjë trashej, merrte përgjigjen se duhen edhe më, vazhdonte rrjedha e zakonshme e fytyrave të reja, çdo ditë diçka boshatisej e prap mbushej, kështu që mungesa e tij nuk binte edhe aq në sy. Edhe nekrologjinë për vdekjen e tij e pa një ditë pa vëmendje, iu duk si fytyrë e njohur por nuk u përqëndrua, se binte shi dhe ishte pa çadër. Edhe kur e ndali në rrugë Lefteria, që tashmë e kishte mbaruar shkollën e i tha, e more vesh për Rolandin e i tregoi si kishte ndodhur, Nameti iu përgjigj thjesht se e dinte prej kohësh që Rolandi kishte vdekur, që kur hapi për herë të parë librin e madh me piktura e filloi të mblidhte dollarë, gjë që e habiti me të vërtetë Lefterinë dhe seç tha e tronditur ca gjysmafjalë nëpër dhëmbë që nuk u dëgjuan, por pa dyshim duhej të kishin një kuptim të tillë: profesori paska rrjedhur.
Kurse na del që ai djalë qenka gjallë dhe e priste atje përjashta së bashku me atë që hyri pa trokitur e i ngjante aq shumë. Ndoshta bëhej fjalë për tjetër njeri, ose ndoshta ai që kishte vdekur nuk ishte Rolandi i vërtetë. Në kohë të turbullta, kur qyteti dhe deti ishin të rrethuar nga vdekja, çdo gjë mund të ndodhte. Mbase edhe zjarmia e lartë kishte faj, krijonte ngjashmërira të kota, shpikte ngjarje e fytyra të gënjeshtërta.
Kur e ndjeu veten pak më mirë, mendoi të dilte, ta zgjidhte këtë lëmsh, që kot së koti kishte lidhje edhe me të, se ai që quhej Roland, që edhe paska vdekur edhe qënka gjallë, paska lënë një shkresë, ose paska me vete një shkresë, ku përmendet emri i tij, por për çfarë, as që mund ta gjente dot, sado ta vriste mendjen.
Pas disa kohësh do t’i kujtonte të gjitha me imtësi, ndoshta do t’i harronte prap, por gjithësesi kur të zbriste poshtë, vërtetë do ta prisnin katër vetë, që nxituan ta futnin në një xhip të madh, por Rolandi mungonte. Dhe kur të hynin në një shtëpi të vjetër me obor, në dhomën e madhe të së cilës qante një grua, ai do të bindej se Rolandi i gjatë dymetrosh ishte brenda asaj kutie në madhësi dy pëllëmbë, mbuluar me mëndafsh të kuq, vendosur në një shtrat të vjetër, zbukuruar dosido. Do të dëgjonte si ndodhi që Rolandi u katandis për t’u futur në kuti, pikërisht atëherë, kur vendosi të ikte prej këtu për të shkuar atje. Te telat me gjëmba e kishin plagosur. Ata që e kishin plagosur e kishin ndjekur dhe në atë tokën tjetër, e kishin qëlluar nga afër disa herë duke e lënë atje, për ta varrosur banorët e asaj tokës tjetër. Nameti do të mësonte gjithashtu se ishin pikërisht ata banorë të tokës tjetër që kishin gjetur emrin dhe adresën e midis tyre edhe një shkresë ku përmendej emri i tij. Tashmë kufijtë s’qenë më të mbyllur, pushteti i kohëve që s’mbahej mënd kishte rënë dhe një ditë mbriti që andej letra ku thuhej në gjuhë të huaj ku ndodhej Rolandi. Kjo qe e gjitha.
Tani ata njerëz pritnin çdo të thoshte Nameti, ndoshta do të shkruante disa fjalë te pllaka e mermertë që po përgatitej, ndoshta do të shfrynte kundër vrasësve, mirëpo ai tashmë po mendonte tjetër gjë. Ai po mendonte se Rolandin e vrau ai libri i madh i bibliotekës së tij, se ai djalë i bukur dy metrosh që tani rrinte brenda një kutie dypëllëmbëshe, tani do të ishte gjallë në se nuk nuk do të kishte bërë shoqëri me Mikelanxhelon e Dalinë, me Van Gogun e Gogenin, se vrasësit e vërtetë të tij nuk ishin ushtarët, por pikërisht ata, domosdo edhe Nameti që nxitoi ta prezantonte me ata. Doemos të gjitha këto nuk mund t’ia thoshte asaj nëne që qante mbyturazi, as vëllezërve e babait, se ata patjetër do të thoshin: qenka i rrjedhur, mirëpo diçka duhej të thoshte, prandaj e kishin marrë me aq ngut, pikërisht ditën që digjej nga zjarmia e lartë.
Më në fund u dëgjua nga të gjithë të thotë diçka të pakuptimtë, që ai patjetër do t’ua sqaronte dhe ata më në fund do ta pranonin.
-Çojeni në Luvër.
Pikërisht kështu u tha dhe ata pikërisht kështu vendosën.

6/26/2003 12:25:05 AM
P.Faliro

HIQMET MEÇAJ

(tregim)

 

VJEDHËSI I RRUGËVE

Atë ditë Nameti kishte vendosur të shkonte së pari te Jaja Poli. Melin për pëllumbat e egër mezi e gjeti aty ku e kishte fshehur, pas pasqyrës së vogël, që ta zmadhonte hundën e ta nxirrte si ajo kodra e shëmtuar plot gunga të kuqërremta, vendosur si me shejtanllëk përtej shumëbanesës së tyre të plasaritur nga pleqëria. E dinte që plaka do të gëzohej, do ta linte t’i merrte në dorë pëllumbat e, po të donte, mund ta lejonte t’ua puthte pak sqepin, por ama, vetëm aq.
Pastaj do t’i duhej t’i bënte një vizitë të shkurtër Kapedan Janit, të flisnin për anijen e tij të përbindshme, pa le më për gratë, që zoti i ka krijuar për të na e pjerdhur mëndjen, siç përsërit gjithnjë ai, duke na e shkundur atë veglën poshtë, gjë që nuk ia vlen fare.
Kurse për të tjerat, dihej. Do t’u gëzohej rrugëve, që askush nuk e vret mëndjen se përse kanë të gjitha emra zanash, shtojzavallesh e qëniesh të krijuara nga tru të hallakatur e që bashkia ka menduar t’i shkruajë kaq ngjitur, në tabelat e ngulura nëpër hunj prej alumini.
Bri shumëbanesës derdhet poshtë Sirinoni, që është rruga e sirenave dhe kryqëzohet lart me Parthenonin e poshtë me Najadhonin, që s’duhet të jenë veçse virgjëreshat dhe najadat. Paralel me Sirinonin, ngarkuar me pallate të bukur e dyqane luksozë, parakalon Niridhoni, si një nerajdë e hijshme e kështu me radhë, Kalipsoja, Afrodhiti…
Nameti e ka bërë zakon, i bie një herë rrotull Sirinonit deri te Parthenoni, jo se kërkon të takojë aty ndonjë virgjëreshë apo sirenë, megjithëse të tilla, me gjokset deri te gryka, qarkullojnë e shkunden përditë, por se nuk ka ç’bën, nëpër kafenera s’hyn dot, sepse, një filxhan që serviret në to, vlen sa gjithë ushqimet që i duhet të blejë për dy ditë bashkë. Ecën ngadalë e më nge, dredh cigaren nga kutia Rapid, vështron jargavanët, i bën “pës” ndonjë maceje, nuk përshëndetet fare se nuk njihet me njeri. Kuptohet që, veç Jaja Polit dhe Kapedan Janit, gjërat më me vlerë për të janë gjithë këto rrugë.
Prandaj dhe atë ditë, pasi rufiti frapenë me pesë cigare radhazi, i futi dy-tri pompa nga kolonja e lirë e rusëve, u sigurua për çelësin në se e kishte në xhep dhe nisi të zbresë më nge shkallët, ngaqë shumëbanesa e tyre nuk ka ulngritës.
Sa hapi derën e rëndë që të nxirrte jashtë, pamja qe vërtetë tronditëse. Mungonte lulishtja dhe gardhi rrethues, katër shkallët ngjitëse që të nxirrnin në rrugën Terpsihoris, mungonte edhe vetë rruga Terpsihoris. Supermarketi Andonopulos, që duhej të ishte përballë, gati sa nuk e përplaste fytyrën me pallatin e tyre. Tashmë rruga Terpsihoris, ku parkoheshin në të dyja anët makina luksoze e prap kishte vënd për të kaluar të tjerat, qe bërë një pëllëmbë e gjerë. As macet nuk mund të lëviznin lirisht aty.
Mund të kthehej përsëri brenda, nuk e prisnin punë të ngutshme, mirëpo qe mësuar të shikonte Sirinonin, t’i binte rrotull Parthenonit, t’u hidhte një sy shitoreve të mbushura dinga të Niridhonit e pastaj të nisej drejt udhëgjerës Poseidhon, ku do t’u puthte sqepat pëllumbave të egër, po të ishte në të mira Jaja Poli. Vuri dorën në xhep, u sigurua që meli ishte aty. Pastaj do të nisej më këmbë buzë detit për të arritur te Kapedan Jani, të cilit i kishte dhënë fjalën dhe ai e priste. Të gjitha këto, mendoi ai, duhej të mos i bënte? Të mos i bënte sepse iu tek rrugës Terpsihoris të lëvizte nga vendi, të shtypej e të hollohej sa një pëllëmbë, duke e ngjitur supermarketin Andonopulos mu tek muri i shumëbanesës 53 g.?
Mirëpo nuk qe kështu. Gabim e mendoi që këto proçka i paska bërë rruga Terpsihoris me tekat e saj të papritura, sepse në fillim nuk i kuptoi zërat prej nga vinin, por më vonë i dëgjoi fare shkoqur tek gumëzhinin nga maja e terracës. S’kishte si të mos hutohej kur u dëgjua dikush të thotë: “Nuk mungoka vetëm Terpsihoris, por edhe Artemidhos, Najadhoni me Niridhonin, Afrodhiti e Alqioni. Dikush na i paska vjedhur të gjitha rrugët”!
Kur u ngjit edhe vetë në terracë, nuk u besoi syve. Banorët e lagjes kishin hipur majë shumëbanesave, që tani dukeshin të ishin ngjitur e ngjeshur me njera-tjetrën dhe aty, ku duhej të ishin rrugët, kishin mbetur disa ngushtësira të mjera hollaqe, që ngjanin më tepër me vija shtrembanuke. Edhe për të qeshur, edhe për të qarë!
Lagja e bukur, e mbledhur sa një grusht, po përjetonte tani çaste që as i kishte menduar më parë.
-Poseidhoni u hap,- briti papritur dikush, që vëshgonte me një tejqyrë të gjatë si ato të piratëve.- U mbyll prapë,- rënkoi ai,- u lejuan të kalonin vetëm një shpurë makinash.
-Vure re cilët kaluan?
-Presidenti,- u shfry ai.
-Paketa President, ajo me 25 cigare?- u mundua të bënte shaka dikush.
-Jo, jo, i vërteti,- u përgjigj njeriu me tejqyrë.
Tani u kuptua nga të gjithë se gjendja ishte vërtetë e rëndë. Duhej të ishe kreu i shtetit që rruga të lejohej, mirëpo edhe kjo nuk përbënte zgjidhje, sepse president mund të bëhej vetëm një njeri, kurse ata ishin shumë. Por a mund të bëhej presidente, për shembull zonja Aleksandra, dyqind kile, e trashë aq sa nuk e nxinte as dera dhe e shtynin me karrocë? Për zotin Aslanis, as që bëhej fjalë, se i kishte ngrënë në tru dy cerebrale dhe ngatërronte qenin me kokrrën e portokalles…
Më pas pëshpëritjet u shtuan. Dikush tha se u hap për pak Najadhoni, më pas e njëjta gjë u fol për Alqionin, por këtu habia u bë e madhe sa kodra e rrjepur përballë: qe lejuar të kalonte Antigoni, që të gjithë e dinin prej kohësh të vdekur e të kallur. Por ja që Antigoni qenkej ende gjallë, i marrka akoma në qafë burrat, komandoka edhe vjedhësit më të mëdhenj, sidomos ata të rrugëve!
Nameti kishte dëgjuar për fantazmën e Antigonit, që i thëthinte meshkujt nga njëqind metra larg, i fuste te vrima e epshit të vet, aq sa ata nuk flinin më dot me gratë e tyre as pas disa muajve, kur mezi dilnin që andej, të fishkur, të latërzhyer e të perënduar. Antigoni qe bërë tmerri i grave, në gjallje dhe në vdekje, por më tmerr u bë tani, pikërisht sot, kur të gjitha rrugët ishin vjedhur, kurse për të po hapeshin.
Pastaj tejqyra kaloi dorë më dorë e sy më sy. Brenda tubit të saj një bebelino e madhe filloi të shtynte muret që lëviznin, sikur të kishin rrota nën vete, e të zbulohej pak nga pak, në fillim ndonjë gardh, pastaj pak gjelbërim, ngjyra gri e asfaltit, njollat e maceve dhe të qenve. Dikush filloi të rendë me një vrap të çmendur.
-Vjedhësi, vjedhësi po ia mbath,- u dëgjuan zëra nëpër të gjitha terracat.- Bebelinua e hapi rrugën Terpsihoris.

(Botuar në “Gazeta e Athinës”, dhjetor 2004)

BALADË PËR KËPUCËN QË S’ECI

Nuk dihet shkaku se si qeni buldog futi turirin brenda në atë dollap të madh, kapi me dhëmbë këpucën e majtë, pikërisht kur ajo, bashkë me këpucën e djathtë, po luteshin si përditë të dilnin përjashta, të visheshin e të shkelnin në udhët e botës, në shi a në diell, s’kishte rëndësi, vetëm të ndjenin harenë e të ecurit, sepse kishin vite që rrinin aty të kyçura, në errësirën e atij dollapi. Po buldogu kapi vetëm njërën, të majtën, e nxori që andej, pasi i futi dhëmbët e mëdhenj në lëkurën e bukur e të qepur me finesë, shkoi te ballkoni e, si bëri disa lodra të rrezikshme duke e kafshuar dhe lëshuar, duke e shtyrë me këmbë e turinj, ajo këpucë e majtë ndjeu se fluturoi në ajër, bëri ca kolotumba të rrezikshme, që asaj iu dukën të bukura, pastaj, si u shuk dy-tri herë në një çimento të fortë, kërceu e u fsheh në një kaçubë të vogël bari.
U rrënqeth kur preku barin, pastaj ndjeu rrezet e diellit ta ngrohnin, t’i depërtonin në të gjitha poret e trupit, sipër llapës, nëpër lidhëse, të lodronin brenda birave të vogla, aty ku një fill ele­gant kishte bërë ato të qepura aq të bukura, që i shkonin për shtat vetëm një këpuce luksoze por fatkeqe. Ishte e lirë, në ajër, mund të mendonte, të shikonte, bile edhe ëndrra se si, pasi përshkoi trotuare, hendeqe, pirgje me gurë e me baltë, ca duar të buta e përkëdhelën, e pastruan mirë e mirë e pastaj i shtruan sipër lëkurës elegante një bojë të ndritshme, ku edhe dielli verbohej po të shihej në të.
Vetëm kaq. Shpejt e kuptoi vetminë, ajo ishte këpucë dhe kishte lindur bashkë me të djathtën, pa të s’kishte asnjë vlerë. Kur rrinte aty mes barit, ndjeu një dorë ta ngrejë lart, ta përkëdhelë e të thotë “ç’këpucë e bukur, qenkam me fat”. Një këmbë u fut brenda saj dhe qëndroi aq bukur sa që ai tha përsëri “qenkam me fat”. “Po e djathta ku është”? tha zëri pas pak. E kërkoi të djathtën e, meqë s’e gjeti, e hodhi përsëri këpucën e bukur aty ku ishte, në kaçuben e vogël mes barit. Në atë çast, këpuca e majtë, që s’kishte qënë kurrë e keqe në shpirt, iu lut zotit që atij njeriu t’i këpuste këmbën e djathtë. Dhe ky mendim iu ngulit thellë, aq sa çdo çast uronte t’i kalonte aty dikush këmbëdjathtëkëputur, ta vishte, të ecte tok me të se, të thuash të drejtën, për të ecur kishte lindur.
Së shpejti ra mbrëmja. Hapat u rralluan. Ajo ndjeu barin të fëshfërinte, pastaj lidhëzat u drodhën, disa këmbë të vockëla prekën butësisht lëkurën e saj dhe një hardhucë u zhyt brenda. Ishte hera e parë që shikonte hardhucë, e cila duhet thënë që në fillim, nuk i pëlqeu, se lëvizte shumë, sikur diçka kërkonte e diçka nuk i pëlqente. Ajo doli prapë dhe u kthye pas pak me një të dytë që, pasi u përkëdhelën bënë seks hardhucërishte, pa ceremonira, pa zhveshur rrobat e tepërta, siç kishte parë zakonisht këpuca nga brima e dollapit ku rrinte. Pastaj hardhucat, si iu lutën zotit për shtëpinë e bukur që u bëri dhuratë, fletën në krahët e njëra tjetrës pa gërhirë e pa lëvizur fare. Kurse këpuca mbeti zgjuar gjithë natën e natës. Mendonte të djathtën, ku ishte, edhe ajo e ndjente vetminë, atje në errësirë, pa shpresë për të dalë jashtë.
Asnjëherë, mendoi ajo, nuk ecëm siç duhet. Ca shkallë, pak trotuar, brenda në makinë, prapë trotuar, shkallë, ashensor e më pas muaj e muaj të tërë brenda errësirës së atij dollapi të frikshëm. Do kalbem këtu, mendoi, pa bërë atë për të cilën linda, do strehoj hardhuca , kërmij, krimba, deri sa një ditë dikush do të më hedhë mes plehrave, larg këpucës së djathtë. Edhe atë do ta flakin për fajin tim, mendoi.
Ndërkaq filloi një shi i dendur, ajo shkëlqeu aq bukur nga drita e rrugës, sa edhe vetë u habit dhe, në pamundësi të gjente të djathtën, iu lut zotit që njeriu i parë që do ta merrte në dorë të kishte vetëm një këmbë.

28. 3. 2000
P.Faliro. Athinë.

ATJE DHE KËTU

-Mbylle,- i tha ai,- flasim më vonë. Apartamentet e veçanta mbaji për suedezët, kujdes pishinat, të jenë në gjendje funksionimi. Për çdo gjë do të komunikojmë bashkë, por të paktën sot më lini të qetë.
Ai e mbylli celularin me nervozizëm, tha “nuk bëjnë dot gjë pa më pyetur” dhe u ul në ndenjësen e tij.
-Më falni- e pyeti një burrë rreth të gjashtëdhjetave,- për hotel bëhet fjalë?
-Po,- u përgjigj ai indiferent.
Zilja ra prap, e hapi me përtim, diçka tha përsëri nëpër dhëmbë e pastaj ngriti zërin që ai tjetri ta dëgjonte më mirë, meqë udhëtonte në autobus dhe natyrisht kishte zhurma.
-Nuk e kuptoni që jam me pushime?- shfryu. Pastaj, si mori vesh ankesën, i foli me ton të ashpër e të prerë, “që ngarkesën e nisur nga Hong Kongu ta faturonin në Angli” e, si dëgjoi për një çast ç’i tha tjetri, shtoi se “duhej ta nisnin mallin për Buenos Aires”. Kërkoi të kontrollonin mirë cilësinë e kompjuterve dhe ta linin rehat të paktën “për ca ditë”.
Bisedën që bëhej në anglisht, e dëgjoi një grua e re, që rrinte në ndenjësen pas tij. Ajo, si e ciku pak në shpatull, e pyeti për ç’kompjutera bëhej fjalë dhe sa ishte kostua “se kërkonte të paiste zyrat e saj”. Pa i kërkuar tjetri shpjegime, gruaja e re i tregoi se drejtonte qëndrat e dobësimit në të gjithë vendin, se aktiviteti i saj shkonte shumë mirë, por nuk bëhej fjalë “për një eteri1 ndërkombëtare, si ajo e tij”. Ai mërmëriti se çmimet qenë tepër të arsyeshme e më të ulta se këtu, për këtë as që bëhej fjalë, kurse cilësia,… ai përdori pikërisht shprehjen “kanë kujtesë përbindëshi dhe shpejtësi skëterre”.
-Ju lutem, më jepni një kartvizitë,- e përkëdheli zërin zonja e re e eterisë së dobësimit BodyLine.
Ai i zgjati pa entusiazëm një copë letër të thjeshtë, ku ajo lexoi me etje “doktor profesor i shkencave informatike” dhe më poshtë vinin emrat e mëdhenj të universiteteve ku qe specializuar. Ndërsa merrte kartvizitën, gruaja e re i shpjegoi përse po udhëtonte me urban, “ se makina e kishte lënë në mes të rrugës për një defekt” dhe se “i ishte mirënjohëse atij defekti, që u bë shkak të njiheshin”, pastaj e pyeti në se mund t’i telefononte, që t’i thonin më nga afër kërkesat.
-Çdo gjë është e mundur,- u përgjegj djali i ri në mënyrë krejt të papërcaktuar, pa i dëgjuar më falënderimet e gruas së re, e cila megjithëse e vuri re ftohtësinë e tij, mendoi se një rast si ky “nuk duhet ta lë të jetë kalimtar”. Burri gjashtëdhjetëvjeçar ishte nervozuar që “i zuri radhën” gruaja e re, ai e njohu i pari dhe po ngutej të rihynte në bisedë, se prej kohësh kërkonte t’i kalonte një herë pushimet në një hotel luksoz, ëndërr që mund të realizohej pikërisht tani, nëpërmjet këtij djaloshi të ri, që zoti e solli fare rastësisht pranë tij, në këtë urban, ku nuk mungonin gratë llafazane, por edhe të bukura. Mendoi se pikërisht tani kishte rastin të bisedonin edhe për ndonjë çmim të arsyeshëm, se qe pensionist, kishte punuar me ndershmëri gjithë jetën, por “me djersën e ballit nuk bën dot para të madhe”. Pas pak ndryshoi mëndje për fjalët e fundit, se ja ai, një djalë i ri, kishte vënë para të madhe dhe nuk mund ta akuzonte “që i kishte vënë pa djersën e ballit”, kjo do ta prishte krejtësisht punën dhe ai nuk do të realizonte dot ëndërrën e tij. Pasi u mbyt në djersë, ca nga urbani e ca nga mendimet, e pyeti me ndrojtje djalin e ri “ai hoteli, ku ndodhet” dhe, si mori përgjigjen “në Rodhos”, i paraqiti kërkesën me zë të ulët, të mos e dëgjonin të tjerët dhe i prishnin punë, sidomos ajo gruaja e re që ishte dhe e bukur.
-Do të përpiqem,- tha ai dhe i zgjati plakut kartvizitën.
Por telefoni ra përsëri. Shumë udhëtarë të urbanit u munduan të dëgjonin bisedën, këtë ai e vuri re se u bë qetësi nga të gjithë, ndaj u mundua ta ulë zërin, “që ata kurreshtarët të mos merrnin vesh përse flitej”, mirëpo me që ishte brenda, zëri dëgjohej i dobët, kështu që edhe ai duhej të bërtiste pak. I kërkonin mendim për disa qindra hektarë tokë që duheshin blerë diku në ishujt e Paqësorit, fjalë që u përsëritën disa herë, për ca autostrada në Vendet e Lindjes, por ai e mbylli se ishte me pushime, pasi tha diçka të paqartë për ishujt e Paqësorit dhe u lut përsëri të mos ta shqetësonin.
-Ju lutem,- iu drejtua një vajzë e re bjondine me zërin si psherëtima.
Ai fërkoi sytë nga lodhja e madhe, pagjumësia e vapa, kërciti kokën pak majtas e djathtas dhe nuk i kushtoi vëmendje.
Vajza e re bjonde u skuq, heshti, vërejti fytyrën e bukur të burrit elegant, që s’mund t’i jepte më tepër se tridhjetë vjeç, që kushedi përse udhëtonte me autobus në mes të kaq e kaq njerëzve që po e besdisnin, midis tyre edhe ajo vetë, kur të pasurit si ai shtriheshin ndën palma, diku larg, në ishujt e vetmuar, apo bënin kruazjera mbi anije fantastike të tipit të fundit. Burri i ri fliste një anglishte të pastër me akcent tipik anglez, dukej që ishte i pagjumë dhe i lodhur tej mase, kurse ajo budallaçka kërkonte të njihej me të. Ajo e dinte që ishte tepër e zakonshme në morinë e vajzave të zgjedhura që njihte ai dhe që nuk kishte mundësi t’u kushtonte vëmëndje të paktën as për pesë minuta.
Por, kur vajza nuk e priste, ai i zgjati edhe asaj një kartvizitë, ku ishte shkruar një numër i gjatë celulari dhe orari kur duhej ta shqetësonin, vetëm se nuk e pa fare në sy, sikur kërkonte diçka jashtë xhamave të dritares, ndoshta makinën luksoze që do ta priste.
Gruaja e re afroi pak kokën, që ai t’i ndjente frymën në zverk, e ciku përsëri si padashje dhe, kur ai ktheu kokën, i pëshpëriti diçka për një vilën e saj në periferi, midis malit dhe detit, shtoi se “ishte e lirë këto dhjetë ditë” dhe se “po të kishte kohë të lirë…”, prandaj i zgjati edhe ajo kartvizitën e saj, duke nënkuptuar që për këtë duhej të telefononte ai. Vajza e re u shqetësua kur pa se ajo i zgjati atij kartvizitën dhe u afrua pikërisht kur gruaja e re po i thoshte diçka për një vilë dhe për kohë të lirë.
“Nuk të lënë as plakat”, tha me vete, megjithëse gruaja e re dukej të paktën rreth të tridhjetepestave dhe tepër e bukur, me linja të qarta, pa pikë dhjami në trup, “femër qind për qind seksi”, e karakterizoi ajo dhe filloi të ndiqte me xhelozi çdo veprim të saj, por kur vinte re që burri i ri dhe elegant, doktor profesor i informatikës, vazhdonte të shikonte përtej xhamave, sikur nuk i interesonte as vapa e urbanit, as burri gjashtëdhjetëvjeçar, as ajo gruaja e re që e ftonte në vilën e vet në periferi, bile as ajo që ishte një vajzë e re, tha me vete “qenka bos” dhe xhelozia për atë grua të re iu shtua aq shumë, saqë filloi ta shikojë drejt në sy me një vështrim inatçor tepër të guximshëm, si për t’i thënë “nuk të lini as ju plakat”, ose “kot e kini ju plakat”.
Gruaja i tha se pas pak do të zbriste dhe me këtë mënyrë e ftoi edhe atë, pikërisht këtu vajza desh bërtiti “mirë ia bëre së perënduarës”, kur ai nuk ndoqi kërkesën e saj dhe, ndërsa dera e urbanit mbyllej e ajo ia bëri me dorë që nga trotuari, ai mbeti si i ngrirë, pa reaguar fare, vajza përsëri desh klithi “piji lëngun kartvizitës, zonjë e perënduar”, megjithëse e dinte fare mirë që nuk ishte e tillë, por një grua në lulëzim e sipër e tepër joshëse. Tani që ajo “plaka” nuk ishte më, vendosi t’i afrohej e t’i bjerë në sy, diçka e digjte përbrenda, një ndjesi që nuk qe përsëritur kurrë po ndizej e ngjizej në brendësi të kraharorit të saj të skalisur me art, siç i thoshin shoqet.
Kishte njohur shumë djem, asnjëherë nuk qe braktisur prej tyre, përkundrazi, ajo pasi shoqërohej ca kohë me ta, ndonjëherë edhe për nevojën e ndonjë kuriziteti të çasti, ose të gjoksit të skalisur me aq art, që e ngacmonte herë pas herë, mërzitej shpejt, kërkonte njohje dhe aventura të tjera, por ky burrë kaq elegant kishte diçka të tjetërllojtë, një si fshehtësi çuditurbulluese, që të mbërthente e nuk të linte t’i largoheshe. Në kohën që ajo po mendonte t’i thoshte “më falni, diku ju kam parë” ose “mos jemi parë…”, ndërroi mëndje dhe tha mos do të ishte më mirë “unë jam studente, po ju?…” dhe qe në mëdyshje se cila nga shprehjet do të shkonte më mirë, ra përsëri celulari, ai u inatos në mënyrë tepër fisnike, i tha tjetrit që nuk e donte “Benzin”, do të ecte si të tjerët në këmbë dhe këtë e kishte vendosur, shtoi diçka si “mos më detyroni t’i braktis të gjitha përgjithmonë”, deri sa më në fund, me një ton si të bëhej fjalë për disa kartmonedha restoje, “mbajini ju miljonat, më lini të lirë të bëj jetën time”, fjalë këto që bënë përshtypje, jo vetëm te burri gjashtëdhjetëvjeçar e te vajza e bukur bjonde, por te një sërë njerëzish në ndenjëset rrotull që po dëgjonin me vëmendje.
Pikërisht në atë çast vajza mendoi se duhej të ndërhynte ta qetësonte, por urbani ndaloi, ai u ngrit e doli nga dera, duke i lënë të gjithë të shtangur.
Më pas hipi në urbanin tjetër, pastaj në trole, udhëtoi me trenin elektrik, por celulari e shqetësonte kudo, ai nervozohej, jepte udhëzime të prera për lëvizje mallrash, shitblerje akcionesh, anije, avionë, lagje të tëra që po ndërtoheshin nëpër rruzullin tokësor, grindej, e mbyllte, po zërat pas atij telefoni të pashpirt sa nuk e çmendnin, por më tepër e shqetësonin njerëzit përreth, që donin të njiheshin, sidomos gratë e reja e vajzat me gjokset shpërthyes. Ai u jepte nga një kartvizitë i bindur se nuk do t’u përgjigjej, se do të ndërronte numrin e celularit, por vetëm sa u bënte qejfin për mirësjellje, sepse ishte tepër i lodhur dhe donte të pushonte.
Pesë ditët e para vuri re se kishte ndarë rreth dyqind kartvizita dhe, meqë qe treguar i pakujdesshëm e nuk e kishte ndërruar ende numrin e celularit, ata, domethënë kartvizitamarrësit, filluan ta bombardojnë nëpër telefon.
Ditën e gjashtë e mori një grua e cila i kujtoi se diku midis malit dhe detit kishte një vilë “jo se çfarë…”, që ishte disa ditë e lirë, që kishte pritur ta merrte ai dhe se nuk do të qe “kohë e humbur për të” po të qe se “ shtynte disa punë të tjera”. Makina e Silvias erdhi e mori para “Hotel Kontinental” dhe nuk pati nevojë për ceremonira të tjera që ata të njiheshin deri në zhveshje e tre ditë rresht, nën kërcënimin e celularit, të dëgjoheshin në të gjitha ambjentet e vilës rënkime, sidomos të asaj. Pastaj asaj i erdhi një telefonatë tepër urgjente që e ftonte të çante Atlantikun, atje ku qe i shoqi dhe iu lut atij, po të dëshironte, mund ta shfrytëzonte atë vilë të vogël e modeste, të ftonte aty kë të donte e të mos shqetësohej për asgjë. Ajo do të komunikonte shpesh me të në telefon dhe shprehu dëshirën t’i përsëritnin çastet “e magjishme”. Ai i premtoi se do t’ia plotësonte dëshirën dhe si u rrokullisën për herë të fundit jashtë, në barin artificial të kopshtit, ajo u largua plot gjallëri duke mos fshehur një lot të vogël mirënjohjeje në cepin e syrit të majtë.
Ai mbeti pak kohë vetëm, sepse pati shumë telefonata, por më tepër i pëlqeu të ftonte një vajzë të re bjonde e tepër të çiltër, pikërisht atë që ishte bërë xheloze për zonjën e re e kishte thënë me vete “s’të lënë rehat as këto plakat”, por që erdhi pikërisht në vilën “e plakës” dhe kaluan së bashku ditë të mrekullueshme. Të tjerave ai u përgjigjej në celular se “qe tepër i zënë”, ose “të telefonin ditë tjetër” dhe ua shtynte e ua shtynte takimin sepse i mjaftonte Eleni, vajza e çiltër e “me gjokse të skalisur me art”, të cilën e mahniste vila e mrekullueshme, po ai i thoshte se qe tepër e vogël dhe pishinën nuk e gjente komode e të përshtatshme për një vajzë si ajo, prandaj i kërkoi të falur “që e kishte sjellur këtu”, kurse ajo meritonte shumë më tepër.
Këto të gjitha kujtonte djali i ri, atë ditë që, hipur mbi një motor “Vespa” të vjetër, po udhëtonte drejt Glifadhës. Celulari nuk binte, ndoshta qe skarikuar bateria, por ai e ndjente veten të lumtur e plot freski se kishte njohur gjithë ata njerëz, u kishte zgjidhur hallet, kishte rënë në dashuri dhe e priste një e ardhme disi e lodhshme, por edhe komode. Kur hyri në hollin e hotelit “Feniks”, shkoi drejt e në recepsion dhe aty, një burrë me mustaqe të trasha e pak të thinjura i uroi “kalo mina2” dhe i dorëzoi një zarf ku ishte paga muajore dhe po aq për lejen që duhej të merrte. Kuptohet që ai nuk i mori me seriozitet fjalët e burrit me mustaqe të trasha e pak të thinjura, që duhej të ishte pronar i hotelit “Feniks”, për faktin se sapo qe kthyer nga pushimet, ku kishte kaluar në mënyrë të mrekullueshme e qe njohur me aq shumë njerëz. Po u habit kur pronari i hotelit këmbëngulte duke i futur zarfin në xhep, duke i buzëqeshur me mirësjellje, duke i dhuruar dhe një purbuar3 të mirë nga një zonjë që quhej Silvia, së cilës ai i kishte çuar bagazhet në një vilë diku midis malit dhe detit. I dorëzuan edhe kartvizitën e një studenteje të re bjonde, që quhej Eleni, e cila kishte fletur disa ditë aty, në hotelin “Feniks” dhe qe tepër e kënaqur, “sidomos nga shërbimet e tij”.
Ai nuk u mundua të protestonte, megjithatë buzëqeshi hidhur me këta njerëz të çuditshëm, që nuk kuptojnë se gjithë këto ditë nuk kishte qenë këtu, po atje, në një botë tjetër, mes njerëzve të ndryshëm e tepër fisnikë, jo si pronari i hotelit “Feniks”, që kërkonte t’i mbushte mëndjen se nuk kishte qënë atje po këtu.
Mendoi të largohej, hipur mbi “Vespën” e tij të vjetër dhe e ndjente që këto nuk do të ishin pushime, por lodhje e tmerrshme, se ai i kishte bërë pushimet e vërteta, i bombarduar nga celulari dhe i rrethuar nga një botë misterioze, por edhe e vërtetë që ekzistoka, po që ai nuk e dinte. Vendosi të ngarkonte celularin, sapo të arrinte në garsonierën e vet me pak diell dhe atëherë do të provonte në kishte të drejtë ai, apo pronari i hotelit “Feniks”. Sa për vete qe i bindur plotësisht se për pesëmbëdhjetë ditë plot kishte qenë “atje dhe jo këtu”.

24/05/01 22:44:36
—————————–
eteri- gr. ndërmarrje e madhe
kalo mina- gr. urim, muaj i mirë, ose muaj i gëzuar
purbuar- fr. bakshish, mitë

ANDI MEÇAJ

Andi Meçaj u lind më 6 qershor 1975, në Vlorë.

Më 1994, ka mbaruar liceun artistik për pikturë në Vlorë dhe po në të njëjtin vithap një ekspozitë pikture vetjake në Athinë, të vlerësuar nga shtypi vendas.

Është përfshirë në antologjitë poetike:

“Portat e Harresës”, Tiranë, Toena 2001, (me shkrimtarët shqiptarë në Greqi, 1990-2001).

“Antologjia e poetëve të Vlorës”, Triptik 2004.

“Qiejt e Shpirtit”, Tiranë, Bota Shqiptare & Meda Dea 2006, (me shkrimtarët shqiptarë në Greqi, 1990-2006).

dhe në antologjitë e tregimit:

“Shtëpia mbi rrota”, Tiranë, Toena 2001, (me shkrimtarët shqiptarë në Greqi, 1990-2001).

“Maska e Ditës”, Tiranë, Bota Shqiptare & Meda Dea 2006, (me shkrimtarët shqiptarë në Greqi, 1990-2006).

“Antologjia me tregime të zgjedhura të autorëve vlonjatë”, Botimet Europrint 2006.

Boton rregullisht në shtypin shqiptar dhe atë të Diasporës.

Në vitin 2009 është përfshirë në kapitullin e tekstit universitar për poezinë moderne të pasviteve ’90-të.

Më 2010, kthehet përfundimisht në atdhe, Vlorë.

Mbaron studimet e larta për: “Histori-Gjeografi”, në universitetin “Ismail Qemali”, Vlorë, 2014.

Themelon dhe mban që nga 2006 e në vazhdim: “Revistën Letrare Admet”. (https://revistaletrareadmet.art.blog/)

Ka botuar:

“Puthje ujore” poezi. Albin-Tiranë 2001
“Tokë e Bekuar” poezi. Toja-Athinë 2002
“Nga Letërkëmbimi me një Fantazmë” poezi. Toja-Athinë 2003
“Qyteti fle në Xhepin tim” poezi. Enalen-Athinë 2006
“Një stacion si një valixhe” poezi të zgjedhura. Triptik-Vlorë 2009

Çmime:

Është fitues i “Çmimit të Parë” në tregim. (I konkursit letrar: “Pranvera 2001”) dhe i “Çmimit të Parë” në poezi. (I konkursit letrar: “Pranvera 2003”), organizuar në Athinë dhe i “Çmimit të Tretë” po në tregim. (I konkursit letrar të organizuar në Selanik po në këtë vit).

Çmimi i Parë – Obelisk 2001: Cikli poetik – Andi Meçaj/140.

UDHËKRYQI I ÇELËSIT

Dëgjohet zhurma e hapave të tij dhe ai këngëzim i guralecëve që e bën rrugën të këndshme për në shtëpi, (pas asaj pune të lodhshme me larje pjatash në hotelin luksoz “Interkontinental”), në atë orë të hershme të mëngjesit. Taksitë e fshikin te pantallonat duke i bërtitur me atë zërin e tyre prej llastiku, por ai ul kokën dhe u bie me shqelm guralecëve që ka më afër, si për t’u thënë: “Hë këngëzoni më fort de, se po më zë gjumi”.
Vargëzon ato që i kishte thënë Muhamed Muhamedi në lidhje me femrat në vendin e tij, hyn në një rrugicë mbushur qelqurina, me ca kukulla në formë femrash e meshkujsh, ca lakuriq e ca gjysmëlakuriq, ku pas pesëdhjetë metrash ja jep një të qeshure gjer te Udhëkryqi i Çelësit, (kështu do e quaj ai këtej e tutje), ku gjithçka e mbulon një mjegull e bezdisshme dhe ai e ndien veten në mes të një dielli që as të përvëlon e as të nxin.
Kalon vetëm një sekondë, a ndoshta një orë, gjithnjë veshur me po atë xhup antishi e kundërftohmë, me jakën që e ngrë edhe dy centimetra më shumë, duke u munduar të shtrij flokët e ngritur si iriq, duke i thënë asaj ndodhie a gjëje, “në djall vafsh” dhe në fund shtrëngon edhe më fort atë sendin e çuditshëm në formë çelësi, bojë ari, që djeg pak në fundin e rrumbullaktë.
Vështron për të mijtën herë ato format e tij të zakonshme, dhëmbët e lëmuar, shkëlqimin nën vezullimin e qelqurinave buzrrugëse.
Kalon veçse një grimë dhe nata i përket.

Ndjen një të dehur t’i vallzojë kërcimin e pijes, t’i nxjerrë një thikë para turinjve, t’i bëjë dy plagë, nga i rrjedhë një lëng i ngjitshëm që duhet të jetë gjak, t’i hedhë një dorë fjalësh të ndyra dhe të shtyhet më tej, gjithë duke kërcyer.
Çjerr një rreckë që e mban gjithnjë për pijanecët, lidh këmbën e majtë, atë të goditurën, gjaku ndalon fiks pas tre minutash. Ngrihet duke u mbështetur te shkopbastuni, fshehur pas një peme me shenjë të kuqe, vazhdon përgjatë rrugës, ku taksitë e puthin përsëri në pantallona, me atë zërin prej llastiku, por tani të bërë më të çjerrë, zë frenash.
E lusin të hipë e heqin zvarrë, ai refuzon, bile njërin që këmbëngul ia than duart me shkopbastunin.
Vazhdon në trotuar nën shoqërinë e kukullave që e vështrojnë nga qelqurinat dritngrënëse, ku shfaqen fytyra të bardha vajzash e djemsh, me rroba luksoze, të qeshur, që humbasin brënda mureve të shtëpive buzë rrugës e ai ndien rënkime portash, shpirtrash, kuisje qensh, përplasje dyersh, zvarritje zinxhirësh. Afrohet çalë-çalë tek një dritare shtëpie dykatëshe, ku hedh vështrimin brënda grilave, i shfaqej një krevat i kuq dhe një djalë i bardhë në anë duke u ngërdheshur nga kënaqësia.
Largohet i raskapitur, i frikësuar, e me mundim kap shkopbastunin dhe e flak i zemëruar pas pesë hapave saktësisht e zgjidh këmbën dhe sheh i çuditur se s’ka asnjë shenjë plagësh në vendin e dëmtuar.
E prek dhe qesh përsëri duke u trupdrejtuar si më parë ku vëren i habitur se gjendet përsëdyti tek Udhëkryqi i Çelësit (emërtim i tij).
Fut dorën i trembur në xhep, çelësi nuk është aty, ulet i stërmunduar në buzërrugë, duke pritur të niset sërish për në shtëpi.
Një mjegull e dendur e riverbon duke i lënë në dorë po atë çelës bojë floriri me po atë nxehtësi tek pjesa e fundme e tij.
Përshkon pesëdhjetë metra me saktësi e ngrë jakën e xhupit edhe dy centimetra më tepër, rithotë për atë ndodhinë a gjënë “në djall vafsh”, këngëzon edhe më fort guralecët më të afërt, që të mos ta zërë gjumi dhe vazhdon t’u bëjë prapë bisht taksive që tashmë hungërijnë me zë më të çjerrë llastiku e frenash.
Ndalon një burrë i veshur tepër hijshëm, me kostum e syze të zeza, ku i fut me zor një çantë lëkure nën krah, e puth, i pëshpërit në të dy veshët “merri, janë të tuat” dhe “janë më shumë se ç’të nevojiten”.
Dëgjohet përplasja e derës së makinës luksoze dhe ai këngëzim guralecësh, por tani është një rrapullimë këngëzimesh që e rizgjon.
Ndalon për një grimë ku hap çantën e lëkurtë, fut dorën dhe nxjerr kartmonedha eurosh të ndryshme. Fillon të kërcejë si ai i dehuri që e plagosi ose që nuk e plagosi, kërkon prapë ndonjë shkopbastun të mbajë gëzimin që i tepron, i ringrihen flokët iriq dhe guralecët e anës trotuarit vallëzojnë potershëm harenë e shpirtit të tij.
I pasur ecën në trotuar i shoqëruar nga sytë e kukullave fshehur pas qelqurinave si llambushka.
Çapit përsëri, përsëri takon njerëz me fytyra të bardha si rrobat, dyer të hapen, të kërcasin, të dëgjohen zëra të gëzueshëm, të trishtuar, të vdekshëm, të etur për jetë.
S’bëzan! Vazhdon rrugën me ekstazën në shpirt. Për të bota është ajo çantë.
E merr përsëri nën sqetull çantën dhe hapon i lumtur drejt shtëpisë, ku ecën e ecën pafundësisht dhe si muzikë dëgjon zërat e çjerrë, të llastiktë të taksive dhe këngëzimin e guralecëve anës trotuareve.
Ndien një lehtësim të çuditshëm në krahun e dorës ku mbante çantën, ajo shndërrohet papritur në një pupël dhe në një relikë, po përsëri prej lëkure, por tanimë një e çarë nga fundi i saj, deri tek maja ku duhet të jetë mbyllja e çantës, e bëri të përmendet.
E tund dy tri herë, i bie me shqelm i nevrikosur për atë boshësi tallëse brënda barkut të saj, i jep një goditje prej futbollisti dhe ajo gjë me gojë të shqyer fluturon për një grimë si një zog i plagosur në trotuarin përballë.
Qesh përsëri, kësaj radhe është një qeshje histerike, e përsëritur tre herë, kërcen vallëzimin e të dehurit, kësaj radhe më shumë se herët e tjera, i ngrihen flokët më tepër si iriq, këngëzon me rrapullimë guralecët e afërt me të, (tamam si ajo makina luksoze që i dhuroi çantën me kartmonedha ose që s’ia dhuroi) dhe e ngrë jakën e xhupit edhe dy centimetra të tjera.
Fut dorën në xhep dhe habitet për së treti që çelësi s’ndodhet në xhepin e tij. Ridrejton trupin, ngrë kokën më tepër dhe riçuditet që rigjendet përsëri në krahët e Udhëkryqit të Çelësit, (tani atij udhëkryqi i mungon vetëm tabela), ndërsa si gjithmonë pret i ulur, t’i hedhë pak nga ajo mjegull bezdisëse, t’i qorrojë sytë ai diell i artë që as të përvëlon e as të nxin dhe në xhep t’i fusë atë çelësin çudibërës, që ai më në fund të arrijë të mbarojë këngëzimin e të gjithë guralecëve të buztrotuarëve përgjatë rrugës së pafund për në shtëpi, pas gjithë asaj pune të lodhshme si pjatalarës, orëve të para të mëngjesit të së martës, në hotelin “Interkontinental”.

01.2004

KOPSHTI I HIJEVE

Dikush më ndjek, mendoi vajza dhe shpejtoi në rrugicën “Psaras”. Ajo është një rrugicë jo shumë e rrahur nga njerëzit, me dyer të frikshme shtëpish dykatëshe dhe degë portokallesh që, të varura në muret ndarëse të tyre, duken sikur do të të kapin në vrapimin tënd, të dalësh sa më parë nga ky vend aspak mikpritës.
Është errësirë në këtë rrugicë, ndriçimi mungon krejtësisht, as hënë nuk ka sonte.
Vajza kërcet takat prej spille, i kërcet edhe më shumë kur sheh diçka që i ngjan njeriut në atë rrëmujë hijesh.
Duhet të jetë ai, mendoi, mos ndoshta mospranimi im e fyeu? Apo është një nga ata të zakonshmit, që po panë një vajzë me veshje eksituese në rrugë i qepen hap pas hapi, duke hyrë në rrobat e hijes së tyre?
Mblodhi fuqitë bashkë me mendimet dhe kërceu drejt portës së vogël me hekur të ngjyer në jeshile. Trokiti lehtë, asnjë përgjigje, trokiti fortë, porta kumboi me zërin e hekurit të jeshiltë.
Një hije rrëshqiti nga brenda shtëpisë, dera u hap, doli një burrë me fener.
-Kush është? – bërtiti ai.
-Ma hapni, ju lutem, dikush më ndjek, – u përgjigj vajza me zërin e drithshëm.
Burri nuk u përgjigj menjëherë. Drejtoi fenerin nga fytyra e vajzës dhe kërciti llozin e portës së jeshiltë.
-Hyr dhe më ndiq, – tha me një ton të prerë, ku nuk dallohej asnjë shenjë mikpritjeje.
Hoqi pallton e ngrohtë dhe u ul aty ku i bëri me kokë i zoti i shtëpisë. Aty ishte dhe tavolina në të cilën vuri çantën e zezë, ku kishte gjërat personale. Dhoma ishte e madhe dhe kishte oxhak.
Burri i tha se do shtrihej përsëri, nëse donte mund të flinte në kanapenë e bollshme të dhomës së pritjes. Ai rrotulloi kokën si robot, futi duart në xhepat e rrobës së natës dhe, duke vështruar me admirim të theksuar mashkullor fustanin e vajzës që i rrinte aq lirshëm në trupin e skalitur, lëvizi buzët në shenjë aprovimi.
-Jo, s’ka problem, mund të rrini deri sa të zbardhë. Në këtë rrugicën tonë ka shumë errësirë, askush nuk vjen të vërë dritë, vetëm hijet dhe qentë qarkullojnë natën.
Atij iu hap goja.
-Tani ika, natën e mirë, vajzë, – tha, dhe mbylli derën duke hapuar ngadalë.
E vetme mendoi se të shtrihej ishte një zgjidhje e mirë, por mendimi se do të ishte në një shtëpi me një të panjohur, e mbante të lidhur në atë karrike, që i dukej si një ishull në mes të atij oqeani hijesh.
Pas murit që ndante dhomat filluan të dëgjoheshin ca kumbime zërash, më pas disa gërvishtje dhe më vonë trokëllima të ngadalta. Vajza u trondit, karrikja filloi të lëkundej, gjendja në dhomë e frikësoi, i dukej se aty ku më parë kishte gjetur oazin e saj, tani po shndërrohej në një ëndërr të llahtarisur.
Jo, s’duhej të lëvizte, ndoshta ato zhurma ishin pjellë e mendjes së saj të çoroditur. Pas pak u dëgjuan dy goditje në dritaren e sallonit, xhamat u drithëruan, u drithëruan dhe duart e saj, nga stomaku i vinte një dhimbje e ngjashme me çastet kur bënte dashuri.
Hodhi sytë në xhamin e dritares. Një degë e gjelbër portokalleje përplasej herë herë në dritaren e sallonit, duke lëshuar një çjerrje të tingullit goditës që përhapej frikshëm në dhomën e madhe.
U qetësua disi dhe vendosi të mos dëgjonte më. Kapi veshët me duart që i dridheshin ende dhe vari kokën në tavolinë.
Trokëllimat pas murit dëgjoheshin edhe më, por tani ishin fishkëllyese, sikur atje të kishin hyrë zvarranikë. Nuk mundej të qëndronte më në ishullin prej karrikeje. Këmbët e çuan tek dritarja ku degëza e gjelbër vazhdonte gërvimën e saj të padurueshme.
Kopshti i portokalleve gjendej aty, veçse ajo s’dallonte gjë, shihte vetëm kopshtin e hijeve, me rrobat e tyre të zeza dhe dorashkat e bardha.
I dukej çudi se ku i kishin gjetur kaq shumë dorashka. Punë e tyre, mendoi. Pas një çasti mbështeti ballin e vogël pas xhamit të ftohtë që ia futi edhe më tepër të dridhurat, vështroi duke i picërruar sytë, derisa e dalloi atë, ishte aty, i mbështetur pas limonit të vetëm, (mund të ishte dhe portokalle, por asaj i pëlqenin më shumë pemët e limonëve). Kishte veshur hijen e tij, (i rrinte pakës e gjatë), dorashkat i kishte të bardha, por ajo që e dallonte nga hijet e tjera ishte një beretë fosforeshente që po e verbonte vështrimin e vajzës.
Ç’pamje, mendoi vajza. S’duhet të jetë e vërtetë, jo. Doemos është fantazia ime, ai nuk ekziston dhe bëri për nga dera ku kishte dalë burri.
Mendoi ta zgjonte, t’i tregonte hijen e atij djaloshi, që ajo ia kishte refuzuar dashurinë. Duhej ta shihte atë vezullim, dorashkat dhe beretën e bardhë, rrobat e zeza që shkriheshin nën atë shndritje ireale. Por këmbët ndaluan, s’kishte guxim, as besim, se ai burrë do ta besonte dhe as se do ta shikonte atë pamje ashtu siç e shihte ajo. Dhe më e keqja do e hidhte përjashta në atë rrugicë, ku nata ishte një mbretëri hijesh me rregullat e tyre.
I vetmi mendim që i erdhi në kokë ishte të ulej përsëri në karriken e saj shpëtimtare. Aty ndoshta do të qetësohej dhe mund ta merrte dhe gjumi.
Vuri re se trokëllimat dhe ajo fishkëllimë zvarranikësh pas murit kishin heshtur, ndërsa gërvima e degëzës së gjelbër të portokalles ende s’pushonte. Megjithatë tani ishte më e qetë. Ajo drithërimë dhimbjeje po e linte dalëngadalë.
I vinte gjumë. Vari kokën në tavolinën e madhe.

Dikush e preku në sup. Ishte burri i cili iu duk më i ri se natën e kaluar.
I tha të kesh kujdes, të mos kalosh natën në rrugicën “Psaras”.
Ajo e falenderoi duke hedhur çantën e zezë personale në krah dhe bëri të dilte pas burrit nëpër korridorin e gjerë të sallonit. U gjend në kopshtin e portokalleve, ku çuditërisht pa se kishte vetëm një pemë limoni dhe në tokë, tek rrënjët, qëndronin dorashka dhe një beretë e bardhë. Nuk foli, as e pyeti burrin pse gjendeshin aty. Prania e burrit e tmerroi tani më shumë se nata. U largua e shoqëruar nga gërvima e shulit të portës së hekurt me ngjyrë jeshile.
Takat prej spille gjëmonin pak, pasi zërat po zgjoheshin, duke i lejuar hijet të flinin.

11.2003

MACJA KRIMINELE

Atë ditë dimri, kur dielli digjte me 20 gradë dhe pemët çelnin si në pranverë, macja “klandestine” e hotelit pesëyjor, bënte banja dielli, për shtatë palë qejfe, në tarracën e katit sipëror, atje ku era të shkundte nga çdo anë dhe ndiheshe si nën pushtetin e ca ventilatorëve të përbindshëm.
Pasi nxori nga ato kakërdhitë e saj të zeza, si ca gjysmëhënëza të vogla, në çdo sipëri e fjetore, pasi bëri rrëzimin e gotave të braktisura gjatë mbarimit të turnit të mbrëmjes, pasi gërvishti anë e mbanë celofanin mbështjellës të biskotave në karrocat mbajtëse, pasi u spërdrodh sa andej këndej nëpër pjatat e lara, filxhanët e kafesë dhe tenxheret e tiganët, u hodh me një kërcim rrufeje, drejt e në karrocën llozhrambledhëse të Vangjelit.
Barku i “Kritikosit”, që ishte i madh sa një mal, e ndjeu shtytjen e asaj gjëje dhe në çast mërmërit me zërin e tij të famshëm prej “palikari” “Ua hodhe edhe sot, /ty moj, kurrë s’të kapin dot”.
Ndërsa pret ashensorin për të marrë hedhurinat e katit -2 apo “Banke-së” siç quhet në gjuhën e hotelit, pasi përballet me Niko “pëshpësin” apo “paspatin”, siç e thërrasin në të folmen e hotelit, që i afrohet me këmbën e çalë tek veshi e i rrëfen se si filanit i fluturoi gruaja dhe ia la në derë të dy fëmijët e mitur dhe se si filanen e ndau burri se nuk dinte të gatuante gjellërat e tij të preferuara, ia këput një të qeshure që gjëmon duke i thënë “pëshpësit” ik se më “vdiqe” tani, fut, duke manovruar me mjeshtëri karron e gjatë prej hekuri të ngjeshur të zi, në ashensorin e tretë, djathtas, pikërisht atëherë, del nga porta e repartit “Omikron” Babi, përgjegjësi i kamarierëve, duke përdredhur si gjithnjë atë zinxhirin e hollë e të gjatë që ua përcëllon të pasmet kamariereve, sidomos atyre bukurosheve ose “kuklave”, siç u thonë në dialektin e hotelit, i bërë i kuq nga inati, mërmërit: “po të kapa…” dhe: “Do të ta këpus kokën si pulë…”,
-“Ej Vangjeloo.., e pe gjë atë macen”? -i bërtet gati në të mbyllur të portës së ashensorit dhe Vangjeli me zërin e tij prej basi këput një: -“jo, as sot s’e pashë gjëkundi, palaçon…” -dhe sërish gjëmon po ajo e qeshur, që pasohet po nga një mori të qeshurash kamarierësh, pjatalarësish, pastruesish, barmanësh, përgjegjësish e lloj lloj punonjësish që këngëzonin korridorin e hotelit stërmadh.
Vangjeli, pasi del nga ashensori, duke manovruar si pehlivan karrocën hedhurinangrënëse që e ka turirin të gjatë si feçkë elefanti, për të mos ta përplasur pas ndonjë muri apo këmbe, si çdo ditë mërmërit me zë të lartë një nga ato këngët e tij të preferuara, pasi i thotë Maries, që shërben në repartin e njerëzve me rëndësi, apo V.I.P.-ëve siç shkruhet në atë tabelën me dritë të kuqe, se sot është bërë si “Perëndeshë”, pasi hap derën e rëndë të hapësirës ku depozitohen hedhurinat, apo siç shqiptohet në gjuhën e hotelit “Ramb-ës”, pasi shkarkon ata koshat e mëdhenj e të rëndë me mbeturina, që ta bëjnë mesin të ulërijë, pasi i thotë maces, -dil tani se na i morën të keqen edhe sot, pasi e ndjek me nxitim dhe i bërtet, -ik, ik, se do vijë ndonjë dhe na del boja pastaj, vështron i kënaqur, me sytë që i ndrijnë nga hareja, se si macja, si mace që është, kacaviret sa të hapësh e të mbyllësh sytë nëpër ca vrima e të futura, nëpër ca tuba e xhepe, nëpër ca shkallë e “fotagogo-ra” dhe me peripecira e sakrifica, më në fund ia del të mbrijë në katin sipëror, pasi kalon duke u tundur e shkundur si zonjë e rëndë hapësirën a pamasë të tarracës, ulet pikërisht aty ku është zhezlongu luksoz veshur me lulka e shiltera ngjyra ngjyra, aty ka kohë të shijoj diellin, të ëndërrojë kohën e artë, kur bridhte si vagabonde rrugëve për të jetuar, kur u jepej maçokërve që me vështrimin e parë, kur plaka e shtëpisë së bardhë me tjegulla të kalbura e bënte bijë në shpirt dhe e jargaviste çdo minutë me dashurinë e saj të çuditshme, kur hante dhe pinte ç’të gjente dhe koha për dashuri i mjaftonte e i tepronte.

Pasi kishin lënë pas një orë punë, tre pjatalarësit e hotelit me pesë yje të veshur si gjithnjë me atë “kostumin” e bardhë prej kirurgu, aq sa repartet e tjera u a kishin ngjitur nofkën “mjekët”, të rreshtuar përballë Babit, drejtorit të kamarierëve, rrinin si të zënë në faj, për punën e asaj maceje që përmirte ku të mundej dhe as që i bëhej vonë se lanxhierëve, siç u thoshin në gjuhën e hotelit, do t’ju duhej të duronin atë fjalim çerek orësh mbushur me “ju” e fraza të tilla si: “ju jeni heronjtë e hotelit, pasi po të mos i lani ju pjatat, gotat, pirunjtë e lugët në kohë, ky hotel paralizohet, nuk punon, pra ju jeni shembulli më i mirë për të gjithë të tjerët edhe pse ju jeni shkalla më e ulët në kategoritë e punonjësve, prapë ju dhe vetëm ju e meritoni të…, ju…”, Niko “pëshpësi-t”, s’po i durohej më dhe pasi iu afrua Nenjos, egjyptianit me sytë e kuq nga pirja gjatë natës me nargjile, i tha me zë të ulët: “këtë e dimë që është trap i lezetshëm, por sot qenka në formë” dhe pasi rrotullohet në anën tjetër i del përpara veshi i Vangjelit dhe i mbetet merak që edhe ky vesh nuk e dëgjoi atë shprehjen e tij të famshme në lidhje me atë trapin e lezetshëm që sonte qenka në formë.
Në veshët e Nikos u ngulit vetëm fraza e fundit e Babit: “gjejeni dhe hoteli do t’ju a dijë për nder” apo diçka e tillë, nuk e mbante mend mirë dhe ndërsa Babi largohej duke rrotulluar gjithnjë atë zinxhirin që përcëllonte fort, sidomos kur gjuante në të ndenjura bukuroshesh, të tre pjatalarësit mendonin se si ai goxha hotel trembej nga një mace dhe nuk kishte mundësi ta gjente atë kafshë të vogël e qaramane që ia fuste ulërimës për dashnorë.
Nenjua, pasi bëri dy tre lëvizje, sikur ikte, sikur vinte, sikur kthehej, pasi rrotulloi kokën herë majtas e herë djathtas, pasi hapi gojën dy tre herë dhe fërkoi sytë herë me dorën e majtë e herë me dorën e djathtë këputi: “këtë macen s’e kapën dot as agjentët e FBI-së dhe as të CIA-s kur erdhi ai që ishte presidenti i botës dhe jo ta kapim ne”, aman çfarë na tha. Vangjeli këputi një nga ato “bubullimat e tij vrasëse” (që pak i ngjajnë të qeshurës), me atë zërin e trashë prej basisti dhe filloi t’i thoshte Nikos se duhej të bënin sikur kërkonin, pasi ky “trapi i lezetshëm”, do të vinte sërish për kontroll dhe ishte mirë t’i gjente duke kërkuar. Nikua pohoi me kokë dhe ndërsa u ul në gjunjë për të parë se mos ishte nën banakët prej hekuri ku vendoseshin pjatat, s’e vuri re Babin tek afrohej nga pas dhe filloi të thoshte se: “këtë macen po e kërkonin, ashtu siç kërkonin gjermanët në kohën e luftës çifutët” dhe filloi të qeshte edhe vetë i ndjekur nga një mori të qeshurash të Vangjelit, të Nenjos dhe nga e qeshura prej femre e Babit, që sapo ishte rikthyer, për të ikur sërish pak më vonë, i cili me këtë i vuri vulën asaj thënies: “këtë e dimë që është trap i lezetshëm, por sot qenka në formë”.
Pasi Nikua, Vangjeli dhe Nenjua kërkuan e kërkuan për më shumë se një orë nën karrige, nën banakë, nën karrocat pesëkatëshe që transportonin pjatat e gotat, nën stendat e rënda të sallave, nën koshat e mëdhenj plastikë të llozhrave, nën tavolinat e ndritshme dhe raftet varur gjithandej, u lodhën dhe vendosën të marrin vendimin unanim që macja ishte më e fortë se ata, se macja mund të ishte me siguri një fantazmë, që zhdukej dhe dukej, kur dhe si t’i donte qefi, se ishte një përbindësh me ca dhëmbë të mëdhenj e të mprehtë e me ca kthetra prej skifteri që po t’i bije në dorë dinte vetë se ç’të punonte.
Nenjua bluante gjithmonë në kokë të njëjtin mendim se si ka mundësi që t’u ketë shpëtuar kjo mackë gjithë atyre agjentëve specialë të huaj, atyre mjeshtrave dy metroshë e të pajisur gjer në dhëmbë me teknologjinë më të mirë që ka sot bota, sesi kjo mackë u tregua kaq trime, kaq e “padukshme”, kaq e zgjuar”.
Vangjeli që kishte kohë pa folur tha: “unë e di sekretin e saj, nuk është vetëm një mace, janë një lukuni, pasi s’mund të shpjegohet se sot është këtu dhe atje, nesër atje dhe këtu, prandaj ne i shohim kakërdhitë kudo, këto janë të dhjera lukunie”
Nikua mohoi me kokë, lëvizi duke çaluar dy hapa drejt telefonit për të lajmëruar Babin dhe tha”jo, jo, unë e di sekretin, por nuk jua them se kam frikë mos është ogur i keq për lloton që kam hedhur sot në mëngjes”.
Pasi Nikua ngriti receptorin dhe filloi të raportonte lajmin e rëndësisë së lartë se macja nuk u gjend, pasi Vangjeli filloi të mblidhte si gjithnjë hedhurinat e tij, pasi Nenjua iku për të shkëlqyer me ilaçin pastoz bakëret e tij, u dëgjua zëri i Nikos që mbylli bisedën me atë frazën e tij të famshme se Babi nuk qenka vetëm një trap i lezetshëm dhe në formë, por na qenka dhe një pordhac i lezetshëm që i shkojnë na nga frika e një maceje, që kushedi pse, për të, duhej të ishte diçka më shumë se një bishë e egër, diçka më shumë se një përbindësh me dhëmbët e saja të mprehta, diçka më shumë se një fantazmë frikëmbjellëse, ndoshta ajo për drejtorin e kamarierëve duhej të ishte kriminele, po, një mace kriminele.
Nikua nënqesh, hapon përsëri, me ato hapat e tij të çalë dhe bindet që këtej e tutje Babin ta pagëzojë drejtori pordhac i kamarierëve. Kurse Vangjeli, pikërisht Vangjeli do të qeshë me të madhe, sepse asnjeri nuk ka kuptuar që tani ai po nxjerr shëtitje atë kriminelen … .

02.2007

GAFUR SHAMETI

U lind në Kallarat të Vlorës. Është diplomuar në U.T. dega Gjeologji-Miniera. Ka qënë deputet i kuvendit popullor pas viteve ’90. Është autor i njohur i humorit. Ka bashkëpunuar pothuaj me të gjitha estradat profesioniste të Shqipërisë, kryesisht me atë të Vlorës. Është autor i dhjetëra komedive dhe i shumë çmimeve kombëtare. Për rreth dy vjet botoi dhe drejtoi të parën dhe të vetmen gazetë letrare të qytetit të Vlorës: “Drita e Vlorës”. Ishte drejtuesi i parë i gazetës “Kallarati”. Është shpallur “Qytetar nderi i Labërisë”. Aktualisht jeton në qytetin e Vlorës.

LORI KAFE

(skeç)

Personazhet:

1 – Kadriu – Babai
2 – Zana – E shoqja
3 – Beni – I biri 7-8 vjeç
4 – Gagaçi – Gjiton i Kadriut
5 – Sokoli – Shef i Kadriut

(Ngjarja zhvillohet në shtëpinë e Kadriut. Beni është duke lozur me top. Në dhomë hyn Zana).

Zana – Beni, lëre atë top tani se na more mentë. Ik në dhomë të bësh mësimet se vajti vonë.
Beni – Do pres babin se do më sjellë molto çipita. (Bie zilja e derës) Erdhi babi, erdhi babi. (Hyn Gagaçi me pizhame,me makinën e rrojës në dorë dhe një faqe me shkumë)
Gagaçi – (I mbahet goja) Moj gjitonkë? U kanë marrë antenën saç juve?
Zana – Na e vodhën mbrëmë.
Gagaçi – Ua kam vjedhur unë ë?
Zana – Ç’është ajo fjalë?
Gagaçi – Se djali juaj i ka thënë sot time shoqe, u bëra tym, ndaj erdha me një frymë.
Zana – Qetësohu të lutem qetësohu
Gagaçi – Ç’të qetësohem?
Zana – (Benit) Po ti or malukat, pse na ngatërron me komshinjtë? Kush të ka thënë ty që saçin e ka marrë ky?
Beni – Shiko, shiko si e dreth mami. Po babi moj, nuk tha babi mbrëmë që saçin e ka vjedhur Gagaçi?
Gagaçi – Ou! Ou!
Zana – (E kap për veshi) Cili babë të ka thënë ty, ë?
Beni – Po babi im moj, një babë kam unë s’kam njëqind? Budallaçka, nuk tha babi që Gagaçi është vjellhajdut?
Zana – Ua, ua, (matet ta qëllojë, ai ikën me vrap).
Gagaçi – Lere djalin po shiko të madhin. Do ta sqarojmë, do ta sqarojmë mirë kur të vijë Kadriu. Familje ngatërrestaresh (Largohet i nervozuar)
Zana – (I qepet prapa) Zoti Gagaç, zoti Gagaç! (Hyn Kadriu)
Kadriu – Ç’farë ke me Gagaçin ti, ë? Ç’farë ke me Gagaçin.
Zana – E di ç’na ka bërë yt bir sot, e di apo s’e di?
Kadriu – As dua të di fare, po më lini në hallet e mia (Ulet në karrike). Sot ma merr me miza, bezhzhzhzh ma bën.
Beni – Do të të ketë dalë fisha, dale, dale ta shoh unë (I fut dorën nga mbrapa)
Kadriu – Po ik or malukat se s’ta kam qejfin sot (E shtyn me dorë)
Zana – Po ti ç’farë ke sot që të kanë hipur kacabujt?
Kadriu – Ç’të mos të hipin kacabujt me atë maskara shef që kam në zyrë?
Zana – Prapë ke bërë llafe me të?
Kadriu – Po lëviz të gjithë gurët të më heq nga puna.
Beni – Kush do të të heq nga puna ty? Babi i atij Mir qullashit?
Kadriu – E, babi i atij shokut tënd…
Beni – Ta bëjë, ta bëjë, pa do ia përdredh kokën të birit.
Zana – (BENIT) Nuk janë muhabete për ty këto, po hajde të bësh mësimet. Edhe ti Kadri, mos i bëj këto biseda në sy të fëmijëve, se na e prishe djalin, po gjejmë belanë dhe me komshinjtë.
Kadriu – Ta marrë vesh jo djali po gjithë qyteti se kush është ai kokë çapaçups.
Beni – (Qesh me te madhe) Kokë Capaçups.
Zana – Beni! Ik në dhomë të thashë, se do të të rrah.
Kadriu – Lëre djalin dhe dëgjo mua. E di pse po e bën të gjithë këtë lojë ai? Se do që të sjellë në vendin tim, një Petro, Petro, kryebatakçiun e qytetit, ta ketë dorën e tij e të shvasë sa më shumë… i pa ngopuri, miliona ka vjedhur, naaa mullar i ka bërë, që mos i hëngërt.
Zana – Çudi, e shoqja duket goxha grua.
Kadriu – E shoqja? E shoqja është dhelpër fare.
Beni – Dhelpër? Mir qullashi qenka biri i dhelprës? Hopala do ta çmend atje në shkollë.
Zana – Bo, bo ky do na ngatërrojë edhe me shkollën. Kadri të lutem shumë, mos i bëj këto muhabete në sy të Benit.
Kadriu – Po dua të shfrej moj, të shfrej, se po më punon qindin. Pushti.
Beni – Babi! Më të gjatë se ty e ka pushkën ai?
Zana – (Kap faqet me duar) Pu, pu, lamë nam.
Kadriu – I vjen rrotull asaj, trashaluqes, sekretares me minifund Merit de, Merit.
Beni – I vjen rreth e rrotull e se kap dot?
Kadriu – E, se kap dot.
Beni – Qenka qullash si i biri.
Zana – Pa hajde këtu ti se e tepërove. (E kap për dore) Futu atje në dhomë të bësh mësimet. (Beni largohet) E di ç’ka bërë yt bir sot? I ka thënë të shoqes së Gagaçit që na ke vjedhur saçin.
Kadriu – Mire i ka thënë, ata e kanë vjedhur.
Zana – Po jo mo Kadri jo kështu. Këto lloj bisedash s’duhen bërë në sy të fëmijëve, se i edukojmë keq. (Bije zilja e derës) Ja erdhi, është Gagaçi, merru vetë me të (Hyn Sokoli)
Kadriu – Oooo, urdhëroni zoti shef, urdhëroni, mirësenerdhe (Zanës) Është zoti shef imi.
Zana – Gëzohem, urdhëroni, urdhëroni, uluni.
Sokoli – (Duke u ulur) Nuk u punon telefoni?
Zana – Ka nja dy ditë me difekt.
Sokoli – Kërkova në dosje dokumentet e privatizimit të magazive, nuk i gjeta dot. I kërkon urgjent kryetari.
Kadriu – Posi , i kam sistemuar unë në një dosje të veçantë, do pijmë kafen
e do shkojmë bashkë në zyrë.
Sokoli – Po djalin e vogël ku e kini?
Zana – Po bën mësimet.
Sokoli – Është në një klasë me djalin tim.
Kadriu – Siurdhon. Shkojnë si vëllezër me njëri tjetrin. (Hyn Beni) Ja erdhi.
Sokoli – Ky është Beni i tmerrshëm? Pa hajde, hajde një çik te xhaxhi. (Beni afrohet, Sokoli e përkëdhel, nxjerr një 1000 lekëshe ia zgjat)

Kadriu – Zoti shef, të lutem, të lutem zoti shef, nuk e kemi mësuar djalin të marrë lek se edukohet keq.
Beni – Ç’ia fut kotë ti babi. Këtu lekët i marrin ministrat e deputetët, e mos t’i marr unë (të gjithë qeshin)
Sokoli – Zhivë, zhivë qenka fare. (Benit) E di kush jam unë? Jam babi i shokut tënd të klasës, Mirit.
Beni – Babi i Mir qullashit? (Të gjithë qeshin. Beni i hedh lekët në tavolinë.) Merri nuk i dua.
Sokoli – Do jenë zënë me njëri tjetrin, punë fëmijësh.
Beni – Ik ore kokçapaçups.
Zana – (Kap faqet me duar) Uaaaa…
Kadriu – (I zënë ngushtë. Qesh me zor) E ka mësuar keq një gjiton që kemi lart. Ai i thotë koklakrame, ky i thotë kokçapaçups, (ia bën me shenjë Zanës të heqë djalin)
Zana – Hajde Beni tani të bësh mësimet.
Sokoli – Lëre, lëre djalin të rrijë dhe pak se qenka i lezetshëm. Do vijmë, do vijmë ndonjë ditë bashkë me gruan.
Beni – Do vish me atë dhelprën ë? E ka , e ka të gjatë bishtin?
Zana – Korba.
Kadriu – Po mere moj atë djalë fute të bëjë mësimet. (Zana e kap për dore)
Beni – Do ta pushosh nga puna babin tim ë? Që të vjedhësh më shumë vetë? (Sokoli ngrihet në këmbë)
Kadriu – Bërtet, po hiqe moj atë djalë se na meroi.
Beni – Vjedhhajdut. Naaaa… mullar i ke bërë, po mos i hëngërsh.
Sokoli – (I alarmuar) ika, ika unë…
Beni – Ku do vesh. Tek ajo trashaluqja me minifund që i vjen rreth e rrotull. E naaa s’e kap dot. Qullash. (Zana e rrëmben, e nxjerr dhe hyn përsëri e alarmuar)
Zana – Na fal, na fal zoti Sokol. Uluni. Uluni të pini kafen.
Sokoli – Kafen e piva unë, bile Lori kafe (hyn prapë Beni)
Beni – Edhe dëgjo këtu ti kokçapaçups. Po e pushove babin nga puna do ia përdredh mirë kokën qullashit.
Sokoli – (Vjen rrotull) Ku, ku… është dera. (Ikën me vrap)
Beni – Majmun.., sapun… (Zana me Kadriun i vërsulen ta kapin. Ai ulet. Ata përplasen kokë më kokë. Ai largohet. Të dy fërkojnë ballin. Hyn Gagaçi)
Gagaçi – Kadri kush ta ka vjedh saçin tyja.
Zana – Bobo edhe ky na u desh. (largohen të dy bashkë me Kadriun)
Gagaçi – (Ikën pas tyre) Po nuk u sqarua saçi, nuk lëviz këtej Gagaçi. (del).

TENDERI

(skeç)

Personazhet:

1 – Skënderi – Drejtues tenderi
2 – Qibini – Kërkues për tender
3 – Gëzimi – Kërkues për tender
4 – Keti -Kërkuese për tender
5 – Vangjeli – Kontroll i shtetit

(Skena: Zyrë me një tavolinë dhe një karrike. Në paraskenë hyn Qibini me një zarf në dorë, afrohet në mes të skenës, zgjatet të shikoj mos ka njeri në zyrë, shikon orën).

Qibini – S’paska ardhur akoma (hyn Gëzimi me një zarf, edhe ai shikon nga zyra, pastaj kthehet nga Qibini)
Gëzimi – Ju përse po prisni?
Qibini – Hiç… po ju?
Gëzimi – (ngre supet) Edhe unë hiç (hyn Vangjeli me një zarf të madh në dorë, shikon nga zyra pastaj i drejtohet Gëzimit)
Vangjeli – Ju çfarë prisni?
Gëzimi – Hiç… po ju?
Vangjeli – Edhe unë hiç. (të tre ulen tek podi i skenës, nxjerrin gazetat fillojnë të lexojnë, fytyrën ua ka mbuluar gazeta. Hyn Keti me minifund, me një zarf në dorë. Të tre nxjerrin kokën nga cepi i gazetës, shikojnë Ketin nga këmbët. Keti kthen kokën dhe shikon, ata mbulohen me gazetë. Keti afrohet në mes të skenës, zgjatet të shikoj nga zyra, ata ngrihen përgjysmë me gjithë gazetë, dhe nga poshtë gazetës shikojnë këmbët e Ketit. Keti kthen kokën t’i shikojë ata ulen dhe rrëzohen, pastaj ngrihen dhe bëjnë sikur lexojnë. Keti bën dy – tre xhiro para tyre, ata e shoqërojnë me lëvizje koke, me fytyrë të mbuluar nga gazeta).
Keti – Më falni ju çfarë prisni?
Të tre – (Ulin gazetën) Hiç… Po ti?
Keti – (Ngre supet) Hiç. (Hyn Skënderi me një çantë të madhe, kalon para tyre. Të katër ngrihen në këmbë dhe e përshëndesin. Edhe Skënderi ua kthen përshëndetjen).
Skënderi – Besoj se keni ardhur për tenderin?
Të katër – Si urdhëron.
Skënderi – Ju lutem do të hyni një e nga një, kështu e përmban rregullorja. (Largohet në zyrë, ulet në tavolinë. Të katër shtyhen me njëri tjetrin kush të zërë radhën i pari. Hyn i pari Qibini me zarfin në dorë. Skënderi teshtin).
Qibini – Shëndet (tund zarfin), qënkeni ftohur zoti shef.
Skënderi – Ç’të mos ftohesh… punojmë si kuaj 16 orë në ditë. Ç’t’i bësh na ra bara ne ta ndreqim Shqipërinë, kombin, atdheun tonë të shtrenjtë. Kemi thënë që do ta shpiem në Evropë apo jo?
Qibini – Ashtu është (tund zarfin)
Skënderi – Po atë zarf çfarë e ke?
Qibini – (qesh) Do vemi në Europë apo jo? (I zgjat zarfin)
Skënderi – A të lutem mos më komprometo.
Qibini – Një kafe është zoti shef.
Skënderi – (Rrëmben zarfin) Jo po ta dini, ju po e prishni Shqipërinë… Po sa ka brenda?
Qibini – Dhjetë përqindëshi. (të tre shikojnë nga cepi i skenës veprimet brenda)
Keti – E moriiii.
Gëzimi – Na la me gisht në gojë.
Skënderi – (Qibinit) Prisni jashtë ju lutem sa të takoj formalisht dhe ata të tjerët (Qibini del i gëzuar duke fërshëllyer. Hyn Gëzimi).
Gëzimi – (tund zarfin. Këndon:)
Do ja themi dhjetë
Na bëhen dymbëdhjetë
Dhjetë përqind të dha Qibini
Dymbëdhjetë të jep Gëzimi
Skënderi – Sa, sa ke brenda?
Gëzimi – Dymbëdhjetë përqind zoti shef.
Skënderi – (rrëmben zarfin) Foli, foli atij që doli.
Gëzimi – (del me nxitim, thërret) Qibin! Qibin të kërkon shefi
Qibini – (Gëzimit) Hë ma fute? I dhe më shumë (Hyn brenda)
Skënderi – Ç’është ky zarf që më dhe more zotni? Unë kujtova se mos ishin dokumentet e tenderit? Kë do kompromentosh ti? Po e di ç’të bëj unë, unë thërras policinë në moment.
Gëzimi – (Qibinit) Shumë keq zoti Qibin, shumë keq, tenderat fitohen me djersën e ballit dhe jo me allishverish.
Skënderi – (Qibinit) Mere zarfin dhe ta mbyllim me kaq. (Qibini merr zarfin, ikën kokë ulur, ulet në paraskenë i mërzitur). Zoti Gëzim tenderi pothuaj është i juaji. Prisni përjashta të merrni përgjigjen zyrtare. Hyn Keti. Skënderi e shikon nga këmbët. Keti ecën ngadalë, rrotullohet rreth tij duke kërcyer napolonin. Fillon të kërcej dhe shefi. Gëzimi dhe Vangjeli i shikojnë nga paraskena. Keti i vë zarfin në ballë.
Gëzimi – Bo, bo, ma futi kjo më duket. (Keti djeg shaminë duke kërcyer. Skënderi me zarfin në dorë kërcen edhe ai. Hyn Vangjeli).
Qibini – (Duke numëruar paratë, bërtet) Ouuu (Vangjeli dhe Gëzimi kthejnë kokën)
Vangjeli – Ç’pate?
Qibini – Më ka mbajtur një pako me dhjetëmijshe. (tenton të hyj brenda, ata e shtyjnë)
Keti – (Skënderit) Ke 15% brenda.
Skënderi – 15%?
Keti – Aq nxinte zarfi.
Skënderi – Foli, foli atij që doli.
Keti – (Del me poza dhe flet) Ai që doli të hyj prapë.
Gëzimi – Eh, Eh ma fute moj minifunde. (hyn brenda) Më kërkuat zoti shef?
Skënderi – Zoti Gëzim, e studiova me vëmendje zarfin tuaj. Mirë i kishe bërë llogaritë. Po zonjusha i ka më të mira. Urdhëroni zarfin. (Gëzimi merr zarfin dhe largohet duke folur me vete) Zonjushë më prisni sa të mbaroj punë me atë të fundit.
Keti – Si urdhëron zoti shef (del, hyn Vangjeli me një zarf shumë të madh)
Skënderi – Bo, bo, ky qenka zarf ma bëri mendjen çarçaf.
Vangjeli – Tungjatjeta zoti shef.
Skënderi – Tungjatjeta dhe mirëserdhët.
Vangjeli – Kam dëshirë të flasim troç bashkë. Unë s’jam nga qyteti juaj, jam nga Tirana. Firmë e fuqishme ndërtimi. Nëse më jepni tenderin ju vë në dispozicion një hyrje pallati në kryeqytet në katin e tretë. Apo doni zarfin?
Skënderi – (mendohet) Zarfin. (të tre në paraskenë përgjojnë)
Vangjeli – Ju vëmë në dispozicion edhe një magazinë poshtë pallatit (tund zarfin)
Skënderi – Zarfin.
Vangjeli – Kini dhe një autoveturë prodhim i fundit (bie gongu)
Skënderi – Zarfin (Vangjeli i zgjat zarfin ai e merr dhe fillon ta hap)
Të tre – E hapiiii.
Skënderi – (Nxjerr nga zarfi një fletë të madhe ku shkruhet: Kontrolli i Shtetit. Vangjeli nxjerr një dokument ja tregon)
Vangjeli – Kontrolli i shtetit.
Të tre – E kapiii. (largohen me nxitim po ashtu edhe Vangjeli me Skënderin).

 

MARTESA RRUFE

(skeç)

 

Personazhet:

l – Mënua – 35 vjeç
2 – Kalopi – 30 vjeçe
3 – Lefteri – Nënpunësi i gjendjes civile

(Ngjarja zhvillohet në paraskenë. Një tabelë “stacion urbani”. Hyn Kalopi me çantë në dorë dhe një trëndafil. Qëndron te stacioni. Hyn Mënua, shikon Kalopin, afrohet, e përshëndet dhe ajo ia kthen me buzëqeshje).

Mënua – Prisni urbanin?
Kalopi – (buzëqesh) Urbanin.
Mënua – ….Kohë e bukur sot.
Kalopi – Shumë e bukur.
Mënua – ….Na mbyti shiu.
Kalopi – Na mbyti.
Mënua – Po prapë do dalë dielli.
Kalopi – Do dali.
Mënua – Thonë se kur ka diell me shi, martohen breshkat.
Kalopi – Martohen edhe njerëzit.
Mënua – (nxjerr një kaush luledielli) Do fara?
Kalopi – Sapo e mbarova një kaush.
Mënua – (duke ngrënë fara) Ku banoni?
Kalopi – Në një pallat të ri që është ndërtuar tani, 10 katësh, me ballkon nga deti. Mënua – (nga spektatorët) E gjeta ku të fus kokën (Kalopit). Me kë jeton?
Kalopi – Me mamin.
Mënua – E ke të re mamin?
Kalopi – Si kukull, më ka ngjarë mua…. Po ju ku banoni?
Mënua – Unë kam një vilë personale trekatëshe… me kopsht mbushur me trëndafila, me karafila, me bilbila.
Kalopi – U mami! Unë ngordh për trëndafila.
Mënua – Beqare?
Kalopi – Vajzë e vetme, kam pasur shumë pretendime, s’kam vendosur.
Mënua – Meradiljoza.
Kalopi – U mami… ditkeni dhe italisht?
Mënua – Jo di çinkue gjuhë.
Kalopi – U mami.
Mënua – Italjançe, amerikançe, greqishjançe, çobançe dhe irakiançe.
Kalopi – Dhe irakiançe?
Mënua – Kam qenë me forcat komando në Irak.
Kalopi – U mami çfarë trimi (rrotullon trëndafilin). Si i thonë Irakianët trëndafilit? Mënua – Trëndafilit?…. “Mjauuuu”
Kalopi – U mami, mami, sa gjuhë e bukur? Po dy trëndafila?
Mënua – Mjauuuu – mjauuuu.
Kalopi – U mami sa gjuhë e thjeshtë. Po 100 trëndafila?
Mënua – I thonë këththththth.
Kalopi – (I zgjat trëndafilin) Po të dhuroj një mjauuuu.
Mënua – Faleminderit. Edhe unë nesër do të sjell një tufë me këththththth.
Kalopi – U mami! Sa do gëzohem.
Mënua – Po sikur?…
Kalopi – Çfarë?…
Mënua – Unë beqar… Ti beqare… A martohemi për fare?
Kalopi – U mami më ra si bombë… Të lutem, të mendohem një minutë, se martesa një
herë bëhet në jetë?
Mënua – Mendohu… patjetër mendohu (shikon orën)
Kalopi – (vë gishtin në tëmth) U mendova, hidhma dorën (Mënua i fut krahun). U mami sa e thjeshtë qenka martesa! (dalin, shkojnë në gjendjen civile)
Mënua – (Lefterit) Kemi ardhë të celebrohemi.
Lefteri – Trashëgime (hap bllokun) Si quhet bashkëshortja?
Mënua – (Kalopit) Si të quajnë?
Kalopi – Kalopi…. shkurt më flasin lopë. (Lefteri shkruan)
Mënua – Ta gëzosh! Mua më quajnë Mëno, shkurt më thërrasin Abdurrahman.
Kalopi – U mami… sa emër i bukur…
Lefteri – (ngre syzet) Keni kohë që njiheni?
Mënua – Ohuhe… para një ore.
Lefteri – O Zot i madh! A e pranoni për bashkëshorte lopën?
Mënua – Kë ore kë?
Lefteri – Lopën (dhe tregon me dorë Kalopin)
Mënua – Ëhë, ëhë, çmendem për të.
Lefteri – Zonjusha lopë… a e pranoni për bashkëshort zotin Mëno?
Kalopi – Do ta kem të vetmin e derës.
Lefteri – Epo trashëgime e jetë të lumtur.
Të dy – Faleminderit (takohen, largohen, kalojnë në paraskenë krahë për krahë, qëndrojnë).
Kalopi – I dashur! Ku do ta kalojmë muajin e mjaltit?
Mënua – Në kosheren e bletëve.
Kalopi – U mami çfarë humori paske ti!
Mënua – E di ç’ke ti? Eja të shkojmë në shtëpinë tënde. Unë ngordh për të hyrë gollovar! Apo s’e ke dhe nënën të re! (Kalopi qesh ngadalë, pastaj me të madhe) Çfarë ke pse qesh?
Kalopi – I dashur… të më falësh se të kam gënjyer pakëz (qesh), ku kam shtëpi unë, ne jemi vend edhe popuj, kemi tetë vjet që jetojmë në një depo armatimi (Mënua shqyen sytë, largohet pak. Kalopi i hedh dorën) – Hajde i dashur shkojmë në vilën tënde me trëndafila, karafila, bilbila…
Mënua – Çfarë bilbilash moj e mjerë, ne kemi pesë vjet që jetojmë në një bunker. Kalopi – Ua mami (qan), por kur s’ke shtëpi, pse e bëre celebrimin?
Mënua – Për të gjetur një strehë, për të futur kokën moj fyryfyçkë. Pse? Mos e bëra për sytë e tu që mi ke si prozhektor trageti, apo për gojën tënde që ma ke si kuti votimi?
Kalopi – (e nervozuar) Mua më merr të keqen ti se unë jam mjauuu, mjauuu (largohet)
Mënua – Ti je mjauuu-mjauuu, unë jam këththththth (largohen në drejtime të kundërta).

REFUGJATI DHE AVOKATI

(skeç)

 

Personazhet:

1 – Manolis – Refugjat në Greqi
2 – Sufllaqis – Pronar Grek
3 – Pallaqis – Avokat Grek
4 – Koraqis – Gjyqtar Grek

(Në paraskenë hyjnë duke u zënë Manolis dhe Sufllaqis).

Manolis – (E kap për mënge Sufllaqin) Eeeeej, Sufllaqis, më jep dhrahmitë që të kam punuar një vit. (Në paraskenë ka hyrë Pallaqis me një dosje në dorë. Shikon skenën qëndron dhe dëgjon në cep të paraskenës.)
Sufllaqis – (Mundohet ti heq dorën). Fevga more (e shikon në sy).
Manolis – (Duke e tërhequr) Eee… ç’më shikon ashtu… s’ta mbush syrin? Hidh dhrahmitë.
Sufllaqis – (Me forcë ia shkëput krahun) Fevga more dhjavole… gamoto…
Manolis – Uuuu… Uuuu… Kujt i thua gamoto ti ore, kokë karotë… hidh leftatë këtu se të bëra gjinekën, të bëra.
Sufllaqis – Dhen eqi lefta.
Manolis – Uu ç’më çmendi ky… uuu do t’i ha gabzerin, do t’i ha.
Sufllaqis – Katallavenis… dhen eqi lefta.
Manolis – Dhen eqi lefta (e kap për mënge). Po unë të bëj pastërma.
Sufllaqis – (Bërtet) Eeej astinomia… astinomia (shkëputet, largohet me nxitim).
Manolis – (Ikën me nxitim mbas tij) Sufllaqis! Sufllaqis! Ik ik… po ke për të parë… po s’të bëra sufllaqe mos më thënçin në emër (kthehet i mërzitur flet nga spektatorët) Hë… e patë… Ja kështu ta bëjnë disa afendikonj. Punon si qen bir qeni një vit të tërë e s’të japin paratë… Edhe thonë kanë faj shqiptarët. Po unë në iu ndafsha m’u ndafshin hallvët. Lapidar mu në qendër të Omonias do të bëj.
Pallaqis – (Është afruar). Ti kanis pedhi mu. (Manolis e shikon). Ego avokatis
Manolis – Avokatis? Ego refugjatis.
Pallaqis – Ç’hall ke refugjatis?
Manolis – Ç’të kem qirjo avokatis. Ego një vit çoban në mal me bagëti dhi… dhen… dhe qen… meee… beee… hum… hum e afendikoi oqi lefta… katallaveno.
Pallaqis – Aha… katallaveno… katallaveno… Ti bëj gjyq… ego avokat. Ti merr paratë.
Manolis – (I gëzuar) Unë marr leftat?
Pallaqis – Pastaj ndajmë alla misa… Qe miso ti, qe miso unë.
Manolis – (Nga spektatorët) Të gjithë ta fusin këtu… Të gjithë të rrjepin.
Pallaqis – Kalla allvanikos? Qe miso ti, qe miso unë.
Manolis – Nxirrëm prej hallit pa do marrësh tekun e bilalit.
Pallaqis – Ella tora (flasim pantonime me njëri tjetrin. Qeshin të dy), Largohen.
Hyjnë në skenë. (Skena një tavolinë, pranë tavolinës Manolis, Pallaqis dhe Sufllaqis, hyn Koraqis… i bie ziles).
Koraqis – Fillojmë gjyqin… i akuzuari Sufllaqis… a ka punuar refugjat Manolis një vit çoban tek ju?
Sufllaqis – Po
Koraqis – A ja keni dhënë hakun e punës? Leftatë?
Sufllaqis – Qirjo gjykatës, më jepni mundësinë të flas mbas allvanikosit.
Koraqis – Kërkesa pranohet… Allvanikos?
Manolis – Meee.
Koraqis – (Sufllaqit) Qenka memec?
Manolis – Beee.
Koraqis – Bo bo. Si do merremi vesh me të?
Manolis – Hum… Hum… Hum… Hum.
Sufllaqis – Do ta ketë ngrënë ndonjë qen që bën si qen.
Manolis – Meee.
Pallaqis – Ai bën dhe si kec. Mos e ka ngrënë ndonjë kec?
Koraqis – (Me shënja Manolit) T’i ka dhënë paratë pronari?
Manolis – Aaaa… (i bije brylit) Naaa.

Koraqis – S’të ka dhënë asnjë lek?
Manolis – Aaaa… (i bije brylit) Naaa.
Sufllaqis – Protestoj… Protestoj… Zoti gjykatës… Ai fliste shkëlqyer jo allvanishten por edhe greqishten dhe si memec bën vet.
Pallaqis – Po… bën vetë? Zoti gjykatës. Një vit mjerani vetëm në pyll pa folur me njeri vetëm me qen dhen e dhi, sa harroi të fliste gjuhën nënë dhe mësoi të fliste gjuhën e qenve.
Manolis – Hum… Hum… Hum… Hum.
Koraqis – (Sufllaqit) Me dokumenta e ke marrë në punë? (Manoli tund gishtin e madh)
Sufllaqis – Pa dokumenta
Pallaqis – (Manolit) Si… pa dokumenta je?
Manolis – (i bije brylit) Naaa.
Pallaqis – Zoti gjykatës… Si avokat do ta padis edhe për shkelje ligji që merr njerëz në punë pa dokumenta.
Manolis – Meee.
Pallaqis – Edhe gjoba është deri dy milion dhrahmi.
Manolis – Beee.
Koraqis – Sufllaqis, jepi paratë ta mbyllim këtë mesele.
Manolis – Hum… Hum… Hum… Hum.
Pallaqis – Nëse nuk i jep paratë tani, unë do të nis akuzë të re.
Manolis – Beee.
Pallaqis – (Sufllaqit) Mos e zgjat… nxirr portofolin e jepi leftat.
Manolis – Meee.
Sufllaqis – Dëgjon ore allvanikos, që e bëre tos mollos. (Nxjerr portofolin, dhe i jep një pako me dhrahmi. Manoli fërkon duart, i merr, i numëron me nxitim.)
Manolis – Aaaa… (i tund Sufllaqit tre herë të dy pëllëmbët me gishtërinjtë lartë)
Koraqis – Çfarë thotë or aman se na çmëndi.
Pallaqis – I ka dhënë tridhjetë mijë më pak.
Koraqis – Bo bo sa i ngjitur… (Sufllaqit) Jepja ore paratë tamam (Sufllaqi ia jep… Manolis i merr, i puth, i vë në ballë, largohen të gjithë, Manolis del në paraskenë duke numëruar paratë).
Pallaqis – (Nga cepi i paraskenës) Manoliiiis… ella pedhi mu.
Manolis – Meee.
Pallaqis – Ella tora pedhi mu.
Manolis – Beee.
Pallaqis – (I afrohet) e pe… i fituam leftat.
Manolis – (I gëzuar) aaaa.
Pallaqis – Hidhi gjysmat këtu.
Manolis – (Tregon brylin) Naaac.
Pallaqis – Eeeej… ego avokatis.
Manolis – (Hungurin si qen) Hum… Hum. (Pallaqis hedh dy hapa prapa). Hum… Hum. (Pallaqis ikën me nxitim) Hum… Hum… Aaaa… Naaa (Largohen).

AHENGU

(skeç)

Personazhet:

1 – Aliu – I zoti i shtëpisë.
2 – Aisheja – E shoqja.
3 – Sadiku – Shok i Aliut, refugjat në Greqi.
4 – Jani – =/= =/= =/= në Itali.
5 – Barjami – =/= =/= =/= në Turqi.
6 – Bastriu – Komshi i Aliut.

(Ngjarja zhvillohet në shtëpinë e Aliut. Skena dhomë. Aliu dhe Aisheja shtrojnë pjatat në tavolinë.)

Aisheja – Ali… çfarë ke?… Pse dridhesh ashtu?
Aliu – Do më vijnë shokët moj grua, do më vijnë shokët e zëmrës, si të mos kem emocione. Po kam tre vjet pa i takuar moj… Njëri në Greqi e tjetri në Itali… e tjetri në Turqi… Ah si u shpërndamë kështu shqiptarët e gjorë, si zoqtë e korbit. Ah kurbet, të martë djalli, që na ndave për së gjalli. (Bije zilja e derës) Erdhën… erdhën, hape derën Aishe. (Aishja hap derën hyjnë me radhë Sadiku, Jani dhe Barjami).
Sadiku – Jasu qirjo Ali… Jasu.
Aliu – Jasu e po ta mbajti qasu.
Jani – Buonasera tuti e salute karo amiçi.
Aliu – Paska mësuar Italiançe Jani kokviçi.
Barjami – Selami Aleq.
Aliu – Aleqimi Selam o halldupi Barjam. (Qeshin të gjithë). (Puthen e përqafohen).
Sadiku – Qirjo Ali (tregon një shishe) Dhuratë një shishe uzaqi, ta kam sjellë nga Kallpaqi.
Jani – (Tregon një tufë lulesh). Karisimo Ali, si dhuratë Jani një tufë lulesh pruri, urime e tanti auguri.
Barjami – (Tregon një pako) Efendëm Ali… Një bakshish Barjami solli, një kile hallvë Stambolli. (Dhuratat i merr një nga një Aisheja).
Aliu – Dhuratë m’e madhe për mua
miq ju q’aq shumë ju dua
Ah sa më kish marrë malli
se shpreh dot nga zevali.
Aisheja – Urdhëroni… urdhëroni tani, uluni në tavolinë.
Barjami – Hajd të ulemi si nga herë, se do të bëjmë ylyver. (Shkon ulet, Bajrami mbas tij Sadiku). Tutje ti… hajde ti Jani në mes. Nuk rrijnë bashkë Turku me Grekun, kemi problemin e Qipros.
Sadiku – Uuuu turkoshak.
Barjami – Ik ore korofillak (Qeshin të gjithë).
Aliu – Ju qeshtë zëmra, ju qeshtë… Se më kënaqët… Ja kështu… Jam tepër i emocionuar (nxjerr shaminë, fshin veshin) i thonë tre vjet që jemi ndarë, tre vjet që s’jemi parë.
Aisheja – Mbaj veten Ali… ç’bën kështu… Ja ku ini prapë bashkë. Shëndoshë e mirë, si molla.
Aliu – Ashtu është moj grua, ashtu është… siç e sheh i kam vëllezër, nuk rezistoj dot të flas gjatë (merr gotën) ja, të gëzuar të gjithëve.
Sadiku – Harumeni.
Jani – Auguri.
Barjami – Çin, Çin (zgjasin gotat, i përplasin, dëgjohen disa goditje të forta.)
Sadiku – (Bën kryqin) Kristo qe Panagjia (dëgjohen prapë goditje).
Jani – Mama mia (Dëgjohen prapë goditje).
Barjami – (Vendos duart në ballë siç bëhet kur falesh) Suluhan Allah (shikojnë të tre lartë).
Aisheja – Mos u shqetësoni, ka blerë njëri hyrjen matanë e po e kthen në dyqan, hani, pini pa merak.
Aliu – T’ia marrim një kënge vëllezër, si dikur kur mblidheshim në ahengje. (Ia merr këngës). Do marr çiften, do dal për gjah /aman shoko aman ore aman, (këndojnë të gjithë). (Dëgjohen goditje më të forta, ndërpritet kënga), Ik moj grua, foli atij gjitonit, kemi sebep, thuaji t’i ndërpresë punimet. (Aisheja del) Vazhdojmë këngën vëllezër. (Këndojnë të gjithë).
Sadiku – Tërmet vëllezër, është tërmet.
Barjami – Subuhan Allah. (Jani është ngritur përgjysmë e dridhet).
Aliu – Ç’keni bre burra, ju kini duruar gjithë ato sakrifica si refugjatë e u trëmbkeni këtu brënda në shtëpi, hajde Jani pipinua, mbushna gotat. (Jani merr shishen i dridhet dora, mezi i mbush gotat). Ja, kaq e pati, u ka folur Aisheja atyre dhe e lanë punën, hajde gëzuar… (trokasin gotat, sa i vënë në buzë dëgjohen goditje më të forta, u përplasen gotat në turinj).
Barjami – Tritol… Për nur të Allahut tritol. (Jani poshtë tavolinës me shishe në dorë, i dridhen duart, i derdhet rakija). Kushedi kujt ia kanë bërë dasmën.
Aliu – Po Jani çu bë?
Jani – Jam këtu o mos qofsha më, (përsëri goditje të forta me pauza të gjithë hidhen përpjetë dhe ulen disa herë mbas çdo goditjeje, goditjet shpejtohen edhe hedhjet e tyre shpeshtohen. Jani del nga tavolina në mes të dhomës duke u dridhur, Sadiku bën vazhdimisht kryqin duke pëshpëritur «Kristo Sanesto, Barjami falet duke përsëritur Subahan Allah, kap veshin me dorë).
Jani – Io andare. (Aliu e kap për dore, e tërheq). Ali, lashastare, (vazhdojnë goditjet. Jani ikën me vrap, të tjerët hidhen përpjetë mbas çdo goditjeje).
Barjami – (Mban barkun me dorë). Ali, Ali.
Aliu – Ç’farë ke Barjam. (Vazhdojnë goditjet, hidhen përpjetë).
Barjami – Ku… Ku… Ku…
Aliu – Ç’farë kuku…
Barjami – Hameni ore hameni… ku është.
Aliu – Atje. (Barjami ikën duke mbajtur barkun me dorë). Të lumtë Sadik, ti u tregove më trimi, nuk lëvize fare nga vendi.
Sadiku – Aliii… unë nuk lëviz se jam mbushur plot, (dëgjohen goditje, hidhen përpjetë, bije një copë muri, Bastriu fut kokën te vrima e murit, është bërë gjithë pluhur suvaje). Aliii, shiko te muri.
Aliu – (Kthen kokën).
Sadiku – Një kokë njeriu.
Bastriu – Jam unë Bastriu… ju bëftë mirë.
Aliu – Bujrum… Po miqtë i presim nga dera ne, jo nga vrima e murit.
Sadiku – I ka rënë për shkurt.
Bastriu – E shet? E shet?
Aliu – Kë ore të shes?
Bastriu – Hyrjen. Se dua të bëj dhe një tjetër dyqan për vëllanë, mendohu e më kthe xhevap. (Largohet… dëgjohen prapë goditje).
Sadiku – Ali! Jam mbushur keq, po kundërbohem, po iki në shtëpi të ndërrohem, (Ikën avash avash me këmbë të hapura), do vish dhe ti? Se do të të zërë muri.
Aliu – S’trëmbet burri nga muri… (dëgjohen goditje, Sadiku largohet me këmbë hapur). Aliu rri gatitu në qëndër të dhomës). (Dëgjohen goditje me radhë).
Le të dridhen muret,
le të bjerë tavani.
Po Aliu kurrë,
S’del nga istikami. (Vazhdojnë goditjet, hyn Aisheja).
Aisheja – Qyqja, po më vritet burri. (Vazhdojnë goditjet, hyn Aisheja).
Aliu – Mos më kap për dore, le të bëhem kurban i policisë ndërtimore. (Aisheja e tërheq me zor, dalin).
Aliu – Nuk lëviz, do shpallem martir i demokracisë. (Aisheja e tërheq, dalin).

QYFYRE NGA NJË DASËM

Isha në një dasëm, në lagje. U martua vajza e Shemshedinit. Gjëmuan këngët dhe meloditë, por nuk munguan edhe qyfyret dhe komeditë. Sa erdhën krushqit me dhëndrin, një grup plakash ia morën rrugës me romuze:

Nusja jonëë sa e mirë,
dhëndëri si kec i shtirë.
Nusja jonë yll e dritë,
Dhëndërri si thes me kripë.

Krushqit u tulatën, ndërsa dhëndëri duke turfulluar e kërcitur dhëmbët shikonte andej-këndej. Grupi i plakave vazhdonte këngën:

Nusja jonë lule filxhani
Dhëndëri si llullan kazani.
Nusja jonë lule behari,
dhëndëri si mullar bari.

Një nga krushkat që s’iu durua më, shpërtheu: I marshi të keqen dhëndërrit ju. Se e kemi mis qyteti. Ja, shikojeni, si Bin Ladeni i Amerikës është (desh të thosh si Bill Klintoni). Plasën të qeshurat.
Vëllai i dhëndërrit, një mesoburrë, për të qetësuar situatën, ia mori një labçe:

Shokë do ia marr njëherë
Kapmani,
E kam brenda do ta nxjerr
Mbamani.
Do ta nxjerr si maliher
Mbamani.

Gratë, të skuqura në fytyrë, kapnin faqet me duar, ndërsa nënë Shanikua, me gojën katua, iu drejtua orkestrës: “Ku ini ju të odhkethtrëth, pthe u kemi paguadh, mbutheni, mbutheni dathmën me adhegdhi”. Orkestrantët, si specialistë të kualifikuar të dasmave, ia nisën këngës, Solist vetë fizarmonicisti,

Faqja jote Zana
E kuqe si gjaku,
për ta prerë me thikë moj Zana
si shalqi Shijaku.
Qafa jote Zana
Si bisht mandoline
Me rruazat në gushë moj Zana,
Porsi fiq Kanine.

Një plak, që ishte bërë tapë, u ngrit në këmbë, nxori shaminë e hundës dhe duke kërcyer ia mori këngës:

I ziu më iku mosha – vu, vu Merxhane.
Në kazan t’rakisë u përvëlofsha – vu, vu Merxhane.
Pse s’më erdhe mbrëmë te kioska – vu,vu Merxhane.
Të kisha sjellë bretkosa – vu, vu Merxhane.

Plaka pa dhëmbë, u ngrit e nervozuar dhe bërtiti: “tha bëni këthtu odhe, tha bëni?
Pthe vetëm ne do këndojmë? Po kdhuthqit? Nuk do t’u lëmë dhadhë dhe atydhe?”
Të gjithë duartrokitën në kor. Krushku i zënë ngushtë, u ngrit menjëherë në këmbë. “Efkaristo poli” tha krushku që kish 12 vjet kurbetlli në Greqi. Dhe ia mori një kënge greke gjysëm shqip, gjysëm greqisht.

E tope-tope papagalle
Ella krushku të heqim valle
E tope-tope papagalle
Ella të shkrihemi fare.

“Eh!” tha një plak andej nga fundi, “edhe ato të dashit na duheshin tani – hajde këngë, hajde”. Një vajzë bionde, ia mori një kënge të bukur dashurie të muzikës së lehtë.

E desha djalin, të ish i bukur
Me sy të zezë, djalin e doja.

Por biondja se vazhdoi dot më tej, se nga një grup përballë saj u mblodhën kokë më kokë, sikur të bënin kala dibrançe, ia morën një kënge labçe.

Ë… ëh… Ë… ëh…
Rashë e theva këmbën
Ë… ëh… Ë… ëh…
M’u në mes të ditës
Ë… ëh… Ë… ëh…

Mirëpo asnjë s’e dinte më tej tekstin e këngës dhe vazhduan:

Ë… eh… Ë… eh…
Ë… eh… Ë… hëhë.
Ë… eh… Ë … eh.
Ë… eh… Ë… hëhë.

“Ëngdha u hëngëdht” tha plaka pa dhëmbë, “Kudh the dini, pthe e mdhni kot, na tudhpëdhuat padha kdhuthqëve.” Dhe ia mori vetë një kënge:

O nuthe vetudh binjadhe
Pthe na dodhe gënjthtadhe
Na the që th’madhtodhem fadhe
Do t’i dhi babait manadhe.

Ja të tilla këngë u kënduan në dasmën e Shemshedinit dhe do të vazhdojë kështu për aq kohë sa kompozitorët tanë të kompozojnë edhe këngë të bukura për dasma.

LETËR GRUAS REFUGJATE

(poezi satirike)

(Skena dhome – Del Qazimi me një përparëse dhe shami në kokë, me një fshesë në dorë fshin dhomën,vë duart në mes dhe flet nga spektatorët).

Qazimi – (Komunikon me spektatorët) E ore… ka ndonjë këtu në sallë si puna ime që ti ketë ikur gruaja me fëmije në Greqi refugjat e kanë mbetur fillikat si Lugat?! Ah i ziu unë, i ziu, ç’po heq e ç’po vuaj këto nëntë mua, (bie zilja e telefonit). Hyr. Kush është? ngre receptorin (bie prapë zilja). Ua qenka telefoni, (ngre receptorin). Alo.
Zë në telefon – Alo… ti je?
Qazua – Qazua jam, po ti kush je?
Zë në T. – Aisheja…
Qazimi – Aisheee… si je tu bëftë Qazua…? si janë fëmijët tu bëftë Qazua?
Aisheja – Shumë mirë jemi… shumë, të puthim të gjithë.
Qazimi – Edhe unë ju puth të gjithëve… Po plaka si është?
Aisheja – Sëmurë ka qenë, sëmurë.
Qazimi – Tu bëftë Qazimi bëj yzmetin plakës se po vdiq ajo vdiqëm të gjithë ne
Aisheja – Ç’kemi nga Vlora?
Qazimi – Plot gjëra kemi, të kam shkruar një letër gjerë e gjatë e do ta dërgoj me Belulin.
Aisheja – Po e pres letrën me padurim, ika se mbaroi karta.
Qazimi – Ik tu bëftë Qazua ik, kujdes plakën, se na vure flakën. (Puth telefonin, mbyll receptorin, flet nga spektatorët). I kam shkruar një letër Aishesë e ja numëroj tek e tek të gjitha hallet e mia dhe të qytetit. (Merr letrën, lexon)

Që ditën që ike
që kur s’të kam parë
tre vandak me rroba
kanë mbetur pa larë

Shumë muaj u bënë
sot u mbushën nëntë
që kur më ke ikur
po luaj nga mentë

Në ç’kopshte me lule
po shëtit vallë?
Unë këtej gjithë ditën
vij vërdallë si kalë

Vdiqa nga uria
se s’di të gatuaj
Shtatë kile fasule
hëngra këtë muaj

Bëra dhe pastiço
një ditë në mëngjes
u ngjit si mastiç
se s’i hodha vezë

Pjatat e pa lara
mbushur lavamani
nga cigarja natën
mu dogj dhe jorgani

Unaza e martesës
pardje në mëngjes
më ra krejt papritur
në vrimë të halesë

O sa jam mërzitur
o ç’kam hequr o Zot
tetë orë dorën brenda
po s’e kapa dot

Po mos u dëshpëro
hiç mos u mërzit
bleva unazë tjetër
Sot te arixhinjtë

Mora dhe pensionin
e di sa më zuri?
Katër tufa presh
tre litra vajguri

Dhjetë koqe patate
dhe një tufë sallatë
një çakmak i ri
edhe dy qiri

Bleva dhe një bingo
të provoja fatin
si s’kapa një numër
I dhjefsha surratin!

Njëzet mijë të vjetra
kaq ishin të ngratat
ikën menjëherë
nesër bëjnë të shtatat

Dhe televizori
ka nja dy tre ditë
i mbylli të dyja
gojën edhe sytë

Perdet në dritare
nuk njihen më fare
janë nxirë kornizat
i kanë dhjerë mizat

Dhe tani dëgjo
lajme nga pallati
ditën e xhuma
vdiq dhe xha Sokrati

Ra në një pucet
Sokrati i gjorë
mezi e kanë nxjerrë
me eskalatorë

Dhe nga Fatimeja
ka një sihariq
e martoi vajzën
me një byth eksiq

Koçon e Sofikës
e zunë gafil
ja preu të dy gjendrat
me gjithë birbil

Fusha rreth pallatit
është zënë e gjitha
janë ngritur nëntë qoska
ngjitur byth më byth

Katër shesin mish
dy janë ushqimore
dy janë kafene
një shet akullore

Ç’të të them i gjori
këtu është rrëmujë
natën s’kemi drita
ditën s’kemi ujë

Rrugët gropa gropa
në ç’do cep plehra
thonë se nga qershori
do na bjerë kolera

Kanë ikur pëllumbat
kanë mbetur laraskat
ditën shihen plumbat
natën bredhin maskat

Dhe tani dëgjo
një bisedë intime
ta dimë ne të dy
unë dhe gruaja ime

O kam parë një ëndërr
që jam bërë verem
sikur bëja seks
me një maroken

O sa jam tmerruar
kam mbetur pa gjumë
natë për natë po pi
nga një grusht valium

O Zot ç’të kam bërë
pse më le kërcu?
Gruaja dhe fëmijët
bredhin hu më hu.

Unë në njërën anë
ata në anën tjetër
ah kurbet i lig
ah moj plagë e vjetër!

(Përgatiti për “ADMET”, Andi Meçaj)

FABULA TË SHKURTRA HUMORISTIKE

BEN MEÇE

Ben Meçe u lind më 15 maj 1969 në Vlorë. Mbaroi studimet e larta në UT të Tiranës për Inxhinieri Mekanike. Shkruan letërsi humoristike dhe përkthen nga gjuha italiane. Ka përkthyer ndër të tjera nga autorë me rëndësi botërore: Montale, Sanguineti, Luzi, Enis Batur, Alda Merini, Montero, si dhe tregime humoristike nga Woody Allen etj.
Prej janarit të vitit 1992 jeton në Bolonjë, Itali.

DITA E PARË

Diua, (kështu më pëlqen t’i flas me përkëdheli Zotit) pasi mbaroi se krijuari edhe Evën, u ul në një gur (që e kish krijuar nja dy ditë më parë) nxorri një shami të bardhë nga xhepi i jelekut dhe filloi të fshinte mirë e bukur duart që i kish gjithë baltë.
-Më iku jeta duke punuar falas, më iku… ja bëfsha naftin,- psherëtiu thellë.- Dhe s’ta di njeri për nder!
Duhet të largohej se koha nuk priste. Futi veglat në çantë, e hodhi krahëve dhe filloi të largohej ngadalë me atë ecjen e tij karakteristike. Bëri disa hapa, pastaj ktheu kokën pas dhe e nguli prapë vështrimin te Eva. E kish qarë fare e kish qarë! Rrallë i dilnin punë të tilla! Ashtu, e shtrirë, (lakuriq siç e kish bërë nëna) ishte mrekullia vetë.
Dëshira të këqija i shkuan për një çast në kokë, po kur pa Adamin, që u rrotullua në krahun tjetër, mendoi: “Lëre se mos na zgjohet ky muti edhe kush bën sherr që në mëngjes!”
Rrëmbeu dy gjethe, i palosi mirë e bukur dhe ua vendosi te koka që t’i kishin gati kur të zgjoheshin. U futi një të kruajtur të mirë koqeve, i hodhi dhe një vështrim admirues Evës dhe u largua pa e kthyer më kokën pas dhe pa ecjen e tij karakteristike. Me një fjalë iku në hallet e tij.
Mijra planete të tjerë e prisnin dhe nuk dinte si t’ia bënte.
Nuk kish shumë që Diua qe larguar, kur Adami hapi sytë. I këputi një të gromësitur, pastaj nja dy pordhë të vogla dhe rrotulloi kokën në anë tjetër. Sytë iu ngulën te Eva, që kishte kohë që ishte zgjuar dhe me një degë peme, po fshinte vendin përreth.
-Po ti kush je?- e pyeti Adami.
-Po ty ç’të duhet?- iu përgjigj Eva dhe vazhdoi të fshinte.
Adami e vështroi me kujdes nga koka te këmbët. Në fillim me inat, pastaj me kureshtje, dhe duke i kthyer me përçmim kurrizin i shpëtoi një pordhë tjetër pak më e fortë se dy të parat. Ishte pordha e tretë në jetën e tij dhe iu duk sikur po ia merrte njëçik dorën.
-Boll, se na i shpife, aman!- iu drejtua Eva që nuk e mori vesh as vetë, në ishte një kërcënim, vërejtje, apo diçka e thënë ashtu kot.
-Ti rregullo mirë atë gjethen, se le nam, e lëre seç bëj unë!
Eva hodhi sytë nga gjethja, u skuq në fytyrë për një moment dhe u kthye në anë tjetër për të mbuluar më mirë pjesën më intime të trupit të saj.
-Ku të venë sytë edhe ty?
-Më mirë unë, apo të të shohë gjithë bota, si thua ti?- iu përgjigj, duke u zgërdhirë Adami dhe ndoshta për herë të parë në jetën e tij e ndjeu veten superior.
-Qënke shejtan fare nga goja, ti ore!- i dha dum muhabetit Eva duke iu ulur pranë.
-Më quajnë Eva.
-Unë jam Adami.
-Ta gëzosh!
-Edhe ti!
-Faleminderit!
-Seç më hahet, po nuk po e gjej dot?- theu heshtjen Eva pas një dialogu shikimesh që zgjati rreth dhjetë minuta e gjysëm.
-Edhe mua më griu uria.- iu përgjigj Adami dhe instinktivisht mori një gur dhe qëlloi me sa fuqi që kishte drejt një shkurreje përball.
-Vemi hamë një mollë?
-Je në vete? Mollë esëll? Prit se po bëj një xhiro mos gjej gjë këtej rrotull.- e siguroi
Adami dhe u ngrit me përtesë për t’u drejtuar poshtë nga lumi.
-Na, ku vete pa gjethe?
-Ua, shyqyr që u kujtove, se desh u bëra gazi i botës.
Adami u var poshtë tatëpjetës ndërsa Eva e ndoqi me sy derisa ai u zhduk pas një ferre të madhe.
Ndihej megjithmend një grua metëvërtetë e lumtur me vështrim në të tashme, por me mendje dhe shpirt në një të ardhme që ajo e parashikonte të sigurtë dhe kuptimplote. Një grua e lumtur e di se ç’duan të thonë këto fjalë.
Adami u kthye pas dy orësh. I lexohej menjëherë në sy që ishte i lodhur e i mërzitur. Mezi hiqte këmbët zvarrë dhe merrte frymë me vështirësi.
-I rashë rreth e qark gjithë lagjes po nuk gjeta gjë për të ngrënë. Si do ia themi mëngjesit?
-Opo lëre mëngjesin se iku, po hajde hamë atë mollën atje se ndryshe do vdesim urie.- iu përgjigj Eva duke u drejtuar nga molla aty afër. Adami e ndoqi pas pa bërë zë, çfarë të bënte, nuk ia mbante bytha të dilte prapë në xhiro. Uria i kishte vajtur në palcë.
-Hip lartë, Adam dhe këpute atë mollën!
-A ç’ja fut kot edhe ti Eva ndonjëherë! Mua më ranë këmbët lartë e poshtë si gomar, ti thua hip në pemë!
-Po gomar kujt i thonë?
-Ku ta di unë, ka mbetur si shprehje.
-Mirë, mirë, se po hipi unë.- mori iniciativën Eva dhe filloi të ngjitet në pemë.- Edhe ktheje kokën në anë tjetër, ç’farë shikon ashtu?
-Për sytë e ballit po shikoja mollën!
-E thashë unë që në fillim që ti je shejtan, po s’më besoi njeri.- vazhdoi Eva dukej hapur që kësaj radhe i pëlqeu që Adami po e shikonte.
Molla ishte metëvërtetë e madhe dhe i ngopi menjëherë barqet e dy të rinjve tanë të porsalindur.
-Mos i hidh zhapat ashtu, se më ra bretku duke pastruar!
-Mos më trajto kaq keq, o Evë, se vetëm mua ke në këtë botë, s’ke njeri tjetër me kë t’i qash hallet.
Eva e pa me ata sytë e saj të mëdhenj bojëqielli e tërë dhembshuri dhe heshti. Një fllad i lehtë ia mori kaçurrelat e verdha dhe ia përplasi mbi fytyrën e Adamit, që seç ndjeu disa të dridhura në trup, që nuk arriti ta shpjegonte dot çfarë ishin, por që i pëlqyen si asnjëherë tjetër në jetën e tij.
Dhe kështu, barkplotë, e të kënaqur, vazhduan t’i hidhnin kaçurrelat surratit njëritjetrit deri sa dielli u zhduk mbas kodrës përkarshi dhe lagjen e pushtoi errësira. Adami , ndjeu prap në trup ato të dridhurat, që nuk dinte se çfarë ishin po që i pëlqenin aq shumë. Më vonë mori vesh se edhe Eva seç ndjente ca të dridhura në trup që nuk dinte se çfarë ishin, po që edhe asaj i pëlqenin.
Nata e ngrohtë dhe plot aromë gjelbërimi, avash – avash i vuri në gjumë, sipër njëri tjetrit dy të rinjtë dhe me qetësinë që vetem nata di se ç’është, ua ruajti dhe ledhatoi gjumin deri në mëngjes.
Si gjithmonë Eva, u zgjua e para, që pa gdhirë dhe i pëlqeu të rinte edhe pak shtrirë, ashtu me Adamin e saj, e pastaj të bënte punët e zakonshme, kur befas, diçka e bëri aq kureshtare, sa që u detyrua ta zgjonte Adamin, që po flinte duke gërhitur.
-Adam… Adam…, shiko… shiko… po ngrihet prapë… po ngrihet prapë…!
Adami u ngrit si i shushatur duke hedhur sytë e terrorizuar e tërë sklepa poshtë barkut.
-Jo ai, or idiot, dielli… dielli…!

KUMBULLA

Kishte rreth një javë që po mendonim për planin tonë të fshehtë. Dy ditët e fundit, në pushimet e mëdhaja, kur binte zilia e fundit të orës së tretë, unë me Mondin, nuk zbrisnim as për të luajtur futboll, te fusha e madhe, siç bënim zakonisht. Uleshim te bordura e murit që ndante oborrin e shkollës nga shtëpia e Pepes dhe mendonim vetëm për hakmarrjen. Nuk kishim biseduar me asnjë njeri tjetër. Gjëja duhej të mbetej e fshehtë. Kishim hequr dorë bile edhe nga bisedat tona të zakonshme. Mondi nuk gënjente më mbi historinë e dashurisë së tij të fshehtë me Djanën, vajzën me bishtaleca të klasës së pestë C, ndërsa unë, gati-gati, kisha harruar të imitoja profesorët, gjë që më dilte aq bukur dhe që e bëja vetëm për të tërhequr vëmendjen e të tjerëve. Nuk e merrnim vesh nga na vinte kjo dëshirë për t’u hakmarur, as nuk kishim provuar kurrë ta merrnim vesh. Dinim mirë dhe ishim plotësisht dakort që të dy vetëm me një gjë: duhet ta kryenim.
Donim të plagosnim xha Muharremin. Ti bënim diçka të keqe, të arrinim ta çonim edhe në spital mbase. Po, në spital. Unë bile, një ditë para “atentatit”, në zjarr e sipër, siç më ndodhte gjithmonë kur entuziazmohesha tepër, kisha përmendur edhe fjalën “vdekje”. Mondi, që më njihte mirë, ia kishte plasur të qeshurit mu në mes të orës së gjeografisë dhe që të dy kishim përfunduar brenda pesë sekondave jashtë klasës, në korridor, me veshët e skuqura nga shtrëngimi i profesor Zyberit.
Ai ishte fajtori, xha Muharremi. Ai plak thatanik me ato mustaqet e lëpira, që nuk i rrinin kurrë drejt dhe që ne ishim të sigurt se kur kishte qënë i vogël, kishte qënë fëmijë qurrash, se ndryshe nuk shpjegohej. Ai plak i hollë e i gjatë, me ato këpucët e mëdhaja që na kishte përzënë njëherë, deri lart te lapidari, vetëm e vetëm se na kishte diktuar tek kacavirreshim te muri i baçes së tij, për t’i vjedhur dy verige rrushi. Mesiguri na kishte sharë nëpër dhëmbë kur e kishte parë që nuk na kapi dot.
Duhet ta pësonte. Vetëm kështu ne mund të qetësoheshim disi e t’u ktheheshim lodrave tona si më parë.
Çdo gjë kishte filluar një javë më parë asaj që ndodhi një javë më vonë. Xha Muharremi kishte ardhur në shtëpinë tonë si zakonisht e të dy bashkë me gjyshin po bisedonin të ulur në oborr. ( Ku e kishte gjetur imgjysh atë shok, nuk e di!…).
-Prije këtë kumbullën se i bën hije hardhisë. Rrushi do diell.- kishte thënë papritur ai plak thatim, me sytë nga qielli e me cigaren që nuk e hiqte kurrë nga goja.
-Do e pres. Kam kohë që dua ta bëj. Ç’e dua?!- i ishte përgjigjur imgjysh. Unë dhe Mondi, që po luanim tamam poshtë kumbullës, ishim parë në sy dhe ndoshta për herë të parë po na interesonte biseda ndërmjet dy të riturve.
-Nesër në mëngjes, po marr sëpatën, e po e presim.- Kishte vazhduar tjetri duke mos ia hequr sytë pemës së lartë. Imgjysh kishte bërë një shenjë pohimi me kokë. E njihja mirë, kur ishte dakort bënte gjithmonë ashtu.
Do prisnin kumbullën e madhe!… Kumbullën tonë! Ç’ishte kjo gjëmë që na ra në një moshë kaq të vogël! Si mund të ekzistonte një njeri, sado i madh e i fuqishëm qoftë, të arrinte të priste kumbullën e madhe!? E pamundur! Jo!…
Të nesërmen që në mëngjes, xha Muharremi (xha katili që nga ajo ditë, bile pa xha fare), erdhi megjithmend me një sopatë të madhe. Unë, Mondi dhe pesë a gjashtë kalamaj të tjerë të mëhallës, rrinim si të ngrirë në një strukë të oborrit dhe nuk u besonim syve derisa plaku me mustaqe të lëpira e me këpucët e mëdhaja, kthehu me fund gotën e rakisë, që gjyshja u a kishte lënë të dyve në një tabaka, rrëmbeu sopatën dhe u drejtua nga kumbulla.
Ishte pema më e lartë e gjithë lagjes. Ndoshta dhe e gjithë qytetit. Nga maja e saj arrija të shikoja gjithçka: oborrin e shkollës, kinkalerinë ku blinim libra e fletore, shtëpinë e Mondit. (Një të fërshëllitur nga maja e saj, ai e dëgjonte, kurse nga poshtë, jo). Gjysmën e qytetit e kisha në pëllëmbë të dorës, bile, po të hipja te dega më e lartë dukeshin edhe dallgët e detit. Atje kisha lidhur kolovarësen dhe tundesha sa herë që kthehesha nga shkolla ndërsa prisja që imemë të më përgatiste për të ngrënë. Kur i vidhja gjyshes, nga sepetje e vjetër, llokume e amareta, që ajo i fshihte për miqtë se ndryshe unë ia mbaroja, hipja në kumbull e i haja me qetësi. Vetëm atje ajo nuk më gjente dot. Një ditë kishim ngjitur, bashkë me Mondin, macen dhe e kishim lëshuar që nga lartë për të parë nëse ishte megjithmend e vërtetë që kishin shtatë shpirtra. (Qysh nga ajo ditë macja nuk më afrohej më). Hipur mbi atë kumbull kisha dëgjuar pjesën më të madhe të gënjeshtrave që Mondi thurte në lidhje me historinë e tij me Djanën me bishtaleca. Një herë, kishim parë te ballkoni i shtëpisë së nënë Lenës, nusen e djalit të saj, që pa pikë turpi fare, kishte dalë me brekë e ujiste lulet e parvazit. (Sa herë e shikonim në rrugë mundoheshim ta imagjinonim lakuriq).
Dhe ai e preu! Në fillim e zhveshi nga degët. Çdo e ngulur sopate, më dukej sikur i priste kokën një kujtimi. Në fund i erdhi radha trungut të madh. Nuk e kisha parë kurrë ashtu lakuriq. Muharremi godiste me sa fuqi që kishte, ndërsa unë në çdo goditje shpresoja që sopata t’i shkiste e t’i ngulej në këmbë, t’i shqyente atë këpucën e madhe e t’ia çante gishtat në mes. Ndoshta nga dhimbja, mustaqja e majtë do t’i rregullohej. Vetëm kështu mund të vihej drejtësi në këtë botë.
Për fat të keq, Megjithë lutjeve tona pa zë e fjalëve magjike që kishim lexuar nëpër librat e përrallave me shtriga, një gjë e tillë nuk ndodhi. Trungu i trashë u përkul ngadalë dhe ra përfundimisht në tokë. Ra mbi disa degë të prera mëparë, sikur të donte t’i përqafonte për herë të fundit. Ra si ata heronjtë pozitivë nëpër filma, kur dikush, i lig, i godet për vdekje nga prapa shpine, në pabesi.(Nuk na e kishte marrë kurrë mendja që njerëzit e këqinj jetokëshin edhe në lagjen tonë).
Xha Muharremi e kishte përfunduar detyrën e tij. Tani e kishim radhën ne. Dhe vërtet kështu ndodhi. Një javë pas prerjes së kumbullës, duke u kthyer në mbrëmje nga klubi i lagjes, ku padyshim kishte luajtur domino, xha Muharremi, u rrëzua për shkak të një teli të sertë, që ne kishim lidhur ndërmjet dy kolonave të portës së madhe të oborrit të tij. Asnjëherë nuk u gjet kush e kishte vënë. Dy netë më vonë, kur ai vazhdonte akoma i shtrirë në shtrat, me këmbën dhe dorën e djathtë në allçi, katërmbëdhjetë gozhdë të gjata, të vjedhura në laboratorin e punës me dru të shkollës, u ngulën në dy hardhitë e xha Muharremit, me të cilat ai dinte vetëm të mburrej dhe t’u mësonte pleqve të lagjes se si i bëheshin shërbimet rrushit.

prill 2005

ARIFI

Sa herë që shikonim Arifin, të dehur tapë, që zvarritej mureve të lagjes, i lëshonim ndonjë kunjë me shpresë mos merrnim si përgjigje ndonjë batutë të fortë, megjithëse kohët e fundit humori i kishte ikur fare. Ishte katandisur megjithmend keq. Sytë e mëdhenj e të kuq dukeshin sikur do i dilnin nga vendi kur na shikonte. Gjuha i ishte trashur sa nuk ia mbante më goja. Murmuriste diçka me vete dhe kur e shikonte që ne vazhdonim të mos e linim rehat, ngrinte dorën e djathtë lart, tregonte dy gishtat e vetëm që i kishin ngelur (pas një aksidenti qysh kur kish qënë fëmijë) dhe bërtiste pa e ditur edhe ai vetë se kujt.
-Unë kam qenë gjithmonë për demokracinë, po tani të me hanë mutin se nuk ua jap më votën!
-Mos fol ashtu se do thonë që ke pirë! -e ngacmonte një shoku ynë.
Na zgurdullonte sytë me inat, pastaj na shante nëpër dhëmbë nga nënat dhe futej në shtëpi ku e priste e shoqja, Lumturia (Lumja për të gjithë), me atë fytyrën e saj gjithmonë të egër.
Lumja, ishte e vetmja nuse e lagjes e ndarë nga burri i parë.
Martesën e Lumes me Arifin e kishte sajuar gruaja e një kushëriri të këtij të fundit, nja dhjetë vjet me parë. Kjo, paskësh shkuar një mbasdite te motra e kunatës për ta uruar për autorizimin e frigoriferit dhe aty, muhabet pas muhabeti, na paskësh mësuar fatin e keq të kushërirës së burrit të kësaj, me babë tjetër… me pak fjalë Lumes.
-Do bëhet patjetër! Yt kushëri nuk ka ku e gjen një rast të tillë!
-Pse të mos bëhet! -i ishte përgjigjur i shoqi, -ajo nuk e gjen kurrë një rast të tillë.
Dhe ashtu ndodhi. Familja e Arifit i bëri përgatitjet shpejt e shpejt. Nuk donin të vonoheshin, jo vetëm për moshën, por edhe për faktin që Arifit i mungonin tre gishtat e dorës së djathtë dhe kjo i kish krijuar probleme në nja dy raste të tjera më parë.
Edhe ata të Lumes, nuk humbën shumë kohë. I morën parasysh këto difekte të vogla të dhëndrit po nga ana tjetër, nuk donin ta humbisnin këtë rast jo vetëm për faktin që vajza vinte në qytet, por edhe për të mbyllur gojët e liga që herët a vonë do fillonin të llapnin në lidhje me martesën e saj të parë. Më vonë u mor vesh se, Lumes nuk i paskësh pëlqyer që në fillim Arifi, po nuk e kish thënë kurrë “psenë”. Një kushëri i tyre, që studionte shkenca kimike dhe biologjike në Tiranë, e kishte shpjeguar këtë mosdashje me një gjendje shpirtërore depresioni, pas asaj që i kishte ngjarë. Megjithëse asnjëri në fis nuk e njihte këtë sëmundje moderne me emrin “depresion”, xhaxhai i mesëm i vajzës, që punonte kasap në fshatin fqinj, ia kuroi brenda dy ditëve.
Dasma u bë e thjeshtë dhe pa shumë rrëmuje. Bëheshin gjithë gjithë nja pesëdhjetë vetë duke numëruar dhe kalamajtë e vegjël.
Muaji i parë kishte kaluar vaj, me përjashtim të një të shtune në darkë, ku, e kapur nga paniku i ikjes së dritave papritur, Lumja, kishte thirrur emrin e burrit të parë, në vend të Arifit. Ky i fundit kur e kishte dëgjuar, në vend që të nxehej, i kishte premtuar së shoqes se do bënte të pamundurën që ajo ta harronte, po se me ç’farë mënyre nuk ia kishte thënë.
Pastaj kishte ardhur ajo mbasdite që Arifi e kishte quajtur, “mbasditja e sqarimit të madh”. Megjithëse Lumja e kishte fshehur atë letër në zgëqen më të sigurt të shtëpisë, kishte nënvleftësuar faktin që Arifit nuk i rinin gishtat rehat.
-Tani do më sqarosh ç’do gjë! -ishte nxehur burri
-Prit
-Jo! Tani dhe nga goja jote!
Lumja në moment kish menduar sherrin dhe i kishte shkuar menjëherë në mëndë xhaxhai i mesëm, kasapi. Vetëm ai reagonte tamam në situata të tilla. Por kur pa se Arifi donte megjithmend të bisedonte e të merrte vesh atë qe i ishte mbajtur e fshehtë gjate gjithë bisedimeve, marrëveshjeve e delegacioneve të shkjesëve e krushqve më pas, vendosi të rrëfehej. Në fund të fundit ajo nuk kishte pasur ndonjë faj kushediseçfar.
Dhe kështu kishte filluar t’i rrëfente për burrin e saj të parë.
I kujtohej me imtësi ai mëngjes kur Kanani (kështu e quanin fatkeqin), pasi kishte futur në gojë edhe gjysmën tjetër të vezës së zierë, që Lumja ia kishte qëruar me duart e saj, ashtu duke u mbllaçitur, kishte hapur sepeten e vjetër prej druri dhe kishte nxjerrë kornizën me fotografinë e Anëtarit të Byrosë.
-Që tani do ikësh? Nuk je shpejt o burrë? Mitingu fillon në orën dhjetë, apo jo? -e kishte pyetur Lumja, duke fshirë pluhurin e kornizës.
-Dua mos zë ndonjë vend nga fillimi që të bëj figurë të mirë. Sa të më japin traktorin, se më mori jetën lopata, pa pastaj u kam bërë mutin mitingjeve edhe kush i ka pjellë… .
Këto kishte thënë Kanani dhe kishte marrë rrugën gjithë baltë që të shpinte te sheshi kryesor ku atë mëngjes do të mbahej mitingu i madh. Do të vinin edhe krerë të lartë nga kryeqyteti, bile Kanani kishte dëgjuar (ato pak herë që zbriste në klubin e fshatit) se, nga përgatitjet, dukej se do vinte i Madhi fare.
Lumja e kishte përcjelle me sy deri te gardhi dhe për një moment e kishte imagjinuar të shoqin mbi një traktor të madh të kuq dhe pse jo, edhe veten e saj sipër, tek ktheheshin nga fushat.
Sheshi i madh nuk kishte parë kurrë gjithë atë farë njeriu. Në krye, pranë rrapit, kishin ndërtuar një podium aq të madh sa i bënte hije edhe rrapit vetë. Flamuj e parulla nga të katër anët.
Fëmijë që bridhnin e loznin duke ndjekur njëri tjetrin, njerëz hipur e kacavirur nëpër pemë, një grup jevgjish që u binin sazeve, fytyra të papara ndonjëherë që mesiguri vinin nga qyteti.
Kanani kishte zënë vërtet një vend përballë podiumit dhe kur pa që po vinin ata të udhëheqjes u bashkua me korin e brohoritjeve dhe ngriti lart kornizën me fotografinë e anëtarit të byrosë, duke e tundur e valëvitur me sa fuqi që kishte. Megjithëse fotografia nuk ishte e madhe sa parullat e të tjerëve ai ishte i sigurt që kryetari atje në radhën e dytë të presidiumit ku ishte do ta vinte re.
Brohoritjet, duartrokitjet dhe tundjet e valëvitjet e flamujve zgjatën rreth pesë minuta. Pastaj e mori fjalën një burrë i gjatë e i pashëm, që me siguri duhet të ketë qenë sekretari i parë i rrethit. Me të përmendur emrin e të madhit fare brohoritjet filluan përsëri, kësaj radhe edhe më fort. Në atë moment dy djem të gjatë, krahëleshtor e të veshur qytetarçe e rrëmbyen Kananin dhe e futën në furgonin blu që më vonë u mor vesh se paskësh qenë i forcave speciale.
Vetëm dy a tre vetë mund ta kishin ditur në fshat, se Anëtari i Byrosë, fotografinë e të cilit Kanani e kish tundur me aq zell, ishte shpallur armik i popullit rreth dy javë më parë. Kjo ishte tema që u diskutua në fshat për shumë e shumë kohë mbas mitingut.
Më vonë, u mor vesh, se Kananin e kishin dërguar në veri në një minierë dhe se dyshohej se aty e kishin akuzuar edhe për zjarrin e madh që kishte rënë në depot e fshatit rreth një vit më parë.
Megjithëse kryetari e kishte thënë copë, në mes të burrave të fshatit, se ujët fle e hasmi s’fle, asnjërit nuk i mbushej mendja se Kanani paskësh qenë armik i rrezikshëm, e punuakërkesh për agjentë, e ku ta di unë …
Të nesërmen që në mëngjes, kishte ardhur xhaxhai i mesëm i Lumes, kasapi, bashkë me dy kushërinj të tjerë, e e kishin shoqëruar vajzën në derë babe.
Qysh nga ajo ditë, nuk kishte marrë vesh më asnjë lajm, derisa, një njeri që ajo nuk e njihte, i kishte sjellë atë letër.
-Ti e do akoma? -kishte pyetur Arifi të shoqen, pasi ajo kishte mbaruar së rrëfyeri gjithë historinë.
-Jo! -I ishte përgjigjur Lumja pa e parë në sy.
Me atë “Jo” të Lumes, kjo temë nuk ishte hapur më në atë familje për vite e vite me radhë.
Jeta kishte vazhduar normalisht, me tatëpjetat dhe tatëposhtmet që nuk mungojnë në asnjë familje.
Derisa kishte ardhur ai, “Viti rrëmujë” siç e kishte quajtur Arifi. Njerëz që ulërinin e bërtisnin nëpër sheshe, të tjerë që zinin salla teatrosh me forcë dhe rrinin atje me ditë të tëra pa ngrënë. Buste e statuja që rrezoheshin, parulla që fshiheshin, njerëz që largoheshin, të tjerë që vinin kushedi nga ku e që nuk e dinin akoma ku kishin ardhur…
Dhe kishte ndodhur ashtu, aq shpejt e aq pa bujë, ajo, të cilës, Arifi i ishte trembur për vite me radhë, qysh ditën që ishte martuar me Lumen. Burri i saj i parë, Kanani, jo vetëm kishte dalë nga burgu, por kishte arritur të zinte dhe një vend me rëndësi në Bashkinë e qytetit.
Nuk u mor vesh mirë më vonë, nëse ishte ajo e para që kish shkuar ta takonte, apo ai Kanani, kish derguar shoferin e tij privat, që ta merrte. Nuk u mor vesh mirë edhe për faktin se njerëzit, kohët e fundit, merreshin me lloj-lloj gjërash të tjera.
Arifin bëhej kohë që nuk e kishim parë më. Dikush (nuk e mbaj mend) na kish thënë se e kishte parë rastësisht në portin e Pireut. Shkarkonte e ngarkonte kamiona, bile edhe i kishte folur, por ky i fundit kishte bërë sikur nuk e kish njohur. Lumia, pas transferimit të Kananit në kryeqytet, kishte lënë shtëpinë me qira dhe kishte shkuar edhe ajo atje.
Pak rëndësi ka.
Neve na kujtohet ndonjëherë Arifi dhe ato batutat e tij na mungojnë sigurisht.

(Përgatiti për botim në “ADMET” Andi Meçaj)

PETRO MARKO

U lind në Dhërmi, Vlorë. Pak kohë studioi në Athinë. Që kur ishte nxënës i shkollës tregtare në Vlorë (të cilën e kreu në vitin 1932) filloi të shkruajë poezi dhe proza të shkurtra. Petro Marko ka një biografi nga më të pasurat dhe më të bujshmet në letërsinë shqiptare. Deri në vitin 1936 ai punoi në Tiranë si gazetar dhe po atë vit, në moshën 23 vjeçare u nis vullnetar në Luftën e Spanjës, si luftëtar në brigadat internacionale. Pas Luftës së Spanjës, gjatë kthimit për në Shqipëri, ai do të ndeshet dhe do të marrë pjesë në shumë beteja antifashiste nëpër Evropë. Pas kthimit në Shqipëri në vitin 1940 do të burgoset nga italianët, që aso kohe e kishin pushtuar Shqipërinë dhe do të përfundojë në kampin e ishullit Ustika afër Palermos. Në përfundim të Luftës Antifashiste në vitin ’44, Petro Marko do të marrë pjesë në radhët e partizanëve italianë, duke i rënë kryq e tërthor Italisë, si luftëtar dhe si komandant me përvojë luftarake. Kur kthehet në Shqipërinë e çliruar, ftohet që të qëndrojë në krye të gazetës “Bashkimi” në Tiranë, por shpejt do të përjetojë disa nga vitet më të rënda nëpër burgjet e shtetit shqiptar komunist, për të cilin Petro Markoja kishte luftuar nëpër Evropë dhe Shqipëri më se 10 vjet rresht. Kjo për të vetmin shkak se nuk mund të pajtohej që në ditët e para të pushtetit me fillimin e diktaturës, e sidomos kur provoi t’i rezistojë diktatit që i vinte Shqipërisë aso kohe nga jashtë kryesisht nga Beogradi.
Të gjitha këto përvoja jetësore i përfshin në romanet: “Hasta la vista” dhe “Qyteti i fundit”. Në vitet ’70 ai do të shkruajë romanin “Një emër në katër rrugë”, ndërsa periudhën e vështirë të jetës së tij në ishullin e Ustikës do ta përjetësojë në romanin e tij të rëndësishëm “Nata e Ustikës”.
Faqet më të fuqishme të prozës së Petro Markos reflektojnë triumfin e dashurisë dhe të humanizmit njerëzor. Pas tërë atij ferri nëpër të cilin kalon njeriu në rrëfimin e Petro Markos, ai arrin të mbetet i pamposhtur nga mizoritë e botës. Këtë bërthamë të brendshme e rrezatojnë personazhet nga romanet e tij, këtë shkëlqim biblik reflekton Petro Marko njeri dhe Petro Marko shkrimtar në tërë veprat e tij.
Nuk ka shembull në letërsinë shqiptare, ku të jetë gërshetuar dhe njehsuar aq shumë mes vetes njeriu dhe krijuesi – Petro Marko njeri dhe Petro Marko shkrimtar. Tek vepra e tij rrezaton bindja dhe besimi i lindur për dashurinë dhe humanizmin njerëzor, ndonëse sa rrojti ishte ndër personalitetet më të persekutuara dhe më të munduara. Qyteti i Vlorës e nderoi duke i dhënë emrin “Petro Marko”, teatrit të tij. Presidenti i Shqipërisë, Alfred Moisiu, në vitin 2003 dekoroi Petro Markon me Urdhrin “Nderi i Kombit”.
Këto ditë ish dega e lidhjes së shkrimtarëve të Vlorës mori emrin “Petro Marko”.
Libra të autorit:
Hasta la vista, Qyteti i fundit, Një emër në katër rrugë, Ara në mal, Nata e Ustikës, Shpella e piratëve, Retë dhe gurët, Horizont, Fantazma dhe plani 3+4, Çuka e shtegtarit, Një natë dhe dy agime, Stina e armëve, Intervistë me vetvehten.

VAJZA E VALAVE

Valët e tërbuara të detit që pëlcisnin të shkumëzuara mbi shkëmbinjtë e thepisur të bregut, bënin që të humbiste kënga e zakonshme e djemve të lagjes, që ia kishin shtruar rrëzë Shën Mitrit. Melodia, megjithatë, arrinte gjer te veshët e Lolës, e cila plaste nga marazi dhe, fshehurazi, qante e qante me dënesa që të këputnin shpirtin. Atje poshtë, në fund të horizontit, mbi det, disa re të kuqe silleshin vërdallë nga fryma e fundit e tramundanës. Këtej lart minaret blegërinin. Ktheheshin nga mali. Mu në mes të fshatit kënga lëvonte, kurse fashatarët, që gjithë ditën kishin punuar, tani, të lodhur, i drejtoheshin vatrës së tyre. Dita po perëndonte…
-Bijo, mos qaj më. Bëj durim, se Neçoja do të kthehet!-kështu i përsëriste gjithnjë Lolës vjehrra e saj,-Ta dije se sa vjet më iku edhe mua, ndjesë pastë, plaku im! Iku, more, iku edhe ane kur të kthehej! Ti do të thuash se mua më la Neçon në bark, dhe shpresoja! Eh, mirë! Ka Perëndia edhe për ty. Por bëhu trime dhe duro të durojmë…
Nga njëra anë këto fjalë dhe nga ana tjetër kënga e mallkuar që oshëtinte në sheshin e Shën Mitrit, ia copëtonin zemrën nuses së gjorë, e cila kishte humbur çdo shpresë. Se kishin kaluar tetë vjet dhe Neçoja nuk dukej. Neçoja levend, këngëtari i fshatit, që me këngën e tij e kishte çmendur fare Lolën e ëmbël, kishte marrë gjurmët e mërgimit. Kishte ikur për të fituar para. Kishte vajtur shumë larg, atje ku perëndon dielli, në Argjentinën e pasur.
-Do të kthehet plot flori dhe i ngarkuar me peshqeshe. Ai thoshte se do binte pesë baule të mbushura…Tërë lagjen do të kënaqë..
-Po pse nuk na shkruan, moj nënë? Ka Perëndia edhe për ne. Mos u merakos, se Neçoja s’është nga ata që humbet kollaj në mërgim…Vetëm lutu gjithnjë e mos ua vër veshin shoqeve. Ashtu e ka ky kurbet i zi…
Dhe, duke mbaruar fjalët me një psherëtimë të thellë, plaka e regjur nga vujatjet lidhte duart, ulte kokën dhe largohej në majë të këmbëve. Ajo e gjora e dinte se ç’i ziente brenda shpirtit të saj. Neçon e shtrenjtë, djalin e vetëm, e martoi të vogël, vetëm e vetëm që të zinte gojët e këqija. Se qe ditën kur Neçoja këndoi këngën “Vajza e Valave” në dritaren e Lolës së ëmbël, tërë fshati nisi të pëshpëriste. Dhe kështu, një ditë vendosi dhe e martoi, se i vinte keq edhe për vashën që i dolën fjalë…Dhe bëri një dasmë të madhe, ku u dehën që të gjithë me verën që kishte mbledhur për të pritur burrëzinë, që s’kthehej kurrë. Në dasmë u këndua pa pushim edhe kënga e të martuarve, “Vajza e Valave”, kënga që Neçoja kishte ngritur për Lolën.
Djemtë e lagjes, të mahnitur dhe gati të shkalluar nga bukuria që dita-ditës i shtohej Lolës, e kishin ndryshuar këngën në disa vargje dhe përsëritnin:
…Gjithë bota ven’ e vijnë,
por ai nuk vjen, a e mjera,
por ai nuk vjen….
Dhe, me gjithë këto nxitje e shkrepëse për t’i ndezur ndjenjat, Lola duronte e duronte. Priste me besim Neçon e saj. Shpresonte në fjalët e tij të fundit që i tha kur iku: Sado që të vonoj, do të kthehem një ditë…Edhe i vdekur, unë do të kthehem….”
Atje poshtë, te shkëmbi i madh, shikonte varkat që lundronin. Vërente vendin ku punonte bashkë me Neçon, edhe qante. Dhe matanë djemtë, që kurrë nuk e linin të qetë, këndonin:
Vajz’e Valave,
je një vajz’ e re,
un martohem n’atë jetë,
ti martohu atje, a e mjera,
ti martohu atje…
Sa e sa djem të pasur dhe levendë e kishin kërkuar Lolën engjëllore. Por kjo, besnike gjer në vdekje, askujt s’i kthente sytë. Priste Neçon e saj.
Dhe vitet kalonin.
Asnjë lajm. Asnjë të re nga Neçoja. Shtatëmbëdhjetë vjeç u martua Lola. Vetëm dy muaj ndenji me Neçon e saj. Dhe pastaj ai i iku. Tani, grua tridhjetë vjeçe, dukej më e bukur dhe më e re se ditën që u martua. E shkreta! Qante e qante dhe hera-herës mërzitej aq shumë, sa mendonte të mbytej atje pishtë, tek ai shkëmbi i madh, ku valët e shqetësuara pëlcisnin, duke mbuluar këngën që dita-ditës dëgjohej në mes të fshatit. Ishte kënga që e çmendi, që e bënte të dashuronte gjer në vdekje Neçon e humbur. Ishte kënga e saj që mbante gjallë në zemër kohën e parë, ku shtrihej me Neçon atje poshtë nën portokallet dhe qitrot, ku Neçoja i thoshte se ajo ishte “Vajza e Valave” dhe ah, atje, të pandarë, të përqafuar, kujtuan se vetëm në Argjentinë ka shumë flori për të ngritur një pallat mu në mes të fshatit, sa të pataksej bota…Ajo ishte kënga që i sillte ndër mend çastet më të lumtura, dhe prapë ajo ishte kënga që i copëtonte zemrën, që e dëshpëronte dhe që nuk e linte të qetë…Por ajo shpresonte. Priste Neçon e saj….

* * *
Dhe një mbrëmje vjeshte, kur Lola kthehej e lodhur nga puna, u ndalua mu në hyrje të fshatit nga një vajzë e vogël.
-Sihariq! Sihariq!
-Ç’është? Ndonjë lajm…ndonjë letër?
-Erdhi? Gjallë… apo?
Dhe me shpirt të ndezur e me gjunjë të prerë deshi të vraponte, por nuk mundi… Përqafoi vashëzën:
-Do të të jap… do të të jap…, -por nuk fliste dot… Lotët nuk i mbajti dot… i rridhnin çurkë në faqet e saj të djegura nga dielli i Himarës.
Si në furtunë, kokulur, çantë njerëzit që kishte mbuluar oborrin e shtëpisë së saj. As dëgjonte se ç’i thoshin… Për çudi, nuk e vuri re as heshtjen që kishte pllakosur tërë ata fshatarë, që e shikonin Lolën me dhembje, sikur i qanin hallin. Shkarkoi barrën, dhe ashtu, si nëpër gjemba, kokulur, u ngjit shkallëve. Para i doli plaka. E përqafoi dhe me lot në ndër sy i tha:
-Erdhi, bijo… Erdhi… po…
-Po… si?
Si e shkalluar, si e zgjuar nga një gjumë i trubullt, hyri brenda. Dhe e pa Neçon e saj të shtrirë në shtrat. Me sy të përlotur, pa e dalluar mirë fytyrën e zverdhur dhe sytë e thelluar të burrit të saj, u gjunjëzua për ta përqafuar…
-Mos… mos më puth o “Vajza e Valave” -i tha, dhe kthehu kokën matanë, pa i përmbajtur lotët…
E mjera! E kuptoi se Neçoja i saj ishte verem! Heshti. Pastaj iu bë sikur dëgjoi këngën e saj të këndohej përjashta, në sheshin e Shën Mitrit, nga djemtë e lagjes… U trondit aq thellë, sa i ra në prehër Neços së saj duke thënë:
-Mirë se erdhe!- dhe e puthi fort mu në buzë…

1937

ZHGENJIMI I MARISË

– Mos fol kështu, mor bir, për uratën!
– Më vjen keq për ty.
– Po të të vijë keq për mua, mos e shaj para meje, se më lëndon këtu – dhe i tregonte zemrën.
Maria, që kur ishte fëmijë, besonte këto: Urata është mëkëmbësi i Zotit mbi dhè, urata shëron gjithë sëmundjet dhe, urata që të pagëzon, që të vë kurorë, që të kungon para se të vdesësh, të ka në dorë edhe në këtë botë, edhe në atë botë. Këto Maria i kishte të ngulitura në tru, në gjak, në frymëmarrjen e saj.
Te personi i uratës shikonte njerinë e shenjtë. Njerinë me tru dhe zemër të mirë. Njerinë që qante hallet e të gjithëve. Lekët që ajo kish dhënë gjithë jetën për trisaitë, për meshët, për përshpirtjet, për shënjtorët, për ujët e bekuar, për ditën e Shën Vasilit, për bekimet e shtëpisë dhe të arës dhe të gjësë së gjallë… as që i qante kurrë.
Meshët, grurin e zier, verën, vajin që ajo kishte shpenzuar gjithë jetën e saj sa u bë pesëdhjetë e pesë vjeçe, as që i qante kurrë, as që i zinte fare në gojë. Përkundrazi, ajo ankohej se s ‘kish qen në gjendje të jepte më shumë për shpirtin dhe mëkatet e saj – se edhe ajo njeri është dhe mëkate patjetër ka bërë, me dashje ose pa dashje – për shpirtin dhe mëkatet e prindërve dhe gjyshërve të saj, e sidomos të vjehrit dhe të vjehrës.
E krishterë fanatike, Maria. Dhe me priftin kurrë nuk ishte prishur. Edhe kur nuk kishte patur mundësi që ta paguante menjëherë, ai e kishte pritur… Shpirt njeriu urata!
Dhe do të vdiste me këtë përshtypje për uratën, po të mos kishte ndodhur kjo:
E lajmëruan se vëllai ishte sëmurë rëndë.
Dhe kjo duhej të shkonte natën. Ndezi një fener nga ata që nuk i shuan era. Binte shi. Natë dimri.
Dhe natën sidomos në dimër, ato vende nga do kalonte Maria, janë shumë të rrezikshme. Thonë se natën atje dalin shejtanët në forma të ndryshme: kaçupe të fryra që hidhen, gjarpërinj të gjatë, skelete që kërcejnë, dhe lugetër që hedhin valle…
Maria para se të nisej, bëri kryqin në konizmë dhe doli. U pështoll në një xhaketë të vjetër të djalit dhe u nis. Edhe gjatë rrugës, duke lëvizur buzët, ajo përsëriste disa fjalë nga ato të meshës që kish dëgjuar gjithë jetën e saj, po që kuptimin nuk ua dinte fare. Era frynte dhe shiu i hollë i përplasej në fytyrë. “Kohë e keqe, si s’më lajmëruan më parë? Meqë e kanë kunguar, ka mbaruar…”
Kaloi monopatin e lagjes së parë dhe i afrohej vendit nga ku kalohej aq lehtë natën. Ajo nuk shihte asgjë përveç dy ose tri metrave të rrugicës që ndriçonte feneri. Po e dinte fare mirë se ku gjendej. Prandaj edhe pa fener sikur të ishte nuk do të rrëzohej në asnjë gropë, në asnjë shkallë.
“Hyra në tokën e djajve. Po ku ka sot djaj. I ka larguar urata. Urata… Po pse im bir e urren. Ç’ka që e shan? Ai është njeri i Perëndisë, që i di të gjitha, të gjitha…”
Frika që i kish mbirë në gjak dhe që i ish rritur gjithë jetën e saj, e tmerronte dhe e mundonte, sidomos në këtë moshë. “Po prëmë u takova me uratën dhe ai më dha temjan, më bekoi”. Sytë e saj nuk i lëvizte as djathtas e as majtas. E dinte që tani ishte po në atë zonë ku shejtanët dalin si kaçupe të fryra. “Urata më bekoi dhe më dha temjan. Temjani i largon shejtanët. Po ku e kam temjanin? Më mirë ta nxjerr”, Fut duart në xhepat e palltos së vjetër. E kërkon atë thërrime temjan. E gjen. E afron në hundë. Era e temjanit i pëlqeu shumë. “Tani sikur të ketë shejtanë, do të largohen”. Me të hedhur një çap, pa përpara saj një gjë shumë të zezë.
– O Shën Mëri, ç’është kjo?
Një gjë e zezë, shumë e zezë. Më e zezë se nata. Më e zezë se korbi. Feneri i mbeti ashtu lart. Me sy të tmerruar shikonte atë gjë të zezë pak metro larg.
– O Shën Mëri… Më duket si kamillaf.
Mbi atë gjënë e zezë, ishte me të vërtetë një kamillaf. E fërkoi pakëz temjanin që t’i dilte era… dhe të largohej shejtani. Po asgjë nuk lëvizi.
Maria thirri me të madhe: “Piso mu satana…”. Këtë shprehje e dinte përmenç. E kishte dëgjuar me mijëra herë nga urata. “Piso mu satana” – thirri përsëri me të madhe Maria. Po ajo gjë e zezë me kamillaf në majë nuk lëvizi fare… Prifti nuk ishte. Se ajo gjë e zezë ishte sa një ka, sa dy qe së bashku… “Piso mu satana”, “Piso mu satana”, përsëriste këto fjalë. Ajo nuk e dinte kuptimin e këtyre dy fjalëve.
Ajo e dinte vetëm qëllimin e këtyre dy fjalëve. Kur thoshje këto dy fjalë, satanai ikte, zhdukej. Po ja që satanai aty po qëndronte. Nuk lëvizte. Dhe sa i madh që i dukej Marisë. Ai ishte sa katër qe, po Marisë i dukej më i madh se tërë madhësia e errësirës së natës.
Ç’të bënte? Të kthehej prapa? Po ai mund ta ndiqte pas. Temjani nuk e bëri punën e tij. Satanai nuk u largua. As fjalët “piso mu satana” nuk patën sukses. Maria u ul e mori një gur dhe e vërviti mu te djalli i zi. Guri lëshoi një tingull të thatë.
Maria u tremb nga ky tingull i thatë i gurit dhe… do të ulërinte po dëgjoi ja aty, pak metro mbi atë gjën e zezë dikë që psallte. Mbajti frymën dhe të rrahurat e zemrës.
“Hoj… hoj… me sytë e zinj… me sytë e zinj… Mos ki frikë nga mjekra ime… mjekra ime… mjekra ime…”
Këto fjalë të kënduara po me atë ritëm që urata këndon ungjillin në kishë dhe që psalleshin ja aty, përmbi atë gjë të zezë, e tmerruan më shumë Marinë e gjorë.
“O Shën Mëri, shpëtomë, shpëtomë!” – tha me zë Maria…
“…Mos kij frikë nga mjekra ime… mjekra ime…” – dëgjoi përsëri Maria.
Psallmi erotik dilte i shtruar, i ngjirur, i lodhur, po me afsh, me pasion dhe i dredhur.
“O Zot, si zëri i papa Dhimitrit! O Shën Mëri, o papa Dhimitër shpëtomëni”! – tha me zë Maria. Dhe filloi të dridhej, të dridhej. Dhe sytë nuk i hiqte nga ajo gjë e zezë. Po psallmi nuk dilte nga ajo gjë e zezë me kamillaf në majë.
“Mjekra ime… mjekra ime…”
Maria nuk priti po ulëriti. Dhe ulërima e saj u zgjat shumë sa u zbraz gjithë era e mushkërive të saj. Përsëri ulëriti. Dhe do të binte pa ndjenja aty në shesh, po të mos kish dëgjuar një zë burri:
– Ç’është?
– Ndihmë!
Zëri afrohej.
– Ç’është moj? Pse ulërin?
– Ndihmë! Ndihmë!
Zëra të tjerë u dëgjuan. Zëra burrash dhe zëra grash:
– Ç’ka ngjarë?
– Kush ka vdekur?
– Kush ra?
U afruan dhe… kur panë atë gjë të zezë, u drodhën nga tmerri. Burra të tjerë dhe gra të tjerë me fenerë, me pisha të ndezura në duar, ishin bërë si barrikadë. Shikonin vetëm atë gjë të zezë të frikësuar.
Maria erdhi në vete kur pa gjithë ata fshatarë me fenerë dhe pisha të ndezura në duar. Disa burra të guximshëm u afruan më shumë te ajo gjë e zezë. E goditën me shkop, me këmbë, po asgjë, fshatarët panë njëri-tjetrin në sy.
– Shumë i fortë, si prej guri.
– Si prej hekuri. Theva këmbën.
Kjo i tmerroi më shumë. Ajo ishte rasa, hedhur mbi një gur të madh.
Më lart u dëgjua psallmi:
“Pse ma mbylle derën, moj syzezë, moj syzezë”.
Burrat shikuan andej nga vinte ky psallm erotik.
Disa ngritën fenerët dhe thanë:
– Po ai atje?
Të gjithë fenerët dhe të gjitha pishat u ngritën dhe e ndriçuan atë që ishte shtrirë në përrua, brenda në ujë.
– Lugati, lugati, – tha një grua dhe bëri kryqin.
– Ç’lugat more, është papa Dhimitri – tha një burrë dhe ju afrua uratës së shtrirë në përrua, në mes të ujit. Ishte me benevrekët e gjata dhe me një xhaketë të shkurtër. Mjekrën e kishte futur në ujë. I dukej gërsheti i trashë i flokëve.
Burrat u afruan dhe ngritën fenerët. Gratë të pataksura bënin kryqin.
-Ç’bën këtu, more djall? – i tha një burrë dhe e qëlloi me shkelm.
Papa Dhimitri filloi të psallte tropare erotike të sajuara prej tij. Me këto tropare ai shprehte hidhërimin e tij, se ajo e la përjashta dhe nuk ja çeli derën.
– Është bërë thumb.
– Si gjithnjë.
Merreni dreqin ta shpiem në shtëpi. E ngritën. Ai akoma psallte tropare erotike dhe shumë të ndyra. Kallëzonte për kofshët e Dhoksisë dhe për gjinjtë e saj të mëdhenj. Gratë u turpëruan. Ulën kokën dhe mezi e mbanin të qeshurit.
Maria nuk bënte më kryqin. Shikonte burrat se si e ngritën papa Dhimitrin, se si e hiqnin zvarë, se si i hodhën rason në krahë dhe se si i ngjeshën në kokë kamillafin. Dëgjoi dhe gratë të pëshpërisnin:
– Për cilën Dhoksi këndon?
– Ehu, sa Dhoksi ka fshati!
Maria nuk donte të dëgjonte më. Ato fjalë, ajo pamje që pa, ishte më rëndë për të se vdekja e vëllait…. Vëllanë e qau ashtu siç e qan motra vëllanë, po duke qarë vëllanë, ajo qante dhe për diçka tjetër, qante për atë që humbi: për besimin dhe adhurimin ndaj uratës. Nuk deshi t’i dëgjonte më as emrin.
I dha të drejtë djalit të saj, i cili shumë herë ja kujtonte atë ngjarje të llahtarshme që zhgënjeu Marinë.

Përgatiti për botim Hiqmet Meçaj
(Botuar në “Gazeta e Athinës”, shkurt 2010)

ISUF LUZAJ

Isuf Luzaj ka lindur në vitin 1913 në Kaninë të Vlorës, ai ka mbaruar Universitetin e Sorbonës dhe është zotërues i mëse tetë gjuhëve të huaja. Një nga eksponentët kryesorë të Ballit Kombëtar, njeriu që me idealin e atdhedashurisë mbrojti tezën e Kosovës në konferencën e Mukjës. Është emër i respektueshëm në auditorët e universitetit të Buenos-Airesit, gjë që i shpërblehet me medaljen e artë të akorduar nga autoritetet qeveritare. Profesori që dha leksione në mëse 60% të universiteteve amerikane ku dhe sot emrin e tij do ta gjesh me gërma të arta në podiumet e nderit. I vetmi shqiptar që arrin gradën më të lartë PROFESOR EMERITUS, titull që ia dorëzon në dorë vetë presidenti Regan. Antikomunist i vendosur dhe pjesëmarrës në shumë kongrese ndërkombëtare të demokracisë. Autor i më se 120 veprave letrare, artistike, në prozë e poezi, të botuara dhe të pabotuara, një promete i harruar nga koha, dhe kjo një borxh për historinë shqiptare. Jeta e tij është e mbushur me peripeci, por dhe me atdhedashuri për atë tokë të pashkelur që prej 55-vjetësh. Profesor Doktor Isuf Luzi ishte ai që ndërmjetësoi takimin e Perez De Kuelar, koleg dhe shok i tij me pushtetarët në Shqipëri.

(Parathënie e autorit për librin “Lamtumira e Yjeve”)

I
Nga të pesë artet, letërsia dhe nga të pesë degët e saj, poezia, nuk e pranojnë mediokritetin.
Një pikturë jo perfekte, vështrohet,
Një skulpturë jo perfekte, durohet,
Një arkitekturë jo perfekte, banohet,
Një muzikë jo perfekte, dëgjohet,
Një bukuri jo perfekte, soditet,
Një roman jo perfekt, lexohet,
Porse, një poezi jo perfekte, NUK DUROHET.

Kjo apoftegmë e Filozofisë së arteve1) është pranuar e vërtetë që prej tre mijë vitesh më parë me Budën, Konfucin, Platonin dhe nga të njëzetë e një filozofët që përbëjnë mendimin universal.
Një roman, një novelë, një biografi, një dialog ose monolog, një episod historik, lexohen një herë dhe mbështeten ne raftet e vjetër të çdo biblioteke, porse një poezi e vërtetë me art, filozofi, bukuri, ndjenjë, emocion, mesazh etj., lexohet një mijë herë nëper shekuj, siç lexohen Homeri, Dante, Gëte, Rilke, Lamartin, Musse, Leopardi etj.
Në poezi, ekzistojnë dy fuqi misterioze: fuqia tërheqëse dhe fugia shtytëse-largonjëse, si në fizikë, por ekziston edhe një fuqi e tretë, si një cilësi estetike: Origjinaliteti.
Të dy fuqitë e para: Tërheqja, pëlqimi pozitiv dhe shtytja, largimi negativ, japin si rezultat: imitacionin dhe kontradiksionin, si dy fuqi ekuilibri të Universit.
Fuqia e trete misterioze është ajo që zëvendëson Arkitektin e Universit, i cili krijon, rregullon, kontrollon fuqitë kozmike.
Frymëzimi është fantazia, iluzioni, dëshira dhe sa shije të tjera që çelin apetitin e shkrimtarit.
Ky frymëzim vjen së jashtmi dhe fillon shumë ngadalë, si violina e një UVERTURE që na përgatit fantazinë për të hyrë në botën e dramës së muzikuar, që e quajmë me një fjalë latine “OPERA”.
Në mes të atyre tri fuqive, na puth si një fllad freskonjës kujtesa e leximeve si koinçidenca dhe simpatira të temperamentit, që janë si parfumi i furrit, që na ndjell shijen e bukës. Këto figura, trajta, ngjyra, mendime, përshkrime, bukurira do të shkëlqejnë në muzikën e vargut dhe në ndjenjën e sinqertë të ngjitjes së shpirtit në një atmosferë më të lartë se jeta fizike. Kjo përshtypje fantazie, shumë herë ngjan me një FANTAZMAGORI që i jep trup fizik idesë, bukurisë dhe së vërtetës. Kur kjo gjendje e parandjen trishtimin, atëherë në shpirtin e poetit vjen mërzia.
Ndodh shumë herë që poeti mërzitet nga mungesa e rregullit, padrejtësia ose asnjanësia e shoqërisë së ftohtë letargjike dhe për udhë shfrimi i mbetet vetëm refugji fetar. Në disa raste perfeksioni, këtë gjendje shpirtërore e gjejmë me termin REVELACION, në shenjtorët si AGOSTINI i AFRIKËS ose në MISTIKËN e MUHHAMAD GAZALIUT në interpretimin e besës Islame ose në Budën që e quan NIRVANA.
Atëherë gjërat marrin figura e kuptime misterioze, sikur kërkojnë një zhvillim të ri të problemit te vjetër të PËRJETËSISË.
Gjendet poeti në mes të Metofizikës, Metalogjikës nga një anë, pozitivizmit, materializmit, tautologjisë nga ana tjetër, dhe kërkon një udhë shpëtimi. Shumë poetë si GËTE, HYGO, D’ANNUNZIO, BORGES, PRUST etj. kërkojnë udhën e shpëtimit nga angushtia e boshësisë në një krijim FANTAZMAGORIE, ashtu si i eturi gjen kënaqësi në një gotë uji burimi ose në ndonjë degë me trëndafila të freskët që një dorë bujare ia dhuron si mirënjohje dashurie.
Trazohen shumë herë, me një vetëtimë humori, vargjet optimiste, dinamike të ndritur, dashuronjës me fantazmat e mërzisë, si rubi, të zezë mbi një pjatë farfuri të bardhë plot me ACQUAMARINE të BRAZILIT, që padashur e përvujtësisht sjellin atë lloj melankolie si tingujt e këmbanës se madhe të Fretërve në Shkodër, kur lajmëron vdekjen e një shoku. Ne këtë çast, më duket që vdekja nuk është aq e tmerrshme siç e sheh SARTRE dhe mësonjësi i tij HEIDEGGERT përpara boshësisë.
Vargu fillon me një gjendje shpirtërore qumësht të bardhë të Shën Anselmit ose të RUMIUT në lutjet mistike.
Është në këtë jetë imagjinare, që kam shprehur diku në vargjet e mia bonjake të mërgimit afërsisht kështu: “Në sa pretendova, asgjë nuk realizova, sepse vonë e kuptova, që jam gatuar nga bashkimi i asgjësisë dhe fatcaktimit cinik, me dëshirën djegëse që durova gjithë jetën, t’i lë një testament, si mësonjës shkolle fillore, rinisë së shekullit 21 (njëzet e një) pa shpresë të qartë që do të ma dëgjojë. Di që s’jam asgjë, as do të jem i gjallë kur të kem vdekur, veçse një zë në vesh, një pikturë panorame historie me ngjyra, një meteor, si një fletë luleje e vdekur në poçarin e një kishe të braktisur të një fshati, kush e di se ku”.
Do të doja që jeta të shpjegohej sinqerisht, për t’u ngjitur në lartësirat e kozmogonisë me vallen e yjeve edhe pse këta më thonë: Lamtumirë!
Eksodi që bashkoi solidaritetin me idealin dhe fuqizoi vullnetin për përpjekje të palodhshme, krijoi një gjendje, shpirtërore perseverance në luftën e ideve, që më frymëzoi një superioritet angushije klinike, që herë pas here ndizet si një dritë e pa kontrollueshme, as nga realiteti, as nga mëshira, as nga perëndimi duke kërkuar një ligj njerëzor si ai i serenitetit të yjeve në mes të qiellit të ZODIAKUT.

II
Janë disa çaste të NËN-NDËRGJEGJES, kur kërkesa përpiqet për muri, që na ndan të shohim ç’ka në atë anë të tij, porse gjejmë një asgjësi, një boshësi, një errësi, me aq turbullim të imagjinatës, me aq neveri të jetës, saqë mendim i kërkon REFUGJE në Filozofi, pastaj në Metafizikë dhe Metologjikë.
Ne këtë gjendje shpirtërore kërkoj atë që Sokrati i pëshpëriti nxënësit të tij FEDUSIT, kur i tha: “Qoftë e mundshme që e BRENDSHMJA dhe e JASHTMJA e njeriut të jenë NJË”. Më ngjan sikur Ati i Filozofisë është duke biseduar me BUDËN dhe me IBN-AL-ARABINË, në udhëtimin e vetmuar të të parit.
Në eksperiencën e ekzistencës sime, kam gjetur se disa çaste mendimi, në heshtje, nëpër krahë të imagjinatës së disiplinuar na paraqiten disa kujtime jete, disa ambiente imagjinare, disa rregulla sjelljeje, disa dorëheqje nga uritë e mishit dhe të gjakut, që lehtësohemi nga balta e gravitetit të instikteve që na ngjizen në harmoninë e muzikës së BACHUT dhe në Mësimin e KONFUCIT.
Janë disa rrugë që i çelin shpirtit dritaret për të parë si përbrenda dhe përjashta, një sërë aksidentesh, koinçidenca surprizash, që na bëjnë të nënqeshim, duke u tallur me trishtimin.
Duhet ta shohim jetën që së larti e që së largëti, sikur jemi në aeroplan, nga ku duken vetëm bukuritë e natyrës, gjeometria e qyteteve në lumturi, sepse nuk shohim ç’ndodh në mes të njerëzve, që të shumtën e herës është TRAGJEDI. Ashtu do na duket jeta në paqe dhe harmoni, e bukur, e gëzuar. E sotmja me premtim të sjellë një të nesërme të lumtur. Do shohim shumicën e fenomeneve të Natyrës si një epokë të re krijimi, festimi, yjet që shkëlqejnë duke na u afruar, zogjtë që këndojnë rreth nesh, burimet që gurgullojnë një harmoni paqeje, njerëzit që duan njëri-tjetrin.
Janë fenomene shumë paqësore, pluridimensionalë të Natyrës, të reflektuar në një pasqyrë në binomin: ARTE-SHKENCA, që janë prodhime të intelektit, që provojnë se jeta ekziston si përbrenda në shpirt dhe përjashta në mendje, në krijim, në veprim. Maksimi i njohur: “Ku është shpresa, është jeta”, më ngjan më i sigurt ta kthehim 180 gradë dhe të themi: “Ku është jeta, është shpresa”.
Jeta është mjeti, po shpresa është frymëzimi, fuqizimi, vërvitja, besimi, zjarri që çel kyçet e misterit, duke dhënë jetë dhe dritë atje ku mungojnë motivet dhe iniciativat. Ajo ndez çirakët e kërkesës dhe të therorisë. Ajo është ilaçi i mrekullueshëm i mendjes; ajo është mjeku i pagabueshëm si në diagnozën dhe në farmakologjinë kuronjëse.
Aleksandër Pope shkruajti: “Shpresa është pranvera e përjetshme: në zemër të njeriut të drejtë”.
Shpresa u jep jetë të re idealeve edhe kur ngjan se ata po vdesin. Ajo ripërtërin ëndrrat, ajo u jep fuqi të re jete përpjekjeve, ajo fiton kundra çdo porte të mbyllur, ku është shkruar: PAMUNDËSI.

III
Fati i librave të mia, mbetet ENIGMË sepse shumë kohë më ndau nga gjeneratat e reja të atdheut, sepse kam jetuar në botën e bibliotekave pa kontakt me realitetin e atdheut, sepse rutina e mësonjësit më mban në një frazeologji sintetike, e zorshme për ligjërim, sepse nuk njoh termat teknike të Filozofisë në gjuhën time, sepse më është e pamundur të vij në kontakt me botën intelektuale shqiptare: sy për sy, vesh për vesh, zë për zë…

IV
Sa më shumë vuaja, aq më shumë më forcohej besimi që pata në lirinë e popullit tim, sa më shumë gjendesha i vetmuar, aq më shumë jetoja në mes të racës sime. Pjesa më prodhonjëse e kohës së jetës, më burgosi në ëndrrën e Atdheut. Më ndihmoi memoria, që është si një monedhë lëmoshe: më jep aq pak sa do ajo, për të blere bukën e përditshme dhe, ky shqetësim është armik i iniciativës për krijim letrar. Njoha hëm guximin, hëm diziluzionin si dy fytyra antagoniste, që me uniformën e paditurisë loznin PING-PONG me përpjekjen time si top llastiku, nëpër labirintet e arsyes e të ndjenjës, pa pasur, për më shumë se gjysmë shekulli njohjen e miqësisë së popullit tim.
Qesh i kuptuar dhe i respektuar nga turma anonime e auditorëve dhe klasave të shkollave të huaja, ku dëshiroja të shihja racën time, dhe, ky pengim irracional, më bënte të mendoja që duartrokitjet e nxënësve u ngjanin hipokrizisë së funeralit, ku njerëzit kontraktojnë muskujt e fytyrës dhe vështrimet, për t’ju adoptuar situatës uniforme amorfe, pa asnjë shqetësim shpirtëror të dhembjes…
Më ngjante vetja, si një i dënuar me vdekje, të cilit për kënaqësi të fundit, i jepet “privilegji” të asistojë si spektator real në një komedi humoristike. Mbyllesha në lëvozhgën e mërgimit, e përbërë nga dhembja e nostalgjisë për Atdheun tim.
Njoha frymëzimin e kohës, porse në të njëjtën kohë, njoha edhe zhgënjimin e saj, që më shkiste nën këmbë, siç shket kumi nga dora që, sa më shumë ta shtrëngosh, aq më shumë e aq më shpejt bie, ikën, zhduket.
Puna ime, që ushqehej çdo orë e çdo ditë nga heronjtë e mendimit për t’u bërë burim, ku do të gjerbnin rinia e huaj heterogjene në raca, gjuhë e ngjyra, më jepte shpërblim shpirtëror të papërshkrueshëm. Porse, kur vështroja të rinjtë e të rejat të entusiazmuar nga horizonti i ri që çelte filozofia, më kapërthente një trishtim i papërshkrueshëm, kur mendoja në rininë shqiptare, që s’e kisha në klasat e mia. Më dukej sikur predikoja në mes të SARARËS. Sepse e dija që porsa të mbaronin studimet, kjo rini do të më harronte, siç harrohen një palë këpucë të vjetra të palë këpucë të vjetra të hedhura poshtë. Po të ishte rinia e racës sime, jo vetëm që do të takoheshim gjithë jetën, por do të kisha gëzimin të ndërtoja kështjella qytetërimi për racën time fisnike. Në mijëra te reja e te rinj, të të gjithë kombësive te botes, të cilëve u koja çdo ditë ushqimin e katedrës, më dukej që i hidhja ujë me kabash plazhit për ta transformuar në kopsht me lule. Shumë herë më paraqitej si fantazmë figura e AGUSTINIT të AFRIKËS, i cili tregon që në një nga ditët e jetës së tij, duke shëtitur në buzë të detit, mendonte si ta zgjidhte problemin e ekzistencës së Zotit. Në një çast pa një foshnjë që me një kabash nxirrte ujë nga deti dhe e derdhte mbi kumin e plazhit. U çudit filozofi, të cilin pas vdekjes e deklaroi Vatikani shenjtor, dhe, duke qeshur i tha foshnjës:

– “Mos u lodh kot, se ti me këtë kabash me ujë deti,
nuk e bën dot plazhin lulishte”
– “Edhe ti mos u lodh kot, – iu përgjigj foshnja,
– se kërkesa jote është më marrëzi se imja”.

Dhe në çast foshnja zhduket. Kishte qenë një ëngjëll i krijuar nga Krishti për të korrigjuar mendjen e At AGUSTINIT.
Pra, mendoja nga dëshpërimi: dje qesh dikushi, që erdha nga BOSHËSIA me karakteristikë anonimije si një VEXHETAL i panjohur, dhe, nesër do të jem ASKUSHI në vendin tim. Ky obsesion i atdhedashurisë, m’u bë një trishtim klinik i pashërueshëm.

---

1) Shih librin: “Filozofia e arteve dhe e shkencave”.

(Përgatiti për: “ADMET” Andi Meçaj)

KUR BIE SHI NË FSHATIN TIM

Kur erret dita në drekë, mbi Karaburun, Sazan, Protonovë, shfaqen disa rè të holla si deve shkretije, ngarkuar me lesh të krehur, duke shëtitur mbi Pashaliman.
Llogoraja, Shashica dhe Kanina mbulohen nga një mjegull e dendur përtace si mërzi pleqërije.
Nga Shashica zbresin tatëpjetë rè të zeza që mbulojnë diellin dhe menjëherë zë të bjerë një shi i dendur, si me inat e mëri, sikur janë shkëputur rrënjët e qiellit. Çuditet bujku, që shiu në vend që të bier mbi fusha dhe ara të mbjella, hapur dheu goja-goja, i etur si udhëtari i shkretisë, ai bie mbi liman e prapa Sazanit. që i ngjan një vigani të krrusur, dënuar nga Dodona të qëndrojë gjysmë brenda-gjysmë sipër detit. Pas pak çastesh sqarohet qielli, del triumfator dielli që përshëndet jetën. Menjëherë zogj, mëllenja, xhikomale e dallëndyshe dalin nga çerdhet, duke kënduar një simfoni që i ngjan një lutjeje në një tempull Feje.
Nga nxehtësia vesa fillon të teret nga lulet, të cilat largojnë mërzinë, bashkë dhe mërzinë e plakut që del për shëtitje.
Tani dita është më e bukur. Mbi portokalle, limona, pjeshkë dhe qershi fluturojnë me ngjyra të papërshkueshme, më të bukura se ato të Ticianit që pikturoi llëret e femrave si gjalp dylbeku, mbi pjata farfuri të kuqe, me buzëqeshje ironie dhe provokacioni, si gazi i vashave të fshatit tim, që ecin duke folur e qeshur, duke u hedhur si sorkadhe.
Venë në gezdare për të mbledhur manushaqe dhe tallen me vështrimet e djemve që u bien në qafë. Dhe aq të bukura janë, sa ta bëjnë borxh t’i urresh dhe t’i vështrosh me mëri.
Ky është tjetër lloj shiu me mjegull në sy e stuhi në zemër, që është e pamundur t’i gjesh emër, veçse dashuri.

NATËN QË IKU POETI

Rrezet e hënës nëpër dritare ishin më të forta se qirinjtë që po shkriheshin duke lotuar.
Një dhomë e vogël, hëm dhomë gjumi, hëm bibliotekë, hëm laborator ëndërrimesh, ish mbushur me miq të panjohur, nga trashëgimtarët, nxënëse e nxënës të gjysmë shekulli shkuar. Atëherë ishin shqerrka dhe shqerra; tani, prindër dhe gjyshër. Ndonjë e re, me cepin e një shamije terte lotët, që të mos i prishnin kozmetikën. Mbaruar agonie, mbeti vetëm, dhe u krodh në boshësi, ashtu siç e kishte zakon të zhytej në detra pa plazhe të imagjinatës. Fantazmat i qëndruan besnike nëpër raftet e shkrimeve të tia.
Ra të flerë, e zuri gjumi.
Kur u zgjua e prisnin punët e zakonshme: letra e bardhë, ngjyra e zezë dhe penda besnike që po tundej brenda në botile, sikur i thoshë: merrmë, përdormë!
Vendosi të dilte nga arqeja mavi për të provuar që nuk kishte vdekur. U çudit, kur të tërë iu larguan si të trembur nga lugati. Disa femrave të reja u ra vilani, ranë për sheshi pa ndjenjë jete.

***
Natën e parë pas varrimit e kaloi me kontrollin, korrigjimet dhe radhitjen e shkrimeve që pati ndërprerë vdekja e papandehur, siç i ndodh çdo frymori. Shkronjat i dukeshin si miza dheu që lozin mbi letër, pa i dhënë kohë për t’i lexuar.
Fëmija e braktisi nga diziluzioni që nuk i la pasuri: hidhërim më i ashpër se ai i luftëtarit që humbet luftën dhe Idealin.
Qëndroi një çast i dëshpëruar duke soditur trajtat, ngjyrat dhe dimensionet e shkrimeve të tia. Nuk u besoi syve dhe kujtoi që nuk mbante mend asgjë. Kjo e trishtoi më shumë se vdekja.

INTERMEZO

Janë disa litarë të përbërë nga ulurimat e gjakut dhe Të plumbit. Ata zgjaten dhe udhëtojnë paralel me Kohën si lumenj kujtese. Po të bëjnë pikëpjekje me Historinë, ata i mblidhen për fyti fajtorit që vdes nga asfiksia. Jemi argasur dhe mësuar ta quajmë Vdekje natyrale ose misterioze sepse regjistri i kalendarëve të anatomisë sonë është shkruar me hieroglife.

Janë disa trena të fabrikuar prej dhimbjes, mallkimit, pendimit ose mërisë për Hakmarrje. Ata udhëtojnë pa pushim në stacionet lokalë që nga zemra e të vdekurve në zemrat e të gjallëve, me qëndrime vetëm në stacionet e shkollave fillore. Po të jetë e drejtë mësonjësja e jetës i nxjerr nga xhepet, ua shpjegon nxënësve, të cilët e ruajnë brendinë për ta përdorur kur të martohen me nështrashat e mëdha të kombit, të shkencës ose artit. Ata trena pagëzojnë qytetërimet në shpirtin e popujve.

Janë disa shira që bien me shtëmbë papushim nga qielli, i cili i pati dhuratë nga deti, lumenjtë dhe detet. Këta i patën dhuratë nga skutat e planetit dhe presin ato shira të marrin pronën e tyre. Këto shira në disa shtigje stinash lidhin si zinxhirë vitet në shekuj për të gatuar në laboratorët e tyre helmin, i cili në shoqërinë e anomalive të njerëzve, helmojnë jetën mbi tokë. Nga ky helm vdesin më parë virtytet, pastaj talentet, pastaj iniciativat. Përfundojnë në vdekjen e qytetërimeve. Deri në shekullin tonë kanë vdekur njëzet qytetërime të kalbur që vlejnë vetëm si ushqim për MUZETË.

INTELIGJENCA

Ekzistojnë shumë lloje, shumë grada, me shumë pesha specifike INTELIGJENCE.

l.
Ekziston një lloj inteligjence inferiore: Kur njeriu e njeh veten, bën pale gabime në dëm të tij dhe më pak në dëm të shoqërisë.

2.
Ekziston një lloj inteligjence inferiore: Kur njeriu nuk e di, nuk e njeh unin e tij, bën shumë gabime, po më shumë në dëm të shoqërisë.

3.
Ekziston një lloj inteligjence normale: Kur njeriu e njeh UNIN e tij, bën shumë pak gabime në dëm të vetes së tij dhe pak në dëm të shoqërisë.

4.
Ekziston një lloj inteligjence superiore. Kur njeriu nuk e njeh veten e tij, bën gabime në dëm të tij, po më shumë në dëm të shoqërisë.

5.
Ekziston nje lloj inteligjence superiore: Kur njeriu e njeh veten e tij, bën pak gabime në dëm të tij dhe aspak në dëm të shoqërisë.

6.
Ekziston një inteligjencë GJENIALE: Kur njeriu nuk e njeh veten e tij, bën pak gabime në dëm të vetes së tij, po mund të bëjë më pak në dëm të shoqërisë. I vlen shoqërisë.

7.
Ekziston një inteligjencë GJENIALE: Kur njeriu e njeh veten e tij, porse e nënçmon UNIN e tij. Ai njeri vlen pak për vete e shumë për shoqërinë. Einshteini, njeriu i konsideruar deri më sot GJENIU më i madh që ka krijuar raca njerëzore në të gjithë Historinë e qytetërimeve që njihen, tha: “Unë di vetëm një gjë të sigurt dhe kjo është që UNË nuk di asgjë”.

8.
Ekziston një inteligjencë fjalamane që mësonjësi im e quajti: HOMO LOQUAX. Ky është ai njeri që flet mbi të gjitha degët e diturisë njerëzore PROBABILISHT, pa ditur asgjë thellësisht. Ky lloj njeriu është i dëmshëm si për vete edhe për shoqërinë njerëzore.

9.
Ekziston një inteligjencë praktike: Ky njeri punon e transformon mirë lëndët e natyrës, në shërbim të shoqërisë. Bergsoni e quajti këtë HOMO FABER. Industriali, që transformon metalet në komfort, i shërben vetes dhe shoqërisë.

10.
Ekziston një inteligjence teorike praktike: Ky njeri vlen për përparimin e qytetërimit. Bergsoni e quajti: HOMO LABORATORI. Ky është shkencëtari, në shërbim te shoqërisë edhe aspak për veten e tij. MEDICINA, FARMAKOLOGJIA, KIRURGJIA, STOMATOLO­GJIA dhe të gjitha shkencat e tjera.

11.
Ekziston një inteligjencë GJENIALE-IMAGJINATIVE KRIJONJËSE: Krijonjësi i shkencave dhe i arteve, më fisniku: Poeti-muzikanti-piktori-astronomi. Ky njeri e djeg jetën e tij si qiriu për të ndritur të tjerët, dhe pa e kuptuar arrin në varr pa i njohur ëndjet, këndelljet dhe mirënjohjen. Ky është viktimë e shoqërisë.

12.
Inteligjenca për arsye që deri sot, nuk i njohim, pëson kriza ose nuk pëson kriza: krizat janë si disa llamba drite që shtohen gjatë jetës deri sa arrijnë tek GJENIU. Konfuci, Buda, Brahma, Krishti, Muhameti i pësuan këto kriza në moshë të pjekurisë mendore. Po ashtu të gjithë filozofët, letraret, shkencëtarët, artistët. Ka përjashtime në poezi dhe në muzikë, disa që foshnjë kanë kryer kryevepra. Ajo inteligjencë që nuk pëson krizë, mbetet prapa ose e pazhvilluar. Kjo lloj inteligjence është shkaku i falimentimit të monogamisë ose martesës kristiane.
Kur njëri nga të dy pëson krizë dhe nga 10 llamba që pati në fejesë, arrin në 100 ose 1000 llamba pas martesës, dhe shkaku i jetës qëndron kur ish me 10 ose 15 llamba, atëherë vdes komunikimi mendor dhe, meqënëse truri komandon gjithë organet e trupit, vdes dashuria. Mbetet zakoni ose interesi financiar ose dogma fetare. Të tria janë flluska sapuni. Divorci fillon me tru dhe mbaron në shtrat. Fëmijët janë vetëm zinxhirë lidhjeje e dobët, deri diku sa të rriten.

RADIOSKOPI

 

1.
Duhet të mësojmë të mbajmë shpirtin të zgjuar, jo me mjete mekanike, as me shfrime të shqisave që qorrohen lehtësisht, porse me një varg ekspektacionesh të çdo agimi. Kur e ndjej që, as heronjtë e mendimit, as patriarkët e arteve, as Feja ime: poezia dhe muzika, nuk më ndihmojnë, përpara se t’i dorëzohem monologut të lutjes fetare që është dorëheqje e shkund ndërgjegjen me fuqinë guxonjëse të vullnetit e të eksperiencës. Shoh qartë si në një pasqyrë kristali një jetë organike origjinale, kafshë e shpendë që vizatojnë silueta gjeometrike rreth meje si një film i bukur me ngjyra. Mundohem ta rrëmbej skenën për ta ngjitur mbi letër. Ngjan sikur mërzia dhe trishtimi janë motër e vëlla të frymëzimit.
Mendoj që kështu do të jeté edhe piktura e revolucionit mistik.
Është ashtu, diçka siç i ngjan piktorit, i cili ngjall në realitet një mitologji, si Karavaxho pa dhembjen e Marijes në çastin kur i biri binte nga pesha e kryqit, duke ngjitur shkallët e Kalvarit dhe ngrihej pa mërzi për të vazhduar udhën e paracaktuar.
Pikturoj në imagjinatën time skena të Historisë që nuk ua kemi historinë. E shoh dhe e dëgjoj Ballshën e parë duke ju folur ushtarëve para se të nisej për të vënë në bindje barbarët e Ballkanit.
Sikur e dëgjoj që me flet një zë me gjuhën e të cilit jam pak i familjarizuar. Është ZARATHUSTRA që më thotë: “Përparimi është një kështjellë ku gjithkush vë një cickërr rërë e gëlqere; fillo detyrën tënde!”. Ti ke më parë instinktin, pastaj konkretizimin e një ëndrre, një opinion që më vonë transfigurohet në dituri, ashtu si bima ka rrënjët, trupin, fletët dhe burbuqet që do të bëhen fruta.
Besoi instiktit deri ne fund dhe kur të ngjan që nuk të jep dot arsye. Besoi imagjinatës krijonjëse edhe kur nuk gjen dot logjikë. Besoi frymëzimit edha kur të duket foshnjor, Ky është spektri i dashurisë për njerëzinë dhe për Universin, ai ka nëntë shkallë për t’u ngjitur deri në sferat e qiejve, ashtu siç bëri NIRVANA.

2.
Durimi i bazuar në arsyen dhe i nxehur nga ndjenja, fiton kundra dhembjes saqë e bën këtë FRYMËZIM për të qarë fatkeqësitë e të tjerëve me dashuri dhe solidaritet. Mirësia vjen si konsekuencë e kësaj gjendjeje shpirtërore të bujarisë për të dhënë sa më shumë. Nga kjo gjendje shpirtërore, lind bujaria me zemër në dorë, pa vështruar kurrë të metat e të tjerëve. Ngadalësisht vjen përvujtnia, që është shpërblim i dashurisë dhe që shpie në një zonë fitimi: përtej së mirës dhe të ligës, ku nuk gjen vend asnjë përlyerje tokësore, Aty nis sfera e lartë, ASGJËSIMI ynë për t’u gjerbur nga Natyra dhe PËRJETËSIA, që janë ideali i transformacionit tonë në shpirt për brezat e ardhshëm. Shkallët e durimit: mirësia, bujaria, përvujtnia, altruizmi, sinqeriteti përgatisin njerëzimin e shekujve të ardhshëm për një botë më të mirë, më të pastër, më të lumtur. Këtu fillon ETERNITETI.

3.
Ndiej brenda në UNIN tim origjinal, si në ndonjë shtresë FROJDIANE, të ndërgjegjes, një KANDAR peshonjës dhe ekuilibronjës të emocioneve të zorshërn. Kur kam trishtim në UNIN tim, ai kandar më sjell në sipërfaqe të ndërgjegjes arsyet e gabimit tim pse jam i trishtuar. Këtu fillon një tjetër jetë shpirtërore. E ndiej qartë që ai kandar luan një rol kryesor në HUMORIN tim. Kur kam dëshpërim, aq sa duke mos gjetur udhë tjetër, mendoj në dorëheqjen, ai kandar më bind që ne nuk jemi të varur nga evenimentet e shoqërisë, ose të ndodhive historike. Më bind që me anë të vullnetit, unë mund t’ia rregulloj BUSULLËN anijes sime dhe të mos u bindem, as t’u shtrohem stuhive të kohës. Bindem ne këtë konkluzion: SHPIRT-MENDJE. Dhe nuk jap DORËHEQJE.

4.
Eksperienca më ka bindur që aftësia ime, për të dëshiruar, për të gëzuar, për t’u kënaqur janë në masën më të madhe aftësia e lindur në mua, me karakteristikat e mia, ashtu siç është fytyra ime origjinale. Vë re rreth e përqark meje dhe shoh njerëz që, pa arsye të rëndësishme janë të kënaqur nga jeta dhe shoh të tjerë që, duhej të ishin të kënaqur, po që janë të trishtuar, Ngjan sikur disa janë lindur me një botile SHAMPANJË në dorë, sikur se të tjerë, janë lindur me një botile helm. Si njërës palë, edhe tjetrës do të doja t’u thosha, që disa lindin me një botile HASHASHI nën hundë, kurse të tjerët me një tufë trëndafilash. Jeta e mirë nuk mund të përkufizohet me një APOFTEGMË, porse do të jetë mirë të vazhdojnë të gjitha anët e prizmit të shpirtit, më përpara se t’i dorëzohen DËSHPËRIMIT.

5.
Dostojevski shkroi: “Dashuroni çdo fletë peme, çdo rreze drite, çdo shpend, çdo kafshë, të gjitha gjërat që shihni dhe prekni, që dëgjoni dhe që ndjeni”. Mendoj që mistiku rus, në atë çast do të ketë menduar në Zotin. Kushdo që do të ketë atë aftësi le ta përdor, porse besoj që, edhe ata që nuk mendojnë Zotin, mund të dashurojnë të gjitha bukuritë e Natyrës, po të kenë të mprehta antenat e ndërgjegjes që të rrëmbejnë çdo çast të bukur që jep jeta. Edhe kur udha që kemi marrë del e shtrembër, kemi plot kohë ta gjejmë udhën e drejtë, mjafton që të koncentroheni në ndërgjegjen dhe mendimin tonë. Të jemi të guximshëm që ta bëjmë AUTOKRITIKËN aq drejtësisht, siç do ta bënte një armik yni. Anasjelltas, atëherë do të dashuroheshim me çdo krijesë dhe me bukuritë e Natyrës. Kështu do të kuptonim qëllimet e UNIVERSIT.

6.
Ekziston një fuqi në shpirtin e njeriut aq e bukur dhe e fortë sa edhe mirëbërëse. Ajo është si një sirenë e vogël magnetike, që herë pas here na zgjon nga realiteti për të udhëtuar në jetën e ëndrrave.
Kur ajo tringëllon dhe ne e ndiejmë veten të lumtur, me gaz e hare, na vijnë ndërmend të dashurit tanë, që kanë kaluar në jetën e amëshuar. Kjo fuqi është aq e parezistueshme, sa që na rrëmben në një DIALOG me ata, dhe i shohim të gjallë para syve. Na duket se i prekim me duar. Mendimet, simpatitë, dashuritë tona hedhin valle rreth nesh në mënyrë që krijojnë një bashkëpunim e botëkuptim misterioz aq të gjallë, sa na duket realitet. Ashtu shoh tim atë, që më këshillon duke më qortuar gabimet e bëra dhe më tregon një kriter të ri për të mos i përsëritur. Shoh nënën që më qorton me zemërim, përse nuk iu binda këshillave të saja. Shoh vajzën që më qan nga vetmia në një varrezë të largët. Shoh gruan që me lutje e me lot kërkon të më bindë të mos vuaj se nuk qe faji im; më flet mua sikur i flet Zotit me dashuri mistike. Kur mbledh veten marr ndërgjegje të një realiteti tjetër; ky lëndori, që më mban rob me aprovimin tim.

7.
Kështu foli Ekleziasti:
Ekziston një stinë për çdo veprim dhe një ditë për të vendosur udhëtimin. Ekziston një çast për të rilindur dhe një çast për të vdekur; një kohë për të mbjellë dhe një kohë për të shkulur çdo bimë; një kohë për të qeshur dhe një kohë për të mbajtur zi; një kohë për të shkatërruar dhe një kohë për të ndërtuar; një kohë për të shpërndarë gurët dhe një kohë për t’i mbledhur; një kohë për të larguar dhe një kohë për të përqafuar ndodhitë, një kohë për të mbajtur heshtje dhe një kohë për të folur; një kohë për të dashuruar dhe një kohë për të urryer; një kohë për luftë dhe një kohë për paqe. Duhet te dimë që të zgjedhim kohën.
Unë do të shtoja: Jepmë, o Zot durim të mbaj qetësi në kohët negative; jepmë fuqi për t’i drejtuar, porse më shumë jepmë, o Zot, dritë të dalloj njërën nga tjetra; dhe atëherë, jepmë fuqinë që t’i zotëroj unë ato dhe jo ato mua, duke më bërë një top llastiku, me të cilin të tjerët të lozin PING-PONG me mua.
Bier e ngrehu, herë duke vrarë gjunjët, herë duke shembur turinjtë për muri: mësova që arsyeja e rrëshqitjeve ish sepse unë vazhdoja besnikërisht kursin e ndodhive. Në një çast të moshës mesatare, ndjeva një rrënqethje, si një krizë në shpirt me një dritë të re në trup. Hapa sytë dhe pashë qartë që FAJI nuk ishte i imi, por i ndodhive të epokës fat-zezë. Atëherë vendosa të mos u bindem ndodhive, po ta zgjedh rrugën time. Ish vonë. Mësova që njerëzit e mëdhenj nuk kanë vajtur pas ndodhive, porse ata i kanë krijuar ndodhitë. I tërë problemi qëndron tek guximi: Të kesh besim në veten tënde. Heronjtë e mendimit na bënë njerëz, tani është detyra jonë të bëjmë ne njerëz të tjerë; të krijojmë ne ndodhitë transformonjëse për të krijuar avenire të rinj, të pavarur nga nënshtrashat e Historisë.
Koha e re duhet të marrë individualitetin e saj me personalitetin e saj origjinal.

SHEVQET MUSARAJ

Shefqet Musaraj, njëri nga prozatorët dhe publicistë e njohur shqiptar, i cili kryesisht shkroi gjatë luftës (1939 – 1945). Opusin e tij voluminoz letrar e botoi veçmas gjatë viteve të 60’ta. Romani i tij “Para Agimit” trajton që në embrion formimin e lëvizjes çlirimtare në Tiranë deri në kurorëzimin e plotë të pavarësisë kombëtare. Në këtë roman gjëllijnë dhjetëra personazhe reale, që ishin përjetues të drejtpërdrejtë të Luftës (p.sh shokët partizanë të cilët identifikohen me nofka, pastaj edhe Mithat Frashëri dhe disa koka eminente të Ballit. Poema më e njohur satirike gjatë kohës së luftës ishte pikërisht “Epopeja e Ballit Kombëtar” një retrospektivë gjithëpërfshirëse të cilat autori i ironizon dhe i qëron në farën e tyre të njëmendët. Novela të tjera të njohura të Musarajt ishin: “Isha unë Çobo Rrapushi”, “Ças Lasarati”, etj.

RROBAT E BARDHA

Të kanë hije. Po s’janë për ty. Kanë të mirat e tyre edhe ato, se janë tërheqëse por rezistente ndaj nxehtësisë, siç thonë fizikanët.
E me të vërtetë ashtu qenkej. Që ditën që veshe rrobat e bardha kujtova se rrezet e diellit do të derdhen për të përqafuar mikun e tyre të vjetër, po nuk gjetën tek ti atë mikun që dikur i priste i dëshiruar. Dhe ikën rrezet, ikën kryeulura, të dëshpëruara ashtu si ndahet i dëshpëruar vet njeriu kur, edhe te miku më i zemrës, gjen përbuzjen. Më erdhi keq për to, të them të drejtën, po më vjen keq edhe për ty, se e di që do ti kërkosh e s’do ti gjesh.
Rrezet e diellit! Të erdhën në prag të derës dhe ti i ndoqe me kostumin e bardhë që ke veshur… Mëkat! Rrezet!
Ato rreze që t’u patën bërë nënë e babë e që prapë nënë e babë do të të bëhen! Se unë e njoh tipin tënd… Nesër, pasnesër, pas pak muajsh, kur të nxihen qiejt, kur të fryjë i pamëshirshëm veriu i maleve, ti do të jesh i pari, jam i sigurt, që, duke mos i ulur kryet për një strehë, as mikut, as armikut, do t’u kthehesh prapë atyre rrezeve të diellit, mëshirtarëve të vjetra.., atyre që mirësitë i kryejnë pa qëllim…
Se kam për turp të të them të drejtën: bëre gabim! Preve rroba të bardha! Kjo do të thotë se në vjeshtë do të presësh të tjera. Po me se vallë?
Ti pronar nuk je, që të shesësh atëherë meratë e shumta; as bujk, demede, kur thonë tiranasit, që të fitosh nga të vjelat e as dhjetar që, helbete, me rastin e dhjetave… mund të të zinte gjë dhëmballa; as hoxhë, as prift. Pastaj një titull, se fjala vjen “profesor”, ti nuk e ke.
Ç’të të them? Ti je si… lëre mos e nga. Ke vetëm qëndresën, pak më tepër nga shkolla e mesme, dy krahë të fortë punëtori, nderin, ndërgjegjen dhe hiç gjë tjetër. Dhe atë copë pune që ke, kushedi a do ta kesh gjer në vjeshtë.
Edhe ata lek që fiton me djersën tënde, kushedi në do mundsh t’i ruash. Ka shumë të mjeruar këtu dhe ty të dhimbet për ta sikur do t’i bësh krushq, thotë fjala. Ke pastaj edhe tjetër të metë: të mungojnë veset për të përfituar, s ‘je i zoti për… dallavere. Kjo është e vërtetë. S’ po të them të kundërtën.
Se edhe në paça paturpësinë të ta ngjis një bisht të tillë, që se ke, do të dalë një i drejtë që të ma dëftejë me gisht paturpësinë time… Po e përsëris, pra në qofte se nuk mendon si epikurianët, e ke keq me këto rroba, Vetëm një udhë të shpëton. Nuk po të them “hidhi poshtë”!
Do të të them diçka tjetër; Kur të vrenjtet maja e Dajtit e të vetëtijë në malet e Krujës, dije se erdhi Vjeshta; bëj si të bësh për nja dy lek; bli bojë të zezë dhe ngjyeji sa më thellë që të marrin! Kështu do të kesh mundësi të marrësh pjesë edhe në ballot më aristokrate të qytetit.

(Përgatiti për: “ADMET” Andi Meçaj)

ANDREA VARFI

Andrea Varfi u lind në Qeparo të Vlorës më 21 shkurt 1914 , njëri ndër shkrimtarët përparimtarë të viteve’30 dhe ndër nismëtarët për krijimin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, vepra letrare e të cilit është përmbledhur në dy vëllime.

GULÇONTE KAFSHA E SHKRETË

Gulçonte kafsha e shkretë. Dhe dukej sikur nuk ia kishte ënda të ngrihej më. Kish gjetur pushim sipër kalldrëmit dhe nën peshën e rëndë të karrocës që, pothuaj, i kishte rënë e tëra mbi vete.
Karrocieri nuk reshtej së godituri. Kamzhiku i tij fshikullonte me tërbim mbi kurrizin e kafshës së ngratë. Dhe të sharat villeshin pareshtur e si lumë, kundrejt saj.
Kushdo me duar në xhep dhe me jaka ngritur largohej me të shpejtë.
Dhe kafsha e shkretë nuk lëvizte, po i duronte kamzhikët e padronit të saj. Të sharat as që ia trazonin qetësinë ….
Nga fejet e hundës i dilnin dy oxhakë të mëdhenj tymi dhe barku i saj ulej e ngrihej me një ritëm sa vinte me të shpejtë.
Brinjët i shquheshin fare shkoqur dhe të linin në përshtypjen sa ishin gati të shkëputeshin nga kafazi i kraharorit në çastin më të parë që lëkura të hapte një shteg të vogël … .
Këmbët e saj të holla dhe gendet e dala pranë vitheve, dukeshin sikur i numëronin me mundim edhe ato ditë të pakta që i kishin mbetur …
Gjaku e lagu kalldrëmin. Dhe kafsha nuk lëvizte. Kamzhiku vinte vërdallë mbi kurriz të saj. Dhe kafsha nuk tundej nga vendi!
Pse vallë?
Përse vallë s’ngrihet?
Po pse vallë u përmbys?
Faji i rrugës?
Apo faji i barkut?
Ata që “mbrojnë” kafshët, sigurisht, janë në gjendje të përgjigjen.

30 dhjetor 1936

(Përgatiti për: “ADMET” Andi Meçaj)

FATOS ARAPI

Fatos Arapi lindi në qytetin e Vlorës në 1929. Po atje ai kreu shkollën e mesme, ndërsa studimet e larta i ndoqi në Bullgari (Sofje) në fakultetin e Matematikës dhe të Ekonomisë. Ka punuar shumë vjet gazetar dhe pedagog në Fakultetin Histori Filologji të Tiranës. Disa herë ka fituar çmime kombëtare e ndërkombëtare për poezi. Vepra e Fatos Arapit është e pasur në llojet e zhanret e ndryshme që ai lëvroi. Përveç poezisë ku ai qëndron në rreshtat e parë, F. Arapi ka shkruar disa novela: Patat e egra, 1969; Cipa e borës, 1985; Gjeniu pa kokë, 1999 etj; disa romane: Dhjetori i shqetësuar,1970; Shokët,1977; Deti në mes,1986; disa drama: Partizani pa emër,1962; Qezari dhe ushtari i mirë Shvejk, në front diku,1995; ka bërë disa përkthime: Këngë për njeriun, Nikolla Vapcarov, 1981; Poezi, Pablo Neruda, 1989; Safo, 1990; Antologji e poezisë turke etj; si dhe ka shkruar një numër të madh artikujsh e studimesh të ndryshme. Poezitë e para F. Arapi i botoi në gjysmën e dytë të viteve pesëdhjetë, dhe, përkatësisht në vitet 1962 botoi vëllimin “Shtigje poetike”…

DIKUSH MË BUZËQESHTE

 

Ditë prilli ‘944…
U përhap fjala se do të bëhej alarm ajror. Qepenët e dyqaneve u mbyllën. Rrugët u zbrazën. Gratë sa mezi mblidhnin fëmijët e mërditur, që grindeshin se nuk mund të luanin dot top leckash, as aty te praku i derës. Vetëm patrullat gjermane e mercenare, të ngrira në heshtjen e tyre, shkonin e vinin nëpër rrugët e shkretuara. SS-ët heshtnin. Pas dritareve të mbyllura me kapakë dërrasash, heshtnin dhe banorët e qytetit të vogël. Dita ishte e vrejtur dhe e ftohtë. Binte një shi i imët, që s’pushonte. Diçka e rëndë, e heshtur dhe e pashpjegueshme rëndoi përnjëherësh mbi qytetin e vogël, me rrugë të ngushta e pullaze të ulëta. U dëgjua një breshërimë mitralozi. Pastaj një heshtje e gjatë. Sikur krisma të kishte goditur vetë murmurimën e jetës së qytetit. As hapi i rëndë i patrullave s’u dëgjua më. Dy krisma. Njëra pas tjetrës. Dy. Të largëta. Të mbytura.
– Goditën në tntp – murmuriti dikush.
Ashtu e ngrirë hyri ajo ditë në kujtesën time. E, nëpër ngricë të saj të heshtur e të egër patrullonin SS-ët.
Hutimin e qytetit e çori një bombë. Vetura e gestapos rrëshqiti nëpër rrugën kryesore. Dhe përsëri gjithçka ra në heshtje. Pastaj një derë u hap. Edhe një… Edhe një…
Dikush doli në rrugë.
– Paskan pushkatuar pesë vetë. Te xhamia e tabakëve, paskan pushkatuar pesë vetë.
Njerëzit dilnin prej shtëpive. Gra, fëmijë, burra, shkonin nga xhamia e tabakëve. Mbi ta e ftohtë, e vrejtur, duke derdhur pa pushim atë shi të imtë, notonte ajo ditë prilli ‘944.
Redaktorja qëndronte para meje e më shikonte me ata sytë e saj të vegjël, ngulitës. Ashtu si më parë edhe tani ata sy binin mbi mua e më pyesnin: «a do të na shkruash? Qoftë edhe një shkrim të vogël». Unë heshtja. Për mua nuk ishte më i rëndësishëm një artikull për revistën. Para meje tani shpalosej vetë ajo ditë…
…Rojet gjermane e mercenare nuk lejonin njeri t’u afrohej të pushkatuarve. Ata kishin rënë te rrëza e murit. Të mbytur në pellgun e gjakut të vet. Njëri prej të vrarëve kishte rënë me fytyrë nga qielli. Ai kishte qenë sheh dhe pak më tutje i kishte mbetur çallma. E qullur krejt ajo dukej e pistë dhe e palarë. Midis tyre, përmbys , kishte rënë një grua…
Të parët filluan të qanin fëmijët. Pastaj gratë. Pastaj të gjithë. Turma afrohej te të vrarët. Njerëzit donin t’i shihnin, donin të dinin se si dukeshin ata të vdekur. Dhe qanin. Afroheshin. SS-ët i shtynin me automatik në gjoks. Një mercenar me pushkë të gjatë në sup iu afrua asaj gruaje dhe e goditi me majë të këpucës. Një herë. Dy. Tri.
Ai i binte me këpucë e diçka murmurinte nëpër dhëmbë. Këmbëzat e çitjaneve nuk ngjiteshin lart. Ato arrinin gjer aty te lakëza e pulpave, pastaj, të qullura, puthiteshin në këmbën e ngritë të gruas së vrarë. Mercenari qëndronte mbi të me pushkë të gjatë mbi sup, diçka thoshte e përsëri e qëllonte me këpucë.
Erdhi karrua, Të katër burrat njëri mbi tjetrin u hodhën mbi të. Këmbët e dikujt u varën jashtë, pastaj një kokë e dy krahë. Atë nuk e ngarkuan. E lidhën me litarë të karros prej të dyja këmbëve të zbathura dhe e tërhoqën zvarrë. Karrua ecte ngadalë duke marrë pas nëpër udhë të qullura e gjithë baltë gruan e veshur me çitjane të zeza, rënë përmbys me krahët hapur gjithnjë anësh.
Q.D. Një emër. Dy gërma. Dy kokrra gruri të mbjella tek unë, si në tokë. Ajo redaktorja me duart e veta kishte rrëmihur tokën: ato dy kokrra gruri, gati të harruara ishin aty dhe vetë kishin lëshuar sythë e po mbinin. Dhe unë nuk e kisha ditur këtë. Atë mbrëmje erdhi te ne xha Zanua, një fqinji ynë. Zbathi te praku i derës opingat, hyni në odën e zjarrit, duke shkelur me çorape, shkoi dhe u ul drejt e në qoshe.
– I vranë… ëh. Maskarenjtë… – i tha babait, që ishte ulur në anën tjetër.
Dëgjova një kërcitje të fortë të nofullave e të dhëmbëve. Ishte një kërcitje si ajo e trarëve të shtëpisë, po unë isha i vogël e më tërhiqte më tepër vetëm paraja e asaj dite. Para syve më dilte gjithnjë ai mercenari, që goditte me shqelma gruan e vrarë, shikoja karron, që shkonte ngadalë mes për mes qytetit të heshtur, karrocieri tërhiqte prej freri kalin e nëpër shi fliste me zë të ulët me veten, me kërcitjen e rrotave dhe me llapashitjen nëpër baltë të trupit të vdekur të asaj gruaje.
Q.D. Dy gërma. Një emër. Në atë emër, – një jetë njeriu. Atë jetë SS-ët e kishin pushkatuar atje te xhamia e tabakëve, në atë ditë prilli ‘944. Po ku ishte tani ajo jetë? Duke më kërkuar një shkrim për revistën, redaktorja trupvogël as që e kishte menduar se nëpër ç ‘rrugë po më niste. Ku ndodhej tani ajo jetë e pushkatuar prej SS-ëve? Cilët njerëz mbanin pjesëza të saj? Do të më duhej të kërkoja e të kërkoja, të kthehesha prapa nëpër ato ditë të dikurshme të fëminisë, të ngatërrohesha, të humbisja udhën e përsëri të nisesha në kërkim të asaj jete. Unë duhej ta ngjallja përsëri atë grua, ashtu siç kishte qenë dikur, me fytyrë e ëndrra e luftëra, me dashuritë e saj.
I vetëm kaloja nëpër salla e korridore të muzeumit.
Në heshtjen që më rrethonte, qëndroja para eksponateve e vitrinave. Herë pas here prej fotografive më shikonte ndonjë fytyrë e njohur dikur. Ndjeja vjetët e kaluar të më afroheshin gjithnjë e më pranë. Mendimi se koha merr fytyrën e ngjarjeve e të njerëzve, dhe me atë fytyrë hyn pastaj nëpër muzera, që sërish të dalë përpara njerëzve, më kishte pushtuar të tërin. Ditët e luftës qëndronin para meje të kthyera në një fletë komunikate, në një pushkë partizane, në një xhaketë të vjetër, të shpuar nga plumbat armikë. Njerëzit i kishin futur aty. Dhe i ruanin. Nuk donin që ato ditë të zhdukeshin. Nëpër to vareshin ato fotografi me fytyra njerëzish. Të rinj, të reja, burra, gra, fshatarë, qytetarë.
Përnjëherësh diçka u drodh tek unë. Nën një diçiturë: «Dëshmorja Q.D.».
Ja. ajo… gruaja e mbytur në gjak të vet në të ditë prilli ‘944. Ja, cila qenka ajo… Për herë të parë shihja atë fytyrë. Asaj dite ajo kishte rënë përmbys me këmbët e krahët hapur mbi asfaltet e qullura. Dhe ashtu kishte mbetur gjersa karrua ishte zhdukur prej shikimit tim. Ky vegim kaq thellë ishte ngulur në kujtesën time sa, edhe kur në imagjinatë kërkoja t’i jepja asaj ndonjë fytyrë të re, më zhdukej në çast. Dhe gruaja mbetej po ashtu e rënë përmbys mbi asfaltin e qullur. Ja, cila qenka ajo… Kisha qëndruar përballë saj. U afrova më pranë fotografisë. Atëherë ndjeva se fytyra e saj po mjegullohej. Nuk po kuptoja se si në atë tis kafe të fotografisë shkrihej ajo kokë e madhe, që ishte ngritur aq lart, sa thua do të rrëzohej mbrapa. Në atë fytyrë vetëm dy vetulla të trasha harkoheshin përpjetë. Dhe nën to – sytë, që humbisnin në një mugëtirë të hirtë. Ajo fotografi do të kish qenë kopjuar nga ndonjë tjetër, e vjetër. M’u kujtuan ato fotografitë e zbehta të varrezave të prishura nga dielli e nga shiu. Më kot po përpiqesha të shquaja miset femërore të asaj gruaje. Nuk mundja. M’u duk sikur fytyra e mjegulluar, që më shikonte nga fotografia po tretej vetë në ftohtësinë e asaj dite prilli të pushkatuar nga SS-ët, atje te xhamia e tabakëve.
Dhe mbeta përsëri vetëm…

(Përgatiti për: “ADMET” Andi Meçaj)

ANASTAS KONDO

(1937-2006)

Anastas Kondo u lind në qytetin e Kuçovës, më 28 Nëntor të vitit 1937. Pasi mbaroi Politeknikumin e Tiranës vazhdoi studimet e larta në Shën Petërburg, në Rusi, ku u diplomua si inxhinier Paleontolog. Ka punuar në Institutin e Studimeve Gjeologjike të Naftës në Kuçovë, e më pas në Fier. Ai është njohur si shkrimtar, gazetar e skenarist i një sërë filmash, ndër të cilët përmendim “Misioni përtej detit”, “Dimri i madh”, “Kur zbardhi një ditë”, “Partizani i vogël Velo”, etj. Gjithashtu ai ka qenë i njohur për krijimtarinë e tij letrare ku disa nga veprat janë vlerësuar edhe me çmime kombëtare. Ndër vëllimet me tregime përmendim “Ura”, “Kur mbaron e vdes burri”, “Portat e diellit”, “Pse e vranë Odisenë”, “Kio”, “Njerëz dhe gurë”, “Kur zbardhi një ditë” etj. Shkrimtari, gazetari dhe skenaristi i disa filmave të njohur, Anastas Kondo është autor i disa teksteve e studimeve shkencore, që hodhën themelet e shkencës së Mikropaleontologjisë në vendin tonë. Disa vjet rresht ai punoi në drejtimin e sektorëve të letërsisë, kulturës dhe arsimit. Gjithashtu ka punuar si zëvendësministër i arsimit dhe kulturës, sekretar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve, Kryetar i Komitetit të Kulturës dhe Arteve etj.

MËMËZONJA

-Eja, o jetë, eja, jeto, eja!
Sa herë që më shihte te dera e xhamisë, këto fjalë më thoshte. Unë isha i vogël, një pëllëmbë fëmijë dhe kuptimin e fjalës “jeto” e kisha fort të cekët. Por mua më pëlqente se si ajo e këndonte këtë frazë për mua, se në këto raste unë isha jeta për të. Ajo ishte plakë e madhe. Ajo kishte emër si çdo njeri mbi dhe, por ne muhaxhirët e vegjël e të mëdhenj të Luftës Italo-Greke të Xhamisë Muradije në Vlorë i thërrisnim “Mëmëzonja”. Ishte e shëndoshë, me fustan të zi, të gjatë deri te kyçi i këmbës, me leshra të thinjura, borë të bardha, me duar të argasura dhe me sy të zezë, të thellë si nata në ëndrrat e fëmijëve.
Çdo gjë ishte e moçme, e stërrnoçme tek ajo, vetëm sytë i kishte të rinj, më të rinj se të nënës sime dhe zërin, që i këndonte çdo frazë që thoshte. Ajo ishte plakë e gëzuar. Vetëm ajo, më duket mua, nuk e humbi toruan as kur na u dogj fshati nga italianët e u shpërngulëm si në vitet e egra të turkut, që tregojnë të parët, ca në Tiranë e ca në Shkodër, ca në Vlorë e ca në Berat.
Ne bëmë jatak në xhami. Atje hanim, atje pinim, atje flinim. Plaka Mëmëzonjë kishte ngritur zjarrin jashtë mureve, se, paçka që ishte kaure, prapë për të xhamia ishte vend i shenjtë. Mbi zjarr kishte vënë pirustinë e mbi pirusti kusinë. Unë e dija ç’ziente ajo në atë kusi, sikur dhe në mes të natës të më zgjoje. Gjithmonë në të do të kishte ose lakra të egra, përkalidhe, do të ishte gjella e të gjithëve ato ditë, ose kallinj misri, që ia sillnin miqtë e saj arbër, lebërit e Vlorës. Dhe atëherë kur ajo ziente misër, na thërriste ne kalamajtë, si klloçka zogjtë e na ndante kokrrat e misërta, si gufeta të rralla. Dhe ne dëgjonim “Eja, o jetë, eja, jeto, eja!”
Misrin ajo e ziente për ne bonjakët e botës (mua më ishte vrarë tata), se vetë nuk kishte dhëmbë ta hante. Ajo gëzohej tek shihte si mbllaçiteshim e si përtypeshim ne me dhëmbët brisk, të vegjël si dhëmbë peshku, si bluanim kokrrat e mëdha të misrit të Armenit apo të Mesaplikut. Ajo ishte e njohur për moshën e madhe dhe për bejtet e saj. Ajo ishte e zgjuar “si Sollomoni”, thoshte ime ëmë. Unë nuk e njihja dhe as e kisha dëgjuar Sollomonin, por Mëmëzonjën e njihja dhe e doja se këndonte ca këngë të bukura e ca ligje të rralla. Ajo ishte që e qau fshatin tonë kur u dogj:
“Vuno, qytet si Triesti, të qëllon qiell e deti”.
Dhe sa herë atë e merrte malli për fshatin, atje në mes të xhamisë së Vlorës, dëgjonim për Vunonë si Triesti. Asnjë nga ne nuk e kishte parë Triesten por, që duhej të ishte i bukur ky qytet, e merrnim me mend, përderisa ishte si fshati ynë. Se fshat më të bukur se Vunoi, para se ta digjte italiani e pastaj gjermani, s’kishte pasur e s’bëhej i dytë më.
Isha i vogël dhe, pa dyshim, Eduart Lirin, profesorin e mbretëreshës Elisabetë të Anglisë dhe shok të Bajronit, që kishte qenë në fshatin tonë njëqind e ca vjet të shkuar e kishte shkruar libër për të, nuk e kisha dëgjuar. Tani vonë, që u burrërova, e kam kënduar librin e tij, ku ai thotë se fshati ynë asokohe ishte i bukur si Palermua. Ç’bëri Palermua apo Triestja. Puna ishte që Vunoi qe mbi të gjithë për bukurinë, me kullën e Koket e atë të Pilovoglet, me Thollon e Spiret dhe dyqanet radhë-radhë, si varg çepelesh. Dhe sa herë këndonte plaka Mëmëzonjë, neve na pikonte në zemër, na cimbiste shpirtin dhe shisnim gjithë botën për atë fshatin tonë, që ishte bërë front i luftës, që ishte shkretuar se vritej e pritej italiani me grekun, e ne na kishin zbuar e shpërndarë nëpër Shqipëri si kokrrat e misrit në fushën e madhe të zezë të Mëmëzonjës.
Nuk mbahej mend as nga nënat tona kur i kishte vdekur burri Mëmëzonjës. Ai kishte qënë naft, detar në karav dhe kishte shëtitur botën me trabakullën e Anagnostet. Mbase atëherë, kur ishte e re, do ta kishte parë Mëmëzonja dhe Triesten, që e kujtonte kur i këndonte fshatit tonë. Plaka këndonte e ngrinte shumë këngë, por unë isha i vogël e shkrim e këndim s’dija që t’i hidhja në letër, kur u bëra për shkollë e me shkollë, ajo s’lëshonte më hije me të gjallët, ajo kishte vajtur “atje te guri me vërë, që një nga një vemi të tërë”. Po si u vra ajo, është një histori më vete dhe nuk rri dot pa jua thënë, por, para se t’ju rrëfej për vdekjen e saj, po ju tregoj qysh i këndonte ajo burrit të saj naft të detit, që s’mbahej mend kur ishte vrarë Madagaskarit apo Kanalit të Panamasë. Kur ishte e lodhur, dhe lodhej ajo, kur s’kishte ndonjë kalli misër të ziente a ksilloratë të thatë që të na gostiste ne fëmijët e të na thërriste “eja, jeto, eja”, atëherë ne dëgjonim, tek shullëhej në diell, anës murit të xhamisë e tek lëshonte leshrat e saj të bardha argjend mbi pollkën me supe të zeza dhe që qante a këndonte: “ç’më zu Çika nënë vete, për atë burrin me derte, /më as vjen as nuk vete, as në stere, as në dete”.
Dhe atje te muret e xhamisë ne dëgjonim valët e dallgët e detit. E ndienim erën e malit të Çikës e na verbonte sytë bora në majë, që gremisej e binte honeve. Shikonim sorkadhen që shkelte mbi mëndra e që s’i dridhej as dora as këmba. Ishte i shoqi, që na fanepsej ditën e jo më natën e trazuar në kubenë e xhamisë së Muradijes. Duhej dhe një vit, që i nipi i Mëmëzonjës të vriste tenenten e larot e tjerë, duheshin dhe dy vjet që pastaj të vritej vetë nipi i Mëmëzonjës, që ishte i bukur sa s’thuhet e trim sa s’shkruhet. Ishte ai që, siç thoshte plaka, kishte për shok Ali Vezirin, që “mori njëqind e njëzet kala dhe s’dha për to asnjë para”. Kur u vra i nipi, atëherë ajo qau si asnjëherë në anët tona. “Astrit me pika të kuqe, /trim i bukur e me huqi vrave shumë dhe të vranë, qanë shumë, le të qajnë”.
…Tek rrinte Mëmëzonja rrëzë murit të xhamisë e i bënte hije maja e lartë e minaresë, i këndonte vetes e mbase dhe të shoqit:
U plake, mike, u plake,
u bëre dele kasape,
u plake, o mik, dhe tinë,
mbete si kau në brinjë.
Po nuk ishte akoma ajo, ashtu siç këndonte, dele kasape, mbase mund të ishte ai miku i saj ka në brinjë.
Mbaroi lufta e italianit me grekun, ne u kthyem në fshatin e djegur dhe filloi lufta e madhe e shqiptarëve me italianët. Ra Italia dhe erdhi gjermani. Kur erdhi gjermani, shtëpia e Mëmëzonjës, e deles sonë kasape, apo e kaut tonë në brinjë, u bë jatak i madh i partizanëve. E gjurmuan gjermanët plakën dhe e panë në Operacionin e Dimrit, tek u shpinte bukë malit shokëve të nipit të saj partizan. Ishte plakë e fortë, nga soji i strallit, që e ngjiste malin më mirë se gjermanët. Vuri inat të madh gjermani me plakën dhe s’e harronte kollaj. Erdhi një ditë që dhjetë burra në fshatit dhe Mëmëzonjën njëmbëdhjetë, i zunë. I vunë për pushkatim. Pastaj erdhi oficeri gjerman, dha urdhër ta largonin plakën nga radha e burrave, kurse vetë burrat i shkuan në plumb, u pushkatuan kështu dhjetë xhaxhallarë dhe vëllezërit tanë. Kurse plakën e hoqën mënjanë. Mallkoi Mëmëzonja: “Ore, të panderë, pse më hiqni nga deshtë me këmborë mua delen kasape?” Por oficeri nuk pyeti për ç’tha plaka. E tërhoqi bran dhe ne të vegjlit menduam për një çast që u meles, që i erdhi keq atij për plakën. Po ku meleset hasmi, or djem. Ne thamë: e hodhi Mëmëzonja jonë edhe me gjermanin si me italianin. Por jo. Ata e morën dhe e çuan në shtëpi të saj, atje në Skutara, te brinja e Skuret, nga ku ka dalë ai fisi i dëgjuar i Skuret, e fundit e të cilëve ishte plaka jonë. E futën në shtëpi të saj plakën. E lidhën pas materëve të derës. Dhe graria britën: “O korba, e mbërthyen si Krishtin, orëzezën. “Pastaj gjermani i hodhi benzinë shtëpisë dhe i vuri flakën dhe atëherë dëgjuam prapë zërin e saj që këndonte këngën e Thanas Vajës: “Gjak e dhjamë më kullove, por dot besën s’ma ndërrove”. Në të vërtetë kjo s’ishte këngë më për Thanasin, por ishte këngë për të.
Gjermanët nuk morën vesh ç’ishte ajo kënga e saj, nuk e dinin ata që dhe në vdekje ajo u thoshte atyre që s’ndërrohet dot besa e shqiptarit, plak a i ri qoftë ai, për jetë të jetëve.

(Përgatiti për: “ADMET” Andi Meçaj)

FARUK MYRTAJ

Faruk Myrtaj është njëri prej shkrimtarëve të sotëm shqiptarë që veçohet për frymën e re që solli, sidomos në prozën e viteve pas nëntëdhjetës. E kam njohur herët, qysh kur punonte në Selenicë, ku banonte së bashku me prindët. Një djalë bjond, i drojtur, tepër i sjellshëm. Më priste deri sa mbaroja mësimin në shkollën tetëvjeçare, ku punoja, më tregonte ç’kishte shkruar. Dukej një djalë i talentuar, i shqetësuar, jo vetëm në ato që shkruante, por edhe sepse donte të studionte dhe e pengonin. Shfrytëzova të gjitha njohjet e mia të atëhershme. Arritëm ta çonim për ingineri-miniera. Faruku, i apasionuar pas letërsisë, u gëzua që më në fund u shporr përkohësisht djalli që e pengonte, por edhe u mërzit tej mase. Më në fund e vendosi-shkoi për t’u bërë inginier miniere.
Më pas e gjeti rrugën e tij duke më gëzuar edhe mua për faktin se nuk isha gabuar kur mendova se talente të tillë duheshin ndihmuar. Tani Faruku jeton në Kanada, zgjodhi edhe ai rrugën e hidhur të mërgimit, por jam i bindur se pena e tij do të sjellë në letërsinë shqipe vepra të nivelit të lartë.
Në mesazhin e tij “ti solla eshtrat, gjeneral”, më drejtohet kështu, për të më kujtuar gjithë ç’hoqëm dikur për ta nisur student:
“Së shpejti do të të nis edhe ndonjë fotografi prej ish-bjondit që nise për tek Viron Kona duke më thënë: Se mos i drejtohesh me “shoku Viron”, se e para e kemi shok, dhe e dyta i çmon krijuesit!
Dhe unë, i gjori provincial, edhe sot e kësaj dite, shkova dhe pasi trokita një copë herë (e s’po merrja përgjigje – se dera e sekretarit ishte e veshur me pambuk a kush e di) hyra dhe iu drejtova pikërisht me “shoku Viron…”!

Hiqmet Meçaj, shkurt 2005

Bibliografi:

Poezi:

1. “Dielli i nëntokës”, 1985, Tiranë, Shqipëri.
2. “Rroba e fjalëve gjithnjë ngushtë më rri”, 1991, Tiranë, Shqipëri.

Tregime:

1. “Njerëz që kam njohur”, 1987, Tiranë, Shqipëri.
2. “Marrëveshje për të jetuar”, tregime-novelë, 1989, Tiranë, Shqipëri.
3. “Nudo Zyrtare”, 1996, Tiranë, Shqipëri.
4. “Njerëzit janë tepër”, 2000, Shkup, Maqedoni.
5. “Luftëtarët vriten në paqe”, 2003, Prishtinë, Kosovë.

Novela:

1. “Qyteti i Ministrave”, 1998, Tiranë, Shqipëri.

Esse:

1. “Përse druhemi nga nacionalizmi”, 1995, Tiranë, Shqipëri.
2. “Markezë shqiptarë”, 2002, Tiranë, Shqipëri.

Çmime:

“Nudo Zyrtare”, ka fituar Çmimin “Libri më i mirë me tregime për vitin 1996”, dhënë nga Ministria e Kulturës dhe Sporteve, në vitin 1997.

Përkthime prej anglishtes:

“Toleranca, pragu i Paqes”, Betty Reardon (UNESCO).
“Pushteti i G.G.Marquez”, Jon Lee Anderson.
“Tregime dhe novela te Zgjedhura”, William Saroyan.
“Stina e Mallit”, roman, Alistair MacLeod.
“Harpa e barit”, roman, Truman Capote.

Në vend të një autobiografie

Im-gjysh ishte lindur nga stërgjyshja ime kur ajo ishte tek të 60-at. I kërkuan gjithë jetën të lindtte një djalë dhe ajo, zonjë e madhe, ia arriti, përtej rregullave të natyrës. Im at gjithashtu ishte djalë i vetëm, arsye e mjaftueshme kjo për ta martuar shpejt. Pati fat në martesën me nënën tonë: iu bë krahë në jetë të vështirë, dhe ia mbushi shtëpinë: 6 djemë dhe 2 vajza.
Jam i treti i djemve, por i katërti i fëmijëve, pra ardhja ime në jetë s’përbënte dot lajm, e, megjithatë, oxhaku i pallatit ku u linda atë ditë mori flakë. Rastisi të digjeshin blozat atje, jo gjë tjetër, por mamaja ma kujtonte kur bëja ndonjë gjë të mirë!
Fëmijë i urtë, i sjellshëm, i bindur, gjithë Myrtajt kanë mësuar. I mbyllur, pa shumë shokë. Kam pasur tmerr lëndën e fiskulturës, i mirë edhe në shkencat, por priresha nga lëndët sociale. Letërsia, nga më të dashurat, por mbase s’do isha marrë kurrë me të shkruara, sikur të mos më ishte privuar shkuarja në universitet në një kohë me moshatarët e mi. Koha politike absurde që rëndoi jetët e tërë shqiptarëve, ma vonoi për 9 vjet nisjen për atje.
Pa asnjë dyshim i jam mirënjohës vjetëve të minierës, minatorëve. Hynin e dilnin çdo ditë nga nëndheu, truall i të vdekurve. Kam qenë gjithnjë i thatë, shpirt-dobët, i ndjeshëm. Në minierë mësova të shaja dhe të mendoja; plotësova veten e përhershëm: njeriun e drejtë, të heshtur e të dhimbshur, që përpiqet të mos bëj kurrë keq dhe përpiqet të kuptoj e të justifikojë sjelljen e çdollojshme të të tjerëve. Një fotografi e fillimvitit 1978, mes njerëzve të nëntokës, më është bërë kambanë që bje papushim: disa prej tyre u aksidentuan me vdekje qysh sa isha unë atje, të tjerët sëmureshin të djelave të pushimit ose kur gjatën lejeve të zakonshme; ata që dilnin në pension vdisnin shpejt. Nuk e donin nëntokën, por u ishin shndërruar jetët funksion i saj.
Tërë kohën pas pune lexoja, shkruaja. “Shkruaja”, nuk thashë “shkruaja poezi, a tregime…” Tërë jeta është sfidë. Sfidë ndaj vetes. Kjo është bërja. Të tjerët do të vërejnë kur ti krijon arësye për ta. Në të gjitha kohët më janë gjendur njerëz të mirë, për të më ndihmuar. Mirënjohja ndaj tyre më është kthyer në ves!
Në minierë është edhe një rregull i tillë: askush nuk duhet lënë i vetëm nëntokë. Njeriu i gjendet njeriut, sidosi. Por jo vetëm njeriu. Natyra, e krijuar si shtëpi e tij, gjithashtu. Përpara se të ndodhin shembje, nëntoka rrëzon ca thërmija, pastaj ca copra dheu e shkëmbi, pastaj ndodhin shembjet, gjëmat në njerëz. Duhet të kesh ndjesi e sy për t’i vënë re këto paralajmërime. Por se mos vetëm nëntoka është e tillë…!
Libri i parë me vjersha, “Dielli i Nëntokës”, 1985, nuk është tjetër veçse një llagëm ku ndjehem ngushtë, por edhe i paralajmëruar, bashkë me ta. Qytetërimi kurrë s’ka për ta respektuar Njeriun, përderisa e shtynë atë të rrezikohet në dhè. E çfarë pastaj se këtë, më duket, e ka shkruar ideatori i komunizmit antinjerëzor, V.I.Lenini?!
Zjarri i oxhakut paskej qenë paralajmërim për një jetë të ashpër. Universitetin e kryeva 9 vjet pas gjimnazit. Jo për ç’ka kërkova, letërsi. Më dërguan për inxhinier miniere! Shkova se duhej një shkollë e lartë, duheshin disa vite Tirane. Më vonë do të merrnin vlerën e viteve pranë “tiranisë së Tiranës”. Ditën që na dhanë diplomat, nuk provova asnjë gëzim. Ndonse edhe për shkrimtarët, asokohe, thuhej se ishin “inxhinierë të shpirtrave njerëzorë”!
Vështirësitë sikur u lodhën me mua, në fund të viteve ’80. Letrat Anonime ishin zbehur bashkë me kujtimet për luftën, lufta e klasave po bëhej e tepërt, si profesioni i munxëdhënsve në një tregim të Kadaresë. Ndodhi ajo që s’kisha pasur energji ta ëndërroja: Më ofruan punë tek gazeta “Rinia”.
Një sy i vëmendshëm do të vërente tek faqet e kësaj gazete atë që thuhej se “paralajmërohej” në teatrin e operës kineze: shembëllimin e asaj që po përgatitet të ndodhte. Kadare bëri rishikimet e para, politke e letrare pikërisht aty. Ishte fat që u ndodha në Tiranë në vitin ’90, “kur plasi demokracia”. Në disa zona të vendit, për vitin 1944 thuhej, nën zë, se ishte “viti kur hynë komunistët”. Ngaqë të burgosurit politikë ishin ende brenda, u mbeti komunistëve ta përuronin edhe pluralizmin. Por s’kishte ngè për hollësira! Pjesa dërmuese e njerëzve ndjeheshin të lirë…“Rroba e Fjalëve Gjithnjë Ngushtë Më Rri”, u botua në këtë kohë.
Tek unë, gjithnjë, kanë plotësuar njeri tjetrin krijuesi me gazetarin. Nuk kam asnjë drojtje prej mungesës së kufirit midis tyre. Kështu ka qenë jeta ime. Kështu është. Në shtatë strehëza lëviza në Tiranë, në vitet 1989-1995 dhe, kudo ku shkonim, mbartnim vetëm ca libra!
Të shkruarat janë natyra e sinqertë e krijuesit: Kurrë nuk jam shquar për inisiativë, pragmatizmi im është pothuaj Zero…Sikur të mos mjaftonin këto, më 3 nëntor 2003 u nisa për mërgim të largët. Ngaqë u binda se nuk i ndihmoja dot në Atdheun tim, u ofrova fëmijëve një Atdhe tjetër. Së paku, këtu ku jemi, në Kanada, shpresoj të mos i pengojnë, siç u ndodhi prindërve të tyre…

…ROBËROHEMI PËR LIRI…

Gardiani nuk po bëhej i gjallë dhe unë u ngrita.
Në një hapësirë sa kjo e qelive, “të ngrihesh” s’ka asnjë kuptim, nuk ia vlen të ngrihesh për të kryer ndonje veprim. Mjafton të zgjatësh dorën dhe arrin kudo, në secilën qoshkë të qelisë. Por ngritja më këmbë është instiktive, përpjekje për lëvizje, orvajtje për të mos humbur vetinë e të gjallit.
U çova dhe bëra një gjysëm hapi për nga dera e qelisë, preka shufrat e hekurta, futa turinjtë midis tyre. Doja të kqyrja koridorin. Gardiani ishte edhe më tej atje, ulur në karriken prej hekuri. Kryembështetur midis pëllëmbëve të duarve, dremiste. Nuk them ëndërronte, jo pse ishte gardian, por sepse asgjë nuk do të ndryshonte në këtë mes. Dukej se flinte, pra unë isha i lirë të merresha me veten. Kjo më duhej. Këtë prisja.
U zhvendosa një gjysmë hapi, për nga qoshku i djathtë. Gjithnjë brenda qelisë sime. Atje kisha lënë pjesën e kursyer prej racionit tim të bukës. Në këtë lloj qelie s’është e nevojshme të hapësh sirtarë e dollapë e bufera. Ajo është e lehtësuar prej formaliteteve. Edhe në errësirë të plotë, e di se ku e kam vendosur bukën, brenda një shamie të bardhë, aq të pastër sa mund të ketë kuptim pastërtia në një qeli pa ujë e pa dritë. Shamia është e mbështjellë me një copë plastmasi, lëndë që mbron bukën nga tharja e ashpërimi.
E marrë në duar, si me kujdes nënash për foshnjën e tyre.
Janë orët më të veçanta të jetës. Të jetës sime në burg. Kudo e kurdo, njeriu gjen kohë për tu gëzuar. Mbase kjo është arsyeja që marrin vlerë të veçantë cigari i fundit, fjala e fundit përpara togës së pushkatimit, apo ato ca pak grimasa më parë se njeriu të jap frymën e fundit për të ndërruar jetë.
“Ah, jeta ime…!”, thashë si përvajshëm, pa zë.
Më kishin rrjedhur njëzetë vite këtyre burgjeve. Nëna kishte vdekur, më kishte humbur përpara ikjes për në botën tjetër, pa më dorëzuar, siç bëjnë zakonisht nënat, tek tjetra, gruaja.
“Edhe aq keq nuk qenkam, përderisa gjej me ç’gëzohem!”, shtova me zë, për të qenë i vërtetë deri në fund. Së paku me vehten.
U rrotullova, bëra një lëvizje më shumë, një gjysëm hapi në të kundërt dhe, kokëulur, u ula në shtratin përdhes, një dyshek, i hollë fare, diçka më i trashë se feta e bukës që na japin për çdo vakt.
U rregullova këmbëkryq, mbi batanie. Shaminë e vendosa në prehër. Si një lëndë e rrallë e materies, tuli i kursyer prej racionit tim të bukës. Po të më shihte kush, do besonte se ulesha për të ngrënë. E mendoja këtë, edhe pse këtu gjithkush e dinte menynë time dhe kurrkush s’më bënte shoqëri. Po të më begeniste gardiani, që tashmë dremiste gërrhimshëm në fund të koridorit, sigurisht do ta ndaja me të. As që e shkonte ndërmend. Jo ngaqë ndjehet ngushtë se herë pas here i duhet të m’i dhuroj ca grushte e ca shkelma, edhe pa arësye. Po nuk është ky shkaku. Gardiani nuk do ta vinte në gojë bukën time sepse s’e vë fare në dyshim kur i thonë se unë jam armiku i tij. Po të më ftonte të haja a pija diçka prej tij, nuk do ta refuzoja. E di se s’është ndër armiqtë e mi, edhe pse më sillet si njeri prej tyre.
Po për çfarë ta ftoj?! Vetëm një copë buke kam, pak tul buke. Edhe këtë, jo për ta ngrënë. Ah, kam edhe një gotë uji, por as ujin s’e kam për ta pirë. Ndaj lere gardianin e shkretë të marrë një sy gjumë e të ketë më shumë fuqi kur t’i teket të më ndëshkojë.
“Vazhdo të bësh gjumë të qetë, zotëria im! Sikur të zgjohesh e të shohësh me ç’merrem, do të zgërdhiheshe përtej hekurave, ose do të hyje brenda qelisë dhe do të m’a shpërbleje ftesën me ca shkelma. Nuk ke ngè ti të marrosesh si unë!”
Afrova gotën e ujit pranë vetes, njoma tulin e bukës dhe ia nisa punës. Secili merret me diçka, në këtë jetë. Gjithkush krijon botën e tij të vogël, brenda kësaj bote të pafund. Kështu besojmë, së paku. Iluzion? Ku ka rëndësi si e quajmë. Rasti ma solli ta krijoj këtë botën time të vockël fare brenda kësaj qelie. Njeriu qenka qenie e çuditshme, mbase pikërisht për këtë aftësi: mësohet me kushtet, përshtatet me rrethanat. Mjaft ta lesh vetëm dhe ai, fa-fap, në çast e ngjall jetën; edhe brenda një vrime vetmie, siç është kjo qelia ku më kanë mbyllur.
“Beson vërtetë se je vetëm aty…?!”, më pyeti një mik, kur kishte guxuar të më vizitonte aty ku isha. E vështrova në sy. Fliste për burgun tim si për jetën e tij jashtë mureve. Atje përgjohej kudo dhe ai ishte i sigurt se s’mund të mos përgjohemi edhe ne këtu, në burg.
“Unë në burg jam!”, ia pëshpërita. “Nuk ndjehem keq…”, shtova pastaj. Me zë. Nëse përgjoheshim, le të dëgjonin se nuk qahesha. Edhe për mikun tim, këto fjalë shkonin për mirë. I burgosuri i tij nuk ndjehej i pakënaqur!
“Me se e kalon kohën e lirë?!”
“Bëj njerëz,” i thashë. “Njerëz prej buke bëj…Të kam edhe ty…prej buke!”
Më hodhi një vështrim të drobitur dhe sikur u ftohë në sytë e mi. S’foli. Iku shpejt. Nuk shpresova të vinte më. Mbase dyshoi që kam probleme. Diku në tru. Po mbase është trembur se mos e marrë më qafë!
U ktheva në qeli, nuk bëra asnjë përpjekje për të kqyrur ku mund të ishin aparatet përgjuese, të cilat m’i ndërmendi. Variantin e tij prej buke e ndryshova. Menjëherë. S’doja të bëhesha shkak për ndonjë të keqe ndaj tij. E njoma formën e tij prej buke dhe e zhbëra. Por e kam endè, në formën e brumit të thatë.
Ndenja ca shtrirë. Rrëshqita vështrimin në tavanin e qelisë, në faqet anësore, tek porta e hekurit, tek llampa e venitur, tek dryni që më mbyllte brenda. Kudo mund të kishte kamera. Aparatet mund të vendoseshin gjithandej. Le të bënin ç’të donin. S’ishte aspak e këndshme ta përfytyroje veten të vëzhguar nga zyrat e komandës së burgut, por edhe me këtë duhej të mësohesha. Pasi ke humbur të shumtën e gjërave të mëdha, të voglat s’ndjehen fare. Të përshtaturit me mungesat është e pashmangshme. Duhet vetëm ca pak kohë. Dhe nerva…nerva. Në qeli, kohë kisha plotë. Nervat do t’i ushtroja, le të rezistonin. Për hir të tyre!
Një lëvizje mashtruese: ngrita dorën, e afrova tek goja, sikur futa kafshatën e bukës. Nuk ishte gjë e re. Të ngrënit nuk na ishte ndaluar. Endè! Ktheva kokën rreth e qark, lëviza nofullat e buzët, që kqyrësit e mi të mundshëm të besonin se po përtypesha. Të burgosurit, në gjithë botën, janë ripërtypës. Ripërtypin të shkuarën. Si emigrantë pakthim.
“Në djall vafshi, bashkë me qelinë time dhe përgjimin tuaj!”, thashë me zë.
Tërhoqa një gazetë dhe nisa të lexoj. Pastaj më shkrepi të lexoja me zë, me zë të lartë. E kisha unë radhën t’i nervozoja. Duke u lexuar gazetën e tyre! Meqë nuk më linin të gëzoja vetminë time, le të bënin shoqërinë që ofroja unë. Apo prisnin t’i shaja, t’ua grisja gazetën përpara syrit të fshehtë të kamerave të tyre, që të humbisnin qetësinë dhe të më ndëshkonin?
Më tej, duke u marrë me tulin e bukës, i ndiqja me bisht të syrit. Pajisjet përgjuese le të vazhdonin të tyren…
Eh! Buka është e bekuar! Është fryti i tokës. Jo i makinave. Punohet toka, hidhet fara, mbin bima, rritet kalliri, piqet, korret, bluhet, bëhet miell dhe bukë. Mua më është dashur ta bëj edhe njerëz prej buke…
Sapo e prek me dorë, ajo e lumja merr e jep me gishtat e mi. Kisha lexuar se fatet e njerëzve lexoheshin në vijat e pëllëmbëve dhe gishtrinjëve të tyre. Buka mbase prekte vijat e fatit në duart e mia, që më ngjallte këto ndjesira.
E njomja, e ngjishja, e përpunoja, majagishtash, ajo bëhej edhe më e butë, ishte gati të jepej, njëlloj si ajo plastelina që përdorin fëmijët për të sajuar lodra e figurina të ndryshme.
Nuk doja gjumë këtyre netëve. A thua edhe ata, modelet e mi, rrinin zgjuar, duke ndjerë ethet e mia? Edhe përgjuesit e mi, të pa gjumë, duke më vigjëluar mua?!
Zoti u ruajtë mendjen, nëse më përgjojnë kur merrem me tulin e bukës!
M’a shohin fytyrën lëbyrur prej një rrezatimi të pazakonshëm, dhe kam drojë se nuk besojnë dot se drita buron prej marrëveshjes sime me të dashurit e mi dhe me tulin e bukës së kursyer. E shohin se përpiqem të krijoj njerëz, njerëz prej buke, po kush e di ku tjetër u rrëmon hamendja. Kjo fytyra ime e drobitur, s’besoj se do t’u duket aq e urtë sa të më justifikojnë si qenie të joshur prej delirit filozofik që kapllon të burgosurit afatgjatë. Ky djall, mund të thonë me njeri tjetrin ata, mund të ngrihej netëve, të kaloj telat me gjemba, të na vijë deri në komandë dhe…të luaj me kryet tona si me copën e bukës…
Njeriu nuk arrin ta njoh tjetrin, nëse nuk njeh veten e tij. Nuk them se njeriu duhet të shkojë në burg për të siguruar këtë njohje, por vetminë e tij ka mundësi ta krijojë, kudo ku është. Mbase edhe kur rastisë në komandën e burgut. Vetmia, më shumë se çdo shkollë e mënyrë tjetër, krijon mundësinë e rishikimit e plotësimit të vetes. Qenia njerëzore është një trajtë e caktuar, një lloj ene që tërë jetën e jetës gjallon për t’u mbushur. Popullimi i tërë hapësirave brendaqelizore, mbushja e këtij boshi, vetëm kjo i jep kuptim të jetuarit. Dhe, pa asnjë dyshim, ky boshllëk, mund të zbulohet, verifikohet e plotësohet vetëm në vetmi.
Duke krijuar njerëz prej buke, nisa të ndjehem ndryshe.
Atëherë kur tuli, më në fund, merr formën që kam dashur t’i jap, teksa s’kam pushuar së foluri me veten dhe me atë që jam duke sajuar, kam shtysë ta ngrè zërin. Si ai plaku që bëhet gati të niset për të ikur përgjithnjë, apo si fëmija që sa-lindet. Pa asnjë shkak, mbaj gjallë shpresën se m’i dëgjonin edhe murmurimat. E çfarë nëse vërtetë jam i lajthitur?! Mjaft që flas me njerëzit e mi, paçka se prej buke. Është pak a shumë si t’i kem të gjallë.
A thua të më kenë parë, përgjuesit e komandës, kur kam qarë për vogëlushët e mi prej buke? Eh, kur sajoj fëmijët, tuli i bukës është si lënda e përdorur për të krijuar njerëzit e parë të botës. Vetja më bëhet si Krijuesi i Madh, Ai i Vetmi, i Vërteti. Më fal, më falë që të imitoj ty, i drejtohem atij, duke ngritur sytë lart. Më fal, nëse duke të kërkuar ty, më shfaqet tavani, ku ata mund të kenë vënë aparatet e përgjimit, i them. Deri në shenjtëri e pafajshme, për të krijuar qenie perëndisht të pafajshme, buka vazhdon të lakohet në midis gishtat e mi, duke më falur ajo në emër të Zotit, por edhe duke m’u lutur që të bëj kujdes.
Ata të mirët, fëmijë të mi, vijnë në qelinë time si në një kënd lojrash, si në një copë lëndine të pashkelur. Më vjen keq për këtë, që i sjellë fëmijët në këtë vrimë miu, por ja që miu jam unë, babai i tyre, që s’mund të rrij dot pa ta. Sa bukur vijnë e rrijnë në tulin e bukës, dhe sa mirë ndjehet tuli i bukës në trajtën e tyre…O Zot, si s’pushove një herë së ngushëlluari njeriun fatzi!
Kam frikë se duke folur kështu po i bëj më të ashpër ata të komandës, nëse më përgjojnë vërtetë…
E si ta dinë ata se ç’është njeriu prej buke! Unë për vete, bëhem shend e verë, teksa ndjej në këtë mënyrë. Farfuritja e një drite prej së brendëshmi, më ofron një gëzim që as vetë nuk arrij ta shpjegoj dot. Ata nuk e dinë, nuk e marrin dot me mend se gjatë kësaj lloj pune me dorë, nuk ndjehem më në qeli, nuk jam më i burgosuri i tyre.
Mbase më mirë që s’e dinë…
Herë pas here sajoj edhe gruan. Gruan time. Gruan time prej buke. Punoj gjatë me trupin e saj. Në fillim, mezi më bindet. Edhe vetë, kur merrem me të, ndjehem i drojtur. Drita e paktë e qelisë është si ajo drita në dhomën tonë të gjumit, intimiteti është i brishtë dhe joshës, teksa besnikëria e sinqeriteti i ftesës sime për t’a sjellë në qeli, sigurohet prej shenjtërisë së bukës. Gruaja zë e më jepet pak nga pak, nuk nxitohet, më bën të mundohem ca, por e di që do të më jepet deri në fund. Nuk më është mërzitur kurrë, ajo e vala, ngrohtësia ime, edhe kur i sillja shqetësime të llojit që më sollën këtu ku jam.
Ndryshe nga ajo gruaja tjetër, reale, kjo prej buke është edhe më ideale: nuk më qahet për hallet e ditës, as për ushqimet e pamjaftueshme për fëmijët. Kjo grua tjetër më ngjan më shumë me atë vajzën që kam njohur dikur, ajo pas së cilës rendja nëpër rrugët e qytetit, ajo që më premtoi se do të më bënte të lumtur, edhe nëse unë do t’i shkaktoja andralla.
Brumi, duke shfaqur trupin e saj, bëhet edhe më i epshëm, më i ndjeshëm, gishtat e duart e mia teksa më përcjellin nëpër trup ndjesinë e një kënaqësie të të qenit vetëm me të, edhe pse në një qeli si kjo, e shndërron këtë prani në diçka të papërsëritshme. S’mund ta merrni me mend ç’është një grua në burg. Të jesh vetëm me një grua në burg…
Duhet të kthjellohesha, sidoqoftë: më përgjonin apo jo? Duhet ta dija këtë gjë. Pastaj le të bënin ç’të donin. Me mua, me njerëzit prej buke, me fëmijët dhe gruan time. Ata duhej t’i jepnin fund këtij përgjimi të fshehtë. Pra, duhet të pranonin që më përgjonin. Kaq. Të burgosurit do t’ja krisnin së qeshurës, nëse do t’u thuhej se përgjohen. Isha një i burgosur, pra, me mua mund të bënin ç’të donin. Por përse të më vidheshin? Drojtje a frikë prej meje?!
Do doja t’ua qartësoja këtë. Në burg isha njeri prej të burgosuri të tyre, por brenda qelisë zoti isha unë. Aty jeta më bindej mua, zotit të dhimbjes së saj!
Pjesa tjetër e tulit të bukës kishte marrë formën e një koke e të një fytyre tmerrësisht të njohur. Hunda endè s’po i bindej bulzave të gishtave të mi. I nervozuar, kisha lënë mënjanë gruan dhe pa e kuptuar po bëja komandantin e burgut. Atë prej buke.
Po ndjeja fodullëkun e tij, teksa përplasej me krenarinë time. Nuk e fshihja dot një lloj ndjenje hakmarrjeje ndaj tij por, edhe pse kishim ndërruar rolet, nuk bëja asnjë veprim që të cënonte sedrën e komandantit prej buke. Duke u marrë me të, kisha heshtur. As flisja, siç bëja me gruan, as këngëzoja, siç bëja me fëmijët. Nuk doja t’i shpjegohesha dhe as prisja të më shpjegohej. Nuk e pyesja, pra as prisja të më përgjigjej. Në fund të fundit, ai i dinte përgjigjet e mia, ashtu si unë dija pyetjet e tij.
Pas pak e ndjeva veten në një situatë krejt tjetër. Komandanti prej buke, me të njëjtin zë si të modelit të gjallë në zyrat e komandës, më pyeti.
“Ku jam këtu, zotëri?”
“Në burg, i thashë. Ku tjetër mund të ndodhen bashkë një komandant burgu dhe një i burgosur?!”
“Në qeli?!”
“Në qelinë time!”
“E unë?!”
“Për shkak të bujarisë së bukës…”
“Edhe…?”
“Buka të krijon mundësinë e të qenit Tjetër…”
“Sa vjet burg ke bërë?”
“Aq sa m’u bënë të domosdoshëm njerëzit prej buke!”
“Përse je dënuar?”
“Po më pyet për fajin tim, apo për akuzën tuaj?!”
“Mos fol kështu, i dënuar…”
“Nuk jam i dënuari, jam krijuesi yt…”
“S’ta kërkoi njeri këtë…”
“As ti nuk më pyete kur më sollën këtu!”
“Nuk të solla unë…”, po thoshte komandanti prej buke.
Duke thënë kështu, sikur lutej që ta lija rehat. Sikur kishte frikë se mos ngrija zërin dhe ndokush merrte vesh që mua, të burgosurit të qelisë 111, më bëhej shoqëri nga komandanti i burgut.
“Nuk përgjigjem për atë tjetrin…”, shtoi pas pak.
Më vështronte, pa bërë zë. E kisha rikrijuar prej buke dhe ai po e përdorte shansin që i dhashë: maturia që shfaqte më ftonte kujdes në bisedën me të.
Brenda një çasti, vetëtimshëm, besova se tek ajo copë buke, fare mirë, mund të ishte një njeri i zakonshëm, një qenie njerëzore e lodhur nga jeta jashtë qelisë; mund të ishte një shembëlltyrë njerëzore në depresion, në prag të një marrie, mbase një njeri që kërkonte të mbante gjallë fëmijët e gruan e tij; e përse duhej bërë doemos fajtor që s’kishte zgjedhur një jetë si timen…
Nuk është aq e lehtë, ta marrë djalli këtë punë, nëse të është shtruar si alternativë e të mos pranuarit të qenit komandant burgu, ajo e të burgosurit.
Unë i kisha ofruar mundësinë për t’u shprehur jashtë detyrimeve të tilla, por ai nuk po shprehte gjë në ishte fat apo fatkeqësi forma e mënëfundme, Njeri prej Buke. Ndjehej i tejdukshëm përballë, ngaqë e dinte se mund të bëja ç’të doja me të, apo se, duke qenë prej buke, nuk mbante përgjegjësi ligjore?
“Modeli yt shërben si komandant burgu…”
“Për të njëjtin shkak që unë shfaqem para teje si njeri prej buke!”
“Beson se njerëzit bëjnë atë që mundin?”
“Nuk jemi prej buke, apo jo!”
“As unë…!”, nxitova t’i thosha, për të mos i lënë kohë të ngjante edhe më shumë me atë tjetrin, që mbase na shihte e dëgjonte prej zyrave të komandës.
U ndjeva më i qetë, teksa shkova ndërmend se komandanti real tashmë përgjonte, bashkë me mua, edhe sozinë tij prej buke.
Duke ma ndjerë turbullimin, komandanti prej buke nisi të lëvizë nëpër qeli. Nuk e hidhte hapin të shtrirë, si ai Tjetri kur zhvendosej e ngrinte zërin përpara rreshtit të gjatë të të burgosurve.
Mbase këtë zvogëlim të përmasave dhe të lëvizjeve ia detyronte hapësira e qelisë, por unë shpresoja se kishte lidhje edhe me natyrën që e kishte lindur, me virgjërinë e tij të dikurshme njerëzore, me të qenit tjetër në rininë e fëmijërinë e tij. Nuk di pse shpresoja se njerëzillëku i komandantit prej buke buronte jo veç prej brumit por edhe prej qelizave të origjinalit, prej kohës më përpara se të bëhej komandant burgu.
Varianti i tij prej buke vazhdonte çapitjen nëpër qeli, pa i hedhur sytë nga unë. M’u dukë se edhe ai ndjeu që përgjohej, sepse ngriti sytë për nga tavani.
“Po vuajmë bashkë!”, i thashë unë.
“Në emër të kujt?”, pyeti ai.
“…vetëm në emër të popullit jo, të lutem…!”
Nuk kisha ndërmend të luaja gjatë, siç luanin me ne kur na dënonin, por ndjeva kënaqësi kur më erdhi ndërmend diçka tjetër.
“Në emrin e lirisë sime të vogël”, i thashë.
Pikërisht pas kësaj u ndjen hapa në koridorin midis qelive. Më shkoi ndërmend të fshihja fëmijët dhe gruan, t’a merrja komandantin prej buke, ta fshihja edhe atë diku, por hapat ishin shumë të shpejtë, erdhën direkt tek porta ime. Gardiani qenkej zgjuar, e pashë që rrotulloi çelsin në dryn, hyri brenda, pas tij hynë dy a tri të tjerë dhe, fill pas tyre, u gjend brenda qelisë komandanti i burgut. Përgjimi i qelisë qenkej realitet. Ose disa rastësi të çuditshme po i shndërronin përfytyrimet në gjëra konkrete. Njëlloj si të mund t’u jepej frymë njerëzve prej buke.
Komandanti i burgut, si kurrë herë tjetër, po sillej shtruar. Nuk e ngriti zërin, nuk po kërcënonte, madje as statuetën e tij prej buke, që ia rroku syri menjëherë, s’po e merrte për të keq. Largoi gardianin që rrinte midis nesh dhe u mbështet në murin e qelisë.
Unë po ndjehesha mirë, edhe pse kuptova se kishin futur turinjtë deri në robërinë e qelisë. Ndjeja një lloj kënaqësie të pamenduar më parë: kjo marrëzia ime nuk qenkej edhe fare pa kuptim! Tërësisht e parrezikshme e, megjithatë, e kisha sjellë komandantin në qeli, në mes të natës. Kësaj here jo për mua.
As ky tjetri, komandanti prej tulit të bukës së kursyer prej racionit tim, nuk po ndjehej. E kishte mbyllur gojën, sapo në qeli ishte shfaqur modeli i tij. Madje po më dukej tmerrësisht i brishtë, i vogël, shumë më i vogël se ç’e kisha bërë unë. Për të ardhur keq, më dukej.
U ndjeva edhe vetë i lodhur, i zhgënjyer, i dështuar. Isha munduar kot së koti me bërjen e tij? Po besoja se isha po kaq i dështuar edhe me fëmijët prej buke, gjersa variantet e tyre prej buke nuk po e zemëronin komandantin real.
Pikërisht në çastin kur vuaja kotësinë e kësaj pune dhe kësaj lirie, bërjes së njerëzve prej buke, komandanti i burgut, modeli vetë, u përkul paksa dhe zgjati dorën drejt shembëllimit të tij prej buke.
Gishtat e tij e kapën me kujdes, por në mënyrë krejt të vendosur, kopjen prej buke të vetes dhe e ngritën në lartësinë e zakonshme të vështrimit. Ai tjetri, prej buke, s’bëzante. Si i hutuar, i pagojë, ngaqë e kishin gjetur aty, në qeli, në orët e natës. Apo ndjehej mirë, i shliruar, i shpëtuar prej meje, tashmë që do të bashkohej me veten e vërtetë? Komandanti i burgut kqyri një copë herë veten prej buke, hodhi një vështrim të shpejt mbi mua, pastaj përsëri sozisë së tij të belbake, nuk mund të rrinte pa u hedhur një sy gardianëve që e kishin shoqëruar deri në qeli dhe, në çastin tjetër, u nis rrëmbyeshëm për të dalë prej qelisë.
Mbeta përsëri vetëm. Më lanë përsëri në vetminë time.
Shëmbëllesa ime endè nuk ishte plazmuar tërësisht. Mbase ishte e pamundur të krijoja veten, por do të vazhdoja të merresha me të. Nuk më privonin dot prej kësaj të drejte. Nëse do të ma vogëlonin edhe më racionin, aq shumë sa të mos kisha mundësi të kurseja, ose nëse do të ma ndërpritnin fare bukën, duke më hequr të drejtën e qenies gjallë, kjo ishte tjetër gjë. Do të ngordhja nga urija, këtë nuk e ndaloja dot, kjo ishte liria e tyre, njera nga liritë e tyre.
Njeriu nuk shkon rastësishëm tek liria e tij. As tek robëria nuk shkohet rastësishëm. Shpesh, liria imponon robërinë dhe robëria siguron lirinë. Fati i jetës së zgjedhur. Në qelinë time mund të gëzoj vetëm lirinë e të kursyerit të bukës dhe bërjes së njerëzve me të. Liri e vogël, tmerrisht e vogël, por ishte liri, forma më e paprivueshme e lirisë. Le të tingëllonte si lodër fëmijësh!
Vlera e lirisë qëndroka në mënyrën e përdorimit, jo në madhësinë e saj. Për këtë u binda me kohë. Gardiani që edhe përgjumshëm përgjon, më shumë akoma komandanti i burgut, gëzojnë liri të mëdha: të drejtën për të bërë ç’duan edhe me lirinë time. Por ata nuk kanë ç’i bëjnë lirive të vogla! Mjafton pak tul buke që t’i kapërceja gjithë pengesat, deri edhe muret e burgut dhe të sjell gruan e fëmijët këtu ku jam. Vetë komandantin e ndryva në qeli. S’është ndonjë kush e di çfarë liria e madhe. Së paku nuk ia vlenë të gëzohen aq shumë për të.
Ata që janë të nginjur e të velur me liritë e mëdha nuk arrijnë dot të besojnë se njeriu mund të bëj fare mirë pa liritë e mëdha, por kurrën e kurrës pa liritë e vogla. Secila prej lirive të vogla është një mrekulli e madhe! Dhe s’ka bir nëne t’a privoj njeriun prej lirive të vogla. Ishte diçka normale të kurseja ca bukë për fëmijët dhe gruan e për ndonjë mik që më mungonin aty ku isha. E vërteta dukej se ishte shumë më e ndërlikuar. E kisha shndërruar lirinë e vogël nga një e drejtë dhe mundësi rikrijimi, edhe pse veç e drejtë zotash të burgosur. Liritë e vogla paskeshin rrezikun e shndërrimit në liri të mëdha.
Kur kalonin disa orë dhe vakti tjetër i të ngrënit ishte ende larg, ndjeja gjithnjë gurgullimën e zorrëve. Për të shuar urinë më duhej të haja njerëzit prej buke…Si gjithnjë, komandantin e burgut e haja të parin. Pastaj përtypja gardianët, më tej miqtë e mi, gruan time dhe më në fund u vinte radha fëmijëve…
Nisa të ndjehem keq, më vinte për të vjellë, e gjykova veten si njeri të vogël, qenie shtiranake. U justifikova me lodhjen, qëndrimin mbyllur në qeli, por e vërteta ishte tjetër. Nuk u kisha shpëtuar dot instikteve. Edhe pse s’guxoj të mendoj keq për këtë liri të vogël, e kisha keqpërdorur.
Natyra e njeriut ka të ngjarë të ishte një godinë me shumë dhoma, me hapësira të mëdha, të pamatshme, njëherë e mirë të panjohura. Individi kurrë nuk e di vendin e vet. Fatin jo e jo. Njëkohësia, përballja, marrëveshja, lufta, midis asaj që është dhe asaj që dëshiron të jetë, është vetë motivi i të qenit. Ai që është nuk mund të asimilohet nga shëmbëllimi i tij. Përgjohet në çdo çast nga i dyti, duke mbetur pashmangshëm vetja e parë, shfaqja në marrëdhëniet me të tjerët. Ç’të drejtë kisha të cënoja prirjen e tyre natyrale për të gëzuar liritë prej të cilave u kishte rënë hera të realizoheshin? I rrëmbyer përsëri nga joshja për të kuvenduar me njerë të llojit tjetër, e kisha lënë mënjanë figurinën e komandantit. Kisha marrë tjetër tul buke dhe gishtat po kryenin shërbimin për tjetërkënd. Kisha bërë një copë punë, pra, kur vura re se statueta prej buke që sapo kisha filluar, isha vetë unë. E tëra kjo kishte ndodhur krejt instiktivisht. Si reagim ndaj përhumbjes përballë krijesës sime më të fundit, komandantit të burgut. Apo ishte rrjedhojë e pushtetit të grumbulluar në figurën e tij.
Mos, o Zot, falmë i Madhi Zot! Paskam nisur shembëllimin e vetes. Edhe pse e dija se më ishte dhuruar prej dëshirës e vullnetit të tij suprem?
Tërë jeta e njeriut kishte qëllim rikrijimin e shembëlltyrës së vetë, shumimin e saj. Kjo e shtynë të rritet, të krijojë familje, të lindë fëmijë, të besojë e të ndihë në vazhdimësinë e jetës. Qelizat, që funksionojnë në trup, si tru e si ndjesi, kërkojnë papushim të riprodhohen. Prej mishi a prej buke, ç’rëndësi kishte? I rëndësishëm ishte krijimi, qoftë edhe si rikrijim, por jo i vetes prej vetes.
“Ja që ndodhi,” thashë me vete, “edhe pse bërjen e vetes e nisa paqëllimshëm…”
S’do të kisha guxuar, paraprakisht. Do të më dukej e pamundur t’u kërkoja gishtave të mi, duarve të mia, syrit tim, shijes sime, vetes sime, të përngjashmin prej buke. Si do t’a lypja prej tulit të bukës këtë katana prej mishi, gjaku e kockash, qenien time që u ishte mërguar fëmijëve, gruas dhe jetës atje jashtë? Nëse rimodelimi i fëmijëve, le të themi edhe i gruas, kishte shpjegimin e vetë, mungesën e tyre, ç’dreq më shtyri të shtoja midis njerëzve prej buke gardianin, komandantin e burgut dhe veten time? Të dy i kisha këtu, më kishin ardhur në majë të hundës! Aq më shumë vetja ime…
Për shkak se ndodhem në vetmi, në botën time të vogël, paskej ardhur vjedhurazi ora e ribërjes së Vetes Tjetër?
Kush e di si isha kandisur prej kurtheve të lloj-llojshëm të qelisë, gjersa merrja përsipër të dilja prej vetes e të përftoja formën e një statuete. Dhe, gjoja i isha gëzuar, mjerisht, lirisë sime të vogël.

BERMUDA

Deri atë mbrëmje Ajo ishte njera nga ne.
Ngaqë ishte nja dy-tri gishtërinjë më e gjatë, apo ngaqë e shfaqnin të veçantë këmbët e saj, as sot nuk betohem dot se po them të vërtetën e vetëm të vërtetën që është një, por jam gati të dëshmoj deri në Gjyqin e Fundit që s’ishte kjo shtysa pse filluan ta përflisnin në qytet.
Mbase nuk e teproj të them nja dy fjalë për qytetin tone, jo thjesht si vendngjarje, por se vetëm aty mund të ndodhin pikërisht këto gjëra. Aty jetët janë si të karaktereve teatrorë. Ngjizen, ngrihen e rrëzohen brenda asaj hapësire, kohe dhe mjedisi të zgjedhur nga regjisori e skenografi.
Qyteti ndodhet midis tri kodrash. Në njerën prej tyre ngrihet spitali dhe materniteti, në tjetrën kisha dhe xhamia, teksa në të tretën janë vendosur burgu i qytetit dhe varrezat. Të tri kodrat lidhen nëpërmjet së njëjtës rrugë, e cila kalon në qendrën e qytetit. Nuk mund të dalësh nga shtëpia jote apo të nisesh për diku e të kthehesh, pa kaluar në qendër.
Të gjitha dritaret e ndërtesave dhe zyrave përqark sheshit sikur përgjojnë qendrën, vendin ku takohen tri rrugët që ngjiten dhe zbresin për në të tri kodrat. Në të gjitha orët e ditës dhe të natës shkallët e jashtme të atyre pak pallateve, dyqaneve, njësive tregëtare, këpucarisë, berberanës, orëndreqsit, bulmetores, bankës së kursimeve, magazinës ushqimore, postë-telegraf-telefonit, dentistit, zyrës së të plotëfuqishmit, janë plot me njerëz. Ulen aty dhe rrijnë e vështrojnë gjithçka që lëviz nëpër qytet.
Atë mbrëmje Ajo nuk doli në rrugë si herët e tjera. Ishte po Ajo, po ai trup, po ato rroba. Vetëm se fustani pranveror, i shkurtuar vetëm dy-tri gishtrinj, shfaqte njerën nga pjesët më të brishta të trupit të femrës: gjunjët. Secila prej nesh, femrave të tjera në qytet do ta dëshironim këtë fat, por asnjera prej nesh nuk do ta merrte përsipër të vepronte si Ajo. Mbase pikërisht ky shkak, pra që asnjera nga ne nuk do të mund të guxonte të dilte si Ajo, e pati shtyrë drejt atij veprimi të guximshëm dhe kryenec. Në të vërtetë ishte një ndryshim fare i vogël, aq i vogël, sa tani, pas disa vitesh nga ajo mbrëmje, tingëllon si diçka për të qeshur përmendja e tij.
Unë, si gjithë femrat e tjera në qytet, e dija se ç’do të ndodhte në sheshin qendror pas kësaj, siç e dinte edhe ajo vetë. Siç e dinë tërë lundërtarët, madje tërë lexuesit e librave me lundrime, rrezikimin e anijeve që lundrojnë në ujrat e Bermudës.
Megjithatë, Ajo kapërceu rrugicën e shtëpisë dhe bëri për nga qendra. Unë i shkova pas me të njëjtin hap, me të njëjtën qetësi e mënyrë të mbajtjes së kokës pa shprehur asgjë të veçantë, sikur s’kisha të bëja fare me të dhe me ç’kishte ndryshuar Ajo në veshjen e saj. As ajo nuk e pa të udhës të shfaqte ndopak vëmendje se ç’njerëz ndodheshin në rrugicë atë orë kur po dilte ajo. Nuk di pse më besohej se, për syrin e saj, unë isha shndërruar në njeri të padukshëm. Mbase thjesht për arsyen që përmenda më sipër: në vendin tim, ashtu si në vend të saj, do të dëshironte të ishte secila prej femrave të tjera të qytetit.
Syri im gjithësesi, m’a qartësoi konturin e trupit të saj dhe pas kësaj fitova qetësinë e mjaftueshme për të vënë re se ç’kishte ndryshuar në veshjen e asaj nate. Më erdhën në ndihmë edhe duart e saj që herë pas here shkonin atje ku i ishte zbuluar gjuri. Nuk e di përse, donte të bindej se e kishte bërë vërtetë atë ndryshim, a vuante mëdyshjen e vazhdimit apo të kthimit? Nga mënyra se si e hidhte hapin, ndjehej vendosmëria. Deri në lëvizjet më të vogla. Me një gëzim trishtak, u sigurova se ajo nuk do të kthehej prapa.
Ndryshimi u vu re nga gjithë ata që u gjendën jashtë atë orë dhe menjëherë sapo sapo Ajo hodhi hapat e parë në rrugicën që nxirrte në rrugën kryesore prej lagjes së saj. Gjithëshka frymore e asaj mbrëmjeje ishte kthyer me vështrin nga ajo. Tërë ai ngulim njerëzor atë mbrëmje ngjante si një qytet i populluar vetëm me lule dielli. Me lule nate, do të ishte më mirë të thosha.
Nuk di pse, por ndjeja dëshirën e papërballueshme për tu gjendur atje ku duhej, herë diku përpara, herë diku pas saj. Po e përsëris, nuk jam unë që e pëshpërita dhe e bëra lajm ndryshimin në gjunjët e saj. Nuk di se me ç’krah fërfërima e fustanit të saj arriti të fluturonte dhe të arrinte tek të ulurit e shkallëve përpara se Ajo vetë të arrinte atje. Më besoni për këtë që them. Dëshmoj sot dhe kurrë më.
Njerëzit e ndenjur të shkallëve prisnin që Ajo të shfaqej. Midis tyre spikaste e qeshura e Votimes, torollakes së post-telegrafës, vajzë e të zgjedhurit të përhershëm në Kuvendin e Qytetit, në seancat e të cilit ai flinte i lumtur. Kukurisja e saj si e pulave herë-herë bëhej si e gjelave, kur mburrej se ishte kandisur të dilte nga zyra për të parë atë që do të ndodhte. Aty ishte edhe Neti, postieri i urtë dhe i pafjalë i qytetit, që dukej sikur nuk prekej as nga gëzimet e as nga hidhërimet e telegrameve që shpërndante. Tek shkallët e berberanës ishte afruar Olja, e para femër për të cilën thuhej se po mësonte fshehurazi të bëhej berbere. Olja do të kishte pasur qejf të merrej me mjekrën e ndonjë burri, por kur në shesh u ndje frymëmarrja e nxituar e sehirxhinjve, tërë klientët e berberhanes, me mjekra gjysmë të rruara, kishin dalë tek shkallët dhe Olja i ndoqi pas. Tek stoli përpara zyrës së pushtetit, përbri Arkës së Kursimeve ku qytetarët paguanin faturat e dritës e të ujit, rrinte dhe priste edhe Dinia, korieri i pushtetit.
Ajo e la pas rrugicën e lagjes së saj dhe pa u nxituar, po bënte për nga qendra. Vazhdoja ta ndiqja nga pas. Në sigurinë e hapit të saj m’u duk se për herë të parë shprehej kënaqësia që rruga kalonte pikërisht atje, në qendër. Kur po i afrohej frymëmarrjeve të shpeshtuara që e prisnin, vura re se Ajo preku edhe një herë fundin e fustanit, si për tu bindur se ia vlente ta çonte punën e nisur deri në fund. Siguria e saj përcillej gjer tej rrugicave dhe rrugëve, tek vështrimet në ankth të vajzave dhe grave pas perdeve të dritareve. Sigurisht e dinte me mijëpërqind përgjimin tonë, që Ajo nuk harroi pa shkelur asnjerën prej rrugëve të qytetit. Kështu që iu desh të kalonte disa herë në qendër, për t’i ngjitur, e pastaj për t’i zbritur, të tria rrugët që çonin në të Tri Kodrat që qarkonin qytetin.
Papushim kujtoja atë bisedën e shkurtër me të, gjatë orës së së fiskulturës:
“E di ti që ke këmbët më të bukura të klasës?!”
“Vetëm të klasës?!”
“I ke vërtetë…”
“E di, e di se këmbët e mia janë!”
“Të tuat, por të tjerët t’i shohin!”
“Eh, kush na i sheh… Na shohin fustanet, fundet, pantallonat, po!”
“Vjen një ditë…”, i pata thene unë kot së koti, sikur të kisha ndonjë përvojë.
“Vjen një natë thuaj!” pati shtuar ajo e vendosur.
Mbase prej atij çasti do t’i kishte lindur mendimi ta shkurtonte me dy-tre gishtërinj gjatësinë e fundit apo të fustanit që do të vishte asaj mbrëmjeje pranvere. Isha e sigurt se nuk e kishte prerë. Vetëm sa e kishte palosur e pastaj e kishte hekurosur palën. Sigurisht që e kishte menduar se, sidoqë të shkonte puna, mbase do t’i duhej ta zgjaste përsëri.
E la për herë të tretë qendrën e qytetit, teksa në ajër ndjehej një si kundërmim qerpikësh dhe vetullash të djegura prej vështrimeve të pazakonta të njerëzve që bënin sehir aty. Bëri për nga rruga që çonte në spital, e fundit kjo në të vërtetë, tashmë paksa e lodhur dhe disi e trishtuar për atë që kishte marrë përsipër. Është ai çasti kur vetëm një fije e hollë e ndan fitoren nga humbja. Pikërisht aty, teksa ngjitej kodrës së tretë, mbase edhe Ajo, si unë dhe femrat e tjera të qytetit, u kujtua se pranë spitalit ndodhej edhe materniteti.
U kthye. Me vërtik. Por pikërisht kthimi, mbase edhe më shumë se shkuarja deri në fund në rrugën e maternitetit do të ishte rrënues. Shkelja në atë rrugë e bënte të motivuar dhe njëherësh të pafalshëm atë fustan të shkurtuar mbi gju.
Por ishte e qartë se vendosmërisht do të kalonte përsëri në qendër. Edhe pse tanimë dukej me të vërtetë e lodhur, e lodhur dhe e dëshpëruar. E pashë të nxitonte hapin, të mbyllte veshët, pastaj edhe sytë, më në fund edhe e tronditur nga vështrimet e pas-perdeve dhe të të ulurve tek shkallaret, nga e qeshura e harbuar e budallaqes Votime, nga goja e hapur prej habisë të postierit të pafjalë Neti, madje edhe nga trishtimi i mbytur në sytë e berberes Olja.
Çau vërtik përmes sheshit nën vështrimin e syve të përzhitur të shkallareve, të ngulitura tek gjunjtë e saj. E ecura dukej ende e sigurt, por unë që e kisha ndjekur prej kur doli nga shtëpia e vetë, e ndjeva se po i shteronin fuqitë dhe poi venitej dëshira për të vazhduar. E vetmja gjë që e mbante, ndoshta ishte fakti që po i afrohej fundit të zgjedhur prej saj. Ato caste ndjeva se kisha dëshirë t’i thosha se kishte bërë shumë, se tani mund të kthehej, nuk ishte e thënë t’i bënte ajo të gjitha, por ishim aty, në sheshin e madh të qendrës së qytetit. Nuk guxoja të flisja në prani të atyre njerëzve që vazhdonin ta përgjonin dhe t’i lagnin me vështrime këmbët e saj, diku aty tek gjunjët. Të bëhej se ishin metrat e fundit të lundrimit të saj, të fundit, në dallgët e marrëzisë së tyre të paadresuar. As për t‘i folur, as për ta prekur, nuk guxova atë natë, të paktën nëpërmjet gulçimave ta përmendja atë vajzë. Së paku të mos humbte në misterin e paqartë të asaj bermude qytetëse.
U rropata gjer në çastin e fundit, por nuk arrita ta kandisja veten deri atje sa t’i thërrisja, ta kujtoja se, sidoqoftë mund të kthehej, të kthehej pas, ose të dredhonte nëpër muzg, të futej në ndonjë nga ato oborret e shtëpive përdhese aty pranë, pastaj le të kapërcente ndonjë nga gardhet e ulët për në ndonjerën nga rrugicat me dalje tjetërkund. Nuk e bëra dot, mbase ngaqë, kush e di pse, isha e bindur se Ajo nuk ishte si ndonjë barkë e gjendur pa e ditur, fare rastësisht në atë shesh kurthesh të rrezikshëm. S’di pse, besova se nuk ishte ndonjë nga ata lundërtarët e papërvojë, që s’e merrte me mend se ku e kishte shtyrë deti i trazuar. Dukej së largu, ishte anije me disa busulla, nisur për të kaluar pikërisht aty, mes trekëndëshit të Bermudës.
Mbase më ishin mjegulluar edhe mua sytë, hajde le të themi që më ishin përlotur, si të femrave të tjera pas perdeve, në dritaret e dhomave me drita të shuara. Diçka duhej të kishte ndodhur që nuk po shihja dot më gjë. Pas një kohe përhumbjeje, nuk di sa zgjati kjo, po dëgjoja zëra të alarmuar dhe ca rrokje fjalësh se Ajo nuk ishte më. Dikush këmbëngulte se e kishte parë të rrëzohej tek këmbët e stolit ku ende rrinte Dinia, dikush thoshte se Ajo sikur donte të arrinte deri tek Arka e Kursimeve. Sikur atje të kishte për të paguar ndonjë faturë. Por për çfarë, për kë, do të paguante Ajo? Në emër të kujt?
Të nesërmen e në ditët që rrodhën më pas nuk e pa më njeri. Askush nuk çau kokën për fatin e saj. Të interesohesh për këso rastesh duhet të shkosh, të të presin dhe të përgjigjen diku, por kur e di se ajo mbrëmje nuk i vjen për osh kujtesës së një qyteti të tërë, bën mirë të heshtësh. Aq më keq kur të gjithë, edhe pse josheshin për të ditur diçka, zgjidhte të mbyllej në heshtjen e vetë.
Nëpërmjet këtij funerali heshtjeje dukej se e përcolli gjithë qyteti. Djemtë dhe ne shoqet e saj, tërë vajzat e qytetit, edhe Votimja me Oljan që fill pas kësaj u bë berbere, pa u përfolur nga askush, teksa çapiteshim të nesërmeve nëpër rrugët e qytetit, na bëhej sikur bartnim arkivolin e saj, që në të vërtetë askush nuk e pa me sy. Na dukej sikur e lëviznim deri aty ku ngriheshin kisha dhe xhamia, pastaj zbrisnim teposhtë, ndalnim për pak çaste në shesh, në qendër të qytetit, për ta përcjellë pastaj deri tek kodra tjetër ku ndodheshin burgu dhe varrezat. Por asnjë varr nuk u hap, asnjë fjalim lamtumire nuk u dëgjua. As emri dhe fotografia e saj nuk u panë në pllakën e ndonjë varri. As atehere, as sot e kësaj dite.
Kjo ishte ngjarja që ka ndodhur ca vite më pare. Tanimë ajo është harruar. Në të vërtetë s’ka asnjë shkak ta mbash mend, përderisa të gjitha gocat e qytetit, madje edhe gratë që i kanë kapërcyer të dyzetë e pesë vjetët, mbajnë fustane dhe funde të shkurtuar nga dy-tri gishtrinjë. Ajo megjithatë herë pas here iu shfaqet në ëndërr njerëzve dhe ata, kur zgjohen, bëjnë sikur as në ëndërr nuk kanë punë me të.
E rrëfeva këtë histori pa emocionin më të vogël, sado që herë pas here një zë i paadresuar më afrohej tek veshi dhe më lutej, më kërkonte, më thërriste, më kujtonte se historia e Asaj nuk mund të shkruhej zakonshëm, pa emocion, si ato historitë e tjera të këtij qyteti. Gërrice, lustroje, përjetoje edhe një herë rrugën që bëre atë mbrëmje pas Asaj! Jo e heshtur, jo hije si atë natë! Duhet të qash e të bërtasësh kur dëshmon atë që ka ndodhur, ose mos u ndje fare, mos trego përralla! Më mirë dil në qytet, ose shko vërtetë tek Bermudet, tregojua atyre atje fatin e asaj barke që humbi atë natë, që më pas të mos humbë barka e ndokujt tjetër…”
Por nuk shtoj dot tjetër gjë. Jam e vërtetë, kur them se nuk ndjeva asnjë emocion gjatë rrëfimit tim. Thjesht një dëshmitare syri dhe aq. As dhimbje, as dashuri, as mëshire, as bëra fajtor njeri, asgjë…Ato ditë, po të më kishin pyetur, mund të rrëmbehesha nga ajo që ndodhi, por se kush tha se femrat e përfolura paguajnë çmimin më të madh për lirinë, dhe unë humba edhe pikën e fundit të shtysës për një dëshmi ndryshe. Mbase e tëra kjo është një kohë e humbur dhe dëshmia ime thjesht duhet dhënë për të mbetur diku në arkivat e qytetit, nën pluhurin e asaj që ndodh çdo ditë.

Përgatiti për botim Hiqmet Meçaj
(Botuar në “Gazeta e Athinës”, mars 2005)

SHEFQET TIGANI

Shefqet Tigani u lind në Pejë në 1945. Studimet e larta i ndoqi në universitetin e Tiranës në Fakultetin Histori-Filologji, në degën Gjuhë shqipe dhe letërsi. Ka punuar për 25 vjet mësues në fshatrat e Vlorës dhe në qytet. Ka botuar librat me tregime dhe novela: “Mrekullia e diellit”,”Mjegulla e çarë”, “Burimi i Valit”, “Jeta nën diell”, “Zëra në dy dete”, “Tregime të zgjedhura”, “E diela e plagosur”. Është hedhur në qarkullim libri i ri me tregime “Këmbë druri”. Sot jeton Tiranës dhe Vlorës. Vërtetë u lind në Pejë, por Shefqeti u rrit në Vlorë, më saktë, në Skelë. Së bashku mbaruam shkollën e mesme “Halim Xhelo, në të vetmen maturë të saj. Shefqeti ka qenë gjithnjë një njeri që i pëlqente të meditonte i vetmuar. Pas mbarimit të shkollës së mesme i doli e drejta e studimit për gjeologji, të cilën e braktisi dhe arriti të regjistrohej në Histori Filologji. Me krijimtarinë e tij cilësore arriti të bëhet njeri nga përfaqësuesit më në zë të tregimit shqiptar.

PULËBARDHAT

Ndodhia e atij mëngjesi ishte e frikshme.
Kishte dalë tri herë nga palmeti duke lënë aty brenda gërhimat e shokëve dhe afshim mbytës. Era e detit: e ngrohtë, e athët, e lagët. Vetëm, lagur nga vesa, i përkulur, u jepte rremave për te llampat e zhytura në ujë. I ngrinte një e nga një, vështronte lëvizjen e gjallesave dhe i ulte prapë. Ishin katër, të plota, hënore, ndjellëse e mashtruese. E bëri tri herë këtë punë gjatë natës duke hamendësuar sasinë e peshkut. Nata kishte qenë e thellë dhe e qetë
Pasi kontrolloi llampat, u kthye në palmet dhe fjeti me njërin sy, se tjetrin e mbante hapur në përgjim. Deti e ka pabesinë në thellësi të barkut. I shpërqëndruar, përkëdhelur nga flladi, përvëluar në diell, je shtrirë në guvertë dhe i gëzohesh qetësisë së paqtë kur, për dreq, anija lëkundet, llokoçiten ujëra, mbi Karaburun rri nderur një ré e bardhë, në dukje paqësore, por e rrezikshme. Është pikërisht Lulja e Shirokut. Duhet të lëvizësh menjëherë, të kërkosh një gji për t’u mbrojtur se, shumë shpejt, deti do të ndërrojë ngjyrë, faqja e lëmuar do t’i rudhet, dallgët do të ngrihen furishëm përpjetë dhe do nis të ulurijë duke nxjerrë nga barku papërtypur gjithë ligësitë. Bëhet i rrezikshëm aq sa të lëkundet burrëria.
Me syrin e hapur e ndjeu që agu ishte afër. Bëri të ngrihej, kur ja, zilja e palmetës e drodhi me tingëllimë djalli. Kapedani urdhëroi të ngrihen të gjithë. Ashimi del në guvertë, e merr petromaksin në duar dhe me shkathtësi ulet në sanall. E mbërthen në mbajtësen e hekurt rrethore, lidh tubat me depon e benzinës dhe e ndez. Lëvizjet i bën pa fjalë. Nuk dëgjon ç’thonë shokët; nuk flet, por shtyn rremat ngadalë nga njëri lëmsh drite tek tjetri.
Kur u krye rrethimi, ishte akoma mug. Që larg dëgjohej krakitja e pulëbardhave. Ato ia behën me të shkrepur agu. Nga vinin, ku i kishin foletë, sa kishin fluturuar për të ardhur deri aty? Të panumërta, hileqare, të hedhura, të urishme, klithnin ngjethshëm brenda rrethimit. Ashimi i vështron me kureshtje dhe vihet në mendime se si jetojnë ato shpesë mbi det. Mishin e kanë të fortë, qelben kërmë e peshk bashkë, mendoi. Në direkët dhe kavot e anijes, peizazhi qiellor është i mbushur me to. Në çdo gjueti janë të pranishme. Ashimi nuk i do, se janë rrëmbyese, hileqare, të pangopura e mosmirënjohëse. Megjithatë në det nuk bën dot pa to. Deti pa pulëbardhat do të ishte i njëllojtë dhe pajetë. Ato e mbushin detin me zëra dhe e orientojnë njeriun drejt tokës. Ku duket pulëbardhë, toka është pranë.
Erdhën atë mëngjes pa pritur, mizëri tronditëse. Njëzet vjet në det nuk kishte parë kaq shumë në një rrethim. Dhe sa të uritura dukeshin, të zhdërvjellta dhe agresive. Rrethi i tapës u mbulua nga trupat e tyre puplorë. Zhytnin sqepët duke rrëmbyer peshkun që guxonte të hidhej lart. Edhe brenda rrethimit kishte aq shumë, sa nuk dukej uji. Zhyteshin dhe dilnin. Sa ngrihej njëra në ajër, të tjera ia rrëmbenin atë që kishte në sqep. Kur ndonjërës i shpëtonte peshku, nuk arrinte të binte poshtë; suleshin në tufë për ta rrëmbyer. Pa drojtje, mbushnin anët e filit dhe bashit të sanallit. Te kiçi nuk guxonin nga nxehtësia e petromaksit. Sa afroheshin aty, ktheheshin të trembura.
Ç’të jetë kjo? Nuk i kam parë asnjëherë kaq të uritura, mendoi Ashimi.
Një pulëbardhë i qëndroi në sup, kur pomponte depon e benzinës. E ndjeu peshën dhe lëvizjen e saj të egër, por nuk e largoi nga trupi. Ajo e mallkuara e çukiti në qafë, nën vesh. Ashimi u rrënqeth, i dhembi, hodhi duart për ta kapur, por fluturoi dhe u ngatërrua në mizëri. Ah, deri këtu jo! Domethënë punët nuk janë mirë që kur e çukitën dhe e përgjakën nën vesh! Dorën e ndjeu të lagur nga gjaku. Nuk e shihte dot anijen, aq e dendur ishte perdja e pulëbardhave: lëvizëse, kobndjellëse, uluritëse, grykëse deri në babëzi. Nëpër lëvizjen fluturake sajoheshin hije, copëra fytyrash që nuk ngjasonin me asgjë. Te anija po mblidhnin tratën. Bënin aq zhurmë ato të mallkuara sa nuk dëgjoje veç krahë që pahiteshin furtunshëm dhe klithma egërsie.
Dy pulëbardha e sulmuan; njëra e çukiti në kokë. I dhembi po e mblodhi veten. Luajti krahët për t’i trembur. Edhe i trembi. Pastaj rrëmbeu njërin nga rremat dhe qëlloi ato që ishin brenda në sanall. Njërën e goditi dhe ajo ra e plagosur në ujë, të tjerat fluturuan dhe u përzien me më agresivet e grabitëset. Qenka thënë të vdes mbi sanall, i shqyer nga sqepinjtë e këtyre të mallkuarave, mendoi Ashimi.
– O Borak! Boooooraaak! – thërret Ashimi sa ka në gurmaz.
– E more,çfarë ke! – flet rëndë Boraku, kapedani i anijes.
– Shikon ç’po bëjnë me mua?! Do më shqyejnë, – thotë Ashimi.
– E shoh, po ç’të bëj! – thotë zvarrë-zvarrë Boraku.
– Nxirre atë pushkë dhe qëllo të tremben.
– Mirë, do ta nxjerr, – thotë Boraku zëshuar, plogët, sikur të mos shihte asgjë.
Ishte e pamundur të rrije në sanall. Si t’u shmangej fluturimeve mbi krye, pranë fytyrës, mbi shpatulla, te këmbët? Uleshin kudo mbi sanall pa u trembur. Tani edhe rrema nuk po i hynte në punë. Po të vazhdonte gjatë, rrema do t’i thyhej dhe me se të rremonte? Po bëheshin gjithnjë e më agresive. Të shpuarat në kokë dhe te nënveshi i dhimbnin dhe i përcëllonin. Kot të merrej me petromaksin dhe depon e benzinës. Drita kishte vërshuar plotësisht dhe trata nuk qe mbledhur akoma. Mëngjesi po sillte nga brigjet e afërta panumëri pulëbardhash të tjera, po aq të egra e të uritura. Aty afër nuk kishte anije tjetër. Vetëm një dukej shumë larg, gati-gati e padukshme, si hije, sepse ato të nëmurat ia kishin zënë pamjen pothuaj. Kaq shumë, o zot, kaq shumë! Nuk është ogur i mirë ky, mendoi Ashim Hyzoti duke e ndjerë veten të sulmuar, të braktisur, të rrezikuar. Nuk e zuri rremën me dorë. Petromaksin e la të fikej. U ul pranë fenerit, u mbështoll kokekëmbë me mushamanë e zezë, e vjetër edhe ajo, e konsumuar, sepse Ashim qyqari, dhe peshkatarët e tjerë qyqarë, mushamatë dhe çizmet e reja që u jepte ndërmarrja, i shisnin për të pirë ndonjë gotë në portet e qyteteve ku qëndronin në mote me furtunë. Mbledhur kruspull, duke mbuluar gjithçka që çukitet, e la veten në dorë të asaj që mund të ndodhte. Me vullnet dhe me forcë asgjë nuk mund të bënte. Si të luftonte dhe ç’armë të përdorte kundër këtyre shpendëve të uritura që sqepojnë dhe duan gjak njeriu!! Ky të jetë fundi? – pyet veten Ashim Hyzoti i dridhur dhe i çarmatosur. Kokën e kishte vënë në mes të këmbëve për të mos parë asgjë. U dëgjuan dy të shtëna arme që e drodhën dhe e lëkundën në sanall. Pulëbardhat nuk deshën t’ia dinin. Ato do ta kryenin qëllimin e tyre, domethënë gëlltitjen e gjithë peshkut që gjendej në tratë. Pastaj, kur të mos kishin më ç’të gëlltitnin, do t’i suleshin Ashimit, do t’ia shqyenin mushamanë, për t’i hyrë brenda mishit dhe kockave.
E ngritën nga sanalli të alivanosur. Te nënveshi dhe në majë të kokës gjaku ishte mpiksur. Ashim Hyzotit i ishte marrë goja, nuk bënte gëk dhe rrinte i tulatur. E ngritën në krahë dhe e shtrinë në shtratin e tij në palmet. Fol, Ashim, i thoshin, fol, ç’të gjeti?! Duke iu dridhur nofullat mezi nxorri tri fjalë të dridhshme që shprehnin veç kob:
– Mos më keq!
– Lëre se i vure vulën, – tha Boraku duke ngjitur shkallët për në guvertë. – Hajde djema, bëni neto anijen, – sokëlliti.
Në bandën e anijes nuk kishte kokërr peshku. Edhe me tratën do të kishin shumë punë për ta qepur, kur të ktheheshin në mol.
Anija çante faqen e përndritur të detit.

(Përgatiti për botim në “ADMET”, qershor 2012, Andi Meçaj)

FLAMURTARI

Në betejën që qe zhvilluar disa ditë më parë, i ishin vrarë babai dhe të tre vëllezërit. Kishte mbetur i vetmi mashkull i fisit të tij. Duke qëndruar në llogore, pranë flamurit, të cilin e kishte ngulur mbi një ledh, kujtoi shumë gjëra nga fëmijnia dhe familja, kujtoi gjëmat, çjerrjet e faqeve të grave dhe kullën e tij të braktisur.
E kujtoi mirë atë mëngjes kur ishin nisur nga shtëpia, të katër vëllezërit me babanë në krye. Ata ecnin duke lënë pas kullën. Në kullë nuk kishte mbetur asnjë pushkë. Pushkët e familjes ishin nisur të shpërthenin atje ku ishin mbledhur burrat në luftë. Babai kishte thënë se një armik i egër dhe i pangopur kishte dalë në Veri dhe donte të hynte në tokat tona, në kullat, në fustat e grave. Atij për një çast i ishte kujtuar bajlozi i legjendave dhe kishte menduar se duhej të bëhej një Gjergj Elez Alia dhe ta shpëtonte vendin prej atij bajlozi. Ai nuk paskësh dalë nga deti, siç thoshte legjenda, por nga toka dhe çudia më e madhe ishte se ai paskësh dy kokë të mëdha e të hatashme, që kërkonin të përlanin toka.
Kishin rrëmbyer armët, kishin lënë pas kullat dhe ishin zbrazur shumë armë mbi kokën e bajlozit që donte të përlante toka. Për ta ato toka ishin po aq të shtrenjta sa dhe kullat, fëmijët dhe jeta e tyre.
Në betejën e fundit, të zhvilluar disa ditë më parë, i ishte vrarë babai me të tre vëllezërit. I kishin ardhur shumë luftëtarë për kryeshëndosh, por ai s’kishte gjetur ngushëllim. Kishte filluar të urrente bajlozin dhe t’i donte edhe më shumë ato toka.
U dëgjuan tri herë jehona e një briri dhe kjo donte të thoshte se duhej të mblidheshin në kuvend krerët udhëheqës të luftëtarëve. U ngrit dhe shkoi drejt një shpelle, me një kuba të lartë, e cila mbante brenda mbi njëqind luftëtarë. Ata ishin mbledhur të gjithë në gjysmëmugëtirën e shpellës dhe ngjanin si copa kërcunjsh tërë nyje, të prerë në një pyll të madh, të dendur, shumëshekullor.
U ngrit baca dhe i tha që ta linte luftën dhe të kthehej në kullë; kulla e tij kishte dhënë katër burra dhe ata nuk donin që të ikte edhe jeta e atij djali. Ajo ishte një kullë që duhej të përtërihej për kohë të tjera.
– Një kullë luftëtarësh nuk duhet të mbetet pa luftëtarë – tha baca.
Nëpër shpellë u dëgjuan murmurirna dhe fjalë aprovimi.
– Babai më solli për të luftuar. Në qoftë se u vra bashkë me vëllezërit. e mi, kjo do të thotë se unë duhet të luftoj edhe për ta – tha djali.
Burrat e kuvendit u shtangën e s’dinin ç’të thoshin. Ishte një heshtje e rëndë. Nga gryka e shpellës dëgjoheshin jehonat e erërave dhe të shtëna të largëta. Kudo bëhej luftë. Ai pa atë copë qiell që shfaqej para grykës së shpellës. Ishte një qiell me re të zeza, të ngarkuara me elektricitet, që davariteshin e përlesheshin me njëra-tjetrën. Ishin kohëra të vështira.
– Ne nuk duam të shuhet fisi juaj. Ne duam që ai të shtohet dhe të rritet mbi këtë tokë, prandaj kërkojmë që ta lësh luftën – tha baca.
Djali nuk dëgjonte.
Atëherë prej atyre të kuvendit u ngrit një luftëtar. Ai tha se, fundja, djali le të rrinte në luftë, por të mos ishte flamurtar Le të rrinte prapa dhe ta kishin kujdes burra të regjur me luftën. Djali i pa me vëmendje burrat e kuvendit. Ata dukeshin të bukur e hijerëndë në madhështinë e tyre, me mustaqe të dendura dhe qeleshe që s’di përse atij iu dukën si fragmente kështjellash të fuqishme. Kaloi duart në fytyrën e tij të njomë dhe lëmoi mustaqet e holla, që sapo kishin filluar t’i nxinin nën hundë. Dikur edhe ai do të kishte mustaqe të dendura dhe do të dukej po aq hijerëndë dhe madhështor sa edhe ata.
– Jo, – tha djali – unë do të eci në rrugën e babait. Ai ishte flamurtar. Edhe unë s’do ta lëshoj flamurin nga dora.
Burrat e kuvendit u vështruan sy më sy me njëri-tjetrin.
Ishte e kotë të merreshin me fjalë me atë djalë. Atë nuk do ta bindnin fjalët. Duhej menduar dhe gjetur diçka më bindëse dhe më tronditëse se fjalët.
Atëherë u ngrit ai që të gjithë e thërrisnin «bacë». Ai baca tha se nuk duhej të merreshin më me fjalë. Kishte ardhur koha që të kishte pak fjalë dhe shumë veprime. Në të gjitha çështjet, pak fjalë! Pastaj baca tha se do të ishte prijës dhe flamurtar ai burrë, të cilit do t’i qëndronte në njërën degë të mustaqes një krehër i hekurt, i rëndë. Burrat vështruan njëri-tjetrin në mënyrë aprovimi, pastaj vështruan të kënaqur djalin sikur deshën t’i thoshin se ai që ishte vullneti i tyre, në një farë mënyre do të bëhej. Atëherë baca thirri dhe një luftëtar, i solli krehrin e hekurt dhe të rëndë. Djali vështronte të gjithë burrat dhe atë krehër të rëndë. Për burrat nuk ndiente armiqësi. Ai i donte ata. Për atë krehër të rëndë ndjeu menjëherë diçka të përzier me trishtimin dhe ankthin, diçka që i mbillte dobësi dhe pasiguri. Mendoi se edhe ai çast dobësie dhe pasigurie do të kalonte.
I pari e provoi baca. Ai kishte mustaqe të mëdha, të zbardhura nga thinjat dhe të zverdhura pranë fejeve të hundës nga nikotina e asaj llulle, të cilën e hiqte me nge në kohën e pushimit dhe të çlodhjes. Krehri u zhduk dhe humbi midis atyre qimeve të dendura, por ato s’patën forcë ta mbanin. Krehri ra përdhe. Djali e pa veten ngushtë dhe u skuq e u drodh nga diçka e papërcaktuar. Vështrimet u kthyen nga ai. Kuptoi se ishte shumë i ri për t’u matur me mustaqet e dendura të burrave të kuvendit. Asnjëherë nuk kishte treguar kujdes për to dhe nuk i kishte parë me aq vëmendje, si ato çaste, Për të mustaqet ishin simbol i forcës së burrave dhe diçka e shenjtë për ata që i mbanin. Asnjëherë nuk ishte munduar të vështronte dendësinë dhe llojet e tyre. Shikonte me vëmendje dhe mundohej të përcaktonte me hamendje se në cilat mustaqe të atyre burrave do të qëndronte ai krehër i rëndë. Prova e parë, më e vështira, kishte kaluar.
Ai nuk duhej të largohej nga lufta. Nderi i babait dhe i fisit nuk e linte të ikte, edhe pse kishte mbetur i vetmi mashkull. Burrat kërkonin që ai të largohej nga lufta. Ai nuk do të ikte. Kishte shumë arsye që të mos ikte. A mund të largohej ashtu i përzënë, duke lënë pas gjakun e babait dhe të vëllezërve, vetëm se kërkonin të përtërinin një fis? Ç’do të bënte fisi në tokën e kafshuar dhe të përgjakur?
Nga gryka e shpellës, vinin hera-herës jehonat e largëta të luftës, hingëllimat e kuajve dhe britmat e shfrenuara të luftëtarëve. Të gjitha këto ia bënin më të afërta gulçimet e klithjet e atij bajlozi që donte të përlante toka. Ai ishte rritur duke përtypur në vend të ushqimit përralla dhe legjenda të treguara nga gjyshet dhe gjyshërit, ishte mësuar të ëndërronte dhe ta donte atë që ishte e mirë, e guximshme, trime dhe të urrente ato forca të egra që u nxirrnin punë atdhetarëve. Ato forca i shfaqeshin herë si bajlozë, herë si kuçedra, herë si gjigantë.
Edhe tani që ishte rritur, armikun e shihte si një bajloz. Ky ishte më i rrezikshërn nga ata që kishte dëgjuar se përlante toka. Dhe i gllabëronte ashtu siç i gjente përpara, me gjithë pyje, shkurre e driza, me gjithë arat e mbjella me drithëra. Bajlozi kërkonte të jetonte në barkun e tij. Si mund të ishte jeta në barkun e një bajlozi?! Ndjeu pështirosje dhe të dredhura tmerri, kur e mendoi këtë.
Duhej të luftonte edhe ai.
Ai e mbërtheu fort në duar atë krehër dhe sytë i shkëlqyen nga një dritë, të cilën luftëtarët nuk ia kishin parë kurrë. Ngriti dorën me atë krehër të rëndë dhe e shpuri atje ku kishte mustaqet. Të ishte i marrë ky djalë? Ai e pa me sytë e tij se si ra ai krehër i rëndë prej mustaqeve të dendura të bacës. Ç’kërkonte ai?
Ata panë pas pakë se gjaku po i binte rrëke mbi buzët, nëpër gojë dhe po i rrëshqiste, nëpër mjekër deri në thellësitë e kraharorit. Për çudi ata panë se ai krehër i rëndë dhe i hekurt kishte qëndruar atje ku ishin mustaqet e tij. Krehri ishte i përgjakur ashtu si dhe gjysma e fytyrës, duke filluar nën buzët dhe kuptuan se ai krehër ishte ngulur thellë në mishra. Më pas ata kuptuan edhe diçka tjetër, që donin ta thoshin me zë të lartë, kuptuan se Shqipërisë kurrë nuk i kishin munguar burrat dhe me djem të tillë toka s’kishte për t’u ushqyer kurrë.
Atëherë Baca lëvizi nga vendi, iu afrua djalit dhe e rroku në gjoksin e tij të fuqishëm prej plaku.
– Ji pra prijës dhe flamurtar – i tha baca dhe vështronte nga ata që ishin në kuvend. U tundën kokat e tyre të rënda dhe gjithçka ishte vendosur.
Heshtja ishte e gjatë, e madhërishme. Nga gryka e shpellës vinin zërat e luftëtarëve.

MË FAL PËR LEPURIN, SHPIRT!

Të ka hyrë lepuri në bark, nuk di se ç’thua!, më tha. Mirë, i thashë, më ka hyrë lepuri në bark…ashtu është…sipas teje nuk di ç’them, por të lutem, mos rri në ballkon. Dëgjon ç’bëhet?! Plumbat që hidhen në qiell, ku bien vallë?!
Atje jashtë, tek dy ngrehinat e mëdha të italianit që prodhon kafe për eksprese, dëgjoheshin të shtëna papushim. Vetimat e të shtënave e dridhnin gjëmshëm qelqnajën e ballkonit.
– Moj, eja këtu brenda!- E ngrita zërin deri në klithmë. Ç’ke, more burracak me lepur në bark, tha ajo. Hyri në dhomën e ndenjes e shprishur në fytyrë. Bobo, ç’bëhet atje tek italiani. Qëllojnë nga të gjitha anët. Nuk e kanë me italianin, por me vetveten, me njeri-tjetrin, i thashë. Naaa, mos del, i thashë teksa po hapte prapë derën e ballkonit. Atëbot qelqnaja kërciti, kërciti dhe kapaku i teneqtë i sobës elektrike mbështetur pas
murit. E përplasi derën e ballkonit e lemerisur. Dridhej. Mua më ka hyrë lepuri në bark?! Fol, mua më ka hyrë lepuri në bark?- thashë. Mos fol, Mujo, po ngrehu! Në dhomën e gjumit, shpejt!
U bëmë një trup që dridhej e fërgëllonte. Mujo, ky qytet qenka çmendur. Mirë që nuk i kemi fëmijët këtu!- tha ajo. Nën jorgan, nuk po ndjenim të ngrohtë, veç dridheshim. Mbanim frymën e dëgjonim ç’bëhej jashtë banesës sonë. S’kuptohej nga vinin: të shtëna armësh të mprehta, të ngjirura, kollitëse, gjëmuese. Mujo, më fal për lepurin, tha. Frymët tona po gjenin ritëm. I putha gushën, sytë, mollëzat e faqeve, mjekrën. Në rregull, i thashë, të gjitha këto a të bindin se të kam falur? Kishe të drejtë, kur unë kujtoja se të ka hyrë lepuri në bark, tha. Nuk është punë lepuri. Një plumb qorr mund të hyjë deri këtu nën jorgan, thashë. A flemë tani? Nuk isha i sigurt në mund të flinim, megjithatë ia përmenda të fjeturit. Jashtë, këtë natë… kushedi ç’bëhet! E ke mbyllur derën me çelës, pyeti ankthshëm ajo. Po, i thashë, poshtë edhe lart, të flemë tani?!
Edhe qyteti, i lodhur nga të shtënat e lloj-lloj armëve, kishte rënë në qetësi të thellë. Ajo po flinte si asnjë natë tjetër; qetë, pa fishkëllima. Unë nuk flija, por përgjoja qetësinë e trembshme të qytetit.
U dëgjuan trokitje të forta në derë. Ajo u drodh dhe u ngjit pas meje. Mbanim veshë trokitjet, zërat: doktor, o doktor, hape, hape! E dimë që je në shtëpi. Unë jam një ndihmësmjek mikrokirurg në poliklinikën e qytetit, por të gjithë më thërrasin doktor. Bëra të ngrihem, por ajo u ngjesh më fort pas meje. Rri, mos lëviz, tha. E hodha jorganin përtej dhe u ngrita. U ngritedhe ajo. Shkova tek dera. Ajo pas meje. Kush është?! Nuk ishte zëri im. Na duhesh, doktor. Shpejt dhe pa fjalë.- tha kërcënues zëri prapa derës. Mos dil, thoshte ajo pranë meje, pashqitshëm. Nuk më linte të lëvizja. Tek dera trokitja dhe fjalët u bënë më të vrazhda. Do të nisnin pas pak sharjet e pista, e dija. Lëviz, shkërdhatë, ç’pret, apo ta shqyejmë derën! Prisni, u thashë, prisni sa të vishem! Mos harro çantën, thanë po aq vrazhdë, po pa fjalën shkërdhatë. Dihet si u vesha. Ajo më shtrëngohej në qafë. Dridhej, ponuk qante. Shpejt, mut, nuk pret puna! Tjetri po jep shpirt! Mujo, mos ik! Është natë! Cilët janë këta?! Si mund t’u besosh?! Mos ik, të përgjërohem, mos ik! Si të mos iki? Të rri me ty? Ata janë tek dera. Si të iki, si të mos iki me ta, njësoj jemi të rrezikuar. Ata janë tek dera, thashë dhe ktheva çelësin në bravë. Nuk arrita t’i shoh; njëri më mori çantën nga dora, dy më përfshinë, duke më hedhur diçka të ndohtë në kokë… Nuk pashë si zbritëm shkallët, në ç’maqinë hipëm, ç’lëvizje bëmë, veç ndjeja që mjeti shukej në gropa, më merreshin mendtë dhe më vinte për të vjellë. Nuk bëra as gëk as mëk, sepse ishte e kotë. Të bëhet si të jetë thënë. E mblodha veten, çuditërisht më kaploi një qetësi terri, në trurin tim nuk kuakte asnjë bretkocë, asnjë bulkth nuk bulkthonte, nuk xixëllonin yje, nuk shkrepte asnjë mendim. Isha i mpirë. Zot, qenkam i humbur! Diku do të më gjejnëkufomë të shprishur, pa sy, pa gjymtyrë, kokën në një gropë pisllëqesh dhetrupin në kazanhedhurinash. Ndonjë mund të ma njohë kryet, pa syzet përhershme, me bashkun e flokëve të zbardhur në çaçkë. O, oh, si kryet edoktor Mujos, do të thoshin. E dinim të humbur! Po trupin ku do ta ketë? Aiqë do të gjente trupin do të më njihte nga rrobat: more këto pantallona sitë doktor Mujos! Unë, i ngrati, një ndihmësmjek mikrokirurg në poliklinikëqëndrore të qytetit, me një pagë modeste, nuk mund të ndërroja shumpantallona gjatë vitit: të dimrit, dy palë të trasha; të verës, dy palë tholla. Laj thaj ato, të përhershmet, me të cilat qenë mësuar të më shihnin. Prandaj nuk është çudi që ta njohin trupin tim nga pantallonat. Në ditfestash a të kremtesh vishja të vetmin kostum që nga martesa me Merin. Dukej një udhëtim pa mbarim, i tejzgjatur, pa dritë, me dridhma. Në të dhjetën e sekondës e mendova Merin mes lotësh dhe ulurimash. Na ndanë, na ndanë kur duhet të ishim bashkë! Ku po më çojnë?! Qyteti bluante nëpër dhëmbë emrat e kapobandave që terrorizonin, që vinin gjoba dhe grabisnin njerëz duke i vrarë. Ishte njëri nga ata, vetë kapobanda. Robën ma hoqën nga koka, kur u gjenda para tij, në dhomë. Sytë i shkrepnin flakë. Krahun e djathtë e kishte të zhveshur, të përgjakur, të maisur. Asgjë nuk kuptoje në sytë e tij. Dhembjen e kishte zhytur në drogë dhe wisky. Të dyja ishin mbi tavolinë: pluhur i bardhë mbi një fletë celofani dhe shishja e wiskyt përgjysëm. Erdhe, doktor, tani fillo nga puna. Plumbin e kam në krah. Kocka nuk më dhemb, mishi më dhemb; më është ënjtur, e shikon. Fillo nga puna, doktor dhe nxirre plumbin.
Po më vinte zemra në vend, të rrahurat po më zbrisnin. Ji gjakftohtë, përdore saktë e pa t’u dridhur duart pincetën dhe majën e bisturisë, nxirrja plumbin me sa më pak dhembje, dëgjon(?!), i thashë vetes. Derr i droguar, derr i pirë, shfryva në mendje, pa dhënë shenjë në fytyrë. Nxorra nga çanta ato që më duheshin, bëra gati shiringën dhe agen. Ç’po bën, doktor? Një anestezi lokale, të ndjesh sa më pak dhembje, i thashë. Lëri ato, drejt e në mish, nxirre plumbin, se nuk kam më durim, tha kapobanda. Pa anestezi më dridhen duart, nuk kam bërë ndonjëherë, veç në plagë të lehta, thashë. Sytë e mi flisnin, por ata nuk kuptonin. Ata nuk dinin të shihnin në sytë e njeriut. Mora në dorë bisturinë dhe pincetat. Kriminelë!- uluriti humbshëm qenia ime. Hapja mishin me bisturi dhe futja thellë e më thellë pincetën. Gjaku i mbuloi krahun. Ai kërciste dhëmbët, por zë nuk nxirrte. Prit, tha.
Nuk ishte çasti për të pritur. E futa pincetën më thellë dhe e kapa plumbin. Duro, i thashë. Ç’të duroj, mor bir kurve! Mbaroi… Kaq ishte, thashë. E nxorra plumbin dhe e hodha në tavolinë. I përgjakur dhe i zi, dukej si një krimb. Kapobandës i ra të fiktë, por e përmëndën duke i vënë në hundë shishen e wiskyt. Sa erdhi në vete, piu gjysmën e asaj që kishte mbetur. Kafshë, thashë me vete. Më mirë që nuk dinin të shihnin në sytë e njeriut! Po të dinin do ta kisha patur punën keq. Çojeni doktorin në shtëpi, tha dhe i ra prapë të fiktë. Po këtë herë nuk ia vunë shishen e wiskyt në hundë. E lanë të përmendej vetë, ndërsa unë ia pastrova plagën, ia mjekova dhe ia fashova. Ishte në të fiktë a në gjumë? E çova me mend në ferr, në mes të flakëve dhe ulurimave ku duhej të ishte soji i tij. Pas tri ditësh duhet mjekuar plaga, thashë. Mirë, doktor, ia bëjmë vetë, tha njëri prej tyre. I mblodha sendet e mia dhe i futa në çantë. Askujt, për këtë që bëre dhe që pe këtu, tha po ai që foli pakparë. Tunda kryet, por në çast më
rrasën rrobën e ndohtë, m’i mbluan sytë dhe më nxorrën jashtë. Mjeti u nis. Ku po më çojnë?! Tani do më vrasin, mendova, do më hedhin diku që të mos ma gjejnë as kryet as trupin. Hamendje të mbrapshta më mundonin.
Në kalendar shënohej zgjatja e ditës dhe shkurtimi i natës. Në të vërtetë ditët tkurreshin frikshëm, ndërsa netët, të errëta e pa mbarim, bymeheshin gungajshëm.
Te shkallët e pallatit ma hoqën rrobën nga kryet. Doktor, mbylle gojën, ndryshe për të zezën tënde, më tha në vesh njëri prej tyre. Ikën tinëzisht siç erdhën. Aq i hutuar isha, sa nuk pashë si ikën, nuk pashë as mjetin e tyre si humbi në brinjë të pallatit. I ngjita shkallët zorshëm. Ndalesha çdo kat tek parmaku dhe vështroja xixëllima dritash në largësi, atje ku ishte ultësira më e frikshme e qytetit, me shtëpi përdhese dhe rrugë me
gropa. Atje të kem qënë?! Ç’rëndësi ka ku kam qënë?! Rëndësi ka ku jam. Po ngjis shkallët e pallatit tim. Kjo do të thotë që jam gjallë, kjo do të thotë që duhet ta shqyej nga kujtesa ç’ka ndodhur…
Sipas orës që trokiste në pulsin tim, agimi nuk ishte larg, por asnjë shenjë e tij nuk dukej në qiell. Ngrita kryet. Atje ku doja të ishte qielli, dukej blozë e ngrirë njëtrajtshëm, pa masë, pa pikëzime yjesh, humnerë. Si në çdo
zbardhje të një dite të re, afshi i agimit nuk ndjehej. As gjelat nuk këndonin! Mund të ketë agim pa këngët e gjelave?- pyeta vetmevete.
Së fundi trokita në derën e shtëpisë sime. E hapi pa pyetur dhe më përfshiu duke qarë dridhshëm me gulçe ngashërimash. E tërhoqa dhe e mbylla derën me çelës. Mujo, shpirt, më fal! Nuk e mendoja kaq keq, pa të thosha se të ka hyrë lepuri në bark. Më fal për lepurin, shpirt!
Hymë në shtrat, shtrënguar pas njeri-tjetrit, në pritje të agimit që s’po vinte.

Tiranë, janar 2002

Përgatiti për botim Hiqmet Meçaj
(Botuar në “Gazeta e Athinës”, shtator 2008)

MIHALLAQ QILLERI

U lind më 25 tetor 1944. Ka botuar: “Jeta mbi shkëmbinj”, tregime, 1975, “Dëbimi i hijeve, novela, 1977, “Jetë dhe dashuri”, roman, 1979, “Robi i malit të argjendtë”, tregime, 1979, “Kufiri i gjakut”, dramë, 1981, “Në vitet shtatëdhjetë”, roman, 1981, “Shqetësimet e Anës”, dramë, 1983, “Midis dy dashurive”, dramë, 1983, “Kristali blu”, roman, 1987, “Ëndërr e vrarë”, dramë, 1988, “Shkëlqimi i dëborës”, tregime, 1988, “Një vjeshtë me Elian”, roman, 1988, “Ëngjëjt e ditëve të vështira”, roman, 2004.

RIKTHIM I I TË VDEKURIT

I vdekuri edhe ai patën vendosur një marrëveshje te çuditshme. I gjalli të mos e harronte të vdekurin, jo aq për kujtimet e mira që i pat ngjallur jeta e tij se sa për një
çast, vetëm per një çast, kur ai, i dehur siç ishte, kishte thënë publikisht diçka të hatashme që e pat tronditur. Me gjithë frikën djallëzore që na pushton kur na zbulojnë drithërimat e qelizave, i vdekuri zotohej të merrte me vete gjithçka dinte. Dhe vërtetë, pasi kishte thënë këtë, pra, fjalët më të ëndshme të jetës së tij në lidhje me të gjallin, pak kohë më pas, ai ishte rehatuar në një arkivol të shtrenjtë pa qënë kurrë i sëmurë më parë. Në atë copë jete, sepse vdiq i ri, ai ishte një njeri krejt i zakonshëm. Vitet e fundit po shëndoshej shume, një tension arterial ngjitej me
shpejtësi në trurin e tij, pikërisht në atë masë e cila do të prodhonte atë çast të madh drithërima në shpirtin e të gjallit. Disa ditë me radhë ai do të kërkonte këmbëngulshëm ta lejonin të shfrynte herë pas here sikur kështu të donte të linte një testament të çuditshëm. Pas atyre historive pa pikë kuptimi një pikë gjaku e mpiksur në labirintet e mendjes së tij do të shuante të gjitha dëshmitë që gruaja e të gjallit me kureshtje, xhelozi, pse jo edhe inat, do të kërkonte t’i vërtetonte. Por asaj i duhej të gjente ne një çast çdehjeje të paravdekurit, një çast që më pas të mos përdorej si alibi. Këtë nuk do ta gjente kurrë!… Kështu që i shoqi përcaktoi me drithërimë se vdekja e tjetrit ishte pjesa tjetër e shërbimit të madh që i pat bërë.
Ngjarja që miku i tij pat kujtuar atë darkë të zakonshme kur dehja krijoi një vorbull cikloni, por edhe alibinë që duhej, në të vërtetë ishte diçka krejt, krejt e zakonshme, diçka që u ndodh miliona njerëzve. E zbuluar pas shumë e shumë vitesh do të shërbente këtej e tutje për individin e mbetur gjallë si një dramë e pandalshme.
Ankthi, riformulimi i herahershëm i kujtimeve të pluhurosura, ideja se faji i tij, apo thjesht fati kishin qënë vektorët e një ndarjeje të pafat, e munduan shumë. Madje as ndonjë ndarje nuk duhej te kishte pasur, sepse një gjë e tillë ndodh kur ka një bashkim, arsyetonte i gjalli më tej. Megjithatë, çdo ditë ai duhej të përballej me vështrimin këmbëngulës të gruas së tij e cila, me siguri, priste një shpjegim për diçka tepër, tepër të mjegullt, ndërsa vdekja e sjellësit të ngjarjes kishte shtuar tanimë intrigën, siç ndodh kur befas shuhet një dritë dhe mbetemi në terr. Në të vërtetë që nga çasti kur u thanë fjalët e deri sa tjetri të mbyllej në arkivol, ata patën rastin të shiheshin edhe dy herë të tjera. Marrëveshja funksionoi shkëlqyeshëm. Ai nuk e përmendi ngjarjen në sy të gruas së mikut të tij, ky rrinte me gjak të ngrirë sa herë tjetri kthente gotën e rakisë dhe shihte tinëz shortin e bashkëngjitur kur ajo hynte e dilte në sallon e gëlonte gjithë sy e veshë.
Në grumbullin konfuz të fjalëve që thoshte i dehuri vazhdimisht përvijohej një ndodhi rinore, një histori dashurie, e cila mund të kishte ndodhur, apo nuk kishte
ndodhur. Fare lehtë një i tretë, bashkohës i dy miqve, mund të provonte se nuk kishte pasur asnjëherë histori të tillë, sepse njohja e dy qënieve që përfliteshin në të pat qenë tepër, tepër e shkurtër. Vajza e asaj kohe, duhej ta kishte parë në ndonjë çast me simpati njeriun e mbetur gjallë dhe…aq! Ky,- siç besonte tani,- qe drithëruar atë kohë nga sytë e saj të kaltër, e pat ëndërruar ne vetmi për disa vite rresht deri sa mësoi se ajo ishte martuar. Por kurrë dhe askujt nuk i kishte folur për të gjitha këto. Tani habitej se nga e dinte miku i vjetër drithërimën më të fshehte të shpirtit të tij. Ca shënime te një ditari, e midis tyre ca vjersha, kushedi se ku patën humbur. Por kjo sajese, apo gjysmë e vërtetë, duhej të kishte pasur brenda dritën e një vetëtime, mendonte i gjalli. Për shume vite me radhe ai kishte pasur një dëshirë të hatashme ta takonte vajzën me sy bojëqielli, ta shihte, qoftë edhe së largu, qenien e trazirës së tij. Kjo i kujtohej fare mire. Dy here kishte shkuar deri ne qytetin ku kishte lindur e me pas martuar ajo. Ky qe një qytet jo shume i madh, një qytet fushe që digjej vazhdimisht nga vapa, apo përbaltej nga shiu dhe shumica e banorëve të vjetër e njihnin njeri-tjetrin. Atje ai kishte pyetur për shtëpinë e saj, kishte vëzhguar dritaret, perdet, pastaj rrugën gjithë pluhur,kishte numëruar kalimtarët i fshehur diku dhe, si i pafat që ishte, qe larguar duarzbrazur andej nga kishte ardhur. Një here tjetër, gjate një shërbimi pune, e kishte hasur, befas, vajzën e bërë grua diku në korridorin e një instituti Studimesh, qe shtangur nga e papritura, i kishte prekur dorën, por edhe kësaj here,… vetëm kaq. Ajo do t’i thoshte asokohe gjithë droje se gëzohej që e shihte pas aq vitesh por duhej ta falte sepse nxitonte për diku. Dhe si për ta bindur i tregoi një tufe skicash që mbante në dorë, ai do të belbëzonte me ankth këmbëngulës një ftesë për të pirë së toku kafe, ajo kishte kundërshtuar bindshëm, po ato sy vetëtitës prej qielli do të rrudhnin disi cepat dhe, sakaq, i kishte kthyer kurrizin. Ky takim mjeran, megjithatë, do të vlente për të ushqyer edhe për disa vite fantazinë e tij..
Kaq pat qene ajo histori. I gjalli nuk mbante mend më shumë. As i vdekuri nuk mund ta kishte parë në ëndërr përpjekjen e tij disa vite pas ndarjes fatale per ta ritakuar dhembjen e tij. Por njeriu që tani pushon nën dhe, me sa shihej, dinte më shumë. Prej kohësh, në cepin tjetër të botës, ai kishte thurrur historinë e tij aq interesante sa gruaja e të gjallit, duke dëgjuar thërrime frazash, do të binte disa herë nga gremina dyshimesh. Edhe vet i shoqi, në vetminë ku do te zhytej pas kësaj befasie, do të niste ta riformulonte ngjarjen e dashurisë se tij, do ta zbukuronte,doemos, me një fantazi rebele, të shtonte me dëshpërim se, me siguri, martesa e qenies me sy bojëqielli ishte aksidentale, të përpiqej të bindej se, nëse ai nuk do të kishte ikur, befas, për diku me shpejtësi, patjetër që do të kishte mundur ta bindte vajzën të martoheshin bashkë. Ikja qe një dëshirë e fshehtë e tij, por në të vërtetë atë e kishin ndjekur. Ideja e ndjekjes sikur lehtësonte disi makthin e tij, ndonëse shumë vite më pas ende nuk e kuptonte se ç’lidhje mund të kishte largimi i tij me një fat më të mirë. Kaq e trishtuar ishte e gjithë kjo histori e ringjallur pas ca gotave rakie të mikut të tij sa ishte fare i bindur se qenia me sy bojëqielli, nuk kishte besuar ndonjëherë në ndjenjën e tij. Detajeve të trishtimit të hedhura andej këndej të vorbulluara si në një tabllo abstrakte u shtoheshin pastaj edhe një stol diku brenda konviktit të vajzave të Universitetit, në Rrugën e Elbasanit, një ndërtesë tullash e tjegullash e stilit rus, me një trekëndësh në ballë dhe tri harqe të shëmtuara ne hyrje, por me një oborr gjithsesi të gjelbëruar. Ai nuk ishte i sigurt se të gjitha këto imtësi i kishte pare edhe atëherë, apo tani thjesht kërkonte të plotësonte pamjen e dështimit të tij të bujshëm. Ajo i pat thënë pikërisht te një stol ogurzi, ku qenë ulur për pak minuta, se donte një tjetër, se ai tjetri kishte bërë aq shumë për të dhe se jeta e saj studentore nuk do të kishte kuptim pa atë njeri. Kishte përfunduar me frazën .. se i vinte keq për ndjenjën e tij! Pastaj kishte ikur. Atij i kujtohej se ajo ikte gjithmonë ashtu, qetësisht, ndonëse me hapa të shpejtë, pa lejuar të sajoheshin mikrodrama. Ngjante se ne këtë mënyrë lëvizjeje ajo shpërndante bindshëm trishtimin që pason ngjarje të tilla, të cilat pushtojnë jo vetëm një shpirt por të gjithë botën.. Qe ditë me diell, kjo i kujtohej, madje duhej të ishte paraditja e një të diele, sepse një pasdite më parë qe fundjave dhe ishte kthyer nga një vend i largët. Pas përgjigjes së saj të mpirë ai e ndjente veten krejtësisht të tepërt e të braktisur rrugëve të kryeqytetit..
Lidhja me këtë figurinë të hajthme me sy bojë qielli mund të ishte fshirë një herë e përgjithmonë, por seç pengonte si një lemzë. Kështu edhe ai do ta kujtonte rrallë e më rrallë. Më pas, i detyruar të martohej, siç bënin shumica e njerëzve pa mend, sytë e saj bojëqielli shfaqeshin vetëm si ca vetëtima të largëta në kohë të vrejtura.
Disa ditë më pas i pragvdekuri, përsëri me një trashje gjuhe jo normale, por gjithsesi jo fare pa logjike, e kishte befasuar edhe një here kur i kishte telefonuar nga shtëpia e tij pak pas mesdite. Tha se dëshironte t’i tregonte edhe një shtojcë historie të cilën e dinte vetëm ai, prandaj duhej të shtronte tryezën…Dhe, pasi piu dy dopje raki, nisi të tregonte një histori të trilluar me aq endje, trishtim dhe dhimbje, madje duke sajuar detaje aq të habitshme, sa tjetri nisi ta besonte vërtetë. I pragvdekuri po i thoshte se atë dite dhjetori, kur i gjalli ishte nisur përfundimisht për në vendin e ftohtë i hipur në karrocerinë e një makine ku ishin ngjeshur edhe njerëz të tjerë, ky pat lotuar, e kishte ndjekur makinën një cope here duke vrapuar pas saj në Rrugën e Elbasanit, kishte bërtitur se nuk do ta harronte kurrë dhe, pas tij, si një foshnje e tejlodhur vinte vajza me sy bojëqielli. Vraponte edhe ajo, shtonte ai këmbëngulshëm. E mbaj mend mire! Ai buzëqeshi per një çast me fantazinë e te dehurit, por pas pak me sytë e mendjes do ta shihte edhe vet këtë skene goxha idilike. E shoqja që hyri befas vërejti se fytyra e burrit ë saj kishte marrë një pamje gjithsesi idioteske dhe ishte e sigurt se tani ai jetonte me atë ngjarje që po i kujtonin. Sepse ajo qe e bindur se, sa here do të vinte i pragvdekuri, per të njëjtën gjë do të pëshpëritnin. Si nuk ia pat treguar kurrë këtë flirt, xhanëm? Kur i dehuri do të ikte nga shtëpia e tyre, me sa u pa më vonë kjo do të qe vizita e fundit për të vdekur qetësisht, gruaja do të niste të grindej, ai do të buzëqeshte per xhelozinë e saj po me atë pamje idioti në fytyrë, do të shtonte se miku i tij i sajonte gjërat nën ndikimin e alkoolit, ndërsa ajo do të ngulte këmbë se asnjëherë më parë ai nuk kishte fantazuar histori te paqena, por këtu asaj i fshihej një e vërtetë. Burri nuk do ta pohonte asnjëherë haptazi këtë lidhje dhe këto ngjarje. Veç një gjë ishte e sigurt, atij i pëlqente të ishin ngjarjet ashtu. Kjo qe pasuria e tij e fshehur të cilën nuk duhej ta dinte askush. E shoqja mezi do te priste rastin kur i dehuri të vinte edhe një herë në shtëpinë e tyre për ta gërvishtur ngjarjen. Por ja që ai vdiq dhe la pas vetes një të vërtetë tmerrësisht të deformuar e cila do të mbetej në shpirtrat e miqve të tij për shumë vite. Te gruaja kjo histori e grimcuar, për fat, do të shuhej më shpejt, ndërsa burri do të mundohej ta mbulonte këtë dhimbje sa më trashë që të ishte e mundur. Por me kalimin e viteve edhe ai do ta kujtonte rrallë e më rrallë. Kur besonte se e kishte harruar krejt ndodhi diçka tjetër….
I vdekuri edhe ai do të takoheshin papritur, pas shumë vitesh, ne një varrezë. I gjalli nuk shkonte atje për të parë se si ia shpinte miku i tij i vjetër, por për të varrosur një të njohur tjetër. Në rrugicat e Qytetit të Shpirtrave ai u befasua nga një pllakë e zezë mermeri dhe një fotografi që e shikonte me të tallur. Fotografia ishte e një teknike të lartë, e madhe dhe ngjante sikur miku i tij qe fshehur disi pas mjegullës.. Vetiu bëri një kryq dhe iku me shpejtësi. Veç te dera e jashtme e Qytetit ai shtangu. Në rrugën e madhe ai pa se dikush vraponte pas një kamioni dhe ky njeri ishte vet ai. Pas tij vraponte edhe një vajzë me fustan të shkurtër, me këmbë të drejta e të mbuluara lehtë me një push të verdhë. Vështroi përtokë, pickoi veten dhe kuptoi se diçka jo normale po i ndodhte. U ul diku në parvazin e një shkalle, ndezi cigaren dhe u përpoq të mos shihte më nga rruga e madhe ku lëviznin makinat. Pas kësaj ideja e parë që i erdhi ndërmend ishte Libri i madh i Telefonave… Fotografia e teknologjisë së lartë në pllakën e varrit të mikut të tij dhe Libri i madh i Telefonave per të gjithë vendin, me sa shihej, ishin dy zhvillime të mëdha të njerëzimit pas dyzetë viteve. Se aq kohë kishte kaluar tanimë..
I kyçur në studion e tij, disa ditë me radhe, ai do të merrej me emrat dhe mbiemrat e mijëra personave që shënoheshin në numëratorin telefonik. la nisi me qytetin ku atë vajzë të bërë grua e pat takuar me ca shkresa në dorë e ku ajo nuk pranoi te pinin kafe së toku. Dinte, doemos, edhe mbiemrin e saj të vajzërisë dhe hasi vërtetë atje disa emra me të, dinte gjithashtu se si quhej bashkëshorti i saj. Mbiemri i këtij nuk i kujtohej qartë. Dhe me që regjistri i telefonave fillonte me mbiemrat, pasi u lodh disa ditë me përfytyrimin e syve bojëqielli, mendoi se kishte edhe mënyra të tjera se si të gjente mbiemrin e bashkëshortit fatlumë. Natyrisht njihte disa njerëz të cilët mund ta informonin për këtë, siç ishin miqtë e vjetër të përbashkët. Por droja se pas pyetjes se tij do të vinte një paragjykim, një ide djallëzore se ky kërkim ishte bastard, i pafytyrë, i pamoralshëm dhe një varg dyshimesh të cilat mund të njollosnin figurën e tij, ai e la këtë variant. Me Librin e Madh të Telefonave ai nisi të ndihej komod, sepse sa më shumë kërkonte aq më tepër emra të njohur e të harruar gjente në te, por edhe një ndjenjë ankthi i butë e mrekullonte. Dhe ja, befas, e gjithë qenia e tij u trondit. Gjendej para dy emrash e mbiemrash të njëjtë të cilat i freskuan kujtesën. Siç ndodh shpesh kur jemi në pragun e një zbulimi dhe vërtetimi i tij të ndjell vetiu hare, ai gëlltiti gëzimin. Telefonoi menjëherë në numrin e parë. E pyeti njeriun matanë, receptorit për mbiemrin e familjes, pastaj për profesionin e tij dhe kur i thanë se po gabonte, e mbylli telefonin si një njeri që kishte hyrë diku për të vjedhur. Kërkoi ndjese, megjithëse tanimë receptorin e kishte lëshuar mbi telefon. Një copë herë më pas vendosi të provonte shansin e dyte. Zilja matanë ra tri herë. Pastaj një zë gruaje, një zë i bute por që gjithsesi nuk të kujtonte asgjë nga zëri i dyzetë viteve më parë, pyeti se kush po telefononte. I gjalli iu shmang përgjigjes, pyeti përsëri në se ky numur i përkiste familjes me mbiemrin e shkurtër, gruaja tha po, pastaj ai shtroi formulën për profesionin e telefonmbajtësit. Kësaj pyetjeje zëri i butë iu përgjigj hareshëm. Jo, nuk po gabonte.. Atëherë ai ndjeu ta përshkonte të tërin një drithërimë. Duhej të bënte pyetjen më të guximshme të atyre dyzetë viteve.
-Dhe ju jeni Maria?
-Po, -tha zëri.- Ju kush jeni?
Tani ai gjendej si në një fluturim tepër të rrezikshëm. Drithërimat i sulmuan shtatin. Diçka i dhembi pikërisht në zemër dhe atë çast besoi menjëherë se ajo qenie kishte qenë gjithë kohën atje, nuk ishte shuar asnjëherë. Qe strehuar frikshëm në shpirtin e tij për të sulmuar në një çast si ky dhe ja.. po ia behte! Heshti disa sekonda, ndjeu se mund të binte dhe vendosi të lidhej pas fjalëve.
-Dua t’u bëjë një surprizë,- tha ai po aq i turbulluar. -A mund ta gjeni se kush jam?
-Jo,- tha ajo pas një çasti.- Nuk e gjej dot, por sido që të jetë mua më pëlqejnë surprizat.
Ai besonte se fjalët e fundit nuk patën qenë në karakterin e saj. Ndoshta në atë karakter që kishte njohur ai gjatë atij viti kur ata ishin bashkë. Një karakter ëndërrues, fjalëpak, drithërues.. Por ç’rëndësi ka tani e gjithë kjo, i tha vetes i mbuluar nga ankthi. Tha me shpejtësi emrin e tij dhe priti i tendosur se si do ta priste ajo gjithë këtë surprizë..
-Ah, ju!- tha me një klithmë të lehtë, të gëzueshme Maria. Nuk ndihej kurrkund ajo ftohtësi e dikurshme, ai zë i akullt kur nuk kishte pranuar të pinin një kafe së toku, as zyrtarizmi i çastit.- Si jeni?
Nisi atëherë një shpjegim i hollësishëm telefonik për fëmijtë, për punët, për disa hollësi të jetës të cilat atij i shtronin ankthin. Tjetra fliste natyrshëm, si të tregonte
jetën e saj te një i njohur i vjetër, ai ishte tendosur nga e papritura. Nuk ngopej me ajër. Ajo tha se mund të shiheshin, sepse, për fatin e madh të njeriut mbetur gjallë, jo vetëm që tashmë jetonin në një qytet, por, gjithsesi banonin afër.
Deri sa ai të vendoste të bënte një telefonatë tjetër kaluan disa ditë. Biseda e dytë ishte e shkurtër, por më e rëndësishme. Maria ngjante tepër e çiltër, pa kurrfarë lidhje me kohën kur qenë takuar në atë Institut Studimesh dhe ajo nuk kishte denjuar të pinin as një kafe së toku. Burri mendonte se të gjitha këto natyrisht duhej të kishin një shpjegim. Gjithsesi ajo ose dëshironte të shuante një përshtypje të vjetër të cilën e pat kujtuar me shqetësim, ose kjo qetësi fatlume kishte lidhje me moshën e tyre tanimë të shtyrë, me këtë katastrofë gjenetike që shuan shpresat, guximin por edhe kundërshtimin. Sido që të ishte, ai lumturohej që edhe në këtë situatë kolapsi, do të kishte mundësi ta shihte, t’i shtrëngonte dorën dhe, doemos, të ngopej me sytë e saj.
Ky vizion,- sytë e saj,- mori një trajtë të çuditshme. Ai e kuptonte se ata sy që shihte me mendje nuk duhej të qenë po ato të para dyzetë vjetëve, por kjo nuk kishte pikë rëndësie! Dhe nisi të sajonte një palë sy që i pëlqenin atij, një palë sy të cilat kishin qenë brenda shpirtit të tij, shto edhe metamorfozën fatale që kishin pësuar vet sytë e tij. Pasqyra fliste pakëz paturpësisht për të gjitha këto.
Pas bisedës së dytë telefonike nisi të shkonte shpesh e më shpesh në zonën ku mund të banonte ajo se mos ndoshta, krejt rastësisht, Bënte vapë, rrugët qenë gjithë pluhur, tregtaret e vegjël shisnin lule nëpër trotuare. Në një nga ato lëvizje të dyshimta iu kujtua vajtja e tij në qytetin ku ishte vendosur ajo pas martesës dhe lodhjen e tmerrshme që pat provuar asokohe duke pritur me orë të tëra para pallatit ku banonte.. Pritja e tanishme kishte një formë tjetër. Ajo ishte më e qetë, më pak e ankthshme, por një shpresë, si një vullkan gati në shpërthim, endej në të gjithë qenien e tij.
Në një nga këto ditë, kur ishte aty afër vendit ku mendonte se ajo banonte, vendosi t’i telefononte nga rruga. Do t’i thoshte se qe ndodhur rastësisht aty dhe se, po të ishte e lirë ajo, mund të dilte nga shtëpia e të pinin së toku një kafe. Këtë formulim e solli në formën që po e shkruaj tani pas shumë frazash tuhafe të cilat nuk kishin pikë kuptimi. Zëri matanë u përgjigj disi i dobët, atij i ngjau tmerrësisht i ftohtë, krejt ndryshe nga herët e tjera dhe kur ai tha se dëshironte..
-Ah, jam tepër e sëmurë, miku im,- ishte e menjëhershme përgjigja.- Një shiatik më ka mbyllur për disa ditë në shtëpi dhe nuk bëj dot asnjë hap.. Më fal, hë?!
Shtangu. Ky nuk qe aspak zëri i saj. Ose mund të ishte zëri i asaj dite në institutin e Studimeve. Me sa dukej, ashtu siç i pat ndodhur disa herë në jetë, edhe tani kishte gabuar. Bisedat e para telefonike patën qenë të çiltra thjesht për mirësjellje, shtoi ai trishtueshëm. Ja kur erdhi çasti kur ai propozoi diçka më të afërt dhe ajo u zmbraps menjëherë. Me sa dukej ai e tepronte gjithmonë. Asnjëherë nuk i kishte ditur kufijtë e mirësjelljes se deri ku mund të endej! Nuk i kujtohej se si e vari receptorin në kabinën telefonike. Ishte aq i hutuar sa e la atje edhe kartën dhe nisi të ikte kokulur nga sytë këmbët. Kishte shume njerëz në rrugë, kishte shumë pluhur.. Lëviznin pllakat e trotuarit. Vizioni i një kamioni nisi të shfaqej përsëri si atë ditë kur pat dalë nga varrezat. Pas saj tani nuk vraponte më një vajzë me këmbë të drejta e me push të hollë si të një zogu të sapo dalë nga veza, por një dhelpër.. Mikun e tij të vdekur, por as vetveten nuk e shihte.. Për herë të parë mallkoi të vdekurin dhe idenë e tij kobzezë e ankthndjellëse që i kishte mbjellë. Ndoshta gjithçka duhej lenë ta treste koha, i tha vetes me guxim sepse nuk duhej të gabonte më kështu. Pas disa ditësh do të bindej se në këtë brerje ndërgjegjeje,- sepse ai ishte tanimë i sigurt se ndjenjës së tij i qe shtuar edhe sedra,- pjekuria do të shtronte një vektor shpëtimtar vetëpërmbajtjeje. Nuk duhej t’i telefononte më! Në asnjë mënyrë! Ishte ne një moshë aspak të lakmueshme dhe aventura të tilla…
Por ky vendim nuk ishte aq i lehtë. Ditë e natë ai mendonte se nuk ishte e drejtë të mos e shihte më tani që e kishte gjetur pas dyzetë vjetësh. Të paktën ta shihte një herë të vetme, përbetohej ai për të shuar disi atë pozitë jo komode dinjiteti. Ky arsyetim i jepte forcën për t’i vendosur përsëri sendet në vendin e tyre, thellë, thellë, brenda vetëdijes së tij, siç kishin qenë për më shumë se dyzetë vjet. Natyrisht që nga takimi i fundit me të vdekurin në Qytetin e Shpirtrave ai e kujtonte shpesh e më shpesh mikun e tij, por edhe qenien me sy bojëqielli. Kujtesa i sajonte figura kubike qesharake, ndërsa frika se shpejt do të vinte Harresa, kjo kosë e madhe e trishtimit, e mundonte gjithmonë e më shume… Tani ai sillej krejt panatyrshëm. Qeshte kur nuk
duhej, fliste kot, lëvizte si somnambul, aq sa gruaja e tij kishte nisur ta shihte përsëri me dyshim.
Po përgatitej të shkonte diku me gruan e tij, ajo po vishej në dhomën e saj, ndërsa ai thuajse qe bërë gati, kur dikush trokiti në derën e apartamentit. Ai e hapi ngeshëm dhe, turbull-turbull, sepse dritat në korridorin e shkallëve qenë shuar, pa para tij një fëmijë tetë apo dhjetë vjeç. Ky i tha me zë të plotë se dikush e kërkonte poshtë në hyrje të pallatit. Njeriu vinte nga një Shtëpi Botuese, por nga që nuk ishte i sigurt për katin se ku banonte, shtoi fëmija, dërgoi atë. Ai u hutua për një çast, sepse me Shtëpinë Botuese sapo i kishte mbaruar të gjitha punët, megjithatë vendosi të zbriste. Në ashensor vërejti se ishte me pantofla. por kjo nuk kishte pikë rëndësie tani. Hyrja e pallatit shumëkatësh ishte e zbrazët. Ajo kishte pamjen e një tuneli të gjatë, të errët dhe në dalje shihej një fashë drite. Doli deri te trotuari dhe atje, befas, thuajse me cepin e syrit, pa të vdekurin. Fërkoi sytë me tmerr, por nuk mund të gabonte kurrë me mikun e tij të dikurshëm. Ajo që e ngjethi nuk ishte aspak pamja e tij. Përkundrazi. Ai ngjante sikur sapo kishte zbritur nga një makinë që e sillte nga qyteti i tyre i përbashkët. Madje sikur po vinte nga shtëpia e tij dhe do të kërkonte t’i shtronte tryezën për të shtuar diçka akoma në historinë e vjetër. Asgjë nuk shihej nga të gjitha këto. Si përherë ai paraqitej po me atë ironi të cilën ia njihte qyshkur, të cilën ia
kishte vënë ré më mirë atë ditë kur e pa t’i buzëqeshte nga pllaka e varrit. U drithërua. Midis tyre u vendos menjëherë një heshtje paraditeje. Këtej mornica tmerri, andej ironi. Tjetri bëri vetëm një hap dhe i tundi kokën.
-Erdha të të marr,- tha me ofshamë.- As ti nuk ke më vend këtu.. Je i pazoti!
U zgjat një dorë e lemerishme dhe ai e kuptoi se po binte në honin e Asgjësë.

Qershor, 2004

(Përgatiti për: “ADMET” Andi Meçaj)

SIRI SULEJMANI

Siri Sulejmani u lind në fshatin Tragjas të Vlorës më 25 Mars, 1937. Pas mbarimit të një shkolle teknike punoi Buldozerist. Nipi i avokatit të famshëm Skënder Muço, antikomunist, bashkëkohës dhe shok i Isuf Luzajt. Më 1971 botoi vëllimin e parë me tregime, “Gjëmimet e para”, pastaj vijuan: “Në rrjedhën e jetës”, “Njeriu i njohur në udhë”, “Udhëve nga kemi ardhur”, “Zemra e shokut” dhe në vitin 1981 u botua vëllimi “Një ndodhi në kafen Kursal”, pas të cilit iu mbyll porta e shtëpisë botuese. Ka botuar nëpër organet e shtypit deri më sot rreth 200 shkrime të gjinive të ndryshme Në vitin 1996 botoi novelën “Gjaku rënkon”, në 2003-shin vëllimin me tregime dhe novela “Udhëtim në botën e imponuar”, kurse në vitin 2006 librin me disa gjini “Dëshmitari i qiellit”.
Duke lexuar kohët e fundit shkrime dhe tregime të shumta të autorit në mendje më shkruhej ideja se fjala e tij filozofike herët a vonë do t’i ngjitet majave të munguara të letërsisë shqipe. Shkrime e tregime si “Ankthi i së vërtetës së hidhur”, “Për një gotë ujë”, “E fshehta e një krimi”, “Tundimi i Djallit” e mjaft të tjera janë thesare të kulturës sonë dhe krijimtarisë së mirëfilltë letrare. Autori me këto shkrime dhe me këtë stil dëshmon se është një kapës filozofik i gjërave që prodhojnë mesazh për kohërat.

(Nga Fatmir Terziu)

TUNDIMI I DJALLIT

Ai ishte shtrirë në një divan përbri dritares dhe po shfletonte gazetën e ditës. Ndërkohë e bija tetëmbëdhjetëvjeçare u ngjit në parvazin e dritares dhe po pastronte xhamat. Krejt instinktivisht atij i shkuan sytë poshtë fustanit të saj, gjatë kofshëve të bukura e deri te mbathjet rozë. E largoi shikimin me nervozizëm, por për habinë e tij në çast ndjeu reagimin e menjëhershëm të organit seksual. Kjo gjë e tronditi dhe në çast u ngrit dhe kaloi nxituar në kuzhinë ku e shoqja po merrej me përgatitjen e darkës. E rrëmbeu për krahu gruan dhe e kaloi në dhomën e punës së tij. Ndërsa ajo po e shikonte e habitur, ai hapi sirtarin e një komodine, nxori që aty pistoletën dhe pasi ia mbështeti tytën në ballë i tha me kërcënim dhe një pamje të frikshme:
-Më thuaj se me kë e ke vajzën, përndryshe të hodha trutë në erë.
E shoqja tepër e trembur nga e papritura, u orvat t’i kapte dorën duke i thënë:
-Çfarë ke burrë, ç’po më thua, ç’bën me këtë pistoletë, je në vete apo jo?
Por ai i mbështeti tytën e pistoletës në ballë duke iu hakërryer me tërbim:
-Më thuaj në çast se me kë e ke zënë vajzën, përndryshe e tërhoqa këmbëzën e të lashë të vdekur në vend. Fol po të them e mos ma bëj fjalën dy.
Gruaja e ndjeu se e priste vdekja, në ndërgjegje i lindi rrufeshëm ideja se i shoqi diçka kishte zbuluar nga tradhtia e saj dhe iu lut e tronditur të largonte pistoletën për t’iu rrëfyer, por më parë iu lut që ai t’i tregonte se përse e kishte atë dyshim të papritur kur në mes tyre asnjëherë nuk ishte shfaqur stresi i xhelozisë.
I shoqi i tregoi se çfarë i kishte ndodhur me të bijën, duke i shprehur habinë se si ai të reagonte seksualisht pas pamjes së trupit të së bijës. E shoqja, e shtangur, e zbehtë, e trembur i tha:
-Këtu nuk ka gjë për t’u çuditur, i dashur, mashkulli mund të reagojë edhe jashtë ndërgjegjes së tij, përse të tronditesh kaq shumë, pse të arrish deri këtu?!
Por i shoqi duke i shtrënguar krahun deri në dhembje, i tha me të njëjtin inat e këmbëngulje:
-Jo. Kurrë nuk mund të reagojë në mënyrë të tillë babai për vajzën e tij. Reagimi seksual është i varur nga sistemi nervor, duhet pikërisht frymëzimi i trurit që të reagojë organizmi. E nëse vajza është gjaku im, është geni im, pra substanca ime, nuk ka si të reagojë organizmi kur ky reagim nuk mund të ekzistoj në sistemin nervor për pjellën time. Kanali i këtij reagimi është origjinalisht i paqenë në vetëdijen e njeriut. E nëse do ta pranojmë normale këtë sipas teje, familjes i ka ardhur fundi. Prandaj tregomë se vajza nuk është geni im, më thuaj me kë e ke nëse do të jetosh, në të kundërt e tërhoqa gishtin, – i tha ai duke ia zbritur armën në zemër. Këmbëngulja e tij pa asnjë shenjë zbutjeje e detyroi gruan t’i tregonte të vërtetën:
Ç’kishte ndodhur në jetën e saj?
Nëntëmbëdhjetë vjet më parë, pas dy vjet martese, i shoqi, bashkë me një mikun e tij, kishte ndërmarrë një udhëtim jashtë vendit për punë tregtie. Ishte nisur për një javë, por qëndrimi i tij kishte vazhduar plot një muaj. E shoqja e shuante mallin me telegrame ku ai i premtonte kthimin sa më parë, por ja që punët nuk po mbaronin. Një ditë teksa ajo po kthehej në shtëpi, i doli përpara një burrë elegant ish – shok i fëmijërisë i cili i kërkoi miqësinë e saj intime. Ajo e kundërshtoi duke ia prerë çdo shpresë, por, për çudi ai nuk iu nda. Një tjetër ditë i preu rrugën dhe i tha i përgjëruar:
-Më beso, më është ngulitur në tru dëshira për të të patur në krahët e mi qoftë edhe një çast, të lutem, më jep një orë nga jeta jote, në kujtim të dashurisë fëmijnore që kemi patur. E ndiej se ndoshta bëj gabim nga që ti je e martuar, por më është fiksuar dëshira për të të patur në krahët e mi, edhe ta di sikur për këtë të humbas jetën. Përsëri ajo e kundërshtoi:
-Të lutem, më lër të qetë, mos më prish jetën, unë – nisi ajo t’i fliste e tronditur, por ai e ndërpreu:
-Mos u tremb, moj shpirt, do jemi unë, ti dhe qielli, kurrë nuk do të ndodhë ta marrë vesh njeri këtë miqësi deri në vdekje. Me kujtimin tënd do eci në jetë. Do ta ruaj atë si çastin më të bukur të saj.
Në çast ai i mori dorën dhe nisi t’ia puthte me dashuri si i marrë. Megjithë këtë këmbëngulje tronditëse, ajo u tërhoq dhe u largua prej tij, por pa i lënë atij hijen e urrejtjes. Kështu që pas dy a tri ditësh, ai i shkoi në shtëpi, i sigurt që ajo ishte vetëm. Këtë herë zonja iu nënshtrua këmbënguljes dhe ra në krahët e tij për një natë të tërë duke realizuar kështu tradhtinë e parë ndaj të shoqit…
Pesë ditë pas kthimit të të shoqit ajo kuptoi se kishte ngelur shtatzënë në kontaktin me burrin e huaj. Kjo gjë e tmerroi dhe vendosi të bënte dashuri këmbëngulëse e plot pasion me të shoqin, për t’i thënë më pas se kishte ngelur shtatzënë. Pas një viti lindi vajza tek e cila me kalimin e muajve dhe të viteve i ati nuk vinte re ndonjë ngjashmëri në sojin e tij. “Epo punët e ngjashmërisë janë përgjithësisht të shpërndara nga prindërit, te xhaxhallarët, madje edhe te dajat”, mendonte i ati dhe kështu vitet kaluan deri sa e bija erdhi në atë moshë për ta joshur. Në të vërtetë,vajza ishte bërë gëzimi i tyre. Ajo ishte e bukur, e dashur dhe e zgjuar.
Pas tregimit të së shoqes tejet të tronditur, ai e ndjeu veten tepër ngushtë, aq më tepër kur ajo i kujtoi faktin që ai i kishte premtuar se do të qëndronte jashtë vendit vetëm një javë, por… Ashtu me pistoletën në duar i tha të shoqes:
-Si do ta ndajmë këtë punë, grua, a mund ta duroj unë faktin që po rrit një vajzë që nuk është imja, që ka ardhur në jetë nga një prind tjetër, a mund ta shikojmë tani e tutje njëri – tjetrin në sy dhe të jemi të qetë?
Ajo mbuloi fytyrën me duar dhe nisi të ngashërehej, por ai vazhdoi me të tijën:
-Lëre të qarët, këtë gjë nuk mund ta mbulojnë lotët. A e mendon se unë nuk mund të jem i qetë në shtrat me ty kur të më shfaqet ai tjetri që ka lënë gjurmët në trupin tënd, a e kupton se përpara çfarë dileme më ke vënë?
Ajo iu përgjigj ashtu duke qarë:
-Bëj si të duash, mendoi të gjitha dhe vepro. Ai çast qe fatkeqësia ime, por të lutem këtë gjë nuk duhet ta mësojë njeri tjetër, nuk duhet ta mësojë vajza, përndryshe merrma jetën.
-Hëm… nuk ka aq rëndësi njohja e kësaj historie me të tjerët, sesa ka fakti që unë nuk mund ta përtyp dot këtë gjë për të vazhduar jetën i qetë, – i tha ai dhe u ngrit e doli nga shtëpia duke e lënë atë nën peshën e mundimshme të një faji që nuk mund të ndreqej…
Në mes tyre ra perdja e akullt e pabesisë. Këtë gjë e vuri re vajza e tyre, por natyrisht qe nuk mundi te mësonte asgjë. Ne mbrëmje ai nuk shkoi në shtratin bashkëshortor. U shtri në krevatin portativ që mbante në dhomën e punës dhe humbi në mendime lodhëse. E kishte tejet të vështirë ta anashkalonte faktin që e shoqja e ardhur në jetën e tij ashtu si e kishte lindur e ëma, paskësh bërë dashuri me një tjetër. Njëkohësisht e ndiente thellë në shpirt se dashuria për të nuk ishte shuar. Ata ishin martuar me dashuri dhe koha pranë njëri – tjetrit ishte e mbushur me kujtime të bukura. Ai e donte për bukurinë e veçante, për mençurinë, donte përkëdheljet e saj dehëse.
“Po si ka mundësi, si ka ndodhur të thyhet pas një muaji të mungesës sime, çfarë djalli ia ka futur në shpirt tradhtinë?”
Vriste ai mendjen dhe nuk po i shfaqej një shteg daljeje nga ajo gjendje. I shkoi në mendje krimi dhe ndjeu se nuk mund ta bënte. Ai ishte njeri me kulturë, ishte i vetëdijshëm për hapësirën në mes jetës dhe vdekjes, në mes marrëzisë dhe arsyetimit, por çekani i tradhtisë të së shoqes e godiste dhimbshëm në shpirt. Kishte kaluar mesi i natës kur në dhomë, në vetëdijen e tij, i erdhi papritur një zë i largët”
“Pse e bëni kaq tragjike, zotëri, pse e keni kaq të vështirë t’ia falni gruas suaj dobësinë e një çasti, që nga rrethanat mund t’i ndodhe kujtdo?!!!… A nuk ishte edhe për ju dobësi që më thirrët në dhomën e hotelit në Romë, a nuk ishte edhe ajo një tradhti. Gruaja juaj nuk ka bërë asgjë më tepër se ç’bëtë ju me mua gjatë dy orësh dashuri. A ju kujtohet çasti që pasi shuat pasionin, i shtrirë pranë meje, e kujtuat me pendim gruan tuaj që iu priste? Kjo është jeta, i dashur mik, kështu janë njerëzit…”
Këto fjalë e tronditën, e zunë, si i thonë fjalës, si lepurin në çark. Ishin fjalët e kamerieres së bukur që i shërbeu gjatë një muaji në restorantin e hotelit në Romë. Ai, i ndezur edhe nga vera e ëmbël italiane, e kishte ftuar kamerieren e bukur në dhomën e tij.
Edhe në anën tjetër të murit, të së shoqes i dukej sikur ajo natë nuk do të mbaronte kurrë. Gjumi i ishte zhdukur dhe ajo vërtitej në krevat sikur ta kishin mbërthyer dhimbje në gjithë trupin. As që mund ta merrte me mend se ç’do të ndodhte në mes tyre, ç’ngjarje do të sillte e nesërmja. Ndrydhja e pendimit ia shtrëngonte shpirtin deri në dhembje. Për herë të parë provoi në shpirt dëshirën e vetëmohimit. Të nesërmen ai doli herët për në punë dhe u kthye shumë vonë, gjysmë i dehur. Për të mos i rënë në sy vajzës, u tha se kishte ngrënë darkë jashtë dhe kaloi në vetmi në dhomën e punës. Vajza e tyre e kishte ndier menjëherë se diçka kishte ndodhur në mes të prindërve, por pyetjet e saj merrnin përgjigjen e zakonshme nga e ëma “Epo njerëz jemi, çështje punësh, do kalojnë” Mirëpo ditët kalonin ankthi i banoreve e kishte mbushur shtëpinë me hije. Vajzën e mundonte kureshtja e pashuar. Gjatë tetëmbëdhjetë viteve nuk i kishte parë asnjë herë prindërit të pushtuar nga mëria ndaj njëri tjetrit. E ëma ngrihej çdo ditë e më e zbehtë nga shtrati, nga pagjumësia, poshtë syve të bukur u shfaqën qeskat shenjë kjo e njerëzve të sëmurë. I shoqi u vidhej kontakteve dhe veçanërisht shikimeve të së bijës.. Pra mbi shtëpinë e gëzuar deri atëherë kishte rënë një hall i madh. Pa u mbushur ditët e një jave, gruaja nuk e duroi dot më tej vetminë dhe ndrydhjen e së panjohurës. Në orën një të natës u ngrit dhe kaloi në dhomën e tij të punës e cila ndriçohej nga drita e abazhurit mbi komodinën pranë kokës së krevatit. Ajo e mbylli derën dhe u mbështet pas saj me duart prapa shpinës. Ai e la mënjan një libër të cilin e kishte shfletuar pa u përqëndruar dhe hodhi shikimin mbi trupin e saj të derdhur e të mbuluar nga këmisha e kaltert gati transparente e cila atij i pëlqente aq shumë. Pasi e kundroi një copë herë i heshtur i tha:
-Nuk të rrihet vetëm? – Ajo e ardhur me mendje të mbledhur i tha:
-Të lutem, jepi zgjidhje kësaj gjendjeje, kështu është e tmerrshme… nuk e duroj dot ankthin, pyetjet këmbëngulëse të vajzës më janë bërë të pa përballueshme. Më thuaj ç’të bëj, unë jam gati të pi kokrrën e helmit në praninë tende, pa të vënë ty para asnjë rreziku, por duhet të më premtosh se vajza kurrë nuk do ta mësojë të vërtetën e grindjes tonë, dhe ti duhet ta dish se faji im kurrë nuk ka qenë i vetëdijshëm dhe i paramenduar. Ai çast qe tundimi i djallit.
“Largoje kujtimin e hidhur, falja dobësinë e një çasti gruas që të do shumë, ose pyete se ç’do të mendonte ajo për dobësinë tënde në krahët e mia në hotel në Romë?” E goditi burrin në shpirt zëri i largët i kamerieres së bukur italiane. Iu duk sikur dikush e mbërtheu për fyti dhe nga thellësia e qenies së tij i doli instiktivisht urdhri “hajde de, ti je goxha burrë, bëja edhe vetes gjyqin.” Ashtu i përhumbur lëvizi dorën drejt saj. Ajo i shkoi pranë, u përkul mbi shtrat pranë tij, mbuloi fytyrën me duar dhe u drodh në ngashërima. Ai ia ngriti fytyrën dhe i tha:
-Mblidhe veten dhe përpiqu të arsyetosh e jo të qash, mbase Zoti na mëson të përballim këtë gjendje. – Ajo i ngriti sytë në sytë e tij dhe i tha:
-Më fal të lutem, e më beso që nuk ka qenë kurrë dëshira ime tradhtia… është e tmerrshme ta shkatërrojmë këtë jetë që e kemi ndërtuar kaq të bukur. Më duket sikur nga çasti në çast do çmendem. -Ai u ngrit nga krevati. E kapi të shoqen nga krahu dhe sëbashku kaluan në dhomën e tyre të gjumit. U shtrinë bri njëri tjetrit dhe i mbuloi heshtja. Pas një copë here ai i tha me shikimin e mbërthyer në tavanin e dhomës:
-Duhet të bëjmë të gjitha përpjekjet që vajzën ta shpiem me një bursë studimi jashtë vendit. Faktin që nëpër shtëpi do vërtitet një femër që nuk është vajza ime, nuk do më lerë të qetë për asnjë çast, nuk do ta duroj dot ndrydhjen e kujtimit të hidhur.
-Si ta mendosh vetë, ja, edhe dy muaj ajo mbaron gjimnazin, le të shkojë për studime. Në mos mundesh për jashtë le ta çojmë në një qytet tjetër, të jetojë në konvikt. I tha ajo me zë të mekur si të fliste me vete. Pas fjalëve të saj në dhomë dëgjohej vetëm tiktaku i lehtë i orës elektronike në murin përballë tyre. Ai hodhi dorën mbi ballë i ndrydhur në mendime. Më kot u orvat ajo t’i afrohej me kujdes si për ta kujtuar se ishte aty pranë tij, por hija e së keqes që atij ia kishte mbështjellë prej ditësh shpirtin nuk e la t’ia jepte së shoqes atë natë dashurinë…

(Përgatiti për: “ADMET” Andi Meçaj)

VIRON KONA

Viron Kona u lind më 1950 në Vlorë. Ka kryer studimet e larta në Universitetin e Tiranës për Gjuhë – Letërsi shqipe. Për shumë vite ka punuar në organe të larta të shtetit si dhe mësues dhe drejtor në disa shkolla 8-vjeçare dhe të mesme të kryeqytetit. Është anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë që nga viti 1982. Autor i 18 librave me tregime, novela dhe romane për të rritur dhe fëmijë, midis të cilave përmendim: “Etje që shuhej”, “Pëllumbat”, “Mos m’i zbukuroni plagët”, “Pulëbardhat përbindëshe”, “Ujkonja”, “Bubulinoja Çamarrok”, “Dëshira e fshehtë e Bubulinos”, “Pyesni Bubulinon”, “E fshehta e pyllit”, “Dëgjoma zemrën Budapest”, “Dardi, Dardi në gadishullin e vetëtimave”, “Drithërima e yjeve”, etj. Viron Kona është fitues i 6 çmimeve për gjininë e tregimit në shkallë vendi dhe i vlerësuar nga studiuesit dhe kritika për nivelin e lartë të krijimtarisë së tij letrare dhe artistike.

NA MJAFTOJNË GJELAT TANË
PËR T`U ARGËTUAR…

Mbaj mend një histori, që ma ka treguar një miku im nëpunës bashkiak në Vlorë. Kishte shkuar në një fshat malor të rrethit dhe kishte takuar një bari që kulloste dhentë dhe lopët. Ishin ulur të dy, e, bariu, si fillim, i nxori mikut një gotë dhallë që të shuante etjen e të freskohej. Pastaj, një shishe raki të shoqëruar me pakëz gjizë dhe, duke pirë duhan të dredhur e duke e kthyer shishen herë njëri dhe herë tjetri, ia nisën muhabetit:
-Eh! – psherëtiu zyrtari bashkiak, – Puna që kemi ne me njerëzit, është shumë e lodhshme dhe e vështirë. Pse, do të pyesësh ti ? Sepse, çdo njeri, është si një “qeveri” më vete. Zor t`i bësh dy mendje bashkë. Edhe Harvardin e Amerikës të kesh mbaruar, nuk ua mbush dot mendjen njerëzve.
-Po ti, pse s`thua se është njëlloj si këtu në fshatin tonë, – ia ktheu bariu. – Kur mblidhemi në shesh të fshatit, te rrapi i madh dhe diskutojmë për ndonjë problem të rëndësishëm të fshatit, secili qëndron kokëfortë dhe mbahet fort tek mendja e tij. Edhe sikur t`u marrësh mendjet dhe t`ua hedhësh në fushën e sportit poshtë fshatit, ata do të ngrihen natën dhe, duke u kërrusur si hije, secili do kërkoj doemos mendjen e tij. – dhe, duke thënë këto fjalë, bariu vijoi: – Po pate durim, unë po ta rrëfej edhe ca gjëra të tjera për atë punën e mendjeve “qeveri” më vete.
-M`i rrëfe, – i tha bashkiaku.
-Unë, që thua ti, nxjerrë në kullotë çdo ditë rreth 200 kokë dele dhe 20 kokë lopë. Po të bëjmë një llogari të vogël, i bie që nga dy veshë që ka secila prej deleve dhe lopëve, bëjnë gjithsej 440 veshë. Unë dalë maj një kodre dhe u fishkëllej, që ato të kalojnë në faqen tjetër të kodrës, se atje ndodhet një lëndinë me bar të njomë. Dhe, ato të gjora, sapo dëgjojnë fishkëllimën, shkojnë atje ku u them unë. Janë të urta dhe të bindura, s`kam asnjë ankesë për to. Por, kohët e fundit, kërkova të më sillnin dy barinj të rinj, se, edhe mosha ime bën të vetën dhe, tani e kam ca të vështirë t`u ngjitem si dikur kodrave dhe maleve për t`i shpënë dhëntë dhe lopët në kullotë. Por, ç`mu desh thuaj ! E kërkova belanë me kokën time. Ma plotësuan dëshirën dhe më sollën ndihmës, dy djem të rinj, që të punojnë me mua, por edhe të mësojnë nga unë si i vjetër që jam. E, që të vijmë te fjala jote, këta dy djemtë e rinj, kanë nga dy veshë secili. Po t`i mbledhim, bëjnë gjithsej katër veshë. Unë u flasë e u thërras gjithë ditën e ditës, do ti me të urtë, do ti me të bërtitura, por, lodhem kot, prashit në ujë. Ata, as që duan t`ia dinë për fjalët dhe këshillat e mia. Veshët e tyre nuk dëgjojnë dhe, bëjnë gjithnjë siç u thotë mendja e tyre, me një fjalë, secili është “qeveri” më vete. Në vend që të më ndihmojnë, më hapin telashe e më krijojnë ngatërresa edhe me barinjtë e tufave të tjera. Për çfarë grinden?, do pyesësh ti? Po ja, për shembull për punë partish. Secili mbron me zjarr partinë e tij dhe s`ka burrë që t`u kthej mendjen. Siç themi ne këtej, “Çdo gomari, i pëlqen të pëllitur -it e vetë”. Është më kollaj të lëvizësh malin mbi fshat, se sa të luash nga vendi, mendimet e tyre. Aq shumë grinden, sa shpesh sherri shkon në qiell dhe mblidhet rreth e qark tyre i madh e i vogël. Në vend që t`i ndajnë, i hedhin më shumë “benzinë” zjarrit. Se, ti e di, bota sehir duan. Një herë, sherri u bë shumë i madh, sa u përfshi në atë sherr i tërë fshati. Njëra lagje e fshatit, mbronte njërin nga djemtë, – domethënë partinë e tij, kurse, lagjja tjetër, djalin tjetër, domethënë partinë me të cilën është tifozë ai. Në ato çaste, veç t`i shihje bagëtitë dhe lopët e gjora. Ngrinin kokat nga bari, përtypeshin lehtë dhe shihnin të habitura e të trembura, herë nga dy djemtë, herë nga sherri i fshatarëve. Pastaj, i hiqnin vështrimet nga ata, afronin qengjat dhe viçat pranë, si të donin t`i mbronin nga ndonjë ujk dhe kthenin vështrimet nga unë.
Më dukej sikur më thoshin: “Ama ç`racë grindavecë e sherrxhinj jeni ju njerëzit ! Nuk rrini të shikoni punët dhe hallet, por bëni sherr për iç gjë ! Përse nuk merrni shembull nga ne !” Ja, kështu më dukej se më thoshin sytë e tyre të habitur dhe të pafajshëm. Prandaj them që, po ta krahasosh atë punën që keni ju me njerëzit, me këtë punën time me bagëtitë, kjo imja, është qejf, o qejf. As të lodh, as të mërzitë. Sidomos nuk ta rrëfej dot kënaqësinë që ndjej, kur i shoh delet sesi përkëdhelin të vegjlit e tyre, kur ata nisin e pinë qumësht duke blegëritur ëmbël. Më pas, kur lozin në lëndina, hidhen përpjetë e bëjnë gjoja sikur gjuajnë me kokë njëri – tjetrin. Luajnë e argëtohen me gaz e hare. Gëzimin më të madh, e ndjej kur bashkë me delet, lopët, qengjat e viçat kthehemi në fshat. Veç t`i dëgjosh, kur ecin tufë, duke tundur zilet e këmborët…
Bariu heshti një çast dhe vijoi:
-Kur zotëria jote më tregon vështirësitë e punës dhe qanë me mua hallet e mëdha, që kini në bashki, apo, ata në qeveri, them me vete: “Mjerë këta të gjorë se ç`i ka gjetur ! U duhet të zgjidhin hallet tona dhe të gjithë dynjasë”. Veç këtyre, edhe sheret nuk u ndahen. Sidomos atje në parlament, ato bëhen përnatë. Pse, o të gjorë, – them me vete, – nuk bëheni në një mendje dhe merruni vesh me njëri-tjetrin, ashtu siç merrem vesh unë me bagëtitë e mia !?”. Po kot u qaj hallin se, ata, vetëm shahen e sa s`theren me njëri – tjetrin. Atje, gjithnjë vetëm njëra palë ka të drejtë. Pala tjetër vetëm gabon dhe nuk ka iç të drejtë. Shaj njëri e shaj tjetri. Akuzo njëri e akuzo tjetri. Njëra palë i thotë tjetrës: “Ju jeni hajdutë !” Ata ua kthejnë me tërsëllëm: “Hajdutë, jeni ju !” Këta u thonë: “Ju jeni gënjeshtarë !” Ata ua kthejnë: “Gënjeshtarë jeni ju !” Me një fjalë, sipas kësaj mendjes sime, po t`u japim të drejtë të dy palëve, na dalin të dy palët barazim: Të gjithë “hajdutë” dhe të gjithë “gënjeshtarë”.
Bariu e pa drejt e në sy bashkëbiseduesin dhe vazhdoi:
-Eh, ç`them edhe unë ! Ç`më duhet mua që flas kështu ! Se, ti mund edhe të më keqkuptosh. Po, në të vërtetë kështu mendojmë ne këtej poshtë. Si i çon ti, këto fjalët e mia atje lart, si nuk i çon, për mua njëlloj është. Se, ato, përsëri këtu poshtë, tek ne do të bien…Ne i hedhim, ne i presim. Prandaj fajin e kemi vetë dhe nuk duhet të ankohemi…Siç thuhet shpesh herë: “Po e hodhe gurin lart, në kokën tënde do të të bjerë…”
-Në të vërtetë, ata atje në parlament, ju i keni zgjedhur, – vërejti zyrtari i bashkisë.
-Eh, kjo puna e të zgjedhurit, është ca e ngatërruar. Se nuk ndodh ashtu siç po thua. Ata, zgjedhin njëherë veten atje lart, pastaj vijnë këtu. Na mbledhin, në sheshin e fshatit, te rrapi, dhe na thonë:
-Unë jam “filani” dhe ky “fëstëku”. Ne jemi ata të listave që do të zgjidhemi atje lart, në parlament e qeveri. Votoni, se do t`ju bëjmë që të hani me lugë floriri.
-Unë, – thotë njëri, – do hap një bankë në mes të fshatit dhe çdo rrugicë të fshatit, do ta mbushë me bankomatë.
-Mirë do ta mbushni çdo rrugicë me bankomatë, po, këta bankomatët kush do t`i mbushë, – e pyet njëri nga fshatarët, që ne e quajmë “I paduruari”. E quajmë kështu, se atij nuk i rri goja rehat. Edhe nuk di gjë nga punët e financës, edhe kërcen përpjetë si misrat kur i pjekim në prush të nxehtë.
-Bankomatët do t`i mbushin bankat, – i kthen përgjigjen shkurt e saktë ai që do zgjidhet, – juve nuk do hidhni asgjë atje, vetëm do të nxirrni që andej para sa të doni dhe si t`i doni: dollarë, euro, paund, jen, para vendi. Ja, si i do ti paratë ? – i kthehet kandidati atij, “Të paduruarit”.
-Dollarë i dua, se do të shkojë te djali në Amerikë.
-Ashtu do t`i marrësh, – ia kthen kandidati gjithë siguri, duke na kujtuar atë kohën e parë, kur ndaheshin tokat dhe, komisioni ia maste tokën fshatarit dhe i thoshte: “Merre tokën tënde, ruaje fort tapinë dhe, ta gëzosh brez pas brezi !”
Kuptohet që ato janë çaste prekëse dhe ne nuk mbahemi dot nga emocionet dhe duartrokasim.
Kurse Talja, plaka e fshatit që shikon filxhanët e kafesë, mallëngjehet keq e gjora, dhe, duke fshirë sytë me cepat e përparëses, e merr për qafe kandidatin dhe e uron: “-Tu bëftë dita një mijë, o bir !” Kështu i thoshte e zeza, edhe atij të “Madhit” të mëparshëm. Atëherë, gazetat e televizioni s`mbaheshin nga entuziazmi i urimit të Taljes. I shkruanin, komentonin e përsëritnin fjalët e plakës, sikur ajo të ishte filozofe, si ai Dhiogjeni i kohëve të vjetra, që mbante kandilin ndezur në mes të ditës dhe vërtitej nëpër qytet që të kërkonte njerëz… Kurse bejtexhiu i fshatit, Selfoja, ngriti këngë me ato fjalë dhe, qejf, o qejf, jehonte fshati dhe e gjithë krahina… Kështu ngritën këngë, edhe në fillimin e këtyre kohëve të reja për ata të piramidaleve; kështu edhe për…Nejse, histori pa bukë këto,se,tek them këto fjalë prapë se prapë më vjen ndërmend ai Dhiogjeni që thoshte se, nuk duhet t`i japim shumë gojës, sepse prandaj “Kemi dy veshë, dhe një gjuhë, me qëllim që të dëgjojmë më shumë dhe të flasim më pak”.
-Po ai kandidati tjetër, çfarë ju premtoi ? – pyeti zyrtari i bashkisë.
-Ai tjetri u bë xhind nga zemërimi, dhe si e shau me rrënjë e me degë atë të bankomatëve, na u kthye ne:
-Unë do t`ju bëj një autostradë, që nuk e keni parë as në ëndërr.
-Mua, në ëndrra më dalin vetëm dhëntë e dhitë, – tha njëri nga fshatarët.
-Unë shohë tufa me ujqër, që i afrohen fshatit, – ia ktheu tjetri.
-Kurse unë, në një ëndërr pashë sikur kisha harruar kusinë me fasule në zjarr, – tha Mejtja.
-Kush është Mejtja? – pyeti bashkiaku.
-Mejtja është edukatorja e kopshti të bashkuar të fshatit. I themi kopsht i bashkuar, se aty, veç kalamajve të çerdhes, veç parashkollorëve, shkojnë edhe ca pleq, që nuk kanë se si e shtynë kohën dhe rrinë bashkë me të vegjlit e përtypin bashkërisht fara lule dielli ose pjekin misra. Kur Mejtja shkon e bën gjellën në shtëpi, ata u mësojnë të vegjëlve të luajnë me zare, me tavëll dhe domino. Por, le të kthehemi tek takimi me kandidatin për deputet. Kur ne fshatarët e ngatërruam pakëz muhabetin, “I paduruari”, ndërhyri përsëri dhe e pyeti kandidatin:
-Ku do të kaloj autostrada, na i shpjego pakëz ? – sigurisht me këtë pyetje, ai tregoi se nuk ua kishte haberin as punëve të urbanistikës,
-Autostrada, do të kaloj mes për mes fshatit dhe nëpër fushë, – iu përgjigj kandidati dhe, si djalë krahine që është, nxori një hartë të botës dhe zuri të na i përshkruante fill e për pe shtetet e detet nga do të kalonte autostrada.
-Po në det si do kaloj autostrada? – pyeti njëri nga fshatarët.
-Mendojmë të bëjmë një tunel të nënujshëm ose me rrugë ajrore.
-Qysh me rrugë ajrore, se nuk po e kuptojmë?
-Domethënë do të ngrehim një hark gjigant metalik, që do qëndroj i varur në ajër dhe, mbi të do të kalojnë makina, trena, traktorë…
-Po mushka dhe gomarë mund të kalojnë në atë rrugë qiellore?
-Lëri more mushkat dhe gomarët në hall të tyre, – tha “I paduruari”, – ka ikur ajo kohë, kur njerëzit gjezdisnin nëpër botë si Nastradin efendiu, me mushka dhe gomarë. Dhe, duke iu kthyer kandidatit, ai e pyeti:
-Po me tokat, qysh do t`ia bëni? – Me këtë pyetje, “I paduruari” tregoi se nuk e kupton iç fare zhvillimin. Gdhë mbeti gjithë jetën, i gjori
-Tokat do t`jua paguajmë me para. Kesh, në dorë do t`jua japim.
-Çdo të thotë kjo fjala kesh, se nuk po kuptoj, – e pyeti përsëri ai injoranti.
-Kesh, domethënë, do t`jua numërojmë paratë një më një, drëng, në dorë!
Kuptohet, pas këtyre fjalëve, i tërë fshati u përfshi përsëri në duartrokitje entuziaste.
I frymëzuar nga duartrokitjet, kandidati vazhdoi:
-Me ato para, ju do të blini vetura luksoze, deri edhe aeroplanë “çarter” do të kini përpara oborreve të shtëpive dhe, do të bridhni Evropën dhe botën. Se, edhe njerëzit tuaj, andej – këndej i keni, të shpërndarë si peshqit në oqean, apo jo?
Heshti pak dhe vijoi:
-Përmenda oqeanin jo pa qëllim, sepse ai është e ardhmja e njerëzimit. Oqeanet dhe detet, zënë 71 për qind të rruzullit tokësor, vetëm 29 për qind e rruzullit është tokë. Njerëzia po rriten shumë, kështu që, s`na mbetet gjë tjetër veçse të shfrytëzojmë oqeanet dhe detet.
-Domethënë do të jetojmë si peshqit !
-Jo si peshqit, por si njerëz modern. Do lundrojmë me disa nëndetëse, që do të kenë formën e qyteteve dhe fshatrave. Ja, së shpejti do të fillojnë edhe marrja e tapive për sipërfaqe të deteve dhe oqeaneve. Lum kush i kupton sot këto gjëra, se të tjerëve, kur “t`u vinë mentë, nuk do t`ua hanë as qentë”.
-Kam dëgjuar, se, ata amerikanët, po marrin “tapitë” e tokave të Hënës, – tha një djalë i ri.
-Ata të Hënës, ne të Marsit ! – iu përgjigj flak për flak kandidati për deputet dhe, që të tregonte përparësinë tonë ndaj amerikanëve, shpjegoi:
-Hëna, more vëllezërit e mi të dashur, është vetëm një satelit, domethënë, është si fëmijë i Tokës dhe, një ditë, do të largohet në tjetër vend. Kurse, Marsi, është planet dhe, atje do të qëndrojë, mot e jetë. Madje, ne kemi zbuluar, se prejardhjen e largët e kemi nga Marsi. Apo nuk ka dalë edhe ujë atje Mars ! Eh, me sa fat që jemi. Lum si ne !
Kuptohet pas këtyre shpjegimeve shkencore, duartrokitjet tona nuk kishin të sosur. Nivel i lartë, or vëlla ! Fshati ynë, në një anë: gomarë, lopë, mushka, dhënë, pula, gjela…, nga ana tjetër: banka e bankomatë, autostrada, vetura, aeroplanë “çarter”…Eh, çfarë kohërash, – thoshim me njëri-tjetrin, – kemi për të shëtitur të gjithë botën…! Do të shkojmë edhe atje, në Amerikë, ku, siç i thonë fjalës “Ha, merr dhe ik !” Eee, qejf, o qejf ! Pastaj ato pronat në dete dhe oqeane…; pastaj në planetin Mars, ku paska dalë edhe ujë !? Eee, qejf, or qejf !
-Po pastaj? – e pyeti çobanin zyrtari i bashkisë.
-Si, po pastaj ?
-Po ja, kur ata kandidatët zgjidhen dhe bëhen deputetë apo marrin poste të rëndësishme atje lart, nuk jua kujtoni juve këto premtime ?
-Ua kujtojmë, si nuk ua kujtojmë ! Ata, na shpjegojnë se i kanë vënë në agjentë, vetëm se, këto kohë, janë në sezon provimi. Janë mbledhur kokë më kokë dhe po zgjidhin atë ushtrimin e vështirë aritmetik me 12 pika, që u kanë dhënë ata të Evropës. Pastaj na thonë: – Sapo të zgjidhim 12 pikat, që na e hëngrën shpirtin, do të vijnë prapë zgjedhjet. Po na votuat përsëri, të gjitha ato që kemi premtuar do t`i bëjmë dhe do çuditim botën me mençurinë tonë.
-Veç atyre që kam premtuar, – tha tjetri, – do të ngremë edhe një hidrocentral te përroi i fshatit dhe ujin do ta kthejmë në para, më saktë në euro dhe dollarë
-Qysh është kjo punë, se unë nuk po kuptoj, – e pyeti përsëri ai, “I paduruari”. I gjori as nga çështjet e prodhimit të energjisë elektrike nuk merr vesh ! Dru shqope është !
Atëherë, kandidati që kishte mësuar disa metoda të reja, pasi u bë deputet, na u drejtua neve, domethënë tërë fshatit, që gumëzhinte si zgjua bletësh nën rrap:
-Ju lutem, elektorati im i dashur, kur unë t`ju pyes, juve do të më jepni përgjigje me një zë:
-Gati? – pyeti ai, siç bën bejtexhiu Selfoja, kur drejton grupin polifonik të fshatit.
-Gati jemi, – ia kthejmë ne.
-Uji i përroit, – pyet ai, – kthehet në energji elektrike?
-Poooo ! – iu përgjigjëm ne në kor.
-Po energjia elektrike, shitet nëpër botë?
-Poooooo ! – u përgjigjëm përsëri ne.
-Si mendoni ju, bota, e blen energjinë elektrike me para, apo e merr falas? – na pyeti përsëri ai dhe ngriti veshët në pritje të përgjigjes sonë.
-Me paraaaa ! – jehoi përgjigjja e tërë fshatit, ashtu siç ndodh, kur në ndeshje futbolli, skuadra fituese bën gol dhe, i tërë stadiumi ngrihet në këmbë e brohoret e bërtet i gëzuar.
-Ja, kështu janë këto punë, – përfundoi deputeti dhe, në kulmin e entuziazmit të elektoratit të tij, shtoi: – Juve ju takon vetëm një gjë fare e vockël, që, kur të vijë koha, të zgjatni dorën tek kutia, ku është shënuar emri im dhe të hidhni përsëri atje votën tuaj. Për të tjerat, mendoj unë.
-Po ai tjetri, çfarë gjërash të tjera ju premtoi ? – pyeti bashkiaku.
-Eh, ai është dhelpër. Dhelpër dinake është.
-Pse?
-Ai na tha: – E, ç`e dëgjoni këtë derdimenin juve ! Ky sheh ëndrra natën dhe jua thotë juve në mëngjes. Me një fjalë ju mashtron sy më sy. Kurse unë, jam me këmbë në tokë si Anteu, që e merrte fuqinë nga toka. Kësaj radhe, veç autostradës, unë kam bërë marrëveshje me Europën, që këtu në fshatin tuaj të ngre një aeroport si “Kenedi” i Amerikës, ku aeroplanët do të ngrihen në ajër çdo sekondë e çdo minutë.
-Ehu ! – ia bënim ne dhe shihnim me habi njëri – tjetrin, sepse, nuk i kuptonim dot ato gjëra aq të mëdha. Po shyqyr për pyetje kemi atë “Të paduruarin”. Ai pyeti:
-Po ç`i duam ne gjithë ato aeroplanë ? Sikur, të na i këmbeni me lopë, dele e dhi, më mirë do ishte për ne dhe për fshatin. Po, tek e fundit, edhe sikur me mushka e gomarë të na i këmbeni, prapë s`do ishte keq, se na duhen për dru. Malin e kemi larg dhe, bën dimër i fortë këndej nga anët tona.
Këtu, deputeti lëvizi gjyzlykët. U duk që u zemërua.
-Nuk ju duhen juve, as lopët e dhëntë dhe as gomarët e mushkat. Juve ju duhen avionë, pse jo, edhe anije kozmike. Vetëm ato i zgjidhin hallet tuaja. Me ato, ju, edhe në stacionet hapësinore do të fluturoni për relaks.
-Si the zotëria jote, se nuk e kuptuam atë fjalë? – e ndërpreu “I paduruari”. I gjori, s`ka faj, se nuk di asnjë gjuhë të huaj. Injorant po injorant në çdo gjë !
-Relaks, do të thotë kseasje, domethënë rehat-rehat, domethënë qejf, or qejf, – ia shpjegoi deputeti.
-Domethënë, do të bëjmë qejf atje lart?
-Po, qejf do të bëni, siç nuk e keni ëndërruar kurrë. Aq shumë qejf do të bëni, sa do t`jua ketë zili e gjithë bota. Kurse, armiqtë, që nuk ju duan të mirën, do pëlcasin nga zilia dhe inati.
-Po tufa e dhënëve, shikohet që andej nga hapësira kozmike ? – pyeti përsëri “I paduruari”, i cili, edhe nga fusha e shkencës së satelitëve, është dërrasë fare.
-Si ore nuk shikohet ! Si në pëllëmbë të dorës shikohet çdo gjë: edhe tufa e bagëtive, fshati, shtëpia, oborri… Po deshe edhe qentë e pulat, çfarë të duash ti, i shikon që atje lart. Por, ju, mos u merakosni shumë, sepse do të keni këtu argatët tuaj.
-Po kush na qenkan këta argatët tanë? – s`ju durua pa pyetur përsëri atij, që s`po ia zë më emrin me gojë.
-Argatë, – sqaroi deputeti, – do të jenë refugjatët që kanë filluar të vinë në vendin tonë, nga vende të botës së tretë të pazhvilluar, por, sidomos nga Kina. Dikur, në kohët e atij të madhit tjetër, na mbanin kinezët me bukë dhe me kombinate hekuri. Kurse, sot, erdhën dita që t`i mbajmë ne ata.
-Kemi dëgjuar se Kina është shumë e zhvilluar, – tha dikush nga fshatarët.
-Kurse ne, jemi shumë herë më të zhvilluar, përderisa ata vijnë refugjatë tek ne, – ia ktheu deputeti.
-Të gjorët ata ! – tha plaka Talje, dhe, duke psherëtirë ajo fshiu përsëri lotët me cepat e përparëses.
-Të gjorët ata, por të lumturit ne ! – iu përgjigj flak për flakë deputeti dhe, pas fjalëve të tij, stuhi duartrokitjesh mbuluan fshatin.
Si pushoi vala e duartrokitjeve, deputeti i skuqur nga emocioni, iu kthye përsëri muhabetit të stacioneve hapësinore, se, e pa që me ato fitoi elektorat dhe bëri bujë të madhe.
-Që të mos i ikim fjalës, si lepuri dhelprës, – tha ai, – dëshiroj t`ju shpjegoj se, nga stacionet hapësinore, ju do t`i vrojtoni e do t`i urdhëroni argatët me sinjale dhe valë elektromagnetike…
Kësaj radhe, jo vetëm “I paduruari”, por i gjithë fshati, si të ishte një njeri i vetëm, shqeu sytë nga habia. Shihnim njëri-tjetrin dhe dukej sikur pyesnim: “Mirë për të parë, do të përdorim dylbitë, që na ka dhënë me inventar komuna për të ruajtur dhëntë, por, që të linim ndonjë porosi ose të jepnim ndonjë urdhër që atje lart, kjo s`na kishte shkuar kurrë në mendje.
-Eheee ! – ia bëri deputeti, – janë ca të vështira këto çështjet e hapësirës kozmike. Sot, ju nuk i kuptoni dot, prandaj, bëni atë që është më e thjeshtë. Hidhni votën në emrin tim. Tjetër gjë, tani për tani, nuk ju duhet. Kurse për të tjerat më keni mua, birin tuaj.
I gjithë fshati rrinte si guak dhe i shushatur nga fjalët që dëgjuam. Eh, kulturë, kulturë ! – i thoshim njëri-tjetrit. Ja çdo të thotë të kesh studiuar, të kesh mastera, tituj e grada shkencore ! Kurse ne të gjorët mbetëm aty me dhentë e dhitë, vetëm gjuhën dhe huqet e tyre dimë. Nga hutimi që na kishte zënë, na shkundi zëri i deputetit të parë.
-Unë, – tha ai, – do të ngre këtu në mes të fshatit tuaj tri kulla të larta nga 300 – kate secila. Ato do të jenë të larta rreth 900 metra, sa është lartësia e malit mbi fshat. Ata që nuk kanë dëshirë të shkojnë në stacionet hapësinore, mund t`i kontrollojnë dhe t`i udhëzojnë argatët nga kati i 100-të, i 200-të ose i 300-të. Se, ka edhe hileqarë e mashtrues kjo botë, apo jo? – dhe, duke thënë këto fjalë, ai drejtoi gishtin tregues nga deputeti tjetër, domethënë nga kundërshtari politik.
-Ka or mashtrues, si nuk ka ! – i mbajti anën një militant i tij.
-Plotë është mbushur bota, – ia ktheu tjetri.
-Edhe majtas, edhe djathtas, – ia ktheu një i tretë.
-Ata rriten përditë si ngjalat në gjolin e Nartës, – tha Metoja, më plaku i fshatit.
-Pse, s`thua si krisjet, kur nuk prashitet misri, – ia priti Beqoja.
Këto shprehje, ndezën flakët e zjarrit kundër korrupsionit. Takimi me deputetët si pa kuptuar u kthye në një miting të vërtetë. Hidh njëri e prit tjetri. Britmat dhe protestat nuk kishin të sosur. Ndërsa deputetët, atje, në parlament, kur grinden hedhin andej – këndej karriget, tavolinat, vazot me lule ose çfarë tjetër u del përpara, këta tanët, nisën të shkulin drurët dhe pemët rreth e për qark. Bërtit njëra palë kundër korrupsionit dhe bërtit pala tjetër. Ushtonte e gjëmonte fshati nga thirrmat, britmat dhe sharjet. Qentë u ndezën dhe zunë të lehnin. Lopët pëllisnin nëpër haure, kuajt hingëllinin e s`i mbante vendi. Delet dhe dhitë blegërinin… Gomarët, zgjatnin veshët dhe dukeshin xheloz, kur shihnin se kishte edhe më të mençur se ata…Kurse, gjelat, lajthitën të gjorët dhe ngaqë e humbën toruan, lajmëruan lindjen e diellit në mes të ditës me ato ki-ki-ri-ki – kiiiii.. të zgjatura sa na shkalluan nga mendtë.
Ç`të të thotë vëllai ty ! Sherr si ai, as sytë s`na kishin parë, as veshët nuk na kishin dëgjuar ndonjëherë ! Miting e kaluar mitingut !
Bariu heshti përsëri pak çaste dhe, kur ndjeu se kishte marrë zjarr ca si tepër, uli zërin dhe vijoi me ton më të qetë:
-Që t`i kthehemi muhabetit tonë të parë, desha të të them se, këtej nga anët tona, sa kohë që nuk na vijnë ata “bijtë” tanë të na prishin mendjen me ëndrrat, premtimet dhe sherret e tyre, ne jemi me të vërtetë më të lumturit e botës. Rrojmë të qetë e të gëzuar në qiellin tonë, ngrohemi në diellin tonë, na ndriçon rrugën nëpër natë hëna dhe yjet tanë. Kurse si muzikë, ja, kemi zilet dhe blegërimat e këtyre të uruarave. Si lumë ne dhe, mjerë ju or mik ! Por, s`keni rrugë tjetër, ju ka zënë e keqja dhe, bëni si të bëni !
-Kam dëgjuar, – i tha zyrtari i bashkisë, – se disa nga ju, ndjejnë kënaqësi dhe argëtohen kur i shohin ata në parlament që grinden e shahen mes tyre.
-Të drejtë ke. Ashtu është. Edhe grindjet e tyre, na japin nganjëherë kënaqësi, pse të të gënjej. Argëtohemi me ata, njëlloj siç argëtohemi kur shohim ndeshjet e gjelave të fshatit, që i vëmë të luftojnë me sqepa e kthetra me njëri-tjetrin. Kohët e fundit kemi organizuar edhe kampionatin e ndeshjes së gjelave.
-Nuk e dija këtë, – tha bashkiaku.
-Kur nuk ditke këtë, qenke prapa botës ! – i tha bariu dhe nisi t`i shpjegojë kampionatin e gjelave të fshatit të tyre, që ia kalonte edhe atij të Peqinit, të Kavajës dhe të Shkodrës. Gjelat tanë konkurrojnë me gjelat e Krujës. Vërtetë që gjelat luftarak të Krujës trajtohen si atletët jashtë shtetit, me ushqime të zgjedhura dhe me shumë kalori. Edhe trajnerët e gjelave luftëtarë, ata i blejnë me para jashtë shtetit.
-Qenka argëtim interesantë ky i gjelave ! – tha zyrtari i bashkisë dhe pyeti: – I zhvilloni shpesh këto ndeshje e kampionate?
-Po, ore, vazhdimisht.
-Po kur s`keni më gjela, se dihet, ata kanë kohën e tyre.
-Atëherë organizojmë ndeshjet e rikave. Por kemi rezervë edhe ndeshjet e qenve, maçokëve, deshve… Kështu që, punën e argëtimit e kemi të zgjidhur. Ditën me ndeshjet e gjelave dhe rikave, kurse darkave me ata në parlament.
Zyrtari pa orën. Ishte koha për t`u ngritur.
-E shohë se e zgjata ca me këto historitë e fshatit, – i tha bariu.
-Jo, s`ka gjë, unë për të dëgjuar mendimet tuaja kam dalë këndej, – ia ktheu zyrtari. – Kështu që, nëse ke edhe ndonjë gjë tjetër, mos u druaj, se, jemi vëllezër dhe për një qëllim punojmë.
-E po mirë, – tha bariu, – të them të drejtën, kur mblidhemi te klubi i Nazos darkave, muhabeti bie shpesh herë edhe tek ata në parlament. Ua qajmë hallin se, vuajnë shumë nga punët e mëdha që bëjnë, por meqë u mundove deri këtu dhe deshe edhe mendjen tonë, u thuaj se, ne, këtej, nuk kemi ndërmend ta kalojmë gjithë jetën duke i parë ata që kacafyten si gjela. Na mjaftojnë gjelat tanë për t`u argëtuar…

PËLLUMBAT

Ata lanë fshatin e tyre, diku thellë në luginë, zhytur në mes të një pylli të dendur e të përskuqur ahu dhe u futën në udhën që të çonte në fshatin fqinjë. Ishte një pasdite e bukur fund vjeshte. Dielli derdhte papushim ngrohtësinë mbi pyjet e gështenjave dhe të pishave. Përrenjtë gurgullonin ëmbël, ajri i freskët e dehës u depërtonte thellë në mushkëri. Nëpër degët e pemëve fluturonin e cicëronin dhjetëra zogj, të cilët herë dukeshin se këndonin e herë sikur bisedonin me njëri-tjetrin. Burri mbante krahëqafë të birin tre-katër vjeçar që lëkundej gjithë qejf në supet e të atit dhe këndonte me zërin e tij fëminor. Gruaja ecte tërë gaz pranë tyre, pa e ndarë vështrimin nga i vogli, i rregullonte kohë pas kohë krelat e verdha dhe e shoqëronte me zë të ëmbël këngën e tij. Herë-herë, fëmija mbante vesh i çuditur se si era e lehtë që frynte përhapte nëpër ajër jehonën e këngës dhe shkrihej i tëri në gaz. Bashkë me të qeshnin edhe të rriturit dhe pylli kumbonte nga të qeshurat e tyre gazmore.
E kishin bërë zakon që, të shtunën e fundit të çdo muaji, të shkonin te gjyshja, që e donte shumë nipçen. “Gjithë shtëpia më mbushet me dritë kur vjen ai”, – thoshte ajo, dhe sytë e butë dhe të ngrohtë i ndritnin nga lumturia. Por dhe vogëlushi e donte shumë dhe mezi priste të vinte e shtuna dhe të shkonin te gjyshja e tij e dashur.
Tek ecnin tërë gaz e gjallëri mes një rruge të ngushtë, të mbushur me murriza, fiq e trëndafila të egër, befas vunë re se qielli po e humbte shkëlqimin dhe për pak minuta u vesh i tëri në gri. Dielli sa vinte e zbehej dhe dukej sikur do të shuhej nga çasti në çast. Zogjtë fluturonin pothuaj puq me tokën e cicëronin të shqetësuar. Fëmija tani s’po këndonte më. Shihte rreth e qark me vështrimin e tij të pafajshëm, pa mundur të kuptonte dot se kush ia rrëmbeu papritur atë bukuri, që pak minuta më parë e kishte gëzuar e argëtuar aq shumë. Edhe burrit nuk i pëlqeu ky ndryshim i menjëhershëm i motit. Një copë herë soditi me vërejtje qiellin, që po vishej me re të dendura. Ngjyra gri sa vinte e bëhej më e thellë dhe ajri po ftohej. Mbajti vesh se mos nga thellësitë e horizontit vinte ndonjë krismë e largët bubullime, por më kot, asgjë nuk dëgjohej. Në natyrë endej heshtja.”Ky nuk më duket si qiell shiu”, – tha ai me vete duke dyshuar, por megjithatë s’donte ta besonte se dëbora mund të vinte aq papritur. Gruaja vazhdonte të ecte e qetë. Dëborë. Le të binte, ajo do të ishte dëbora e parë e atij viti dhe me siguri që do të ishte e bukur, e butë, e butë si pambuk… Në qytetin e saj, në jug të vendit, dëbora binte rrallë dhe gruaja kishte mall për të. Në netët e dimrit me hënë, kur bashkë me fëmijën priste të vinte i shoqi nga shkolla e mbrëmjes, ku jepte mësim, ata kënaqeshin tek shihnin nga dritarja dëborën që binte e qetë dhe duke vallëzuar. Dhe befas, përmes saj, si në një përrallë të vërtetë e magjepse, shfaqej që larg i shoqi, që i ndriçuar nga drita e argjendtë e hënës ecte me hapin e tij të zakonshëm, i veshur i tëri në bardhësi. Kur ai hynte në shtëpi, ata i derdheshin gjithë potere kush e kush më parë. Pastaj i vogli, si fshehurazi merrte pakëz dëborë nga palltoja e të atit dhe tinëz përpiqej ta fuste në qafën e të ëmës. Ajo, gjoja e vinte re vetëm në çastin e fundit, dhe menjëherë niste të bridhte nëpër dhomë si e trembur, ndërsa ai rendte pas saj duke u gajasur së qeshuri…
Po ç’kishte i shoqi që po shqetësohej aq shumë?
Burri ndjeu se gruaja po e shihte me vëmendje. Në sytë e saj bojëqielli, që vazhdimisht kishin një kthjelltësi, si të larë me dritë, vërtitej një si mjegull e lehtë.
– S’është gjë Lenë, një kapriçio e motit, – tha ai duke u përpjekur të ruante tonin e zakonshëm. – Sidoqoftë, mirë është që të nxitojmë, – i buzëqeshi së shoqes, dhe, si rregulloi më mirë fëmijën pas trupit, shpejtoi hapat. Gruaja e ndoqi pas. “Mbase kot shqetësohem, – thoshte burri me vete, duke ecur, – ja edhe ndonjë orë udhë na mbetet dhe arrijmë. Më shumë se gjysmën e rrugën e kemi bërë, të kthehemi s’ka kuptim. Tani na mbetet vetëm Qafa e Erës dhe sapo ta kalojmë atë, për pak udhë e zbresim në fshat. Por ca dyshime të errëta kushedi pse, s’po i ndaheshin, ato sikur e ngacmonin përbrenda dhe ai s’e ndiente veten të qetë. Papritur një tufë zogjsh erdhën mbi kokat e tyre duke cicërirë të alarmuar dhe pas pak u fshehën nëpër ca shkurre të larta e të dendura. Ra përsëri heshtja, pastaj filloi të fryjë një erë e lehtë dhe pylli nisi të fëshfërijë. Burri u shqetësua më shumë dhe hodhi një vështrim me bisht të syrit nga gruaja. Ajo merrte frymë me vështirësi dhe ndihej e lodhur nga kjo ecje tërë ngut. Tani ecnin mbi një kodër me pishë të zezë. Qielli ulej vazhdimisht poshtë dhe ajri sa vinte e bëhej më i lagët.
– Sikur po errësohet, – tha gruaja dhe iu kthye fëmijës. – Mirë je shpirt?
– Mirë, mami, mirë, po do të arrijmë shpejt te gjyshja?
– Ja, edhe pak, – iu përgjigj nëna me zë të dhembshur dhe i vuri kapuçin, që i mbuloi fëmijës gati gjithë kokën.
Befas një flutur e bardhë u vërtit disa herë para syve të tyre. Burri dhe gruaja ndalën një çast dhe ngritën sytë nga qielli. Disa grumbuj resh lëviznin ngadalë e kërcënueshëm. “Mos vallë ajo flutur dëbore është një sinjal paralajmërues?”- i shkoi nëpër mend burrit. Fshiu djersët në ballë dhe iu kthye gruas me zë të ngrohtë:
– E shoh që u lodhe Lenë, po rrugën deri te Qafa e Erës duhet ta bëjmë sa më shpejt. Pastaj me siguri do ta kemi më të lehtë.
Ajo pohoi me kokë dhe, e bindur, nxitoi më shumë. Fluturza të tjera dëbore nisën të vërtiteshin para syve të tyre. “Ja dhe një, ja dhe një tjetër, tre, katër… numëronte i vogli dhe gëzonte, numëronte dhe gruaja, por parandjenja se kjo dëborë mund t’i vështirësonte udhën e shqetësonte edhe atë.
– Çfarë do që të sjellë babi për Vitin e Ri? – pyeti burri vogëlushin në ecje e sipër.
Nëna e re pa të birin në sy. Pyetja e shkëputi fëmijën nga dremitja dhe sikur e gjallëroi.
– Hënën, – tha befas i vogli – Të më sjellësh hënën o ba, që ta lidh me pe si balonë e ta varim tek mani që kemi në kopësht. Se, atje lart në qiell, ajo ka ftohtë, hë babi?
Burrë e grua u panë në sy dhe vunë buzën në gaz.
– Mirë bir, do ta sjell unë hënën.
– Urraaa! – urraaa, – nisi të thërriste fëmija dhe përplaste fort pëllëmbët e vogla.
-Urraaa!- e përcillte jehonën thellë nëpër pyll era, që kishte nisur të bëhej e fortë. Thirrjet e vogëlushit e gjallëruan një çast natyrën. Nëpër kaçuba e pemë zhurmuan zogjtë dhe u ndezën cicërimat e tyre.
Fluturat e dëborës tani shtoheshin me shpejtësi të madhe. Ato nuk mund të numëroheshin dot më. Era sa vinte e bëhej më e mprehtë dhe moti ftohej shumë. Retë uleshin gjithnjë e më poshtë. Erdhi një çast dhe ato u bënë njësh me kodrën ku ecnin ata. Donin dhe 400-500 metra që të arrinin te Qafa e Erës, por tani rruga deri atje ishte një e përpjetë tepër e thyer. I vogli nuk po ndihej. Befas era u egërsua dhe shkulmet e saj nisën të përplaseshin me zhurmë nëpër shkurre e degët e pemëve.
– O babi! – dëgjoi zërin e të voglit.
– Çfarë ke bir?
– Kam ftohtë.
E zbriti vogëlushin nga supet, hapi pallton e tij dhe e mbështolli fort pas gjoksit. Fëmija gjeti ngrohtë në trupin e të atit dhe nuk u ndie.
Era po bëhej gjithnjë e më e fortë dhe shkulmet e saj, që tani ishin shtuar së tepërmi, përplasnin dëborën në trupat e tyre. Këmbët u fundoseshin në pirgjet e dëborës dhe të ftohtit sa vinte e bëhej më i madh.
– Edhe pak edhe arritën qafën – i tha gruas.
– Pastaj do të zbresim shpejt dhe kur të shkojmë në fshat do të flemë dy ditë e dy netë që të marrim veten, – desh të bënte shaka për t’i dhënë zemër.
Në fytyrën e gruas një buzëqeshje u shfaq dhe u zhduk në çast. Tani ecja ishte tepër e vështirë dhe çdo hap e hidhnin me mundim të madh. Flokët e dëborës qenë aq të dendura, saqë nuk shihej as disa metra larg e ata orientoheshin vetëm nga trungjet e pishave të larta. Ja, diku më larg tyre një pishë shumë më e lartë se të tjerat. Pisha e madhe. Kishin arritur në qafë. Më tej rruga vazhdonte tatëpjetë. Po ku? Asgjë nuk dukej. Gjithçka ishte zhytur në mjegull, ndërsa dëbora vazhdonte të binte pareshtur. Burri ndjeu frymëmarrjen t’i vështirësohej. Pa nga gruaja. Ajo i hidhte këmbët me mundim të madh dhe herë-herë u frynte duarve që i ishin mpirë nga të ftohtit. I zgjati krahun dhe e ndihmoi të bënte edhe ato pak hapa deri te pisha. Por më tej, në këto kushte s’mund të vazhdonin të ecnin. Udha nga Qafa e Erës deri në fshat ishte vërtet e shkurtër, as një orë, por anash saj kishte rrëpira e gropa, të cilat dëbora i kishte rrafshuar krejt. Ato nuk dukeshin më. Dhe ai u drodh i tëri, kur mendoi se ata ishin zënë si në çark. Një si darë e mprehtë po i shtrëngonte gjoksin dhe në ato çaste kushedi pse e ndjeu veten fajtor para fëmijës dhe gruas. Ai duhej ta parashikonte mirë kohën dhe të mos gënjehej nga ngrohtësia e vjeshtës.
– Qëndrojmë pak te pisha, – i tha ai gruas duke u përpjekur të ruante një pamje sa më të qetë.
Gruaja pohoi me kokë. Me mundim të madh arritën te trungu i trashë e i harkuar i pishës.
Ajo ishte me të vërtetë një pishë e rrallë. Ishte një pishë që rritej mes erërave e stuhive të forta, rrebesheve dhe goditjes së ortekëve.
Qëndruan në drejtim të kundërt me erën, që tani ulërinte si e tërbuar. Burri mbështeti kurrizin pas trungut të pishës dhe tërhoqi pas vetes fëmijën e gruan. Një copë herë u ndjenë më mirë. Dukej sikur pisha i kish marrë nën mbrojtjen e saj.
– Si je, Lenë?
– Mirë, po ti?
– Mirë jam, edhe djali shumë mirë është, – deshi t’a qetësonte ai gruan dhe lëshoi një puthje në faqet e të voglit që dremiste. Por buzët e ftohta e zgjuan fëmijën.
– O babi, ku jemi këtu?
– Te pisha e madhe bir.
– Po Hëna ku është, o babi?
– Ka shuar dritën dhe po fle gjumë bir.
– Të fle edhe unë?
– Fli, shpirt, fli. Gjumë të ëmbël! – foli me zë përkëdhelës e ëma.
– Ma jep faqen mami.
– Edhe ti babi.
– Uh sa të ftohta i keni faqet!
Djali nisi të flinte. Burri përpiqej të shquante fytyrën e gruas dhe ndonëse errët, sytë e tij të mprehtë dalluan tek ajo një shprehje hutimi. Ai desh t’i thoshte diçka që t’i ngrohte zemrën, po çfarë?
– Do të kalojë shpejt kjo Lenë, mos u shqetëso. Kështu e ka dëbora në vjeshtë, është tamam si shiu i beharit, – tha ai dhe qeshi, por në zërin e tij ajo ndjeu pasigurinë.
Dëbora vazhdonte të binte e dendur e më flokë të mëdhenj, ndërsa era zhurmonte pareshtur. Degët e pishave të reja kërcitnin e këputeshin si purteka. Herë-herë nga lart binin copëra të mëdha dëbore, por ata i mbronte trungu i trashë dhe i harkuar i pishës. Shtresa e dëborës përqark tyre rritej papushim. Zhurmat e përrenjve dhe të burimit nën pishën e madhe, nuk ndiheshin, kishin ngrirë ose vazhdonin të rridhnin të heshtur nën dëborë.
– Kaloi më shumë se një orë që jemi këtu, – tha gruaja, – por as era e as dëbora nuk po pushojnë.
Ai nuk iu përgjigj dhe disa çaste qëndruan të menduar.
– O mami, – thirri djali nëpër gjumë, – Ku jemi?
– Ç’ke shpirt? Ja, këtu jemi, edhe mami edhe babi, po ti fli!
– Kam ftohtë, mami, kam ftohtë!
Burri dhe gruaja u drithëruan nga këto fjalë. Ai hoqi menjëherë pallton e madhe. E mbështolli mirë fëmijën me të dhe vetë u ngjesh më pranë gruas. I vogli s’po ndihej më. Për pak çaste ndjeu sikur të ftohtit po i depërtonte në trup.
– Vish pallton time, unë jam veshur më trashë përbrenda!- i tha ajo.
– Jo, jo nuk kam aq ftohtë. Pastaj, ja dëbora dhe era do të pushojnë dhe…
Gruaja s’foli. Shihte dëborën. Ajo s’pushonte, por shtohej më shumë. Mbante vesh erën, ajo sa vinte bëhej më e tërbuar.
– Si s’më ndodhet një shkrepse, mund të ndiznim një zjarr, – tha ai.
– Me çfarë ta ndezësh, dru të thata s’ke ku mbledh tani, ato janë nën dëborë.
– Kemi pishën, – tha befas ai… Por përderisa s’kishin një shkrepse, kjo ishte e pamundur. Ç’të bënin?
Kjo pyetje kishte kohë që vërtitej në mendjen e burrit. Qëndrimi në vend do të thoshte ta lije veten në mëshirën e fatit. Të lëviznin? Po ku? Lëvizja në ato kushte ishte po aq e rrezikshme sa dhe qëndrimi në vend. Mbase po të lëvizte i vetëm, ai mund të shkonte deri në një farë vendi dhe të lajmëronte se… Duke menduar kështu lëvizi pak. Gruaja u kthye nga ai:
– Diçka duhet të bëjmë, Lenë. Do provoj të shkoj deri te Shkëmbi i Pëllumbave, këtu afër është, mbase që atje mund të shoh ndonjë rrugëdalje apo të thërras për ndihmë. Diçka duhet të bëjmë.
Gruaja ngjeshi më pranë vetes boçen ku ishte mbështjellë fëmija dhe qëndroi e heshtur.
– Mos u shqetëso, kthehem shpejt, – tha ai dhe në fjalë e sipër u ngrit. Të ftohtit i depërtoi menjëherë në trup si një tufë shigjetash të holla. Rreth e qark s’dukej asgjë, veçse errësirë, dëbora dhe era që frynte me tërbim. Mprehu vështrimin dhe provoi të lëvizë, por që në hapin e parë e ndjeu se sa vështirë do ta kishte. Mblodhi forcat dhe lëvizi më tej, duke çarë dëborën me mundim të madh. Ktheu një çast kokën mbrapa dhe u rrënqeth i tëri kur pa se gjithçka, edhe gruaja edhe fëmija kishin humbur në errësirën e thellë. Asgjë s’po dukej. Pas çdo hapi që hidhte, ndiente që besimi dhe shpresa se mund të bënte diçka, po i shuhej. Thua kishte të drejtë Anaksagora kur thoshte se dëbora është e zezë? U përpoq ta dëbojë nga kujtesa këtë thënie të lashtë, por befas këmbët i ranë në një humbëtirë dhe ai nisi të rrokullisej. Instinktivisht lëvizi me shpejtësi duart e këmbët, por trupi i zhytej thellë në dëborë. Me lëvizje të shpejta u mënjanua disi dhe befas ndjeu që këmbët i shkelën diçka të fortë e të ashpër. U ngrit me shumë mundim duke u kapur me tërë fuqinë pas asaj gjëje të ashpër dhe shpejt e kuptoi se gjendej te Shkëmbi i Pëllumbave. Ishte një shkëmb i madh e i lartë që qëndronte i vetëm tek Qafa e Erës. Në zgavrën e tij të madhe lëviznin në çdo stinë të vitit tufa të shumta pëllumbash të egër. Në kohën e dimrit, ndodhte shpesh, që ata shkonin në fshatrat përreth për të gjetur strehim nëpër pullazet e shtëpive. Sidomos, fëmijët ishin të parët që i merrnin pëllumbat nën mbrojtje dhe bënin potere të madhe kur dikush kërkonte të përfitonte nga rasti dhe t’i vriste. Befas një mendim që i lindi vetëtimthi, i dha burrit zemër dhe fuqi të reja.
Nisi të zvarritej nëpër faqet e shkëmbit duke u përpjekur të kapej fort pas të çarave që të çonin deri te zgavra e madhe dhe e thellë ku fshiheshin pëllumbat. Cifla të mprehta të shkëmbit i shponin duart, këmbët, trupin, por ai nuk ndiente gjë. Mendimi që i lindi e kishte pushtuar të tërin. ja, edhe pak dhe do të arrinte te zgavra e madhe. Me siguri atje, diku thellë saj do të ishin pëllumbat, në mos të gjithë disa do t’i gjente patjetër. Por mund të ndodhte që të mos gjente asnjë. Në trup ndjeu përsëri të ftohtin e madh që aty lart ishte më i hidhur. Në këtë tufan ata… Ky mendim e drithëroi dhe burri u step. Por pak çaste më vonë parandjenja se mund të gjente qoftë edhe një pëllumb të vetëm i dha forcë dhe ai vazhdoi të ngjitej… Zuri me trup grykën e zgavrës së madhe dhe, duke marrë frymë me vështirësi nga lodhja, mbajti vesh një copë herë. Asgjë. Thirri, fishkëlleu, si atëherë kur ishte fëmijë dhe kur pëllumbat e ftohtë akull e duke u dridhur i vinin pranë, fare pranë, pa guxuar t’i uleshin në sup apo te këmbët, siç bënin pëllumbat e butë. Fishkëlleu përsëri, thirri dhe mbajti vesh. Iu bë sikur diçka lëvizi brenda në zgavër. Ai ndjeu zemrën në kraharor dhe futi dorën në xhepin e brendshëm të xhaketës. Aty kishte një fletore dhe lapsa me ngjyra. I mbante me vete se fëmija donte të vizatonte. Sa mirë që i kishte marrë. I nxorri ato me vështirësi, ngaqë gishtërinjtë mezi i bindeshin. Mbështeti fletoren pas gjurit, shtrëngoi lapsin dhe ashtu nëpër errësirë shkroi në letër: “Kërkoj ndihmë! Ndodhem tek pisha e madhe, në Qafën e Erës. Skënderi”. Futi dorën thellë në zgavër dhe zemra sikur i kërceu nga gjoksi kur gishtërinjtë prekën diçka që fëshfëriu. Ishte një fëshfëritje krahësh. Pëllumbat ndodheshin aty. Futi dorën edhe më thellë dhe ajo i preku diçka të butë që e ngrohu. E tërhoqi me ngadalë shpendin që klithte me dëshpërim dhe, me vështirësi mundi më në fund t’i lidhte te këmba njërën prej fletëve të letrës. Pëllumbi dridhej nga frika dhe nga të ftohtit. E shtrëngoi pas faqes atë gjallesë të ngrohtë, në ato çaste tepër të çmuar, zgjati dorën dhe e lëshoi në erë. Shpendi rrahu krahët dhe humbi menjëherë në errësirën e thellë të natës, mes dëborës së dendur që binte papushim. Futi dorën përsëri në zgavër dhe nxorri një pëllumb tjetër. Pastaj edhe një tjetër… U lidhte letrat, i përqafonte dhe i lëshonte. Pas disa minutash ishin disa tufa pëllumbash, që me lajmin për ndihmë, suleshin përmes tufanit të dëborës… Kur gjithë letrat mbaruan, ai qëndroi disa çaste i menduar. Tani trupi i dridhej nga ankthi. A do të arrinte ndonjëri prej atyre dhjetëra pëllumbave në fshat? Po sikur ata të mos çanin dot deri atje dhe të ktheheshin përsëri? Do të qëndroj këtu edhe një copë herë që t’i ndaloj po qe se kthehen, – mendoi, – Ata duhet të më ndihmojnë, duhet ta bëjnë këtë për gruan time të mirë, për djalin tim që e duam aq shumë, për jetën tonë… Asnjë nga pëllumbat nuk po kthehej. Ky fakt e gëzoi, e gëzoi aq shumë, sa për herë të parë gjatë atyre orëve ndjeu gjakun t’i lëvrinte nëpër trup. Filloi të çante rrugën që e kishte hapur vetë kur kishte ardhur. Gruaja e priste me ankth e padurim të madh.
– Erdhe? – Ajo e tërhoqi pas vetes dhe ai ndjeu të ngrohtë.
– Kemi një shpresë të madhe, Lenë. – Ai filloi t’i tregojë për pëllumbat.
Gruaja e dëgjonte si me dyshim, por herë-herë sytë e saj shkreptinin në errësirë.
– Po a do të shkojnë dot vallë deri në fshat?
– Me siguri Lenë, ata kanë vetëm dy rrugë, ose në zgavrën e shkëmbit ose në fshat. Rrugë tjetër s’kanë.
– Po a do t’i dallojmë dot ata në fshat që…
– Po, Lenë, po, ja tani pëllumbat me siguri që po i afrohen fshatit…
Fëmija nën rroba lëvizi përsëri. Ata ndërprenë bisedën dhe gati u hodhën mbi të.
– Çfarë ke bir, – pyeti burri.
– Kam ftohtë, babi.
Gruaja filloi të zhveshë pallton.
– Jo! – tha burri.
– Po! – tha gruaja.
– Jo! – ngriti zërin e tij burri dhe nisi të heqë xhaketën.
– Po ti? – e pyeti ajo dhe i mbajti dorën.
– Do strukem pranë teje. – Ai hoqi xhaketën dhe e futi midis palltos dhe rrobave të djalit.
– Ke të ftohtë tani, bir?
– Jo, babi u ngroha.
Burri dhe gruaja morën frymë thellë. Në trupin e burrit mbeti fanella e leshit.
Befas pranë tyre ra me zhurmë një degë e madhe pishe e ngarkuar me borë. Burri shtrëngoi menjëherë djalin dhe gruan në gjoks, duke i mbuluar me trupin e tij. Çifla të shumta dëbore u përplasën nëpër erë dhe ranë mbi ta. Duke ndjerë një rrezik tjetër, ata nisën të shkundnin me lëvizje të shpejta rrobat me të cilat ishte mbështjellë fëmija. Kur më në fund hoqën edhe grushtin e fundit të dëborës; vetëm atëherë e ndjenë veten disi më të qetë; por kjo qetësi zgjati fare pak, se fëmija nën rroba lëvizi përsëri.
– Ç’ke shpirt? – pyeti gruaja me zë të drithëruar.
– Ftohtë mami! – erdhi zëri i mbytur i fëmijës.
Gruaja nisi të heqë pallton.
– Mos! – gati klithi burri.
– Po! – tha gruaja e vendosur dhe nga toni i zërit të saj ai e kuptoi se s’mund t’ia kthente dot mendjen.
– Jo! – foli me dhembje e gati me zë të shuar burri.
Gruaja e hoqi pallton pa folur dhe e vendosi mbi grumbullin e rrobave që mbështillnin fëmijën.
Ata u ngjeshën më pranë njëri-tjetrit.
Era vazhdonte të ulërinte, shkulmet e saj bëheshin gjithnjë më të tërbuara. Burri përfytyronte rrugën që bënin pëllumbat. Ata me siguri që tani vërtiteshin mbi fshat. Ja, pëllumbi i parë po shigjetonte në njërën prej shtëpive. I zoti i shtëpisë, apo fëmijët, do të ndienin përplasjen e krahëve të tij në xhamat e dritareve, në pullaze te dera… Fëmija do të thërriste: “Pëllumbi, erdhi pëllumbi, hape dritaren o babi, ai ka ftohtë, ai… Dhe njerëzit do të hapnin dritaret, do t’i futnin shpendët brenda, do t’i afronin pranë zjarrit dhe befas, të habitur, do të shihnin diçka të lidhur dhe…
Dëbora rreth tyre ishte ngritur si një mur i lartë dhe tani sikur nuk po e ndjenin më të ftohtët e saj.
– Nuk është aq ftohtë jo! – tha gruaja dhe në sytë e saj, drejtuar nga ai, vezulloi një shkëndijë e vogël shprese.
– Dëbora na mbron nga era, – tha ai.
– Si është djali? – pyeti ajo.
– Mirë, po fle.
Heshtën përsëri. Burri përpiqej të shihte qiellin, por kjo qe mjaft e vështirë, gati e pamundur. Errësira dhe mjegulla bëheshin gjithnjë e më të dendura, ndërsa dëbora vazhdonte të binte pa pushim duke u shpërndarë sa andej-këndej nga shkulmet e erës. Shqyrtoi në një farë mënyre gjendjen dhe u bind se ata ndodheshin në qendër të një stuhie të vërtetë dëbore, që ai s’mbante mend ta kish ndeshur ndonjëherë. Dalja prej andej, tani për tani, dukej krejt e pamundur. E vetmja shpresë që mbetej ishte që ajo të pushonte, ose… pëllumbat. Befas e kapi dyshimi. Mos vallë ishte thjesht dëshira për jetën që e kishte bërë të besonte se pëllumbat do ta çonin lajmin në fshat? Disa çaste e bluajti me vete atë mendim, duke u përpjekur t’i japë kurajo vetes. Po përse të mos ndodhte, përderisa pëllumbat e kishin të njohur atë rrugë prej vitesh e vitesh. Aq më shumë që ata nuk kishin ku të shkonin, veçse në fshat. I sillte e sillte në mendje këto mendime, dialogonte me to, dhe, në ato çaste, shpresa dhe ankthi, si në një garë të vërtetë përpiqeshin t’i zinin vendin njëri-tjetrit.
– Më vjen gjumë, – tha befas gruaja.
Disa pika djerse, ende pa dalë mirë, ngrinë në ballin e burrit.
– Mos fli, Lenë, – iu lut ai. Deshi t’i thoshte se gjumi i borës është…
– Sikur m’i mbyll sytë dikush me forcë, – foli ajo përgjumësh.
– Mos fli, Lenë, – iu lut ai përsëri, – Nuk duhet të flesh, më dëgjon?
– Jo, s’po fle, – tha ajo dhe instinktivisht vuri dorën në kokë, në supe, në mes… ndjeu se ishte ngarkuar e tëra me dëborë. Hodhi sytë nga i shoqi. Edhe ai ishte bërë si njeri prej bore, si ata që bëjnë fëmijët kur luajnë në Vitin e Ri. Tani ata shihnin njëri-tjetrin të zmadhuar, por çuditërisht ndiheshin ngrohtë. Nëpër trup u kalonte një ëmbëlsi dehëse, çlodhëse…
“Oh, sa i bukur ky liqen! – kishte thënë ajo atë mbrëmje dhe papritur kishte vënë re se të dy ishin shkëputur nga shokët e shoqet me të cilët kishin ardhur në ekskursion. Shihnin liqenin ujëndritshëm, mbi të cilin ishin përhapur zambakë e trëndafila të kuq, të bardhë, të verdhë, gjethe ngjyrë kafe, rozë, jeshil… Gjithë ajo bukuri sikur përkundej lehtë-lehtë, nën ritmin e dallgëve të vogla e lozonjare që krijonte mbi liqen flladi mbrëmësor.
– Këtu lahet e Bukura e Dheut, – kish thënë ai.
Ajo e kish parë në sy dhe kishte heshtur. Ndiente dorën e tij se si prekte lehtë dorën e saj, frymëmarrjen e tij të shpeshtuar dhe zemra i rrihte me forcë në krahëror. Befas ai kishte thirrur.
– Ja, ja tek është, – dhe bënte me dorë në liqen.
– Kush? – ishte habitur ajo.
– E Bukura e Dheut, ajo po lahet në liqen! – thoshte ai dhe tregonte me dorë pasqyrimin e vajzës në ujin e kthjellët. Ajo ishte bërë lulëkuqe në fytyrë dhe ndiente dëshirën që djaloshi të fliste përsëri… Ja, ja tek ishte ai tani, i ngarkuar i tëri me dëborë, tamam si plaku i Vitit të Ri që po shkonte në kopshtin e fshatit t’u ndante lodra fëmijëve. Në dorë mbante jo thesin e lodrave, po një hënë të madhe që shndriste si zjarr dhe përhapte gjithandej mijëra rreze shumëngjyrëshe.
“- O mami, çfarë do të më sjellësh ti me babin për Vitin e Ri?
– Diellin, shpirt, diellin”.
Gjumi i ëmbël dhe i këndshëm po u rrëshqiste nëpër fytyrat, trupat dhe gjithë qenien e tyre. Përpara syve u vezullonin pamje të bukura të jetës, ëndrra plot ngjyra për të ardhmen, për fëmijën, për!…
– Lenë, – u përpoq të thërrasë ai, por zëri sikur i humbi brenda vetes. Si në një ëndërr të bukur vezulluese shihte gruan e tij, herë atje, te Liqeni i Luleve, me atë kurorën e bukur plot ngjyra të nusërisë, e herë në dritaren e shtëpisë së lindjes, kur e lumtur ajo thirri: Djalë, djalë…
Befas iu bë se dëgjoi zhurmën e largët të një pushke, u përpoq që ta zbonte gjumin e rëndë dhe një copë herë mbajti veshët ngrehur. S’kaluan pak çaste, kur krisma të tjera erdhën deri aty bashkë me ulërimën e tufanit. “Pëllumbat, – mendoi burri, mbase pëllumbat”, – gati thirri ai dhe nuk i besohej, nëse ishte në ëndërr apo… Veshët i jehonin nga krismat e panumërta dhe i bëhej sikur qielli ishte i mbushur i tëri me mijëra e mijëra pëllumba të bardhë…
Pas disa orësh, kur njerëzit mbërritën te Qafa e Erës, gjetën atje trupat e përqafuar të burrit e të gruas, që ashtu të zhveshur e gati të ngrirë, duke marrë frymë lehtë nën gjumin e rëndë të dëborës, ngjasonin me dy statuja mermeri të bardha të porsazbuluara. Mes tyre, brenda një boçeje të madhe rrobash, të lidhura me një shall, flinte ngrohtë fëmija…

(Përgatiti për: “ADMET” Andi Meçaj)

TRIMËRITË E BUBULINOS

Gjatë ditës Bubulinoja tregohej shumë trim. Rrëmbente shpatën prej druri, shtizat e gjata, përdorte si mburojë ombrellën e babait ose të mamit dhe, duke nxjerrë gjoksin përpara, vërtitej nëpër dhoma duke thërritur:
– Jam Hektori, jam Aleksandri, jam Skënderbeu! Dil, or Akil, të ndeshesh me mua në fushën e betejës!?
– Dhe duke vringëlluar shpatën si Don Kishoti, sytë i shkreptinin nga trimëria dhe heroizmi. Mjerë Baronesha dhe Pisika se ç`hiqnin nga shpata dhe shtizat e tij. Por armët e Bubulinos nuk kursenin as karriget, jastëkët, kukullat, gërvishtnin muret. Veç në mbrëmje:
– Bubulino, shko e më merr pakëz pantoflat në dhomën e gjumit, – i thotë babi dhe shton: – Kujdes, mos rrëzohesh, se llampa është e djegur.
Bubulinoja i afrohet dhomës së gjumit dhe befas ndal këmbët. Pastaj hedh një hap dhe ndalon. Në dhomë është errësirë e madhe dhe diçka po lëviz atje poshtë dollapit të rrobave. Ai ka frikë të futet në dhomë. Qëndron një copë herë të gjatë, pa mundur të bëjë dot një hap përpara.
– Bubulino, i gjete pantoflat? – vjen zëri i babit nga kuzhina.
Vogëlushi s`përgjigjet. Ndjen që pranë i afrohet si me magji gjyshja. Zhurma poshtë dollapit të rrobave vazhdon. Gjyshja mban vesh një copë herë dhe buzëqesh. Janë ato shejtankat, Pisika jonë dhe Bianka e komshiut, ajo bukuroshja që s`la zogj pa ngrënë. Ato luajnë me pantoflat se u duken si bishta miu. Gjyshja i merr pantoflat dhe ia jep vogëlushit:
– Shpjerja babit, – i thotë ajo.
Bubulinoja ia shpie pantoflat babit, por sepse i mban sytë përdhe. I vjen turp që u tregua frikacak dhe pyet veten se ku i shkuan gjithë ato trimëri, ato beteja të rrepta me kundërshtarë imagjinarë, ato dyluftime me lavdi! Jo, ai s`duhet të ketë më frikë! Dhe, Bubulinoja pret me padurim mbrëmjen e ditës tjetër, që të shkojë vetëm në dhomën e errët të gjumit dhe t`i sjellë mamit apo babit diçka, që ata do t`ia kërkojnë. Por ditën tjetër, llampa elektrike u rregullua.

(Përgatiti për: “ADMET” Andi Meçaj)

SAZAN GOLIKU

(rrëfenja)

MJEKRA DHE SHKREPTIMA

Një, dy, tri ditë, një javë, një muaj… gjashtë muaj… zëri i saj ndihej që poshtë, duke gurgulluar meloditë e ditës. Dhe kur ajo shfaqej në krye të shkallëve të katit të shtatë, ora ishte me siguri tre e pasdites dhe Prifti ndodhej para derës së apartamentit të vet. Vajza e përshëndeste: “Mirëdita, uratë!” – dhe ecte deri në fund të korridorit të gjatë, ku kishte apartamentin. Ajo nuk hipte asnjëherë në ashensor dhe shkallët i ngjiste pothuaj duke vallëzuar. Në njërën dorë mbante çantën me libra, në tjetrën torbën prej plasmasi përplot me ushqime të tregtores “Rrathët”. Torba ishte përherë po ajo, ndërsa Vajza edhe ishte, edhe s’ishte ajo. Në sytë e Priftit, ajo pasqyrohej çdoherë ndryshe. Lëkura e saj ngjyrë mjalti rrezëllinte me nuanca, sipas motit e gjendjes shpirtërore. Trupi i saj ishte një koktejl racash dhe etnish, që mund ta përqasësh ndoshta me Evën e Adamit ose me femrën e botës në vitin 3000. Mund të thoje e mund të mos thoje: “Sa e bukur!”, po ajo ishte dehëse me natyrshmërinë e thjeshtësinë e saj të qashtër.
– Uf, sa u lodha sot, – tha vajza si nën zë para Priftit. – Thonë se pranvera të lodhë dhe … qenka e vërtetë.
Prifti me një libër mbi gjoks e me sytë përdhe nuk foli, por me vete tha: “Prill, maj… mos…” dhe u skuq i tëri, por Vajza sikur nuk e vuri re. Asaj i shkëlqyen sytë me një djallëzi gazmore.
– Uratë, – iu drejtua Priftit, – kemi kaq kohë që njihemi. Si nuk më keni ftuar për një vizitë?
– Është dhe dëshira ime, e uruar, – mezi mërmëriti Prifti dhe i hapi derën.
Sa hyri në odën e ndenjies, Vajza për një çast shtangu. Më tepër se shtëpia e një prifti, ajo dukej si shtëpia e një dijetari. Veç katër faqeve të murit me rafte librash, në çdo qoshe, mbi kolltukët, mbi divan, mbi tryezë – kudo libra. Një makinë e vogël shkrimi mbante në gojë një fletë përgjysmë të shkruar… Edhe pse në bibliotekën e Universitetit, ku studionte një nga shkencat e natyrës, vajza kishte parë rafte të pafund librash, kjo odë e rëndomtë sikur e magjepsi dhe i la për një çast një përshtypje trallisëse.
Prifti nuk arriti të bënte ritet e mikpritësit, se Vajza i nguli sytë një kryqi të drunjtë mbi derë dhe tha sikur të kërkonte një gotë uji: – Uratë, dua të shoh Zotin!
– Qofsh e bekuar, – ngriti zërin Prifti, – po Zoti Perëndi mund të shihet vetëm kur je lakuriq.
Megjithëse në kishë nuk e kishte dëgjuar asnjëherë një gjë të tillë, Vajza nuk shprehu kurrfarë habie. Me dy-tre lëvizje të lehta e të hijshme u gjend e zhveshur përpara priftit dhe njeriut, që u gëlltit nja dy herë sa mposhti drithmat.
Sikur ta kishte parë këtë pamje piktori mesjetar shqiptar me emrin Onufri, me siguri do të kishte pikturuar një tablo e do të kishte thënë: “Korbi dhe pëllumbi” ose “Djalli dhe engjëlli”.
Me një hapje ceremoniale të krahut, Prifti kapi përdore Vajzën dhe e çoi në odën e gjumit, përpara një pasqyre të lartë.
– Kjo është Perëndia – dhe i tregoi me dorë pasqyrimin e saj.
Një shkrepëtimë e një dritë e rrufeshme mbushi odën atë çast. Prifti dhe Vajza panë njëri-tjetrin në sy, po asnjë qerpik nuk u lëvizi. “Jo, – mendoi vajza, – nuk është hakmarrje e Zotit. Në mëngjes stacioni meteorologjik njoftoi se pasdite do të ketë vranësira dhe shtrëngata shiu.”
Vajza u kthye përballë pasqyrës dhe duke parë trupin e vet, tha me një dozë të lehtë ironie e keqardhje: – Do të ishte një perëndi e mangët. Sipas Bulit 1+1=1.
Dhe me duar fluture i hoqi Priftit kamillafin, rason e zezë dhe gjithë të bardhat e brendshme. Befas nga burimi mashkullor i Priftit shpërtheu shatërvani që spërkati si ajazmë gjinjtë e hedhur e barkun e rrafshtë të Vajzës.
– Tash do të të çoj në parajsë, – i tha ai si duke kënduar.
Po Prifti si prifti. E shtriu me butësi Vajzën në shtrat, mori një libër të trashë me kapakë të blertë, e hapi në faqen 123 dhe nisi të lexojë te kryet e saj sonetin nr. L XXXI, sipas Shën Shekspirit, duke ulur zërin që u dëgjua në dy vargjet e fundit gati si fëshfërimë gjethesh:
Ti vdekje s’ke: i tillë është arti im
Që në frymën e njerëzve çdo çast të përtërin.
-Tash, jam gati të fluturoj për në parajsë, – pëshpëriti e mekur Vajza, ndërsa gjoksi nisi t’i ngrihej e ulej si valë deti e përqafuar me shtrëngatën.

MUSHKONJA

Dasma kishte arritur kulmin aty pas mesnate në lulishten ku ishte shtruar banketi. Birra dhe vera kishin nisur me kohë punën e tyre. Po çiftet ende e mbanin gjallë vallëzimin. Nofullat nëpër tryezat me mbulesat tashmë të njollosura vazhdonin përtypjen edhe pse çjerrjet e stonaturat e orkestrës nuk ua kapte më veshi dasmorëve.
Dhëndri e nusja po vallëzonin të përhumbur faqe më faqe. Lodhja e bezdia nga përgatitjet, urimet, pakënaqësitë për vendin në tryezë (pa të cilat një dasmë nuk mund të quhet dasmë) së fundi ishin barazuar me lumturinë e festës dhe mezi po prisnin sa të shkonin në shtrat.
Një mushkonjë qëndroi në faqen e djathtë të dhëndrit dhe natyrshëm i nguli thumbin. Në të vërtetë ai ishte Djalli që kishte marrë trajtën e mushkonjës dhe i hodhi me atë pickim helmin e xhelozisë. Kaluan disa çaste dhe dhëndri, duke kruar faqen e djathtë, i pëshpëriti nuses në vesh:
– Ty të pëlqen me sa duket ai kamerieri flokëkaçurrel…
Nusja ngriti vetullat e habitur.
– Cili?
– Ai që po vjen pas teje.
Nusja u kthye për ta parë e tha:
– Vërtet, qenka djalë i pashëm.
Gjaku iu kthye dhëndrit në vrer. U ulën në vendin e tyre në krye të tryezave. Ai zuri të rrëkëllejë gotat njëra pas tjetrën edhe pse të afërmit dhe nusja bënë çmos të mos pinte më. Por e kishin kot. Vera në stomakun e tij kthehej në vrer.
Ndërkohë Djalli, në trajtën e mushkonjës, e pickoi në faqen e majtë kamarierin bukurosh dhe i hodhi mjaltin e dashurisë…
Çifti – i shtrirë mbi krevatin martesor. Ai me fytyrë të verdhë prej njeriu të helmuar; ajo me sytë tejet të hapur nga një zhgënjim i paskajshëm.
Ende nuk ishte tretur në qiell yllëzimi kur kamarieri, me krahët e erosit qëndroi si engjëlli i dashurisë në derën e ballkonit të odës së çiftit të porsamartuar.
“E zbulova komplotin!” i shkreptiu dhëndrit në gjuhë sa pa siluetën në dritare. Dhe nxori revolen nga nënkresa. Plumbi i parë e përshkoi kamarierin tejpërtej. Plumbi i dytë goditi nusen në tëmthin e majtë.
Pastaj dhëndri u ngrit flur nga shtrati, u shndërrua në mushkonjë, pluskoi sa pluskoi dhe mori drejt një agu të mundimshëm, të verdhë…

SHKURRISHTA E NJERËZVE

Në anë të trotuarit, ku po prisnin të kalonte rrjedha e dendur e njerëzve që protestonin, një plak tullac po i thoshte plakës së tij trashaluqe që mezi merrte frymë:
– A s’të kam thënë, vogëlushe? Një fije e hollë e ndan popullin nga turma. Kur bëhet i vetëdijshëm për të vërtetën e të drejtën, ai është popull, siç po e sheh dhe sot; kur e tërheqin për hunde me kapistall, kur bën atë që s’duhet bërë, ai është kthyer në turmë, në kope të verbër që e mashtrojnë dhe e drejtojnë për ditë, me fjalë të bukura e tingëlluese, sepse ka kujtesë peshku.
Fjalët e plakut u mbytën nga thirrjet gazmore: “Poshtë diktatura!”, “Rroftë Partia…!”, “Vdekje kusarëve!”, “Duam liri seksuale!”, “Rroftë mbreti!”, “Socializmin e ndërtojnë masat…”, “Liri-drejtësi-demokraci!”… Zërat dukeshin sikur dilnin nga parullat që njerëzit mbanin në duar, mbi koka, në gjokse e mbi shpina.
Flaka e entuziazmit të protestuesve u fut si alkool edhe në gjakun e vakët të dy pleqve, që pa e kuptuar as vetë, zbritën nga trotuari dhe u përpinë prej vorbullës këlthitëse të njerëzve. Në çast trysnia e pamëshirshme i ndau nga njëri-tjetri dhe nisi t’i rrotulloi si fluger. Rrokjet e shkumëzuara të parullave nisën të përplasen si shpata mbi kokat që kishin arritur pikën e vlimit, kur gjëmuan dy shpërthime nga të dy skajet e bulevardit të madh. Rryma elektrike e panikut përshkoi luzmën e njerëzve që u turrën drejt qendrës pa pritur i pari të dytin, duke ulëritur me tërë hapësirën e grykëve mashkullore e femërore.
Pas pak minutash rrëmuja e rrokopuja u zhduk si me magji, duke lënë pas një heshtje të ankthshme.
Mbi pllakat e bulevardit të madh dergjeshin vetëm pankarta të grisura e ristela të thyera dhe… dy pleqtë e trazuar e të qetësuar përgjithnjë nga turma.

VETMI

Para ndërtesës hijerëndë të Muzeut Historik, te një bordurë pranë shkallëve të gjera, u ul nën një shkurre dekorative të degjeneruar prostituta e plakur. Kishte veshur një bluzë të verdhë e një fustan të kaltër që rrezatonin freski nën atë zheg vere. I dha ujë me qese plasmasi një qeni rrugësh lëkurërrjepur. Qeni piu i etur ujin dhe u shtri nën hijen e shkurres pranë saj. Ajo e vuri në prehër trastën dhe rregulloi brenda saj ca plaçka e ushqime. Pastaj nxori shtizat e nisi të thurë një çorape fëmijësh. Aq e përqendruar ishte, aq të largëta ishin për të zhurmat përreth, sa dukej si të ishte pranë vatrës në odën e zjarrit të një shtëpie fshati.
I përfundoi çorapet, i puthi dhe i vari në një degëz. U ngrit, mori trastën dhe humbi mes kalimtarëve. Qeni që po dremiste symbyllur e ndjeu, u ngrit dhe i shkoi pas nën diellin – saç shterpërues…
Njerëzit ecnin me kokat të mbushura me hallet e hirta të përditshmërisë. Shpejt a vonë ata do të kthehen secili në shtëpi të vet… Aty pari kaloi një vajzë me minifund e taka të larta që ecte si mbi susta. Pas syzeve të mëdha e të errëta dukej sikur shihte vetëm veten. Por, ajo i mbajti këmbët para shkurres e çorapeve të varura në të. “Ç’mama budallaçkë, – tha me vete. – Ia ka nderur fëmijës çorapkat këtu dhe i paska harruar!”

EUREKA

Profesori B.B. e ndjeu, ndoshta i pari, si mik i librit që ishte qysh para se të niste të lexonte, se libri po zhdukej nga vitrinat dhe krizën e librit po e përjetonte si krizë zemre. Shkaku i kësaj krize ishte se njerëzit përherë e më pak kishin dëshirë të lexonin, ta merrnin në duar librin, çfarëdoqoftë ai. Shkaqet nuk qenë ato që parashihte Bredbëri te “420 faranaj”. Shkaqet ai i dinte mirë, po duke mos u pajtuar me to, rrahu mendjen, i bëri thirrje të dëshpëruara fantazisë, për të gjetur mjetet e mënyrat që libri të bëhej i dashur, i nevojshëm, i domosdoshëm për të gjithë. Si shkencëtar që ishte (titujt e gradat e vërtetonin saktësisht) nuk rreshti së shtrydhuri trutë dhe… “Eureka” thirri në orën 3 e 30 minuta pas mesnate.
-Të mblidhen të gjithë librat, – nisi të recitonte i ngashëryer e i lumturuar, – nga janë e nga s’janë, të çdo lloji qofshin, të hershëm e të rinj, në çdo cep të globit, në çdo gjuhë të jenë, në letër a pergamen dhe … t’u vihet flaka… Asnjë fletë të mos mbetet! Atëherë do të ndodhë një dukuri e habitshme. Njerëzit së pari do të hedhin valle rreth zjarreve të librave si kanibalët rreth viktimave të tyre të futura në hell, pastaj, pasi hiri të shpërndahet, do të ngjitet lart në re; me shirat e vjeshtës do të derdhet në tokë së bashku me lotët që njerëzit do të nisin t’i derdhin për mungesën e librave. Si një shakullimë e zjarrtë do të përshkojë zemrat dhe mendjet e ish-lexuesve dashuria e gjakimi për librin. Atëherë… do të kujtohen për mua dhe do të më ngrenë përmendoren më të lartë nga çdo përmendore tjetër: atë prej zjarri.

Përgatiti për botim Hiqmet Meçaj
(Botuar në “Gazeta e Athinës”, tetor 2009)

PALI SHTËMBARI

QERSHIA PRANË PYLLIT

Vajza ngriti dorën dhe i tregoi djalit pemën, disi e veçuar nga të tjerat dhe në afërsi të pyllit të dendur me pisha. Pranë saj, ndoshta të harruar nga njerëzia e fshatit dhe makinat që shkëmbeheshin hera-herës pak më tej, ata menduan se do të ishin të qetë.
Djali e dinte shumë mirë që ajo pemë e veçuar në anë të pyllit ishte një qershi, e cila çuditërisht piqej vonë dhe nuk ishte prekur gjer tashti nga askush, edhe pse traktoristave u duhej të bënin disa rrotullime përreth saj.
Këto djali ia tha vajzës, mirëpo për të pak rëndësi kishte nëse dikush interesohej për të, të mos e shkulnin me gjithë rrënjë, ajo ndihej e kënaqur që qershia jeshilonte, jeshilonte në një kohë paralel me dashurinë e saj, gjë që i ndillte një kënaqësi të veçantë në vetvete.
Vajza e kishte zënë djalin nga dora dhe ecte përpara tij.
Sikur e tërhiqte atë. Mbërritën pranë qershisë. Djali vështronte përreth, sepse pak më parë iu bë se diku u shfaq një zhurmë… si një rrëshqitje.
-Ç’është? -tha vajza me sytë ngulur tek djali.
-Asgjë, -tha ai ftohtë.
Qershia mbi kokat e tyre jeshilonte. Kishte rrëzuar lulet. Kishte lidhur kokrra. Ato ishin fare të vogla dhe ata të dy humbën për një kohë me vështrim midis tyre.
Vajzës i pëlqenin ato kokrra të sapoformuara, sepse i mendonte të pjekura. Të varura nëpër degë: të kuqe, vishnje…
Sa bukur do të ishte atëherë të uleshe nën qershi… Nën këmbët e tyre harlisej bari.
Ata u ulën.
Djali i kishte kaluar dorën vajzës nën gushë, ndërsa ajo heshtte, me vështrim në tokë.
U dëgjua sërishmi e njëjta rrëshqitje.
-Ç’të jetë?! -tha vajza disi e trembur dhe bëri të largohej prej tij.
-S’ka gjë, -tha djali pa i dhënë rëndësi dhe ia shkoi më thellë dorën.
Çuditërisht po heshtnin të dy, pa ia ndarë njëri-tjetrit sytë.
Një det për vajzën sytë e djalit.
Ndërsa ai mbytur në sytë e saj.
-Babai do më qëllonte, por nuk e la mami…
-…
-I kishin thënë se jot bijë është harbuar…
Djali heshtte.
-Përse mendon? – i tha ajo.
E njëjta rrëshqitje… Por ata nuk po i jepnin rëndësi.
Vajzën e shqetësonte heshtja e tij.
-Përse mendon? -përsëriti vajza.
-Për ty, për babanë tënd…
-Sa të dua!
U përqafuan duke u rrobolitur mbi barin e gjatë, të pashkelur.
Rrëshqitja u ndje më afër.
-Ç’të jetë! -tha vajza dhe bëri të ngrihej në këmbë.
Të dy kthyhen kokën nga pas.
Vajza klithi me të madhe.
Djali e tërhoqi atë pranë vetes. E ngjeshi pranë gjoksit të vet. Pastaj i tha të largohej. Vajza iu bind atij në heshtje dhe bëri të largohej, larg qershisë.
Ata kthyhen kokën pas.
Në trungun e qershisë ishte lidhur një gjarpër. Ata nuk e vështronin kokën e tij, si dhe pjesën e prasme të trungut.
Vajza kishte gjetur një gur. Nuk mund të qëllonte. Ia dha gurin djalit. Djali u tendos dhe qëlloi me gur gjarpërin. Bëri një hap më pas me vështrim në trungun e pemës.
Ajo ishte çvoshkur në një pjesë të saj, ndërsa gjarpëri ishte larguar.
Vajza dalloi gjurma gjaku në pjesën e çvoshkur të trungut të pemës.
-Gjak! -tha ajo.
-Na iku…
-Ai do të ngordhë, -tha vajza.
-Një gjarpër nuk mund të ngordhë kaq lehtë, -tha djali dhe ngriti supet.
-Edhe qershia u çvoshk…
Vajzës i vinte keq për qershinë. Djali mendonte për gjarpërin. Duhej ta kishte qëlluar mirë që ai të ngordhte. Ta kishte vrarë. Vajza ndiqte pjesën e çvoshkur të trungut të qershisë; njollat e gjakut…
-Ne s’duhej të ishim ulur këtu…
-Pse? -tha vajza.
-Gjarpëri mund të na kishte ngrënë…
-Si mund ta dinim ne, se këtu qëndronte një gjarpër apo jo?!
-Po, ke të drejtë. Mirëpo ne fillimisht e ndjemë rrëshqitjen e tij…
-Gabim që nuk i dhamë rëndësi.
-Pse vrenjtesh?
-Jo, më vjen keq për qershinë… Erdhëm me shumë dëshirë të pushonim këtu…
-Qershia është afër pyllit. Kushdo e di që në një pyll ka gjarpërinj, apo jo?
Djali ndiqte vajzën.
-Më vjen inat me vetveten, -tha djali.
-Pse?
-Gjarpërin duhej ta kisha vrarë.
-Ah sikur na përgjonte neve… Dhe kokën ia pamë, edhe pse u largua shpejtë, apo jo?
Djali ndihej i nervozuar.
-Përpara se të uleshin nën qershi duhej të kishim hedhur një vështrim përreth, apo jo?
-Si mund ta bënim ne këtë kur ne erdhëm këtu shumë dëshirë?!… Të mendonim se këtu fshihej një gjarpër për…
-Po ke të drejtë.
Ata kapën njëri-tjetrin përdore, të largoheshin. Vajza ktheu edhe njëherë kokën pas. Sytë i mbetën në pjesën e çvoshkur të qershisë.
Atje dalloheshim mirë njollat e gjakut…

(Përgatiti për ADMET, Andi Meçaj, prill 2012)

DITA E FUNDIT E MBRETËRIMIT

Mbreti zbriti shkallët i kapluar në vetvete, si rrallëherë nga një gjendje shpirtërore tejet e rënduar. Pas pak ai u gjend në hollin poshtë, ku zakonisht bëhej pritja e njerëzve të veçantë, sidomos e të huajve.
Kushdo që mund ta vërente në këto çaste, me pamjen që kishte marrë fytyra e tij, do të përftonte mendimin se ai ishte mbërthyer keqas nga një ndjesi frike, që mund të prishte?
Gjatë natës së shkuar ai bëri një gjumë të ngarkuar me ëndrra të pështira në ngjarje, kur duhej të përjetonte të kundërtën, pasi Magjarja i solli në jetë një djalë.
Magjarja nuk kishte qumësht në gjoksin e vet të rriste fëmijën, ndaj gjithë oborrtarëve iu desh të bridhnin krejt Tiranën, gjersa gjetën një mëndeshë që gëzonte shëndet të mirë.
Duhija, kështu quhej mëndesha, u nda nga i biri i vet dhe i shoqi, për të rritur trashëgimtarin e nesërm të mbretërisë?
Duke u hallakatur nëpër shkallë, mbreti mendoi se, Duhija merrej me të birin, dhe prej andej vinin dhe zhurmat që dëgjonte. Mirëpo shpejt kuptoi se ishte gabuar në hamendësimet e veta.
Tjetër zhurmë vinte në veshët e tij. Ai u ndje i befasuar, sepse kurrë më parë, pranë pallatit mbretëror nuk kishte dëgjuar zhurma të tilla.
Më shumë ishin klithje, se sa!…
Në këto çaste doli në pushim të shkallëve princesha Adile. Ajo rrinte atje si e ngrirë. Pak më parë ajo hapi derën e dhomës së gjumit me fërtymë. U befasua, tek pa të vëllanë diku para saj. Fytyra i mbante një pamje të përçudur.
“Një pamje e rrallë për të”, mendoi mbreti dhe hoqi vështrimin prej saj.
Natën e shkuar ata thuajse të gjithë e tepruan ca në të pirë, me mendimin e trishtë në vete, se pas pak kohe do të linin pas gjithçka nga gjeneza e tyre, aty dhe mbretërinë…
Mbreti nuk e qortoi të motrën, edhe pse hapur e teproi në të pirë, sepse kushdo, sipas mendimit të tij, në çaste të veçanta kërkon të shkëputet nga vetvetja… pa i dhënë shumë rëndësi etikës… Gjithçka në këtë drejtim, për të mbetej personale.
Mbreti vështroi nga e motra.
Megjithatë, ai i dëgjonte qartë hapat e saj nëpër shkallë.
Për të, shqetësuese mbeteshin zhurmat që vinin nga jashtë pallatit.
“Ndoshta më bahet mu se lypin armë?… Austria iu dorëzua Hitlerit, birit të vet!…”
Ai ndodhej pranë dritares.
I qetë në vetvete, lëvizi perden e rëndë që mbyllte atë me mendimin se mund të vërente turmën.
Rojat e shërbimit ishin në vendin e tyre dhe ai u ndje i qetë.
“Megjithatë diç më cek së brendshmi… Ndoshta ashtë efekti i këtyne arkave që kam përgatitë për udhë?…”
Ai thuajse e kishte harruar të motrën.
Ajo vazhdonte të rrinte në pushim të shkallëve.
Atij iu kujtua arratisja?
“Arratisja ime e dytë? Njikshtu po e quj? E para u organizu ndryshe?”
Fytyra e tij e imët, e rruar taze, me sytë e vegjël të picërruar, kurse flokët e shpupurisur, si rrallë tjetër herë… Dhe një gjendje e trazuar shpirtërore…
Kjo ishte pamja e tij.
Ai vazhdonte t’i shkonte më tej arsyetimit të vet.
“Arratisja ime e parë… askush nuk mësoi në kohë për të, as prefekti i Durrësit… edhe kur veturat mbërritën në Durrës, kur prej tyre zbrita unë dhe magjarja, motrat Maxhide… veç Sanijes që ndodhej në Paris me të shoqin… edhe pse nuk shkonte me magjarjen për do fjalë… Edhe kur i hypëm jahtit dhuru nga vet Musolini dhe morëm udhë drejt brigjeve italike… askush nuk mësoi për atë arratisje…
Magjarja, me barkun e kërcy gjer ke gryka më lutej me shku në Venecia, mirëpo deti ishte i ngarku me dallgë dhe unë urdhënova me u kthy mbrapsht.
Magjares nuk i mbaheshin të vjellnat.
Mbreti ngriti vështrimin.
Për një kohë ndoqi me vështrim secilën arkë.
Vallë ishte karfosur gjithçka brenda tyre, gjithçka e vyer, siç kishte lënë porosi.
Ari verbon këdo?”.
Papritmas u dëgjuan zhurma të forta, të përzgjatura sa dhe kobndjellëse.
– Përse miqtë italianë fluturojnë kaq ulët? – tha princesha Adile.
Mbreti u kthye nga ajo.
Iu duk tepër e gjatë në kurmin e vet, ndoshta ngaqë kishte veshur një rrobdëshambër që i zbriste gjer poshtë tek këmbët e veta.
“Një fuqi ushtarake e papërballueshme, si përherë për këtë vend!… Një vend mik(!)?”
Mbreti shtrëngonte mjekrën me njërën dorë.
U kthye nga e motra.
– Ik, ik Adile!…
– Ndigjova armë dhe… Tjetër herë miqtë italianë nuk kanë fluturuar kaq ulët?!… Si me kenë…
– Je trembë?
– Jo besa, jo.
Ajo bëri një rrotullim rreth vetes, si të ishte në një sallë vallëzimi.
– Nuk ndihesh mirë?
Mbreti e ndiqte në heshtje.
– Po, mbramë u argëtuam ca… Kur ndjen… mundohesh me e zhbë… të ndihesh i qetë, apo jo?
Princesha Adile përqendroi hetueshëm vështrimin nga i vëllai.
– Ahmet!… përse miqtë italianë kanë nis me fluturu kaq ulët?! Ma parë nuk e kanë ba kët?
Ahmet!… Ahmet!…
I bëhej se e motra e shprehu emrin e tij me një ton nanuritës, si dikur kur ishin fëmijë.
Për çastin u ndje shpirtërisht tepër i plogët. Gjatë viteve të mbretërimit askush nuk kishte guxuar t?i fliste në emër, edhe brenda pallatit mbretëror.
Ahmet!…
Hodhi vështrimin gjithë përbuzje në drejtim të së motrës, mirëpo shpejt u qetua.
– Unë?!…
– Po, tashmë je zhbë si mbret!
Ai u largua prej saj.
Sërishmi iu gjend pranë dritares. Turma jashtë vazhdonte të këlthiste?
– Unë… isha mbret!… Jo, unë jam ende mbret… Kjo luftë ka mbërthy krejt Evropën…
Mbreti bëri të largohej nga dritarja. Eci dy-tre hapa larg saj dhe u kthye shpejt atje ku ishte pak më parë.
“Një mbret që vegjetova në saj të Musolinit, dhe aq!… Sepse vedi…
Populli jashtë pallatit lyp armë, me poshtë Musolinin(!)? Ikja, ikja nga ky vend ashtë zgjidhja hë për hë!… ”
Ndërmend i erdhi Aburahmani, tutori i vet, një njeri i afërm për të, edhe pse gjithandej përflitej se ishte i pashkollë dhe i paskrupullt në vetvete. Dikush i kishte çuçurritur tek veshi se ishte ai që ndikoi i pari në vrasjen e të vëllait. Mirëpo, mbretit, gjithçka dëgjonte i dukej e stisur.
Mbreti, mbreti di se ç’ban, shprehej Abdurahmani gjithandej.
Princesha Adile i kujtoi të vëllait një ide të tij të hershme që, krejt familja mbretërore të kthehej në fenë katolike, të dikurshme sipas tij, por të zhbërë nga turqit gjatë pushtimit që i bënë Shqipërisë dhe vendeve të tjera përreth. Kështu ai mund të merrte për grua një bijë nga familja Savoja. Mirëpo, ideja e tij mbeti ide, si dhe shumë gjëra të tjera që ai fantazonte me vetvete. E ëma i lutej të martohej, kurrsesi me një të krishterë…
Dikush nëpër Evropë e kishte njëzuar atë nëpër shtyp se i përngjasonte shumë me Ivanin e Tmerrshëm rus. Fillimisht ai ndjeu në vetvete një ndjesi të mirë, mirëpo më vonë kuptoi se gjithçka përflitej gjithandej ishte thjeshtë një përdhosje e personalitetit se sa në të mirë…
“Ç`do mbret gëzon prestigjin e vet të pakundërshtueshëm, ndryshe… pse i thonë monark?!…
Mbreti zbriti shkallët.
Sytë i mbetën tek e motra.
– Më thirre Adile dhe jo princesha…
– ?
Mirë e thatë: Tash e tutje nuk kemi me kenë princesha?, por thjesht motrat e tuja. Senije? Nafije? Zogu!… Ish motrat e mbretit Zog të Parë të Shqipnisë, që?
Mbreti bëri një hap në drejtim të saj, me mendimin që t’i thoshte të mos çaprashiste më. Por më kot. E motra nuk po e ndiqte. Ai thuajse ishte ngjitur në faqen e murit, përballë tij. Atje ekspozoheshin flamuri kombëtar, portreti i Viktor Emanuelit të Tretë ?
– Flamuri i Skënderbegut!… Skënderbegu kërrkund nuk lejoi me i mbërthy për anash shqiponjës “sopatat e Liktorit”, siç bane ti!…
Të kanë mbërthy vëlla dhe nuk ke nga lun!
Një skuadrilje avionësh vazhdonte të zhurmonte rëndshëm mbi qytet.
– I dëgjon?… Aeroplanë të markës SAVOJA? CAPRON? të markës? që vijnë papritmas në këtë ditë të mallkume prilli me të rrëmby mbretërinë(!)?
Sytë e saj, të hapur jashtë mase mbanin një bardhëzi të çuditshme.
– Mjaft!…
Princesha Adile u ndje e trembur nga toni me të cilin foli i vëllai ndaj, duke zgjatur njërën dorë në parmak të shkallëve, të mbahej, thuajse u rrëzua përtokë, pasi veprimi që bëri i shkoi huq.
Mbreti u bind në vetvete se, alkooli që ajo kishte konsumuar e kishte bërë punën e vet, ndaj edhe duhej të tregohej më i përmbajtur kur hynte në bisedë me të.
Papritmas, princesha Adile ia dha një të qeshure që jehoi gjatë në sallën bosh. Si të ishte pjellë e një afeksioni astenie?
– Oh, mbretëria!. . .
Mbreti e kishte hequr vështrimin prej saj.
Ai ndiqte zhurmat që vinin nga jashtë pallatit.
– Ata këlthasin apo më bajnë veshët?
Ai më shumë foli me vete, sepse e motra vështronte diku në fund të sallës, atje ku dhe ishin radhitë arkat që do të merrnin me vete, gjatë largimit nga Shqipëria.
– Jo, jo, ata nuk kanë ardhë me të uru për trashëgimtarin e?edhe pse kryetari i bashkisë u dha sihariqin mbramë?
“Alkoli nuk ia ka marrë krejt mendtë?”
Princesha Adile e ndiqte me ngulm.
– Mbreti i vetëm!… Ku i ke ministrat?… Ikën, ikën dhe u fshehën në strofkullën e Jakomonit… Me komunistët nuk jamë përzje… Nesër… Një tjetër qeveri i përmbledhë. . .
– Ikni, ikni Adile!…
– Me ik?
– Nxitoni me ndihmu magjaren, me u përgatitë për rrugën që kemi me marrë…
– Pse, ç?kujton se jam: shërbëtorja e saj?!
– A…
– Që kur se ajo shkeli në këtë pallat erdhën edhe prapësitë… Fajtor je ti, që nuk pranove me marrë një gru nga familja Savoja… Njëtash strukena si urithi nën zhurmat e…
Ajo kishte shkuar më tej hollit. Thuajse ishte puthitë me arkën e parë.
– Lufta nuk ka mbaru?
Mbreti eci më tej, me një hap të rëndë, në drejtim të arkave që kishte përgatitë një ditë më parë për udhë. Nga pas, në heshtje e ndiqte e motra.
Ajo thuajse u puthitë me njërën arkë.
– Njëkëtu duhet të jetë karfosë rroga mujore e mbretit: 1000 napolona flori? Ish mbretëresha: 500 napolona flori? Princeshat: 250? Byzylykë? gurë të çmuar? Shih: paska dhe gjak!…
– Mjaft!
– Të vrihet filani? Paska kundështu një misionar italian? në SIMSA? VENAXETI? AIPA? KIAA? SVEA? AMMI? e të tjera. Dikush vjen dhe më zhëzhitë ke veshët: mbreti ka harxhu paret e shtetit, duke bredhë nëpër Evropë me vjenezen?
– Jo, jo Adile, nuk duhej me pi kaq shumë, sa me!. . .
Ajo bëri të ulej në kolltukun pranë, mirëpo gati u rrëzua përtokë.
Mbreti qortoi veten që nuk iu gjend pranë, në kohë.
– Eh!…
Çuditërisht, krejt kurmin e vet e ndjeu të pushtuar nga një farë ngrirjeje, si kurrë tjetër herë, ndaj dhe ndiqte të motrën i shpërbërë shpirtërisht.
“Përse ime motër, në këto çaste ikjeje më bie pranë vjenezen, tashmë të harruar, të cilën?!…
Përse brenda dhe jashtë oborrit u muarnë shumë më të, kur kushdo në moshën teme bëhet pre e “djallit”, njikshtu po e quj!…
Gjithçka që përjetova me të, mbetet e pranueshme, sepse erdhi në “pranverë”, dhe. . . Ç`farë nuk u bëza atëherë, kur unë isha robëru krejt prej saj, gati dhe mbretëria mund të ikte ka durtë(!). . .
Gjindja rreth pallatit mbretëror nuk bëzante, sikur të mos shifshin asgjë në drejtimin tem dhe të vjenezes. . .
Ajo kohë për mu mbeti diçka fluturore, e falshme për dikë dhe e dënueshme për atë që fshihej pas hijes teme edhe nuk bëzante dot, se… Gjithçka me vjenezen mbeti një ëndërr, një ëndërr që kushdo mund të bëhet për, kur ia be…
Ne dimë ç?ka kemi ba, por nuk dimë ç?ka do të vijë ma vonë…”
Të shumtë ishin ata oborrtarë që, fare hapur i ishin shprehur se vjenezja e kishte rrjepur atë, si të kishte qenë një hipnotizante e mirëfilltë, duke u shkuar përfund zdërhalljeve të veta.
Mbreti bëri të shkundej nga gjithçka e shkuar, e mbyllur tashmë, për të ecur më tej.
Princesha Adile kishte zënë vend mirë në kolltuk dhe ai u ndje i qetë shpirtërisht.
Dikur, pranë kishte pasur Senijen, motrën tjetër, e cila për të kishte qenë më shumë se një konsulente, gjë që kurrsesi nuk e kishin bërë motrat e tjera të tij.
Vite më parë, ai desh bëri një gabim të rëndë kur kërkonte të dëbonte nga Voskopoja vllehët… Motra Senije atëherë bënte pushimet atje, dhe një grup pleqsh iu drejtuan asaj se ata, kurrsesi nuk njihnin vend tjetër për atdhe, që nga stërgjyshërit e vet…
Princesha Sanije i tha të vëllait, nëse do të dëbonte vllehët nga Voskopoja, po kështu duhej të bënte me malazezët dhe serbët në Shkodër të ardhur hershëm… apo të dëbonte argatët dropullitë, me origjinë greke…
Mbreti atëherë nuk ia zgjati të motrës.
Ajo dinte disa gjuhë të huaja dhe kohëve të fundit, ishte martuar me një princ turk, Abidin, për të cilin ai ushqente një farë konsiderate. Gjithnjë për të princesha Sanije kishte mbetur një udhërrëfyese. Ai e ndjente përherë mungesën e saj.
– Ma tej, ma tej ç?mundet me ba, motër?
Princesha heshtte.
– Ikja, ikja sa më parë nga ky vend është zgjidhja, hë për hë!…
E motra u çua në këmbë.
Zhurma e avionëve dëgjohej fare pranë, si dhe klithmat e njerëzve, që lypnin armë.
– Dikush duhet me u marrë me ta!…
Mbretit i pëlqeu thënia e së motrës. Iu duk më shumë se një maksimë.
Ai i buzëqeshi ngrohtë.
– Po, motër, njashtu duhet ba?
Në çast, nëpër holl u dëgjua e qara e një fëmije.
Ishte trashëgimtari i ardhshëm i fronit mbretëror…

(Përgatiti për ADMET, Andi Meçaj, prill 2012)

@Që nga 2006. Revista Letrare Admet. All Rights Reserved.